Sức sống của người Nam Bộ qua không gian Tết cổ truyền của dân tộc

TRƯỜNG ĐẠI HỌC ĐỒNG THÁP KHOA VĂN HÓA - DU LỊCH<br /> <br /> <br /> SỨC SỐNG CỦA NGƯỜI NAM BỘ<br /> QUA KHÔNG GIAN TẾT CỔ TRUYỀN CỦA DÂN TỘC<br /> SV: Phan Thị Yến Nhi, Lớp ĐHVNH17<br /> GVHD: TS. Nguyễn Thị Song Thương<br /> <br /> Tóm tắt<br /> Nam Bộ là một vùng đất bên cạnh vẻ hoang sơ mộc mạc, còn mang khá nhiều nét độc đáo<br /> đặc trưng riêng biệt trong phong tục, cách thức sinh hoạt đời sống của người dân, đặc biệt là<br /> vào dịp Tết cổ truyền. Tết ở Nam Bộ không chỉ đặc sắc trong văn hóa ẩm thực, cách thức sinh<br /> hoạt, mà còn cả trong các phong tục cúng kiến... Tết ở Nam Bộ mang một nét đặc trưng rất<br /> riêng so với các vùng miền khác trên đất nước ta.<br /> Từ khóa: Tết, Nam Bộ, sức sống, dân tộc, cổ truyền<br /> 1. Đặt vấn đề<br /> Năm hết Tết đến, người dân cả nước lại hân hoan đón chào năm mới. Đối với người dân đất<br /> Việt, Tết không chỉ là dịp để quây quần sum họp bên gia đình, mà còn là thời điểm để bảo tồn<br /> bản sắc dân tộc qua việc duy trì những phong tục cổ truyền. Có trải qua ngày Tết mới thấy,<br /> những nét đẹp trong cách thức sinh hoạt, ăn uống, phong tục ngày Tết không phải là hình thức,<br /> mà chúng đề cao vẻ đẹp của tâm hồn, vẻ đẹp cội nguồn văn hoá của dân tộc Việt. Do vậy, dù<br /> đi xa mấy nhưng cứ đến ngày này, người người đều cố gắng trở về quê hương đoàn viên cùng<br /> với gia đình. Dù bao nhiêu năm trôi qua, những người con đất Việt vẫn không quên đi cội<br /> nguồn, mỗi ngày đều góp phần xây dựng và bảo trì nền văn hóa truyền thống đẹp đẽ.<br /> Trong không khí vui tươi của một mùa Xuân mới, mỗi vùng miền lại có một nét đặc trưng<br /> riêng tạo nên sự độc đáo, hấp dẫn. Riêng đối với người dân Nam Bộ, Tết cũng có thật nhiều<br /> điều thú vị. Dù xã hội có phát triển, cuộc sống có hiện đại đến mấy nhưng những giá trị văn<br /> hóa, tập quán truyền thống bao đời vẫn không thay đổi, đặc biệt là ở ngày Tết cổ truyền của<br /> người dân Nam bộ.<br /> 2. Những nét độc đáo trong ngày Tết cổ truyền của người dân Nam bộ<br /> Khác với không khí lạnh buốt của miền Bắc thì người dân Nam Bộ đón lại đón Tết trong cái<br /> tiết trời với không khí ấm áp với nhiều phong tục khác so với miền Bắc khi chào đón năm mới.<br /> Tết cổ truyền là dịp để gia đình tụ họp sum vầy, vui vẻ và hạnh phúc bên nhau, đối với<br /> miền Nam năm nào cũng vậy cứ từ đầu tháng Chạp, ở Nam Bộ đã bắt đầu rộn ràng không khí<br /> Tết, các chợ hoa, chợ Tết đã bắt đầu dựng sạp. Ngày Tết nhà nào cũng có một nhành mai, cây<br /> cảnh, mâm ngũ quả cùng những món ăn đặc trưng ngày Tết của Nam Bộ. Nói về mâm ngũ quả<br /> của người miền Nam thường có các loại quả: Mãng cầu, dừa, đu đủ, xoài, sung theo câu “Cầu<br /> sung vừa đủ xài”, đó không chỉ đơn thuần là những lời chúc về tài lộc mà còn nhắn nhủ khuyên<br /> răn con người biết vừa đủ, biết tiêu xài đúng lúc đúng chỗ. Đều đặc biệt mâm ngũ quả ở miền<br /> Nam không thể thiếu cặp dưa hấu ruột đỏ vỏ xanh nhằm