TÁC DỤNG CỦA CADMIUM ĐỐI VỚI CON NGƯỜI VÀ GIA SÚC

Chia sẻ: Sunshine_2 Sunshine_2 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:3

Thêm vào BST

Báo xấu

63
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Cadmium (Cd) là một trong những kim loại nặng di động trong đất và cây trồng. Đá phosphate thường được sử dụng để làm phân phosphate có chứa nguyên tố (Cd). Điều đáng quan tâm là việc sử dụng phân phosphate sẽ tăng dần lượng Cd trong tầng để cày của đất có thể dẫn đến Cd hiện diện trong các sản phẩm nông nghiệp vượt tiêu chuẩn cho phép của WHO

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: TÁC DỤNG CỦA CADMIUM ĐỐI VỚI CON NGƯỜI VÀ GIA SÚC

TÁC D NG C A CADMIUM ð I V I CON NGƯ I VÀ GIA SÚC Ths. Lê Tài Năng∗ 1. ð T V N ð Cadmium (Cd) là m t trong nh ng kim lo i n ng di ñ ng trong ñ t và cây tr ng. ðá phosphate thư ng ñư c s d ng ñ làm phân phosphate có ch a nguyên t (Cd). ði u ñáng quan tâm là vi c s d ng phân phosphate s tăng d n lư ng Cd trong t ng ñ cày c a ñ t có th d n ñ n Cd hi n di n trong các s n ph m nông nghi p vư t tiêu chu n cho phép c a WHO. Phân bón Vi t Nam thư ng ñư c nh p kh u t Úc, Nga, Canada. Tuy nhiên chưa có nh ng chính sách quan tâm ñúng m c ñ n vi c s d ng phân bón. Có m t s mâu thu n gi a l i nhu n và vi c b o v môi trư ng. M t lư ng l n các ch t th i hoá h c ñã th i tr c ti p vào môi trư ng. Vì v y c n ph i th c hi n vi c ño ñ c, ki m tra, qu n lí ñ gi i h n, thông qua các chính sách c a Nhà Nư c và c n ph i nâng cao vai trò c a các vi n, các trư ng ñ i h c, các s Khoa h c Công ngh Môi trư ng cho vi c gi i quy t các v n ñ tr ng i v môi trư ng. T ng quan v tác ñ ng c a Cd ñã ñư c ñ c p trong các nghiên c u, các bài gi ng cũng như t p chí c a t t c các vùng, các nư c trên th gi i. 2. CÁC S N PH M VÀ TÁC D NG C A KIM LO I N NG Thu t ng "kim lo i n ng" thư ng ñ c p ñ n nh ng kim lo i có n ng ñ cao gây ra các tr ng i cho môi trư ng. Nh ng nguyên t ñó bao g m: Cd, Hg, Cu, Ni, Pb, Ag, Fe, Mn... (Depledge et al., 1980). Trong thu t ng ñ a lí, các nguyên t này ñư c ñ nh nghĩa khi chúng hi n di n v i n ng ñ không quá 1000 ppm trong v qu ñ t. N ng ñ cao c a các nguyên t này thư ng x y ra trong t nhiên là k t qu c a hi n tư ng ñ a lí như hình thành các qu ng m . S phong hoá ñá, s th m lâu, s gi m c p s làm cho các nguyên t này phóng thích vào sinh quy n. Con ngư i th i các kim lo i n ng thông qua các ho t ñ ng công nghi p, nông nghi p và ch t th i n i ñ a, cũng như vi c s d ng các lo i thu c nông dư c. Khi các kim lo i n ng này tác ñ ng ñ n môi trư ng, chúng s chuy n hoá nhanh ch ng và b kh b i các ho t ñ ng trao ñ i ch t. K t qu là chúng s ñư c tích lu . Vì