Tài liệu môn Kinh tế chính trị

Chia sẻ: Nguyễn Thị Giỏi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:97

Thêm vào BST

Báo xấu

312
lượt xem 146
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trong đời sống xã hội có rất nhiều những hoạt động khác nhau như hoạt động chính trị, quân sự ngoại giao, kinh tế, khoa học kỹ thuật, văn hóa nghệ thuật... Nhưng để thực hiện được mục đích của các hoạt động đó thì trước hết đòi hỏi con người phải tồn tại,phải sống.Muốn tồn tại,muốn sống thì bắt buộc con người hàng ngày phải tiêu dùng những tư liệu sinh hoạt cần thiết như cơm ăn,áo mặc,nhà ở,tài liệu sản xuất....

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tài liệu môn Kinh tế chính trị

Tμi liÖu «n tËp M«n: Kinh tÕ chÝnh trÞ ♣ VÊn ®Ò I: s¶n xuÊt vμ t¸i s¶n xuÊt x· héi 1. V× sao M¸c kh¼ng ®Þnh: S¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt lμ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt cho sù tån t¹i vμ ph¸t triÓn cña lÞch sö nh©n lo¹i? - Trong ®êi sèng x· héi cã rÊt nhiÒu nh÷ng ho¹t ®éng kh¸c nhau nh− ho¹t ®éng chÝnh trÞ, qu©n sù, ngo¹i giao, kinh tÕ, Khoa häc kü thuËt, v¨n ho¸ nghÖ thuËt... Nh−ng ®Ó thùc hiÖn ®−îc môc ®Ých cña c¸c ho¹t ®éng ®ã th× tr−íc hÕt ®ßi hái con ng−êi ph¶i tån t¹i, ph¶i sèng. Muèn tån t¹i, muèn sèng th× b¾t buéc con ng−êi hμng ngμy ph¶i tiªu dïng nh÷ng t− liÖu sinh ho¹t cÇn thiÕt nh− c¬m ¨n, ¸o mÆc, nhμ ë, t− liÖu s¶n xuÊt ... tÊt c¶ nh÷ng t− liÖu sinh ho¹t ®ã kh«ng ph¶i lμ nh÷ng s¶n phÈm do tù nhiªn hay th−îng ®Õ ban ph¸t mμ nã lμ s¶n phÈm cña qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt cña con ng−êi t¹o ra. V× vËy M¸c kh¼ng ®inh r»ng qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt lμ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt cho sù tån t¹i vμ sèng cßn cña lÞch sö nh©n lo¹i. 2. Ph©n tÝch vai trß cña c¸c nh©n tè cÊu thμnh qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt vμ sù h×nh thμnh ra c¸c bé phËn trong c¬ cÊu gi¸ trÞ cña s¶n phÈm. S¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt lμ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt cho sù tån t¹i vμ ph¸t triÓn cña x· héi. Nh−ng muèn cã qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®ã th× C¸c M¸c chØ ra cÇn ph¶i cã 3 nh©n tè s¶n xuÊt c¬ b¶n ®ã lμ ®èi t−îng lao ®éng, t− liÖu lao ®éng v søc lao ®éng. a) §èi t−îng lao ®éng: - Kh¸i niÖm: §èi t−îng lao ®éng lμ toμn bé c¸c vËt mμ lao ®éng cña con ng−êi t¸c ®éng vμo lμm thay ®æi nã cho phï hîp víi môc ®Ých cña con ng−êi. - §èi t−îng lao ®éng bao gåm: : + Nh÷ng vËt cã s½n trong tù nhiªn nh−ng ®· ®−îc th¨m dß, qui ho¹ch ®−a vμo s¶n xuÊt (quÆng, c©y trªn rõng, lμ ®èi t−îng cña ngμnh khai th¸c, khai kho¸ng + Nh÷ng vËt ®· tr¶i qua chÕ biÕn (kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh tr−íc lμ nguyªn liÖu cña qu¸ tr×nh sau): b«ng lμ nguyªn vËt liÖu, lμ ®èi t−îng lao ®éng cña ngμnh chÕ biÕn chÕ t¹o b) T− liÖu lao ®éng: - Kh¸i niÖm: t− liÖu lao ®éng lμ c¸c vËt, hÖ thèng c¸c vËt dïng ®Ó truyÒn dÉn lao ®éng cña con ng−êi t¸c ®éng vμo ®èi t−îng lao ®éng. - T− liÖu lao ®éng bao gåm: + C«ng cô lao ®éng t¸c ®éng trùc tiÕp vμo ®èi t−îng lao ®éng, c«ng cô lao ®éng gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, c«ng cô lao ®éng ph¶n ¸nh sù ph¸t triÓn cña mçi thêi ®¹i kinh tÕ. Cèi xay ch¹y b»ng søc giã -> x· héi phong kiÕn l¹c hËu Cèi xay ch¹y b»ng ®éng c¬ h¬i n−íc -> chñ nghÜa t− b¶n v¨n minh + C¸c vËt dïng ®Ó chøa ®ùng vμ truyÒn dÉn ®èi t−îng lao ®éng: bÓ chøa, èng dÉn, 1
b¨ng t¶i, + C¸c yÕu tè h×nh thμnh c¬ së h¹ tÇng kü thuËt: ®−êng x¸, bÕn b·i, * Gi÷a ®èi t−îng lao ®éng vμ t− liÖu lao ®éng ph©n biÖt chi lμ t−¬ng ®èi: - Kh¸c nhau: ë vai trß trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, h×nh th¸i tån t¹i tù nhiªn, ph−¬ng thøc chu chuyÓn gi¸ trÞ. - Gièng nhau: Chóng ®Òu lμ yÕu tè vËt chÊt, nÕu xÐt trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt s¶n phÈm th× ®èi t−îng lao ®éng vμ t− liÖu lao ®éng h×nh thμnh t− liÖu s¶n xuÊt - ®©y lμ yÕu tè vËt chÊt h×nh thμnh nªn s¶n phÈm. a) Søc lao ®éng: - Kh¸i niÖm: Søc lao ®éng lμ tæng hîp søc th©n thÓ, søc thÇn kinh, søc c¬ b¾p cã s½n trong mçi c¬ thÓ cña con ng−êi, søc lao ®éng kh«ng tån t¹i ngoμi con ng−êi, søc lao ®éng lμ kh¶ n¨ng lao ®éng cña mçi con ng−êi. Lao ®éng lμ sù vËn dông (tiªu dïng) søc lao ®éng ®−îc thÓ hiÖn ra trong qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt. - Nh− vËy qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt diÔn ra lμ sù kÕt hîp gi÷a søc lao ®éng vμ t− liÖu s¶n xuÊt, trong ®ã søc lao ®éng lμ yÕu tè chñ thÓ, gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh; t− liÖu s¶n xuÊt lμ yÕu tè kh¸ch thÓ, lμ ®iÒu kiÖn vËt chÊt kh«ng thÓ thiÕu ®−îc. - Lao ®éng lμ ho¹t ®éng cã môc ®Ých, cã ý thøc cña con ng−êi vμ nã diÔn ra gi÷a con ng−êi víi tù nhiªn nh»m c¶i t¹o tù nhiªn cho phï hîp víi môc ®Ých cña con ng−êi. - Ph©n biÖt søc lao ®éng vμ lao ®éng: Søc lao ®éng lμ mét ph¹m trï hiÖn h÷u, lao ®éng lμ mét ph¹m trï trõu t−îng, v× vËy M¸c cho r»ng ng−êi ta kh«ng thÓ nh×n thÊy, sê mã thÊy lao ®éng mμ lao ®éng chØ ®−îc thÓ hiÖn ra trong thùc tiÔn khi con ng−êi vËn dông søc lao ®éng ®Ó tiÕn hμnh qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. - §Æc ®iÓm lao ®éng cña con ng−êi kh¸c víi ho¹t ®éng cña loμi vËt: + Lao ®éng cña con ng−êi lμ ho¹t ®éng cã môc ®Ých, cã dù ®Þnh, tÝnh to¸n tr−íc + Lao ®éng cña con ng−êi biÕt chÕ t¹o vμ sö dông c«ng cô, chÝnh qu¸ tr×nh lao ®éng h×nh thμnh nªn ý thøc cña con ng−êi. + Lao ®éng cña con ng−êi cã tÝnh s¸ng t¹o, tÝnh tù gi¸c vμ tÝnh x· héi. - BÊt kú s¶n phÈm nμo do lao ®éng cña con ng−êi t¹o ra th× nã còng cã gi¸ trÞ, trong c¬ cÊu gi¸ trÞ cña s¶n phÈm bao gåm 2 bé phËn cÊu thμnh ®ã lμ gi¸ trÞ cò (C) vμ gi¸ trÞ míi (V+m) hay tæng c¬ cÊu gi¸ trÞ s¶n phÈm lμ C+V+m Vai trß hai mÆt cña lao ®éng trong h×nh thμnh c¸c bé phËn cÊu thμnh cña l−îng gi¸ trÞ hμng ho¸: + Lao ®éng cô thÓ b¶o tån vμ di chuyÓn gi¸ trÞ cò (gi¸ trÞ t− liÖu s¶n xuÊt) vμo gi¸ trÞ s¶n phÈm (C) + Lao ®éng trõu t−îng t¹o ra gi¸ trÞ míi (V+m) Gi¸ trÞ míi nhËp gi¸ trÞ cò t¹o ra tæng l−îng gi¸ trÞ hμng ho¸: C+V+m 3. Ph−¬ng thøc s¶n xuÊt x· héi lμ g×? ph©n tÝch mèi quan hÖ gi÷a 2 mÆt cÊu thμnh ph−¬ng thøc s¶n xuÊt x· héi. - Kh¸i niÖm: Ph−¬ng thøc s¶n xuÊt lμ sù thèng nhÊt biÖn chøng gi÷a 2 mÆt cña nÒn s¶n xuÊt x· héi ®ã lμ lùc l−îng s¶n xuÊt vμ quan hÖ s¶n xuÊt. LÞch sö ph¸t triÓn cña x· héi loμi ng−êi ®· tõng lÇn l−ît tr¶i qua 5 ph−¬ng thøc s¶n xuÊt tõ thÊp ®Õn cao: x· h«i c«ng x· nguyªn thñy, x· héi chiÕm h÷u n« lÖ, x· héi phong 2
kiÕn, chñ nghÜa t− b¶n, chñ nghÜa céng s¶n (mμ giai ®o¹n ®Çu cña nã lμ CNXH) - Hai mÆt cña qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt: Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt lμ qu¸ tr×nh kÕt hîp mét c¸ch biÖn chøng gi÷a hai mÆt: Lùc l−îng s¶n xuÊt vμ quan hÖ s¶n xuÊt. * Lùc l−îng s¶n xuÊt: hay lμ søc s¶n xuÊt cña x· héi nã ph¶n ¸nh mèi quan hÖ gi÷a con ng−êi víi tù nhiªn, thÓ hiÖn kh¶ n¨ng chÕ ngù tù nhiªn cña con ng−êi. Lùc l−îng s¶n xuÊt bao gåm: + Toμn bé t− liÖu s¶n xuÊt, trong ®ã c«ng cô lao ®éng gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh + Lμ con ng−êi lao ®éng cïng víi nh÷ng kü n¨ng, kinh nghiÖm, trÝ thøc tÝch luü. + Ngμy nay d−íi sù t¸c ®éng cña tiÕn bé khoa häc vμ c«ng nghÖ th× b¶n th©n khoa häc vμ c«ng nghÖ còng trë thμnh lùc l−îng s¶n xuÊt trùc tiÕp. Trong lùc l−îng s¶n xuÊt th× yÕu tè lao ®éng cña con ng−êi lu«n lu«n lμ yÕu tè chñ thÓ vμ gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh, cßn t− liÖu s¶n xuÊt lμ yÕu tè kh¸ch thÓ gi÷ vai trß quan träng ®ång thêi khoa häc c«ng nghÖ trë thμnh yÕu tè quan träng , nã cã kh¶ n¨ng lμm thay ®æi nhanh chãng c¶ vai trß vμ n¨ng lùc cña yÕu tè chñ thÓ vμ còng nh− yÕu tè kh¸ch thÓ. Tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l−îng s¶n xuÊt nã ph¶n ¸nh tr×nh ®é chinh phôc tù nhiªn cña con ng−êi vμ ®ång thíi nã còng kh¼ng ®Þnh tr×nh ®é ph¸t triÓn cña nÒn s¶n xuÊt x· héi gi÷a c¸c quèc gia kh¸c nhau. * Quan hÖ s¶n xuÊt: Lμ quan hÖ gi÷a ng−êi víi ng−êi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vμ t¸i s¶n xuÊt. Quan hÖ s¶n xuÊt bao gåm: + Quan hÖ gi÷a ng−êi víi ng−êi trong chiÕm h÷u t− liÖu s¶n xuÊt, gäi l¹i quan hÖ së h÷u (së h÷u lμ h×nh thøc x· héi cña chÕ ®é chiÕm h÷u) . ChiÕm h÷u lμ quan hÖ gi÷a ng−êi víi vËt, lμ mÆt tù nhiªn cña s¶n xuÊt . Së h÷u lμ quan hÖ gi÷a ng−êi víi ng−êi ®èi víi vËt, lμ h×nh thøc x· héi cña chiÕm h÷u. + Quan hÖ gi÷a ng−êi víi ng−êi trong qu¸ tr×nh trao ®æi ho¹t ®éng, gäi lμ quan hÖ tæ chøc qu¶n lý. + Quan hÖ gi÷a ng−êi víi ng−êi trong qu¸ tr×nh ph©n phèi s¶n phÈm, gäi lμ quan hÖ ph©n phèi. Trong ®ã quan hÖ së h÷u gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi