Tác động của điện nhĩ châm tần số cao trên đáp ứng thần kinh tự chủ khi thực hiện nghiệm pháp kích thích thụ thể lạnh ở người bình thường

Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 4 * 2018<br /> <br /> <br /> TÁC ĐỘNG CỦA ĐIỆN NHĨ CHÂM TẦN SỐ CAO TRÊN ĐÁP ỨNG<br /> THẦN KINH TỰ CHỦ KHI THỰC HIỆN NGHIỆM PHÁP<br /> KÍCH THÍCH THỤ THỂ LẠNH Ở NGƯỜI BÌNH THƯỜNG<br /> Trần Khắc Thành*, Nguyễn Thái Linh*, Phạm Thị Bình Minh*, Kiều Xuân Thy*,<br /> Nguyễn Thị Hồng Nhung**, Nguyễn Văn Đàn*<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Đặt vấn đề và mục tiêu nghiên cứu: Điện châm tần số cao 100Hz cho thấy ngoài tác dụng giảm đau còn<br /> làm giảm lo âu, giảm tần số tim và huyết áp. Dựa trên các lý luận Y học cổ truyền và Y học hiện đại, khi điện nhĩ<br /> châm hai huyệt Tâm – Can 2 bên, thuộc vùng phân bố ngoài da ở tai của dây thần kinh X, có thể tác động điều<br /> chỉnh tăng hoạt tính đối giao cảm, giảm hoạt tính giao cảm. Vì vậy, nghiên cứu này nhằm đánh giá tác dụng trên<br /> thông qua theo dõi sự thay đổi tần số tim và huyết áp khi thực hiện nghiệm pháp kích thích thụ thể lạnh.<br /> Đối tượng và phương pháp nghiên cứu: 30 người khỏe mạnh gồm 15 nam và 15 nữ được thực hiện<br /> nghiệm pháp kích thích thụ thể lạnh (CPT) 2 lần: không có nhĩ châm và sau khi điện nhĩ châm tần số 100Hz huyệt<br /> Tâm – Can. Tần số tim (TST) được theo dõi liên tục mỗi 30 giây trong 360 giây, huyết áp (HA) được theo dõi<br /> trước khi làm CPT và ngay sau khi vừa kết thúc CPT. So sánh trước-sau tần số tim và huyết áp ở những thời<br /> điểm tương ứng trong 2 lần thực hiện CPT để đánh giá tác dụng của điện nhĩ châm.<br /> Kết quả: nhóm nghiên cứu gồm 30 đối tượng tình nguyện khỏe mạnh (15 nam, 15 nữ), với độ tuổi trung<br /> bình là 24,4 ± 1,28. Các giá trị ban đầu của các ĐTNC gồm tần số tim trung bình (78,23 ± 9,08 lần/phút), huyết<br /> áp tâm thu trung bình (110,5 ± 10,0 mmHg), huyết áp tâm trương trung bình (69,16 ± 8,1 mmHg) đều trong<br /> giới hạn bình thường. Khi thực hiện CPT, tần số tim tăng đạt đỉnh trong 60 giây đầu (tăng 10,5 ± 9,2 lần/phút),<br /> huyết áp tâm thu và tâm trương tăng lần lượt là 6,7 ± 6,7 và 9,5 ± 7,9 mmHg. Sau khi điện nhĩ châm 100Hz,<br /> TST theo dõi trong 360 giây khi thực hiện CPT lần 2 luôn nhỏ hơn có ý nghĩa so với CPT lần 1 (p 0,05).<br /> Kết luận: điện nhĩ châm tần số cao 100Hz huyệt Tâm – Can 2 bên có hiệu quả làm giảm TST nhưng không<br /> làm thay đổi HA khi thực hiện CPT ở người bình thường.<br /> Từ khóa: Nhĩ châm, điện nhĩ châm, tần số tim, huyết áp, nghiệm pháp kích thích thụ thể lạnh, nhánh da loa<br /> tai của dây thần kinh X.