tạo cho không gian thờ cúng thêm<br /> phần vui tươi ấm áp rực rỡ và có ý nghĩa là cát tường tốt lành. Nói đến Tết là không thể nào<br /> không nhắc đến hoa mai, một loại hoa mang nét đẹp đặc trưng của Nam Bộ, đối với người miền<br /> Bắc thì không thể thiếu hoa đào trong mỗi dịp Tết đến xuân sang, thì ngược lại ở miền Nam thì<br /> hoa mai là loại hoa mang cái hồn của Tết Nam Bộ. Vào khoảng 22, 23 Tết âm lịch ở Nam Bộ<br /> có phong tục lặt lá mai rất độc đáo. Nhà nào cũng trồng trước cửa nhà mình một hoặc hai cây<br /> mai vàng rồi vào khoảng 22,23 âm lịch các thành viên trong gia đình súm xít lại để nhặt lá, để<br /> vào khoảng 28, 29 Tết mai bắt đầu khai nhị nở hoa để người dân đón Tết, bởi vì người dân Nam<br /> Bộ quan niệm rằng hoa mai đồng nghĩa với sự may mắn, sắc mai vàng rực vào những ngày đầu<br /> năm báo hiệu đều tốt lành cho cả năm. Bên cạnh khoảng thời gian đó nhà nào ở Nam Bộ cũng<br /> rôm rã chuẩn bị làm bánh mứt để đón Tết, có thể kể đến một vài loại bánh mứt như: Mứt bí,<br /> mứt dừa, bánh mứt chùm ruột...bánh thì không thể nào không kể đến bánh phồng...Đây chính<br /> là các loại bánh mứt gắn liền với người dân bởi vì những nguyên liệu để làm ra nó rất gần gũi<br /> và gắn liền với đời sống hằng ngày, chính vì thế người dân đã tận dụng chúng để làm bánh mứt,<br /> vừa ngon vừa rẻ vừa bình dị thân thương.<br /> Trang 145<br /> KỶ YẾU HỘI NGHỊ SINH VIÊN NGHIÊN CỨU KHOA HỌC NĂM 2019<br /> <br /> Tôi nhớ như in cái hình ảnh “giã nếp vào ban đêm” để làm ra những cái bánh phồng thơm<br /> ngon, cứ vấn vương mãi trong tâm trí tôi mà không thể nào quên được. Cứ sau một vụ mùa làm<br /> lúa nếp xong thì nhà nào cũng cất giữ lại vài chục kí lúa nếp thơm ngon nhất để dành làm bánh<br /> khi Tết đến Xuân sang, và để làm ra một chiếc bánh phồng thơm ngon, thì người dân phải chọn<br /> lọc chắt chiu từng hạt lúa nếp ngon nhất, sau đó đem ngâm nước và vo sạch và đem đi hấp cho<br /> nếp chín, sau đó cho nếp chín vào một cái cối dùng chày để quết cho đến khi nếp dẻo quến chặt<br /> vào nhau, sau đó cho thêm một chút đường, một chút nước cốt dừa và khi nếp thấm đều gia vị<br /> thì đem nắn thành viên rồi cán ra, và cuối cùng là đem phơi dưới nữa ngày nắng thì bánh đã<br /> khô thế là đã có một chiếc banh phồng thơm ngon để dành đón Tết.<br /> Đón Tết trên mảnh đất Nam Bộ chúng ta còn thấy sự thú vị trong món ăn. Tết Nguyên<br /> Đán trong gia đình miền Nam, dù mâm cao cỗ đầy nhưng không thể nào thiếu nồi thịt kho tàu,<br /> khác dưới người miền Bắc là món thịt đông. Món thịt kho tàu với miếng thịt vuông quả trứng<br /> tròn biểu hiện cho tính hài hòa âm dương sự vuông tròn cho cả năm, ngoài ra còn có món bánh<br /> tét, bánh tét ở miền Nam có hình ống dài có nơi gọi là bánh đòn, bánh tét biểu trưng cho sức<br /> sống sự trường tồn sự hùng mạnh. Miền Nam ăn kèm với bánh tét là kiệu muối chua, dưa dưa<br /> cải muối chua, với hình dáng đơn giản nhưng không kém phần tỉ mỉ, bánh tét được bọc bên<br /> ngoài với nhiều lớp lá chuối, ví