quan hÖ tæ chøc qu¶n lý vμ quan hÖ ph©n phèi, ng−îc l¹i hÖ tæ chøc qu¶n lý vμ quan hÖ ph©n phèi cã t¸c ®éng tÝch cùc ®èi víi quan hÖ së h÷u. NÕu hÖ tæ chøc qu¶n lý vμ quan hÖ ph©n phèi phï hîp th× cñng cè hoμn thiÖn quan hÖ së h÷u, nÕu kh«ng phï hîp nã trë thμnh lùc l−îng k×m h·m. (ý nghÜa thùc tiÔn ë n−íc ta ?) * Gi÷a lùc l−îng s¶n xuÊt vμ quan hÖ s¶n xuÊt cã mèi liªn hÖ biÖn chøng, trong ®ã lùc l−îng s¶n xuÊt lμ néi dung vËt chÊt cña nÒn s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n xuÊt lμ h×nh thøc x· héi cña nÒn s¶n xuÊt: - Lùc l−îng s¶n xuÊt lu«n vËn ®éng ph¸t triÓn ®ßi hái quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i thay ®æi, phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l−îng s¶n xuÊt, nh−ng quan hÖ s¶n xuÊt cã t¸c ®éng tÝch cùc ®èi víi lùc l−îng s¶n xuÊt, nÕu quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp th× sÏ thóc ®Èy l−îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn, nÕu kh«ng phï hîp (qu¸ chËt hÑp, qu¸ më réng) ®Òu k×m h·m lùc l−îng s¶n xuÊt. - Mèi quan hÖ biÖn chøng lùc l−îng s¶n xuÊt vμ quan hÖ s¶n xuÊt ph¶n ¸nh qui luËt kh¸ch quan ®ã lμ quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i phï hîp víi tÝnh chÊt vμ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l−îng s¶n xuÊt, ®©y lμ quy luËt kinh tÕ chung cña mäi ph−¬ng thøc s¶n xuÊt vμ suy ®Õn 3
cïng sù thay ®æi lÇn l−ît c¸c ph−¬ng thøc s¶n xuÊt trong lÞch sö lμ do qui luËt nμy chi phèi. * VËy, Ph−¬ng thøc s¶n xuÊt lμ sù thèng nhÊt biÖn chøng gi÷a 2 mÆt cña nÒn s¶n xuÊt x· héi ®ã lμ lùc l−îng s¶n xuÊt vμ quan hÖ s¶n xuÊt, nÕu v−ît khái nã chuyÓn sang mét ph−¬ng thøc s¶n xuÊt míi. 4) ThÕ nμo lμ t¸i s¶n xuÊt? Ph©n biÖt c¸c lo¹i h×nh t¸i s¶n xuÊt. Tr×nh bμy néi dung vμ c¸c kh©u c¬ b¶n cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi? - T¸i s¶n xuÊt lμ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®−îc lÆp ®i lÆp l¹i vμ kh«ng ngõng ®æi míi. - Ph©n lo¹i t¸i s¶n xuÊt: + C¨n cø vμo qui m« cña s¶n xuÊt ph©n thμnh t¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n vμ t¸i s¶n xuÊt më réng: T¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n: lμ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña n¨m sau ®−îc l¾p l¹i víi quy m« nh− n¨m tr−íc. T¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n lμ ®Æc tr−ng cña nÒn s¶n xuÊt nhá dùa trªn lao ®éng thñ c«ng, n¨ng suÊt thÊp T¸i s¶n xuÊt më réng: lμ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt n¨m sau l¾p l¹i víi qui m« lín h¬n n¨m tr−íc. T¸i s¶n xuÊt më réng lμ ®Æc tr−ng cña s¶n xuÊt lín, c«ng nghiÖp, tËp trung, n¨ng suÊt cao. §iÒu kiÖn ®Ó t¸i s¶n xuÊt më réng lμ ph¶i tÝch luü. + C¨n cø vμo tÝnh chÊt cña t¸i s¶n xuÊt më réng ph©n thμnh t¸i s¶n xuÊt më réng theo chiÒu réng vμ t¸i s¶n xuÊt më réng theo chiÒu s©u. T¸i s¶n xuÊt më réng theo chiÒu réng lμ t¨ng sè l−îng s¶n phÈm s¶n xuÊt ra b»ng c¸ch t¨ng sè l−îng c¸c yÕu tè ®Çu vμo. T¸i s¶n xuÊt më réng theo chiÒu s©u lμ t¨ng sè l−îng s¶n phÈm s¶n xuÊt b»ng c¸ch t¨ng n¨ng suÊt vμ t¨ng hiÖu qu¶ sö dông c¸c yÕu tè s¶n xuÊt. - C¸c giai ®o¹n cña t¸i s¶n xuÊt: Qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt diÔn ra liªn tôc qua c¸c kh©u nèi tiÕp nhau: S¶n xuÊt - Ph©n phèi - Trao ®æi - Tiªu dïng. + S¶n xuÊt lμ kh©u më ®Çu, gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh v× kÕt qu¶ cña s¶n xuÊt lμ t¹o ra khèi l−îng s¶n phÈm, hμng ho¸ vμ dÞch vô v× vËy nã cã vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi quy m« cña tiªu dïng. më réng + Tiªu dïng lμ kh©u kÕt thóc cña qu¸ tr×nh nμy nh−ng lμ kh©u më ®Çu cña qu¸ tr×nh sau. Tiªu dïng lμ môc ®Ých, lμ ®éng lùc cña s¶n xuÊt, qua tiªu dïng sÏ kÝch cÇu ®Ó thóc ®Èy t¸i s¶n xuÊt. + Ph©n phèi vμ trao ®æi lμ nèi liÒn s¶n xuÊt víi tiªu dïng, ph©n phèi do s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh nh−ng cã t¸c ®éng tÝch cùc ®èi víi s¶n xuÊt. Trao ®æi lμ kh©u tiÕp tôc hoμn thμnh ph©n phèi ®Ó ®I vμo tiªu dïng, cã t¸c ®éng ®Õn tiªu dïng. Bèn kh©u cña chu kú t¸i s¶n xuÊt nh− ®· ph©n tÝch tuy ®éc lËp víi nhau theo c¸c chøc n¨ng kinh tÕ cô thÓ nh−ng gi÷a chóng cã mét mèi quan hÖ biÖn chøng phô thuéc vμo nhau. NÕu bÞ trôc trÆc mét kh©u th× toμn bé qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt sÏ bÞ ngõng trÖ nÒn kinh tÕ sÏ b−íc vμo thêi kú suy tho¸i hay khñng ho¶ng - Néi dung cña t¸i s¶n xuÊt: + T¸i s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt: t− liÖu sinh ho¹t vμ t− liÖu tiªu dïng. + T¸i s¶n xuÊt ra quan hÖ s¶n xuÊt + T¸i s¶n xuÊt ra søc lao ®éng + T¸i s¶n xuÊt ra m«i tr−êng tù nhiªn vμ ®iÒu kiÖn sèng 4