<br /> ABSTRACT<br /> HIGHT FREQUENCY AURICULAR ELECTROACUPUNCTURE EFFECT ON AUTONOMIC<br /> RESPONSES TO COLD PRESSOR TEST IN HEALTHY VOLUNTEERS<br /> Tran Khac Thanh, Pham Thi Binh Minh, Kieu Xuan Thy, Nguyen Thi Hong Nhung,<br /> Nguyen Van Dan.Ho Chi Minh City Journal Of Medicine *Vol. 22 - No 4- 2018: 327 – 332<br /> <br /> Objectives: Hight frequency 100Hz-auricular electroacupuncture shows that in addition to the analgesic<br /> also reduce anxiety, reduce heart rate and blood pressure. Based on the similarity of traditional medicine and<br /> neurological anatomy, auricular electroacupuncture at Heart and Liver acupoints, located at the outer skin surface<br /> <br /> <br /> * Khoa Y học cổ truyền, Đại học Y dược TP. Hồ Chí Minh, ** Bệnh viện Y học cổ truyền TP. Hồ Chí Minh.<br /> Tác giả liên lạc: ThS.BS Nguyễn Văn Đàn ĐT: 0983731326 Email: nguyenvandan@ump.edu.vn<br /> <br /> 328<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 22 * Số 4 * 2018 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> of auricular branches of the vagus nerve (ABVN) can balance the ANS, by increasing parasympathetic and<br /> decreasing sympathetic activity. This study was conducted to clarify these concepts via monitoring heart rate of<br /> healthy volunteers with cold pressor test.<br /> Methods: Thirty healthy volunteers (15 male, 15 female) performed cold pressor test (CPT) before and after<br /> 100-Hz auricular electroacupuncture at Heart and Liver acupoints. Heart rate was measured continuously every<br /> 30 seconds in 360 seconds, blood pressure was measured before CPT and 3 minutes after CPT started.<br /> Results: HR reached a peak at 30s (∆ HR 10.5 ± 9.2 beats/min), systolic and diastolic pressures were<br /> increased 6.7 ± 6.7 and 9.5 ± 7.9 mmHg respectively. After 100-Hz auricular electroacupuncture, heart rate<br /> measured during the second CPT reduced significantly in comparison with the first CPT (p0.05).<br /> Conclusion: In healthy volunteers, 100Hz auricular electroacupuncture at Heart and Liver acupoints can<br /> decrease the heart rate, but does not attenuate the blood pressure responses during the cold pressor test.<br /> Keywords: Auricular acupuncture, auricular electroacupuncture, heart rate, blood pressure, cold pressor<br /> test, auricular branches of the vagus nerve (ABVN).<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ CPT lần l vừa giúp đánh giá kết quả CPT chúng<br /> tôi thực hiện có đạt như các nghiên cứu đã công<br /> Rối loạn hệ thần kinh tự chủ có thể xuất hiện bố trước đây vừa là CPT chứng. Sau thời gian<br /> trong những tình trạng sinh lý như lo âu,<br /> nghỉ để tần số tim và huyết áp trở về bình<br /> stress,..hoặc bệnh lý như trong nhiễm trùng, thường, chúng tôi thực hiện nhĩ châm kết hợp<br /> động kinh, parkinson,...