như người mẹ đang bọc lấy người con. Ăn bánh tét lại nghĩ về<br /> mẹ, nhớ về mẹ, không chỉ vậy bánh tét nhân xanh nhị vàng gợi cho ta màu xanh của đồng quê<br /> của đời sống chăn nuôi, của an vui xóm làng, gợi cho ta niềm mơ ước an cư lạc nghiệp của con<br /> người về một mùa xuân an bình cho mọi nhà. Canh khổ qua cũng là một món ăn không thể<br /> thiếu của ngươi dân Nam Bộ. Có tô canh khổ qua trên mâm cỗ tạo cho gia đình yên tâm về mặt<br /> tâm lý, vì món canh khổ qua có ý nghĩa hy vọng về một năm mới suôn sẻ may mắn mọi khó<br /> khăn vất vả của năm cũ qua đi. Canh khổ qua có vị ngọt thanh nhẹ, hơi nhẵn đắng, canh khổ<br /> qua còn có tác dụng thanh nhiệt giải độc giúp giải ngán khi ăn các món ăn nhiều đạm nhiều<br /> chất béo trong ngày Tết, loại quả này rất dân dã, bình dị, dễ trồng cách chế biến đơn giản, chỉ<br /> cần vài ba quả khổ qua tươi nạo bỏ hột, thịt băm nhỏ trộn với các thát lát nhồi vào bên trong rồi<br /> dùng nước hầm xương hoặc nước lã để nấu là đã hoàn tất món ăn, đơn giản đúng với chất mộc<br /> mạc của người dân Nam Bộ. Kiệu muối chua và tôm khô là hai món ăn bình dị nhưng cũng<br /> không thể thiếu trong dịp tết, ngày tết chỉ cần một đĩa củ kiệu và tôm khô là có thể lai rai mút<br /> mùa, vị ngọt đậm đà của tôm khô hòa quyện với vị chua ngọt thơm thơm của kiệu rất dễ đưa<br /> mồi, nếu có thêm đĩa lạp xưởng ăn kèm nữa thì tuyệt hảo, kiệu thì có thể kết hợp với nhiều món<br /> ăn, ăn kèm bánh chưng bánh tét, các loại thịt luộc quay, nướng... Đây là hai món ăn vừa bình<br /> dân vừa cao cấp, dễ mua, dễ làm, giá rẻ.<br /> Ngoài những món ăn truyền thống kể trên của người Nam Bộ, tùy theo điều kiện của mỗi<br /> gia đình có thêm các món khác nhau như: Lạp xưởng, giò chả, thịt khìa...cùng hòa chung với<br /> hương vị tết của Nam Bộ. Ngày nay các món ăn tết của người Nam Bộ cũng có nhiều thay đổi,<br /> đơn giản hơn rất nhiều, những món ăn truyền thống vẫn còn hiện diện trong ngày Tết, trên mâm<br /> cơm thờ cúng tổ tiên của người dân Nam Bộ thể hiện tính chất thiết thực, mộc mạc, thoáng mở<br /> của người dân vùng sông nước.<br /> Giáp tết các gia đình sẽ tổ chức đi chạp mộ để tỏ lòng uống nước nhớ nguồn, ngày 23<br /> tháng chạp cùng tiễn đưa ông táo về trời. Ngày 30 nấu một bữa cơm tổ tiên gọi là ngày rước<br /> ông bà, trong những ngày Tết trên bàn thờ gia tiên luôn luôn nghi ngút khói hương và sau đó,<br /> đến ngày mồng ba tháng Giêng thì làm lễ tiễn đưa ông bà. Trước giao thừa, gia đình thấp hương<br /> mời vong linh ông bà tổ tiên và những người thân đã khuất về ăn cơm, vui tết cùng với con<br /> cháu, cúng tất niên chiều 30 tết thường quy tụ đủ mọi mặt người thân trong gia đình, đêm 29,<br /> 30 là lúc vui nhất mọi người thức đón giao thừa trò chuyện...Rất huyên náo, ba ngày tết là ba<br /> ngày vui chơi ăn uống, viếng thăm chúc mừng nhau những điều mới mẻ tốt lành.