5) ThÕ nμo lμ t¨ng tr−ëng kinh tÕ vμ ph¸t triÓn kinh tÕ? Mèi quan hÖ gi÷a hai chØ tiªu kinh tÕ (T¨ng tr−ëng kinh tÕ vμ ph¸t triÓn kinh tÕ). - T¨ng tr−ëng kinh tÕ lμ sù t¨ng s¶n l−îng quèc gia tÝnh b»ng gi¸ trÞ trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh, th−êng lμ mét n¨m - S¶n l−îng quèc gia ®−îc tÝnh b»ng c¸c chØ tiªu: + GDP: Tæng s¶n phÈm quèc néi + GNP: Tæng s¶n phÈm quèc d©n Trong ®ã: GNP = GDP + Thu nhËp tõ n−ícngoμi - Møc t¨ng tr−ëng hμng n¨m ®−îc tÝnh cña nÒn kinh tÕ sö dông c«ng thøc (GNP1- GNP0) ---------------- *100% GNP0 GNP1: N¨m sau GNP0: N¨m tr−íc - Nh©n tè t¨ng tr−ëng kinh tÕ: + Nguån nh©n lùc gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh. + Khoa häc c«ng nghÖ lμ ®éng lùc + Tμi nguyªn vμ vèn + ThÓ chÕ chÝnh trÞ - Ph¸t triÓn kinh tÕ lμ sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ æn ®Þnh g¾n liÒn víi hoμn chØnh c¬ cÊu vμ thÓ chÕ kinh tÕ - Néi dung cña t¨ng tr−ëng kinh tÕ: Sù t¨ng tr−ëng æn ®Þnh: Ph¸t triÓn kinh tÕ cã néi dung réng h¬n t¨ng tr−ëng kinh tÕ, bao gåm c¶ viÖc chuyÓn dÞch c¬ cÊu vμ hoμn thiÖn thÓ chÕ kinh tÕ, viÖc b¶o vÖ m«i tr−êng, sö dông hiÖu qu¶ c¸c nguån tμi nguyªn, ®¶m b¶o ph¸t triÓn bÒn v÷ng. - Nh÷ng nh©n tè ph¸t triÓn kinh tÕ: + Sù ph¸t triÓn cña lùc l−îng s¶n xuÊt + Møc ®é hoμn thiÖn quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l−îng s¶n xuÊt. + Sù t¸c ®éng cña kiÕn tróc th−îng tÇn: ThÓ chÕ chÝnh trÞ, ®−êng lèi chÝnh s¸ch hÖ thèng ph¸p luËt. VÊn ®Ò II: s¶n xuÊt hμng ho¸ vμ c¸c quy luËt cña s¶n xuÊt hμng ho¸ I. §iÒu kiÒn ra ®êi, ®Æc tr−ng vμ −u thÕ cña kinh tÕ hμng ho¸: (s¶n xuÊt hμng ho¸ vμ kinh tÕ hμng ho¸ lμ mét, kinh tÕ -> xem vÒ h×nh th¸i, s¶n xuÊt xem vÒ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra s¶n phÈm) 1. Kh¸i niÖm s¶n xuÊt hμng ho¸: S¶n xuÊt hμng ho¸ lμ mét kiÓu tæ chøc kinh tÕ x· héi, trong ®ã s¶n phÈm s¶n xuÊt ra dïng ®Ó b¸n, ®Ó trao ®æi trªn thÞ tr−êng. S¶n xuÊt hμng ho¸ tån t¹i trong nhiÒu ph−¬ng thøc s¶n xuÊt: chiÕm h÷u n« lÖ, phong 5
kiÕn chñ nghÜa x· héi, nh−ng ng−îc l¹i th× mét ph−¬ng thøc s¶n xuÊt trong ®ã cã nhiÒu h×nh thøc tæ chøc kinh tÕ kh¸c nhau: kinh tÕ hμng ho¸, kinh tÕ tù nhiªn, S¶n xuÊt hμng ho¸ kh«ng ®ång nhÊt víi ph−¬ng thøc s¶n xuÊt. - Kinh tÕ tù nhiªn (s¶n xuÊt tù cung, tù cÊp) lμ mét kiÓu tæ chøc kinh tÕ x· héi, trong ®ã s¶n phÈm s¶n xuÊt ra dïng ®Ó tiªu dïng cho ng−êi s¶n xuÊt ra nã. • §Æc tr−ng cña kinh tÕ tù nhiªn: + Môc ®Ých s¶n xuÊt ra s¶n phÈm lμ ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu tiªu dïng cña chÝnh ng−êi s¶n xuÊt ra nã. + C¸c quan hÖ kinh tÕ thÓ hiÖn d−íi h×nh th¸i hiÖn vËt + KiÓu tæ chøc kinh tÕ khÐp kÝn, b¶o thñ, mang tÝnh truyÒn thèng. Kinh tÕ tù nhiªn ph¸t triÓn ®· t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ hμng ho¸. Kinh tÕ hμng ho¸ ra ®êi ph¸ vì kinh tÕ tù nhiªn, kinh tÕ hμng ho¸ ngμy cμng ph¸t triÓn, kinh tÕ tù nhiªn ngμy cμng bÞ thu hÑp. 2. §iÒu kiÖn ra ®êi vμ ph¸t triÓn cña kinh tÕ hμng ho¸: + Ph©n c«ng lao ®éng x· héi (§©y lμ ®iÒu kiÖn cÇn) + Tån t¹i sù t¸ch biÖt vÒ kinh tÕ gi÷a nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt (®iÒu kiÖn ®ñ) a) Ph©n c«ng lao ®éng x· héi - Kh¸i niÖm: Ph©n c«ng lao ®éng x· héi lμ sù ph©n chia lao ®éng x· héi thμnh c¸c h×nh thøc kh¸c nhau, sù ph©n chia nÒn kinh tÕ thμnh ngμnh nghÒ Do sù chuyªn m«n mçi ng−êi chØ s¶n xuÊt mét hoÆc mét vμi lo¹i s¶n phÈm nh−ng nhu cÇu l¹i cÇn nhiÒu lo¹i s¶n phÈm kh¸c nhau cho nªn ng−êi nμy cÇn s¶n phÈm cña ng−êi kia, gi÷a hä h×nh thμnh mèi quan hÖ trao ®æi s¶n phÈm cho nhau. ChÝnh ph©n c«ng lao ®éng x· héi lμ c¬ së cña sù trao ®æi. b) Sù t¸ch biÖt vÒ kinh tÕ: Gi÷a nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt chia rÏ nhau, ®éc lËp nhau, mçi ng−êi lμ mét chñ thÓ t¸ch biÖt, trong ®iÒu kiÖn nμy th× viÖc trao ®æi s¶n phÈm ®−îc thùc hiÖn d−íi h×nh th¸i lμ trao ®æi hμng ho¸, tøc lμ th«ng qua quan hÖ hμng ho¸, tiÒn tÖ. Kinh tÕ hμng ho¸ ra ®êi vμ tån t¹i dùa trªn hai ®iÒu kiÖn trªn, chõng nμo cßn tån t¹i hai ®iÒu kiÖn ®ã th× kinh tÕ hμng ho¸ cßn tån t¹i kh¸ch quan. 3. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña kinh tÕ hμng ho¸: qua c¸c h×nh thøc sau ®©y: - S¶n xuÊt hμng ho¸ gi¶n ®¬n. - S¶n xuÊt hμng ho¸ t− b¶n chñ nghÜa. S¶n xuÊt hμng ho¸ gi¶n ®¬n lμ s¶n xuÊt hμng ho¸ cña nh÷ng ng−êi n«ng d©n, thî thñ c«ng, c¸ thÓ dùa trªn chÕ ®é t− h÷u nhá vμ lao ®éng cña chÝnh b¶n th©n hä. S¶n xuÊt hμng ho¸ t− b¶n chñ nghÜa lμ s¶n xuÊt hμng ho¸ ph¸t triÓn ë tr×nh ®é cao, qu¸ tr×nh s¶n xuÊt diÔn ra lμ sù kÕt hîp gi÷a t− liÖu s¶n xuÊt thuéc së h÷u nhμ t− b¶n víi søc lao ®éng cña c«ng nh©n lμm thuª. Ph©n biÖt s¶n xuÊt hμng ho¸ gi¶n ®¬n vμ s¶n xuÊt hμng ho¸ t− b¶n chñ nghÜa: - Gièng nhau: §Òu lμ s¶n xuÊt hμng ho¸ dùa trªn hai ®iÒu kiÖn. - Kh¸c nhau: S¶n xuÊt hμng ho¸ gi¶n ®¬n S¶n xuÊt hμng ho¸ t− b¶n chñ nghÜa - Tr×nh ®é thÊp, qui m« nhá, ph©n t¸n, dùa - Tr×nh ®é cao, tËp trung, s¶n xuÊt c«ng trªn lao ®éng thñ c«ng nghiÖp c¬ khÝ - Môc ®Ých: S¶n xuÊt ra hμng ho¸ ®Ó trao ®æi - Môc ®Ých lμ gi¸ trÞ thÆng d− 6
nh»m gi¸ trÞ sö dông kh¸c - Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt: Lμ sù kÕt hîp trùc - Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kÕt hîp gi¸n tiÕp gi÷a søc lao ®éng vμ t− liÖu s¶n xuÊt cña tiÕp t− liÖu s¶n xuÊt cña nhμ t− b¶n víi chÝnh hä søc lao ®éng lμm thuª cña c«ng nh©n - Trong qu¸ tr×nh trao ®æi: S¶n xuÊt hμng ho¸ - Trao ®æi gi÷a nhμ t− b¶n víi c«ng nh©n: gi¶n ®¬n trao ®æi dùa trªn c¬ së ngang gi¸ Nhμ t− b¶n chiÕm ®o¹t gi¸ trÞ thÆng d− kh«ng dÉn ®Õn ng−êi nμy chiÕm ®o¹t ng−êi nh−ng kh«ng vi ph¹m ngang gi¸. kia S¶n xuÊt hμng ho¸ ph¸t triÓn tr×nh ®é cao, trong ®ã mäi quan hÖ kinh tÕ ®Òu ®−îc biÓu hiÖn d−íi h×nh th¸i tiÒn tÖ vμ ®−îc gi¶i quyÕt th«ng qua tiÒn tÖ, chÞu sù chi phèi cña c¸c qui luËt kinh tÕ cña thÞ tr−êng gäi lμ kinh tÕ thÞ tr−êng. Kinh tÕ thÞ tr−êng lμ kinh tÕ hμng ho¸ ph¸t triÓn ë tr×nh ®é cao, kh«ng ph¶i bÊt cø kinh tÕ hμng ho¸ nμo còng lμ kinh tÕ thÞ tr−êng. 4. §Æc tr−ng vμ nh÷ng −u thÕ cña kinh tÕ hμng ho¸: Kinh tÕ hμnh ho¸ lμ b−íc ph¸t triÓn tÊt yªu cña lÞch sö, nã cã ®Æc ®iÓm vμ −u thÕ h¬n h¼n kinh tÕ tù nhiªn. - Kinh tÕ hμng ho¸ ra ®êi ph¸ vì kinh tÕ tù nhiªn, nã ph¸t triÓn më cöa gi¶i phãng søc s¶n xuÊt. - Môc ®Ých cña s¶n xuÊt hμng ho¸ lμ ra ®êi lμ tháa m·n nhu cÇu cho x· héi, khi nhu cÇu t¨ng th× nã t¹o ra ®éng lùc thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn. - Trong nÒn kinh tÕ hμng ho¸, lîi nhuËn lu«n lμ môc ®Ých, lμ ®éng lùc cña c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ. §Ó thu ®−îc nhiÒu lîi nhuËn th× tõng ng−êi s¶n xuÊt c¶i tiÕn kü thuËt, n©ng cao n¨ng suÊt, h¹ thÊp chi phÝ s¶n xuÊt, t¹o ®éng lùc thóc ®Èy kinh tÕ. - Kinh tÕ hμng ho¸ ra ®êi, tån t¹i dùa trªn sù ph¸t triÓn cña ph©n c«ng lao ®éng nh−ng khi kinh tÕ hμng ho¸ ph¸t triÓn, më réng trao ®æi th× nã t¹o ra tiÒn ®Ò ®Ó thóc ®Èy ph©n c«ng lao ®éng chuyªn m«n ho¸. - Kinh tÕ hμng ho¸ ph¸t triÓn thÝch øng vμ hÕt søc n¨ng ®éng ®· t¹o ®iÒu kiÖn vμ kh¶ n¨ng vμ c¶ nhu cÇu ®Ó n©ng cao tr×nh ®é tæ chøc qu¶n lý. VÊn ®Ò III: Hμng ho¸ 1. Hμng ho¸ lμ g×? ph©n tÝch c¸c thuéc tÝnh c¬ b¶n cña hμng ho¸. * Kh¸i niÖm: Hμng ho¸ lμ s¶n phÈm cña lao ®éng nã cã thÓ tho¶ m·n nhu cÇu nμo ®ã cña con ng−êi, nã ®−îc s¶n xuÊt ra ®Ó b¸n, trao ®æi trªn thÞ tr−êng. * Ph©n tÝch c¸c thuéc tÝnh c¬ b¶n cña hμng ho¸: Hμng ho¸ cã hai thuéc tÝnh: - Tho¶ m·n nhu cÇu cña con ng−êi, tøc lμ hμng ho¸ cã gi¸ trÞ sö dông. - Dïng ®Ó trao ®æi, tøc lμ hμng ho¸ cã gi¸ trÞ trao ®æi (hay lμ gi¸ trÞ) a) Gi¸ trÞ sö dông cña hμng ho¸ lμ c«ng dông cña vËt, nhê thuéc tÝnh tù nhiªn cña nã cã thÓ tho¶ m·n nhu cÇu nμo ®ã cña con ng−êi. Néi dung cña gi¸ trÞ sö dông: + C«ng dông cña vËt lμ do thuéc tÝnh tù nhiªn quyÕt ®Þnh (lý tÝnh, ho¸ tÝnh) + C«ng dông vμ ph−¬ng ph¸p ®Ó lîi dông nã dÇn ®−îc ph¸t hiÖn ra cïng víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc kü thuËt. + Gi¸ trÞ sö dông ®−îc thÓ hiÖn ra khi tiªu dïng tho¶ m·n nhu cÇu cña con ng−êi. + Gi¸ trÞ sö dông lμ néi dung cña c¶i, lμ ph¹m trï vÜnh viÔn, tån t¹i l©u dμi, kh«ng 7