(2) Trong các nghiệm<br /> CPT lần 2 để đánh giá tác dụng của điện nhĩ<br /> pháp để kích thích hệ thần kinh giao cảm trong<br /> châm trên hệ thần kinh tự chủ giúp giảm TST và<br /> phòng thí nghiệm, nghiệm pháp kích thích thụ HA qua so sánh với kết quả CPT chứng.<br /> thể lạnh (Cold Pressor Test – CPT) là một<br /> phương pháp an toàn, dễ thực hiện, tiện dụng, Mục tiêu nghiên cứu<br /> được sử dụng nhiều trong các đề tài nghiên cứu Đánh giá sự thay đổi tần số tim và huyết áp<br /> về tim mạch cũng như các chuyên ngành khác . (10)<br /> khi điện nhĩ châm tần số 100Hz huyệt Tâm –<br /> Hiện nay, việc sử dụng nhĩ châm tác động lên Can hai bên trên người bình thường khi thực<br /> nhánh ra da ở tai của dây thần kinh X đang được hiện nghiệm pháp kích thích thụ thể lạnh.<br /> ứng dụng trong điều trị cho nhiều bệnh lý có sự Tần số xuất hiện những tác dụng không<br /> suy giảm hoạt động của hệ phó giao cảm, tăng mong muốn (nếu có) của điện nhĩ châm tần số<br /> hoạt động giao cảm như stress, lo âu, bệnh động 100Hz huyệt Tâm – Can và nghiệm pháp kích<br /> mạch vành, động kinh,…(3,5,6,8). Một số nghiên thích thụ thể lạnh.<br /> cứu chỉ ra rằng điện châm với tần số 100Hz<br /> ĐỐITƯỢNG-PHƯƠNGPHÁPNGHIÊNCỨU<br /> ngoài tác dụng giảm đau còn làm giảm stress,<br /> giảm tần số tim(4). Dựa trên các lý thuyết Y học cổ Thiết kế nghiên cứu<br /> truyền và Y học hiện đại, hai huyệt Tâm - Can nghiên cứu can thiệp đoàn hệ có so sánh<br /> thuộc vùng phân bố ngoài da của dây thần kinh trước sau.<br /> X, thông qua chức năng Tâm chủ huyết mạch,<br /> Đối tượng nghiên cứu<br /> Can chủ sơ tiết sẽ giúp tác động làm quân bình<br /> Áp dụng công thức<br /> hệ thần kinh tự chủ. Trong nghiên cứu này,<br /> chúng tôi sử dụng CPT như 1 biện pháp kích<br /> thích thần kinh giao cảm để gây mô hình làm<br /> tăng TST và HA của các đối tượng nghiên cứu Trong đó: n là số lượng cỡ mẫu cần thiết cho<br /> (ĐTNC) khỏe mạnh. Trong bố trí thí nghiệm, nghiên cứu.<br /> <br /> <br /> 329<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 4 * 2018<br /> <br /> r là hệ số tương quan giữa hai đo lường. ES Lo âu, sợ kim, tiền sử vựng châm.<br /> là hệ số ảnh hưởng ước tính bằng công thức: Tiêu chuẩn ngưng nghiên cứu<br /> . Gọi chỉ số trung bình của tần số tim sau Xuất hiện các triệu chứng gây khó chịu cho<br /> khi thực hiện CPT là d và độ lệch chuẩn sau khi người tình nguyện khởi phát ở bất kỳ giai<br /> làm CPT của đề tài trước đó là s. Ta có độ lệch đoạn nào của quá trình nghiên cứu: buồn nôn,<br /> chuẩn trong tần số tim khi làm CPT ở chân là s = đau đầu, chóng mặt, khó thở, vã nhiều mồ hôi,<br /> 13,2 lần/phút(10). vựng châm.<br /> Mong muốn nhĩ châm có thể giúp tần số tim Người tình nguyện không đồng ý tiếp tục<br /> giảm 5 lần/phút trong khi làm CPT  d =5 tham gia nghiên cứu ở bất kỳ giai đoạn nào của<br /> lần/phút. Sai số α = 0,05 và power = 0,9  C = quá trình nghiên cứu.