v y, c n ph i ño ñ c và ki m soát các kim lo i này khi chúng ñư c th i vào môi trư ng. Các kim lo i này ñ u tiên ñư c s d ng ñ làm pin, làm l p tráng kim lo i, ch t nhu m màu. Cd cũng là m t kim lo i n ng. Cd xâm nh p vào môi trư ng t s nóng ch y c a các kim lo i n ng và s th m c a m t vài lo i phân phosphate. Cd là m t trong 15 ch t hàng ñ u gây h i cho s c kho con ngư i. V n ñ này ñ c bi t liên quan ñ n ð ng b ng Sông C u Long. T i Vi t Nam ñ thâm canh tăng v , nông dân thư ng s d ng lư ng l n phân bón (kho ng 2.720.000 t n năm 1999). M i năm trung bình kho ng 400 - 500 tri u USD ñ nh p phân bón cho nông nghi p. 3. CHU I ð C T C A CADMIUM 3.1 S chuy n hoá N u con ngư i ho c ñ ng v t ăn s n ph m có ch a Cd2+, Cd s di chuy n vào huy t thanh k t h p v i các acid amin ho c protein là metallothionein (Cd-MT) ñư c ñưa vào gan, m t và l c qua ti u c u th n, tái h p thu vào các ng th n. Khi c u trúc liên k t (Cd-MT) b phá hu , Cd t do kích thích s hình thành liên k t m i v i (Cd-MT) tr l i các ti u c u th n. Cd ñưa vào cơ th t các mu i CdCl2, CdSO4, CdO. 3.2 ð ñ c c p tính và mãn tính a) ð ñ c c p tính ∗ Gi ng viên BM Sinh h c, Khoa Sư ph m. Email: ltnang@agu.edu.vn Thông tin Khoa h c S 30, 09/2007 60
S ng ñ c có th d n ñ n tri u ch ng viêm ph i, phát hi n sau 24 gi , r t khó ch n ñoán. D u hi u nh n bi t là hơi th ng n, s t cao, ói, nh c ñ u, b s c và d n ñ n t vong. S ng ñ c này là k t qu c a vi c ăn th c ph m và u ng nư c có nhi m Cd. Ch ng h n như s ng ñ c x y ra trư ng ti u h c Thu ði n là nguyên nhân c a s nhi m ñ c Cd trong nư c trái cây. N ng ñ Cd trong nư c lên ñ n 15 mg/L (Friberg et al, 1986). b) ð ñ c mãn tính Tri u ch ng phát hi n là s viêm ph i và viêm ti u c u th n, nh hư ng ñ n xương. S ng ñ c t i Nh t x y ra 1960, nơi phát hi n b nh Itai- itai do vi c s d ng nư c tư i t qu ng m nhi m ñ c Cd. Tri u ch ng là ñau ng c, lưng và chân. Khi b nh ti n tri n s d n ñ n gãy xương. 4. TÍNH NĂNG C A CADMIUM Cadmium có ñ ñ c cao và là kim lo i n ng di ñ ng trong h th ng cây tr ng, ñ ng v t và con ngư i. 4.1 Cadmium trong ñ t Cadmium vào trong ñ t t mưa acid s phong hoá qu ng m phân bón cadmium b m t t ñ t b i s th m l n s di chuy n vào trong c ho c s n ph m cây tr ng ho c k t h p v i các lo i khoáng trong ñ t. S tích lu Cd và tác d ng c a nó tuỳ thu c vào cân b ng c a các ti n trình này. Khi Cd ñi vào trong ñ t nó k t h p v i các nguyên t khác Zn, Cu, Ni làm nh hư ng ñ n các ti n trình c a vi sinh v t trong ñ t. 4.2 M c ñ Cd trong ñ t Trong t nhiên hàm lư ng Cd trong ñ t t 0.1 - 0.5ppm nhưng cao hơn hay th p hơn tuỳ thu c vào nhi u nhân t . ð i v i ñá bi n tính có hàm lư ng Cd th p hơn t 0.02 - 