phô thuéc vμo tÝnh chÊt x· héi. + Trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr−êng, gi¸ trÞ sö dông lμ cho ng−êi kh¸c th«ng qua trao ®æi, gi¸ trÞ sö dông lμ c¸i mang gi¸ trÞ trao ®æi. b) Gi¸ trÞ trao ®æi lμ quan hÖ tû lÖ vÒ l−îng gi÷a gi¸ trÞ sö dông nμy víi gi¸ trÞ sö dông kh¸c. Ph−¬ng thøc trao ®æi lμ 1m v¶i = 5 kg thãc. Lóc míi trao ®æi ch−a cã tiÒn, s¶n phÈm n«ng nghiÖp víi tiÓu thñ c«ng nghiÖp. VÊn ®Ò ®Æt ra lμ 2 gi¸ trÞ sö dông kh¸c nhau l¹i trao ®æi ®−îc víi nhau, tøc lμ so s¸nh víi nhau vÒ l−îng, chøng tá r»ng gi÷a chóng ph¶i cã mét c¬ së chung. C¬ së chung ®ã kh«ng ph¶i thuéc tÝnh tù nhiªn cña vËt, bëi v× thuéc tÝnh tù nhiªn quyÕt ®Þnh c«ng dông cña vËt, trong trao ®æi chØ ®æi nh÷ng gi¸ trÞ sö dông kh¸c nhau cho nhau. Së dÜ hai hμng ho¸ trao ®æi ®−îc víi nhau tr−íc hÕt chóng ®Òu lμ s¶n phÈm cña lao ®éng, nh−ng trong trao ®æi ng−êi ta kh«ng xÐt ®Õn nh÷ng h×nh thøc cô thÓ cña lao ®éng. KÕt luËn: §Ó hai hμng ho¸ trao ®æi víi nhau bëi v× chóng ®Òu lμ nh÷ng vËt kÕt tinh cña cïng lao ®éng ®ång nhÊt, lao ®éng con ng−êi ®· ®−îc hao phÝ vμo ®ã, kÕt tinh vμo ®ã. Khi chñ v¶i ®ång ý trao ®æi víi chñ thãc, tøc lμ hao phÝ lao ®éng ®Ó s¶n xuÊt ra 1 m v¶i = hao phÝ lao ®éng s¶n xuÊt 5 kg thãc, cã nghÜa lμ gi¸ trÞ 1m v¶i = gi¸ trÞ 5 kg thãc. VËy: Gi¸ trÞ hμng ho¸ lμ lao ®éng x· héi (lao ®éng ®ång nhÊt) cña ng−êi s¶n xuÊt hμng ho¸ kÕt tinh trong hμng ho¸. NhËn xÐt: - Gi¸ trÞ hμng ho¸ do lao ®éng t¹o ra, vËt g× kh«ng do lao ®éng t¹o ra th× kh«ng cã gi¸ trÞ, tuy r»ng vËt ®ã cÇn thiÕt cho con ng−êi VD: Kh«ng khÝ tù nhiªn, n−íc s«ng, n−íc suèi, c©y qu¶ trong rõng, c¸ d−íi s«ng, d−íi biÓn cã gi¸ trÞ sö dông rÊt lín ®èi víi sù sèng cña con ng−êi, cã nghÜa lμ nã cã gi¸ trÞ sö dông hoÆc c«ng dông rÊt cao, nh−ng nã kh«ng ph¶i lμ s¶n phÈm do lao ®éng cña con ng−êi t¹o ra, nã kh«ng kÕt tinh sù hao phÝ cña lao ®éng con ng−êi trong ®ã v× vËy nã kh«ng ph¶i lμ hμng ho¸ vμ nã kh«ng cã gi¸ trÞ. - Gi¸ trÞ hμng ho¸ lμ trõu t−îng, nã chØ ®−îc biÓu hiÖn trong trao ®æi, v× vËy gi¸ trÞ trao ®æi lμ h×nh thøc biÓu hiÖn cña gi¸ trÞ, gi¸ trÞ lμ néi dung, lμ b¶n chÊt. V× vËy, M¸c nghiªn cøu gi¸ trÞ hμng ho¸ b¾t ®Çu tõ gi¸ trÞ trao ®æi, tøc lμ ®i tõ h×nh thøc biÓu hiÖn ®Õn néi dung (tõ trùc quan sinh ®éng ®Õn t− duy trõu t−îng) - Gi¸ trÞ hμng ho¸ lμ ph¹m trï trõu t−îng, nã ®−îc biÓu hiÖn trong trao ®æi, thùc chÊt cña trao ®æi lμ trao ®æi lao ®éng cho nhau v× vËy ph¶i qui mäi lao ®éng kh¸c nhau vÒ lao ®éng ®ång nhÊt cho nªn gi¸ trÞ hμng ho¸ lμ biÓu hiÖn mèi quan hÖ s¶n xuÊt x· héi gi÷a nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt hμng ho¸. - Gi¸ trÞ hμng ho¸ lμ ph¹m trï lÞch sö, nã chØ tån t¹i g¾n liÒn víi kinh tÕ hμng ho¸ - Gi¸ trÞ hμng ho¸ lμ ph¹m trï vËt chÊt, kh«ng tån t¹i h×nh th¸i vËt thÓ. 2) V× sao hμng ho¸ cã hai thuéc tÝnh? Ph©n tÝch tÝnh hai mÆt cña lao ®éng s¶n xuÊt hμng ho¸: Së dÜ hμng ho¸ cã hai thuéc tÝnh gi¸ trÞ (hay gi¸ trÞ trao ®æi) vμ gi¸ trÞ sö dông lμ bëi v× lao ®éng cña ng−êi s¶n xuÊt ra hμng ho¸ cã tÝnh hai mÆt: lao ®éng cô thÓ vμ lao ®éng trõu t−îng. TÝnh hai mÆt cña lao ®éng s¶n xuÊt hμng ho¸ quyÕt ®Þnh hai thuéc tÝnh cña hμng ho¸. * Lao ®éng cô thÓ: 8
- Lao ®éng cô thÓ lμ lao ®éng hao phÝ d−íi mét h×nh thøc nhÊt ®Þnh, cã nghÒ nghiÖp chuyªn m«n nhÊt ®Þnh, cã ph−¬ng ph¸p riªng, cã ®èi t−îng riªng, môc ®Ých riªng vμ kÕt qu¶ riªng. VD: thî may ¸o ->v¶i ->kÐo, kim -> c¾t, may -> ¸o Thî x©y -> g¹ch Bay, xÎng.. -> x©y, tr¸t -> nhμ Néi dung (§Æc tr−ng) cña lao ®éng cô thÓ: + Lao ®éng cô thÓ lμ lao ®éng kh¸c nhau vÒ chÊt, vÝ dô lao ®éng cña ng−êi thî dÖt kh¸c vÒ chÊt víi lao ®éng cña ng−êi n«ng d©n. + C¸c lao ®éng cô thÓ hîp thμnh hÖ thèng ph©n c«ng lao ®éng x· héi. + Lao ®éng cô thÓ t¹o ra gi¸ trÞ sö dông cña vËt. + Lao ®éng cô thÓ lμ ph¹m trï vÜnh viÔn. * Lao ®éng trõu t−îng: - Lao ®éng trõu t−îng lμ lao ®éng cña ng−êi s¶n xuÊt hμng ho¸ nÕu xÐt ®ã lμ sù hao phÝ søc lao ®éng nãi chung cña con ng−êi mμ kh«ng kÓ ®Õn h×nh thøc cô thÓ nh− thÕ nμo. VÝ dô 1m v¶i = 5 kg thãc XÐt vÒ lao ®éng cô thÓ th× lao ®éng cña ng−êi thî dÖt vμ lao ®éng cña ng−êi n«ng d©n kh¸c vÒ chÊt, vÒ ®èi t−îng, vÒ môc ®Ých. Nh−ng ®æi víi nhau th× ®»ng sau sù kh¸c nhau ®ã chøa ®ùng mét c¸i g× chung. G¹t bá h×nh thøc cô thÓ cña søc lao ®éng ®i th× lao ®éng s¶n xuÊt ra v¶i vμ lao ®éng s¶n xuÊt ra thãc ®Òu lμ sù hao phÝ søc lao ®éng nãi chung cña con ng−êi, hiÓu theo nghÜa sinh lý ®ã lμ sù hao phÝ vÒ søc c¬ b¾p, søc thÇn kinh cña con ng−êi, ®ã lμ lao ®éng trõu t−îng. Néi dung (§Æc tr−ng) cña lao ®éng trõu t−îng: + Lao ®éng trõu t−îng lμ lao ®éng ®ång nhÊt, ®Òu lμ sù hao phÝ søc lao ®éng nãi chung cña con ng−êi. + Lao ®éng trõu t−îng t¹o ra thùc thÓ (chÊt) cña gi¸ trÞ hμng ho¸. + Lao ®éng trõu t−îng lμ ph¹m trï lÞch sö, chØ tån t¹i g¾n víi kinh tÕ hμng ho¸. Tãm l¹i: Lao ®éng cô thÓ, lao ®éng trõu t−îng lμ hai mÆt cña cïng mét lao ®éng, nÕu xÐt lao ®éng cô thÓ th× lao ®éng ®ã kh¸c nhau vÒ chÊt vμ t¹o ra c¸i g×, xÐt lao ®éng trõu t−îng th× ®ã lμ lao ®éng ®ång nhÊt chØ kh¸c nhau vÒ l−îng. M¸c lμ ng−êi ®Çu tiªn ph¸t hiÖn ra tÝnh hai mÆt cña lao ®éng s¶n xuÊt hμng ho¸, dùa trªn ph¸t hiÖn nμy «ng x©y dùng mét hÖ thèng c¸c ph¹m trï vμ qui luËt kinh tÕ. * M©u thuÉn c¬ b¶n cña lao ®éng s¶n xuÊt hμng ho¸ ®ã lμ m©u thuÉn gi÷a lao ®éng t− nh©n vμ lao ®éng x· héi. Mét mÆt, lao ®éng cña mçi ng−êi s¶n xuÊt hμng ho¸ (trong sù t¸ch biÖt) trùc tiÕp mang tÝnh t− nh©n, viÖc s¶n xuÊt c¸i g×, nh− thÕ nμo lμ riªng cña tõng ng−êi. MÆt kh¸c, n»m trong hÖ thèng ph©n c«ng lao ®éng x· héi s¶n xuÊt ra s¶n phÈm lμ ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu cña ng−êi kh¸c, v× vËy lao ®éng cña mçi ng−êi gi¸n tiÕp mang tÝnh x· héi. M©u thuÉn gi÷a lao ®éng t− nh©n vμ lao ®éng x· héi biÓu hiÖn thμnh m©u thuÉn gi÷a lao ®éng cô thÓ vμ lao ®éng trõu t−îng, m©u thuÉn gi÷a gi¸ trÞ sö dông vμ gi¸ trÞ. M©u thuÉn trªn ®−îc gi¶i quyÕt th«ng qua trao ®æi, nÕu hμng ho¸ b¸n ®−îc th× lao ®éng t− nh©n ®−îc x· héi thõa nhËn trë thμnh bé phËn cña lao ®éng x· héi, m©u thuÉn ®−îc gi¶i quyÕt. Ng−îc l¹i, nÕu hμng ho¸ kh«ng b¸n ®−îc tøc lμ x· héi kh«ng thõa nhËn, 9
m©u thuÉn ch−a ®−îc gi¶i quyÕt, vμ ®−îc gi¶i quyÕt th«ng qua mét cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ. 3. Th−íc ®o l−îng gi¸ trÞ hμng ho¸ lμ g×? Ph©n tÝch c¸c nh©n tè quyÕt ®Þnh l−îng gi¸ trÞ cña hμng ho¸. * L−îng gi¸ trÞ hμng ho¸: a) Thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt: Gi¸ trÞ hμng ho¸ do lao ®éng t¹o ra cã mÆt chÊt vμ mÆt l−îng: ChÊt cña gi¸ trÞ hμng ho¸ lμ lao ®éng trõu t−îng (lao ®éng x· héi) L−îng cña gi¸ trÞ chÝnh lμ sè l−îng cña lao ®éng ®ã Sè l−îng lao ®éng l¹i ®−îc ®o b»ng thêi gian lao ®éng, thêi gian lao ®éng ®−îc chia thμnh ngμy, giê,...nh−ng ®ã kh«ng ph¶i lμ thêi gian lao ®éng c¸ biÖt mμ lμ thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt. Thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt lμ thêi gian cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt ra mét ®¬n vÞ hμng ho¸ trong ®iÒu kiÖn trung b×nh cña x· héi, tøc lμ víi tr×nh ®é thμnh th¹o trung b×nh, n¨ng suÊt lao ®éng trung b×nh vμ c−êng ®é lao ®éng trung b×nh. Th«ng th−êng thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt quy ®Þnh l−îng gi¸ trÞ hμng ho¸, nã nghiªng vÒ víi thêi gian lao ®éng c¸ biÖt cña nhãm ng−êi s¶n xuÊt ra mét khèi l−îng hμng ho¸ chiÕm tû träng lín cung cÊp ra thÞ tr−êng. Thêi gian lao ®éng trung b×nh kh«ng ph¶i lμ trung b×nh sè häc mμ lμ b×nh qu©n gia quyÒn: ∑t i qi T = ------------- ∑qi b) C¸c nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn l−îng gi¸ trÞ hμng ho¸: L−îng gi¸ trÞ cña 01 ®¬n vÞ hμng ho¸ thay ®æi tû lÖ thuËn víi sè l−îng lao ®éng vμ tû lÖ nghÞch víi n¨ng suÊt lao ®éng x· héi. *) N¨ng suÊt lao ®éng: - N¨ng suÊt lao ®éng lμ hiÖu qu¶ cã Ých cña lao ®éng nã ®−îc x¸c ®Þnh b»ng sè l−îng s¶n phÈm s¶n xuÊt ra trong mét ®¬n vÞ thêi gian, hay sè l−îng thêi gian ®Ó s¶n xuÊt ra 1 ®¬n vÞ s¶n phÈm. - T¨ng n¨ng suÊt lao ®éng lμ t¨ng hiÖu qu¶ cã Ých cña lao ®éng biÓu hiÖn lμ t¨ng sè l−îng s¶n phÈm ®−îc s¶n xuÊt ra trong mét ®¬n vÞ thêi gian, lμ rót ng¾n thêi gian ®Ó s¶n xuÊt ra 1 ®¬n vÞ s¶n phÈm. T¨ng n¨ng suÊt lao ®éng (khi c−êng ®é lao ®éng kh«ng ®æi) lμm cho sè l−îng s¶n phÈm t¨ng nh−ng l−îng gi¸ trÞ s¶n phÈm t¹o ra trong thêi gian ®ã kh«ng ®æi, do ®ã gi¸ trÞ cña mét ®¬n vÞ s¶n phÈm gi¶m xuèng. T¨ng n¨ng suÊt lao ®éng kh«ng ph¶i t¨ng thªm sù hao phÝ vÒ lao ®éng mμ lμ thay ®æi trong c¸ch thøc cña lao ®éng C¸c nh©n tè t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng: - N©ng cao tr×nh ®é thμnh th¹o cña ng−êi lao ®éng. 10