<br /> 10,51. Phương pháp can thiệp<br /> Hệ số tương quan giữa các lần đo lường tần Nhĩ châm: Châm 2 huyệt Tâm – Can 2 bên,<br /> số tim giả định r = 0,8. cảm giác đắc khí, mắc điện cực dương ở huyệt<br /> Tâm, cực âm ở huyệt Can, chỉnh tần số 100Hz và<br /> kích thích điện bằng máy châm cứu ES-160 ITO –<br /> JAPAN, lưu kim trong vòng 17 phút, rút kim và<br /> Như vậy ta được cỡ mẫu n = 30. sát trùng sau khi rút kim.<br /> Tiêu chuẩn chọn Nghiệm pháp kích thích thụ thể lạnh<br /> Nam nữ khỏe mạnh, tuổi từ 18 - 30 tuổi, BMI ĐTNC ngâm cùng lúc 2 chân sao cho nước<br /> từ 18,5 – 23 (kg/m2). ngập ngang hai mắt cá chân vào nước ở 7oC<br /> được theo dõi bằng nhiệt kế liên tục trong vòng<br /> Tần số tim 60-99 lần/phút, mạch và tần số tim<br /> 3 phút.<br /> đi đôi với nhau.<br /> Huyết áp < 140/90 mmHg, không có hạ huyết Các chỉ số theo dõi<br /> áp tư thế. Tần số tim (TST) được theo dõi liên tục qua<br /> máy oxymeter hiệu Microlife A310.<br /> Vùng da ở loa tai không bị viêm nhiễm, lở loét.<br /> Huyết áp (HA) được theo dõi qua máy đo<br /> Ở trạng thái thoải mái trong ngày tiến hành<br /> huyết áp cánh tay ALPK2-Nhật Bản.<br /> thử nghiệm (đánh giá theo thang điểm DASS 21<br /> với điểm stress < 15 điểm). Đối tượng nghiên cứu sẽ được nằm nghỉ 20<br /> phút, sau đó lấy số đo tần số tim (TST) và huyết<br /> Tự nguyện đồng ý tham gia đề tài, được đọc,<br /> áp (HA) ban đầu (ký hiệu T0 và HA-0) và thực<br /> giải thích tường tận và ký tên vào phiếu đồng ý<br /> hiện nghiên cứu với các mốc thời gian lấy số liệu<br /> tham gia nghiên cứu.<br /> như hình 1.<br /> Tiêu chuẩn loại trừ<br /> Xử lý số liệu<br /> Đang mắc các bệnh có tính chất cấp tính,<br /> cường giáp, sốt. Số liệu được xử lý bằng phần mềm: SPSS<br /> 20.0, sử dụng phép kiểm phi tham số Wilcoxon<br /> Sử dụng chất kích thích: rượu, bia, cafe,<br /> signed rank sum test để so sánh tần số tim, huyết<br /> thuốc lá trong vòng 24 giờ trước khi thực hiện<br /> áp ở từng thời điểm nghiên cứu trong 2 lần thực<br /> đề tài.<br /> hiện CPT.<br /> Chơi thể thao, vận động trước khi tiến hành<br /> Y đức trong nghiên cứu<br /> thử nghiệm.<br /> Đề tài đã được sự chấp thuận của Hội đồng<br /> Nữ có thai hoặc đang hành kinh.<br /> Y đức Đại học Y Dược TP.Hồ Chí Minh.<br /> <br /> <br /> 330<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 22 * Số 4 * 2018 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Đối tượng tham gia hoàn toàn tự nguyện Điện nhĩ châm là phương áp an toàn, được<br /> trong nghiên cứu, được giải thích rõ về mục sử dụng từ lâu trong điều trị và nghiên cứu ở<br /> đích, nội dung thực hiện và quyền lợi khi Việt Nam(1) và các quốc gia khác(6,9).<br /> tham gia đề tài.