0.2ppm trong khi ñó ñá tr m tích t 0.1 - 25ppm. Phân photphate có t 10 - 200ppm Cd. Cd trong ñ t ñư c phân bi t rõ làm 3 vùng ch y u liên quan ñ n nh hư ng ñ i v i s c kho con ngư i và môi trư ng, 3 vùng ñó là : vùng ñ t nông nghi p, vùng ñ t không ph i nông nghi p và vùng ñ t ki m soát. T i vùng ki m soát Cd h u như không di ñ ng và không có nh ng nh hư ng. ð i v i Cd trong vùng ñ t không nông nghi p cũng không nh hư ng ñ n s c kho và không di chuy n vào chu i th c ăn. Tuy nhiên, nó có th gián ti p qua vùng ñ t nông nghi p qua ñư ng không khí và ñư ng nư c nhưng m c ñ th p. Cd trong vùng ñ t nông nghi p cũng không di chuy n nhưng nó s tr nên di ñ ng trong ñi u ki n ñ t acid và m c ñ Cd gia tăng khi s d ng phân photphate và bùn. 4.3 Cadmium trong nư c Trong t nhiên Cd ñư c tìm th y ch y u l p ñáy bùn nhưng hàm lư ng th p. Hàm lư ng Cd trong ngu n nư c t nhiên không b ô nhi m thư ng kho ng < 1mg/l. Trung bình trong nư c bi n ch a < 5mg/l ( WHO. 1992) và 5 - 20 mg/l (OECD. 1994) m c ñ cao hơn t 110mg/l (CRC.1996) . Trong vùng thành th và khu nông nghi p 10 - 4000mg/l tuỳ thu c vào ñi u ki n v trí khí h u. Cd trong nư c t n t i dư i d ng ion h p ch t vô cơ. T i vùng ñ t nhi m Cd có th nh hư ng ñ n ngu n nư c tư i cho nông nghi p nh ng con sông có th di chuy n Cd v i kho ng cách 50km t ngu n (WHO. 1992) 5. CÁC Y U T NH HƯ NG ð N S TÍCH LU CADMIUM Nhi t ñ là nhân t nh hư ng ñ n s tích lu và ñào th i Cd các nhân t khác là ñ m n, hàm lư ng oxy, ñi u ki n khí h u, s khác bi t v ñi u ki n v t lý gi a các vùng. Cd cũng có th thay ñ i hàm lư ng trong ñi u ki n oxy hoá kh pH. 6. CADMIUM TRONG CÂY TR NG Cây tr ng h p thu Cd tuỳ thu c vào các nhân t trong ñ t thư ng s h p thu gia tăng trong ñ t acid, ñ t có s n lư ng Cd, nhi t ñ ñ t, m ñ . Cây tr ng h p thu Cd và s tích lu trong th c ph m tuỳ thu c vào ñ c tính c a cây tr ng. M c ñ khác nhau theo trình t sau: h t ngũ c c < r cây < lá các lo i rau qu . 7. CADMIUM TRONG GIA SÚC ð i v i gia súc chăn th trên ñ ng c hàm lư ng Cd ñư c h p thu vào cơ th khi cây tr ng ñư c bón m t lư ng bùn. S nhi m Cd trong bùn là nguyên nhân làm tăng lư ng Cd trong cơ th gia súc. Thông tin Khoa h c S 30, 09/2007 61
Có m t ti m năng r t l n v s tích lu Cd trong các loài chim (60-120ppm), nguyên nhân do ăn các loài ñ ng v t không xương s ng như các loài sâu. T p chí khoa h c ngày 21/6/2001 (journal Nature) báo cáo có kho ng 46% loài chim kh o sát trong ph m vi 10.000km2 phía b c Colorado ñã tìm th y lư ng Cd tích lu trong th n kho ng 100ppm. 8. CADMIUM ð I V I CON NGƯ I Con ngư i h p thu Cd thông qua th c ph m, thu c lá và m t lư ng nh t nư c u ng và do ô nhi m không khí. Thư ng s