<br /> Một phong tục độc đáo được duy trì và phát triển mạnh của dân Nam Bộ mà bất cứ đứa<br /> trẻ nào cũng thích thú, đó là tục lì xì đầu năm, tục lì xì phổ biến ở miền Nam trước sau đó lan<br /> rộng ra các vùng khác của Việt Nam. Tiền mới được bỏ vào phong bao đỏ rực tặng trẻ nhỏ<br /> trong gia đình để lấy may, ước mong trẻ mau ăn chống lớn mọi sự như ý, không câu nệ về giá<br /> trị mà chủ yếu là đem lại niềm vui tốt lành may mắn.<br /> Trang 146<br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC ĐỒNG THÁP KHOA VĂN HÓA - DU LỊCH<br /> <br /> Bên cạnh những điều thú vị trên, người Nam Bộ xưa có một số phong tục kiêng kị vào dịp<br /> tết. Chẳng hạn như sáng mùng một, ngoài đường trước ngõ phải tĩnh lặng. Cãi cọ, quét nhà...<br /> là những điều cấm kị, không được mở cửa cho tới khi có người xông đất đến, trong nhà thì<br /> ngược lại đám trẻ thì lăng xăng diện áo mới chờ chúc tết ông bà cha mẹ để được lì xì, rồi xúm<br /> xít ăn bánh tét, chơi lô tô, bầu cua cá cọp...Quí nhân đến xông đất đầu năm thể hiện niềm may<br /> mắn hay xui xẻo cho gia chủ trong cả năm mới, mấy ngày tết việc cúng kiến rất được coi trọng<br /> bữa cơm nào cúng tổ tiên xong mới được dùng. Tục tết nhà phải thức dậy trước canh năm, cứ<br /> ba đĩa bánh ít, ba đĩa tam sên (tôm khô, thịt luộc, trứng gà), ba đĩa mứt, ba đĩa trái cây để cúng.<br /> Chợ búa, tiệm quán tận mùng ba mới lác đác vài gánh rau lá chuối, gà để người ta mua về làm<br /> bữa tiễn ông bà, ngày này gà bán rất đắc, vì món gà tiềm không thể nào thiếu trong mâm cúng.<br /> Và những phong tục cổ truyền của người Nam Bộ vào dịp lễ Tết giờ có lẽ cũng được dần dần<br /> đơn giản hơn cho phù hợp với cuộc sống hiện đại.<br /> 3. Kết luận<br /> Người dân Nam Bộ ăn mừng tết với niềm thiêng liêng. Tết luôn là ngày đoàn tụ của mọi gia<br /> đình, dù ai mua bán làm việc hay đi xa thì họ thường cố gắng dành tiền và thời gian để về ăn<br /> tết với gia đình, đó là mong mỏi của tất cả mọi người. Ngày Tết ở Nam Bộ mang nét đặc trưng<br /> độc đáo, nó trở nên thiêng liêng đối với mỗi con người Việt Nam. “Thịt mỡ dưa hành câu đối<br /> đỏ/Cây nêu tràng pháo bánh chưng xanh”, thêm sắc màu vàng rực của nhành mai, mâm ngũ<br /> quả đậm tình dân tộc, nó mang tới một cái Tết bình yên đầm ấm cho miền quê của Việt Nam.<br /> Tôi yêu Tết nguyên đán, yêu cái Tết cổ truyền của vùng Nam bộ quê tôi, nó luôn đem đến cho<br /> con người những khởi đầu mới mẻ và mang đến những giá trị truyền thống với những nét đẹp<br /> riêng biệt tạo nên bản sắc của cả dân tộc Việt Nam.<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> [1]. Thanh Huệ - Kim Xuyến (2015), Phong tục ngày TẾT nghi lễ đi chùa đầu năm, NXB Hồng<br /> Đức.<br /> [2]. Nhiều tác giả (2008), Tết trong đời sống tâm linh người Việt, NXB Văn hóa thông tin.<br /> [3]. Nguyễn Ngọc Thanh (cb) (2018), Đặc trưng văn hóa vùng Nam Bộ, NXB KHXH<br /> [4]. Quảng Tuệ (2004), Phong tục nghi lễ dân gian truền thống Việt Nam, NXB Văn hóa dân<br /> tộc<br /> [5]. Trần Ngọc Thêm (cb) (2018) Văn hóa người Việt vùng Tây Nam Bộ, NXB Văn hóa nghệ<br /> thuật<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Trang 147<br />