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 1. Tiến trình thực hiện nghiên cứu<br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU TST tăng cao nhất ở giây thứ 60 so với giây<br /> thứ 0 ban đầu, với giá trị 10,5 ± 9,2 lần/phút.<br /> Đặc điểm chung của các ĐTNC trước nghiên cứu<br /> Sau khi kết thúc CPT 1 được 2 phút (từ giây<br /> Nhóm nghiên cứu gồm 30 đối tượng tình<br /> thứ 300), TST trở về giá trị gần với giây 0 ban<br /> nguyện khỏe mạnh (15 nam, 15 nữ).<br /> đầu trước khi làm CPT, khác biệt không có ý<br /> Các giá trị ban đầu của các ĐTNC gồm tần số nghĩa thống kê (p > 0,05).<br /> tim trung bình, huyết áp tâm thu trung bình,<br /> Tần số tim trong khi làm CPT lần 2 sau điện<br /> huyết áp tâm trương trung bình đều trong giới<br /> nhĩ châm giảm có ý nghĩa thống kê khi so sánh<br /> hạn bình thường (bảng 1).<br /> trước – sau với CPT lần 1 (p < 0,05).<br /> Tần số tim thời điểm sau điện nhĩ châm (T42)<br /> Tần số tim giảm nhiều nhất ở CPT lần 2 so<br /> giảm 3.93 ± 5.03 lần/phút so với trước điện nhĩ<br /> với lần 1 là tại thời điểm giây 60 (5,2 ± 9,2<br /> châm (T26), khác biệt có ý nghĩa thống kê (p <<br /> lần/phút) và giây 150 (4,9 ± 6,6 lần/phút) (bảng 3).<br /> 0.05) (bảng 2).<br /> Bảng 3. Sự thay đổi của tần số tim khi làm CPT lần 2<br /> Bảng 1. Đặc điểm chung của đối tượng người khỏe<br /> (sau khi nhĩ châm) so với lần 1 (n =30)<br /> mạnh trước nghiên cứu (n=30)<br /> Giá trị p<br /> Chỉ số Tổng cộng Thời TST trong CPT1 TST trong CPT2<br /> điểm (lần/phút ± SD) (lần/phút ± SD) So sánh<br /> Giới: CPT1 và CPT2<br /> Nam 15 (50,0%) 0 77,0 ± 8,8 74,2 ± 8,2 0,002<br /> Nữ 15 (50,0%)<br /> 30 85,5 ± 9,8 81,6 ± 9,4 0,02<br /> Tuổi 24,4 ± 1,3<br /> 60 87,5 ± 10,4 82,3 ± 8,1 0,008<br /> Huyết áp tâm thu (mm Hg) 110,5 ± 10,0<br /> 90 86,7 ± 10,0 82,9 ± 7,6 0,07<br /> Huyết áp tâm trương (mm Hg) 69,2 ± 8,1<br /> 120 85,9 ± 8,3 82,3 ± 7,9 0,01<br /> Tần số tim 78,2 ± 9,1<br /> 150 86,8 ± 7,1 81,9 ± 7,0 0,0003<br /> Bảng 2. Sự thay đổi tần số tim trước khi điện nhĩ 180 85,2 ± 7,2 81,9 ± 7,4 0,002<br /> châm (T26) và sau khi điện nhĩ châm (T42) 210 87,3 ± 7,2 83,9 ± 7,4 0,009<br /> Nhóm Thời điểm Trung vị TB ± SD p 240 80,5 ± 7,8 78,5 ± 7,5 0,04<br /> T26 76.5 77.5 ± 8.37 0.0005 270 78,9 ± 7,7 76,7 ± 7,3 0,009<br /> 100 Hz<br /> T42 74.5 73.57 ± 8.21 300 77,5 ± 7,8 75,6 ± 7,6 0,01<br /> 330 76,4 ± 8,2 74,1 ± 7,3 0,003<br /> Trong quá trình làm CPT lần 1 (ngâm chân<br /> 360 73,1 ± 8,1 70,0 ± 7,4 0,0004<br /> nước đá liên tục), tần số tim tăng liên tục đến<br /> giây thứ 270 từ khi bắt đầu làm CPT (p < 0,05).<br /> <br /> <br /> <br /> 331<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 4 * 2018<br /> <br /> Bảng 4. Sự thay đổi của HA khi làm CPT lần 1 và kết quả này cũng tương tự trong nghiên cứu<br /> CPT lần 2 (n =30) của Saab P.G (1993) ở 30 giây đầu huyết áp<br /> Huyết áp tâm tâm trương tăng cao hơn huyết áp tâm thu(11).