h p thu không quá 5% s tích lu ch y u qua th n, gan và xương. M t ngư i hút thu c lá s h p thu lư ng Cd g p ñôi ngư i không hút thu c. Trung bình lư ng Cd là 20 microgram/ngày theo tiêu chu n WHO 70 microgram/ngày. M t lư ng nh Cd x y ra trong không khí, ñ t, nư c, th c ph m. ð i v i h u h t m i ngư i, th c ăn là ngu n g c kh i ñ u cho s tích lu Cd. Cây tr ng h p thu Cd t ñ t, cá h p thu Cd t nư c. S tích lu Cd nh hư ng ñ n s c kho con ngư i. m c ñ nhi m ñ c Cd cao s d n ñ n s phá hu th n, gây gãy xương nh hư ng ñ n viêm ph i và ung thư ph i. 9. M T S CHÍNH SÁCH KI M SOÁT S TÍCH LU CADMIUM Các tiêu chu n môi trư ng thư ng là công c h p pháp cho phép ki m soát các ñi m ho c các vùng ô nhi m. ði m ki m soát có th là t m t ngu n hay nh ng vùng khác nhau. Cd có th ñ n t nhi u ngu n ch ng h n t trong t nhiên là ñ t có th ñi vào trong cây tr ng hay b r a trôi t ñ t xu ng ngu n nư c di chuy n vào vào ngu n nư c công c ng và nư c c p sinh ho t. S b c phát Cd các ngu n này r t khó ki m soát. Ngh ñ nh EC (C ng ñ ng Châu Âu ) gi i h n cho phép lư ng Cd trong ñ t cày t 1-3mg/kg. Các ñi u l cũng quy ñ nh c th ñ i v i phân bón t i Colorado -1990: 200 mg/kgP - 1995:150 mg/kgP - 1998: 110 mg/kgP Hi n nay ch có cách duy nh t là s n xu t phân bón v i hàm lư ng Cd th p, nghĩa là s d ng ñá phosphate có hàm lư ng Cd th p. Công ngh s n xu t phân bón ñang ñư c c i ti n cho ti n trình lo i b Cd trong tương lai, tuy nhiên ñ i h i các k thu t ph c t p nhưng ch c ch n r ng ñi u này s ñư c kh c ph c. T i M m t s tiêu chu n ñã ñư c quy ñ nh cho phép gi i h n m c ñ Cd. Chi nhánh b o v môi trư ng ñưa ra quy ñ nh gi i h n m c ñ Cd phóng thích vào không khí và ngu n nư c cho các nhà máy phân xư ng s n xu t. EPA ñ ngh m c ñ cho phép t i ña Cd trong nư c u ng là 0.01mg/l. T i Vi t Nam, vi c s d ng nông dư c ngày càng tăng g p 3 l n t 1994 khi so sánh v i nh ng năm 1980. Vì v y c n có s ki m soát ño ñ t qu n lý gi i h n ô nhi m thông qua các chính sách như: - Gi i h n lư ng ch t th i trong môi trư ng. - Các ñ c ch t hoá h c s nh hư ng ñ n con ngư i ngay c n ng ñ th p. - Ban hành các quy lu t môi trư ng. - Các quy lu t và quy ñ nh ñ i v i công ty nơi s n xu t các lo i nông dư c n u vi ph m s b x ph t. - Ph bi n r ng rãi các tiêu chu n quy ñ nh ch t th i - Th c hi n thu môi trư ng ñ i v i trư ng h p th i tr c ti p gây ô nhi m. - ng d ng báo cáo ñánh giá tác ñ ng môi trư ng. - Ph bi n các báo cáo v hi n tr ng môi trư ng cho các công ty khu nông nghi p nơi s n xu t nông dư c. - Tăng cư ng vai trò c a vi n các trư ng ñ i h c, các s khoa h c công ngh môi trư ng ñ gi i quy t v n ñ ô nhi m môi trư ng. Thông tin Khoa h c S 30, 09/2007 62