<br /> Huyết áp tâm thu<br /> trương<br /> Thời gian So sánh CPT lần 2 sau khi điện nhĩ châm với<br /> Trung Trung<br /> TB ± SD TB ± SD CPT lần 1<br /> vị vị<br /> T13 107.5 110 ± 10.9 70 69.5 ± 7.92 TST khi làm CPT lần 2 sau điện nhĩ châm từ lúc<br /> CPT1<br /> T16 110 114 ± 11.63 77.5 76.5 ± 9.39 bắt đầu đến khi kết thúc CPT (theo dõi trong 360<br /> T42 105 108.5±10.27 70 70 ± 8.41 giây) luôn nhỏ hơn có ý nghĩa thống kê so với<br /> CPT2<br /> T45 110 114 ± 10.03 75 76.33 ± 7.06 lần 1 (p < 0,05). Huyết áp động mạch trước và<br /> p (T42 – T13) 0.74 0.74 sau khi làm CPT ở 2 lần là như nhau, khác biệt<br /> p (T45 – T16) 0.56 0.56 không có ý nghĩa thống kê (p > 0,05).<br /> p (T16 – T13) 0.000 0.000<br /> So với nghiên cứu của Lin ZP (2011)(8) cũng<br /> p (T45 – T42) 0.000 0.000<br /> cho kết quả tương tự, khi kích thích nhĩ châm<br /> Nhận xét:<br /> vào nhánh tai của dây thần kinh X làm tần số<br /> Huyết áp tâm thu và tâm trương tại thời<br /> tim ở nhóm có nhĩ châm thấp hơn nhóm<br /> điểm trước khi làm CPT cả 2 lần (T13, T42) và<br /> không nhĩ châm sau nghiệm pháp gắng sức.<br /> sau khi làm CPT (T16, T45) khác biệt không có ý<br /> La Marca R (2010)(7) cũng cho kết quả điện nhĩ<br /> nghĩa thống kê (p > 0,05).<br /> châm tạo ra kích thích trong hoạt động thần<br /> Huyết áp tâm thu và tâm trương tại thời kinh X. Nghiên cứu của He W (2012)(5), Hou<br /> điểm sau khi thực hiện CPT lần 1 (T16) tăng lần PW (2015)(6) kết luận kích kích điện châm<br /> lượt là 6,7 ± 6,7 và 9,5 ± 7,9 mmHg, khác biệt có ý nhánh thần kinh của dây thần kinh X (ABVN)<br /> nghĩa thống kê so với thời điểm trước khi thực tới nhân bó đơn độc (NTS) tạo thành cơ sở giải<br /> hiện CPT lần 1 (T13) (p < 0,05). phẫu cho sự điều chỉnh hệ thần kinh tự chủ.<br /> Tương tự, tại thời điểm sau khi thực hiện Việc đánh giá huyết áp có thể không chính xác<br /> CPT lần 2 (T45), HATT và HATTr cũng tăng lần vì chúng tôi chưa có dụng cụ theo dõi huyết<br /> lượt là 5,5 ± 4,0 mmHg và 7,5 ± 6,5 mmHg, khác áp ngoại vi liên tục nên có thể bỏ sót các thời<br /> biệt có ý nghĩa thống kê so với thời điểm trước điểm thay đổi huyết áp tại các thời điểm thực<br /> khi thực hiện CPT lần 2 (T42) (p < 0,05). hiện CPT và khi nhĩ châm.<br /> BÀN LUẬN Tác động của điện nhĩ châm huyệt Tâm, Can<br /> <br /> Kết quả CPT lần 1 Theo lý luận YHCT: Tâm chủ huyết mạch;<br /> Can chủ sơ tiết. Tác động lên 2 huyệt Tâm,<br /> Kết quả cho thấy khi làm CPT lần 1 tần số<br /> Can ở vùng xoắn tai giúp điều chỉnh chức<br /> tim tăng dần, cao nhất trong 60 giây đầu tiên<br /> năng của tạng Tâm và Can ảnh hưởng đến<br /> (10,5 ± 9,2 lần/phút) sau đó tăng ổn định trong<br /> huyết mạch, đồng thời 2 huyệt này thuộc vùng<br /> suốt thời gian thực hiện CPT (p