- C¶i tiÕn kü thuËt, øng dông tiÕn bé khoa häc kü thuËt - N©ng cao hiÖu qu¶ sö dông t− liÖu s¶n xuÊt - Khai th¸c, sö dông c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn. *) C−êng ®é lao ®éng: - C−êng ®é lao ®éng lμ møc ®é hao phÝ søc lao ®éng trong mét ®¬n vÞ thêi gian. - T¨ng t¨ng c−êng ®é lao ®éng lμ t¨ng møc ®é hao phÝ søc lao ®éng trong mét ®¬n vÞ thêi gian, biÓu hiÖn lμ ph¶i lμm viÖc khÈn tr−¬ng, nÆng nhäc lªn. - T¨ng c−êng ®é lao ®éng (n¨ng suÊt lao ®éng kh«ng ®æi) lμm cho sè l−îng s¶n phÈm t¨ng nh−ng l−îng gi¸ trÞ t¹o ra trong thêi gian ®ã t¨ng lªn t−¬ng øng do ®ã gi¸ trÞ mét ®¬n vÞ s¶n phÈm kh«ng thay ®æi. NÕu ta xÐt trong sù hao phÝ søc lao ®éng th× t¨ng c−êng ®é lao ®éng còng lμ kÐo dμi thêi gian lao ®éng. Gi÷a t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng vμ t¨ng c−êng ®é lao ®éng cã sù kh¸c nhau: + L−îng gi¸ trÞ t¹o ra + Gi¸ trÞ mét ®¬n vÞ s¶n phÈm + Møc bï ®¾p hao phÝ søc lao ®éng ®Ó t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng. *) Lao ®éng gi¶n ®¬n vμ lao ®éng phøc t¹p: - Lao ®éng gi¶n ®¬n: lμ lao ®éng kh«ng cÇn ph¶i qua ®μo t¹o chuyªn m«n nghÒ nghiÖp, chØ cÇn cã søc lao ®éng b×nh th−êng lμ cã thÓ tiÕn hμnh qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. - Lao ®éng phøc t¹p: lμ lao ®éng ph¶i qua huÊn luyÖn chuyªn m«n nghÒ nghiÖp vμ ®−îc x¸c ®Þnh bëi thang bËc cña tr×nh ®é chuyªn m«n kh¸c nhau. NÕu xÐt trong sù h×nh thμnh gi¸ trÞ th× lao ®éng phøc t¹p b»ng béi sè cña lao ®éng gi¶n ®¬n. Trao ®æi diÔn ra trªn thÞ tr−êng ®ã lμ mét qu¸ tr×nh quy mäi lao ®éng phøc t¹p, lao ®éng gi¶n ®¬n vÒ lao ®éng gi¶n ®¬n trung b×nh cña x· héi. VËy: l−îng gi¸ trÞ hμng ho¸ ®−îc ®o b»ng thêi gian lao ®éng trung b×nh x· héi cÇn thiÕt. *) Ph©n biÖt sù h×nh thμnh l−îng gi¸ trÞ hμng ho¸ trong n«ng nghiÖp vμ trong c«ng nghiÖp: - Gièng nhau: L−îng gi¸ trÞ hμng ho¸ ®−îc ®o b»ng thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt. - Kh¸c nhau: + L−îng gi¸ trÞ hμng ho¸ trong c«ng nghiÖp ®−îc h×nh thμnh dùa trªn ®iÒu kiÖn trung b×nh cña ngμnh + L−îng gi¸ trÞ hμng ho¸ trong n«ng nghiÖp h×nh thμnh dùa trªn ®iÒu kiÖn s¶ xuÊt xÊu nhÊt (®é mμu mì xÊu nhÊt, xa n¬i tiªu thô nhÊt) v×: . Trong n«ng nghiÖp ruéng ®Êt lμ t− liÖu s¶n xuÊt ®Æc biÖt, chØ cã h¹n, lμ do ®éc quyÒn t− h÷u vμ ®éc quyÒn kinh doanh ruéng ®Êt nh−ng trªn ruéng ®Êt cã ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt thuËn lîi th× ®· ®−îc ®−a vμo s¶n xuÊt kinh doanh. . Nhu cÇu l−¬ng thùc cña x· héi ngμy cμng t¨ng, ®Ó ®¸p øng nhu cÇu ®ã th× ph¶i huy ®éng c¶ vïng ®Êt khã kh¨n vμo tham gia s¶n xuÊt. §Ó ®¶m b¶o t¸i s¶n xuÊt trªn nh÷ng vïng ®Êt kho kh¨n ®ã tr−íc hÕt ph¶i ®¶m b¶o ®ñ bï ®¾p ®−îc chi phÝ s¶n xuÊt vμ cã l·i cho nªn l−îng gi¸ trÞ cña n«ng s¶n phÈm ®−îc h×nh thμnh trªn ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt xÊu nhÊt. c) C¬ cÊu cña l−îng gi¸ trÞ hμng ho¸: 11
Gi¸ trÞ hμng ho¸ do lao ®éng t¹o ra gåm hai bé phËn: - GÝa trÞ cò do lao ®éng qu¸ khø t¹o ra, ®−îc vËt chÊt ho¸ vμo lao ®éng s¶n xuÊt (C) - Gi¸ trÞ míi do lao ®éng sèng trùc tiÕp t¹o ra (V+m) Tæng l−îng gi¸ trÞ hμng ho¸: C+V+m * Vai trß hai mÆt cña lao ®éng trong h×nh thμnh c¸c bé phËn cÊu thμnh cña l−îng gi¸ trÞ hμng ho¸. Lao ®éng s¶n xuÊt hμng ho¸ cã hai mÆt: - Lao ®éng cô thÓ b¶o tån, di chuyÓn gi¸ trÞ cò, gi¸ trÞ t− liÖu s¶n xuÊt vμo gi¸ trÞ s¶n phÈm. - Lao ®éng trõu t−îng t¹o ra gi¸ trÞ míi (V+m) Gi¸ trÞ míi nhËp gi¸ trÞ cò ®−îc tæng l−îng gi¸ trÞ hμng hãa: C+V+m VÊn ®Ò IV: TiÒn tÖ 1) Nguån gèc vμ b¶n chÊt cña tiÒn tÖ: - TiÒn tÖ ra ®êi lμ kÕt qu¶ tÊt yÕu cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn l©u dμi cña s¶n xuÊt vμ trao ®æi hμng ho¸. V× vËy, nghiªn cøu nguån gèc, b¶n chÊ cña tiÒn tÖ lμ ph¶i ph©n tÝch sù ph¸t triÓn cña c¸c h×nh th¸i cña gi¸ trÞ (qua 4 h×nh th¸i) ®Õn khi vËt ngang gi¸ thèng nhÊt cè ®Þnh ë vμng th× tiÒn tÖ ra ®êi. §©y lμ sù vËn dông ph−¬ng ph¸p trõu t−îng ho¸ kÕt hîp víi logic vμ lÞch sö, qu¸ tr×nh nμy ®i tõ trõu t−îng ®Õn cô thÓ. a) H×nh th¸i gi¸ trÞ gi¶n ®¬n, ngÉu nhiªn: Lóc míi trao ®æi gi÷a nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt th−êng diÔn ra hÕt søc t×nh cê vμ ngÉu nhiªn, ng−êi ta th−êng trao ®æi vËt lÊy vËt. VÝ dô 1 m v¶i = 5 Kg thãc: Hμng ho¸ v¶i tù nã kh«ng nãi lªn gi¸ trÞ cña m×nh, v¶i chñ ®éng mang ra so s¸nh víi thãc, hμng ho¸ thãc cã c«ng dông ph¶n ¸nh gi¸ trÞ cña v¶i. - V¶i ë vμo h×nh th¸i gi¸ trÞ t−¬ng ®èi. - Thãc ë h×nh th¸i vËt ngang gi¸. H×nh th¸i gi¸ trÞ t−¬ng ®èi vμ h×nh th¸i vËt ngang gi¸ lμ hai cùc biÓu hiÖn cña gi¸ trÞ, võa thèng nhÊt víi nhau võa kh«ng dung hoμ víi nhau. • §Æc ®iÓm h×nh th¸i vËt ngang gi¸: + Gi¸ trÞ sö dông trë thμnh h×nh th¸i biÓu hiÖn cña gi¸ trÞ. + Lao ®éng cô thÓ trë thμnh h×nh th¸i biÓu hiÖn cña gi¸ trÞ + Lao ®éng t− nh©n trë thμnh h×nh th¸i biÓu hiÖn cña lao ®éng x· héi Ph©n c«ng lao ®éng x· héi ph¸t triÓn th× trao ®æi më réng. a) H×nh th¸i gi¸ trÞ toμn bé hay më réng: Trao ®æi ngμy cμng më réng th× mét hμng ho¸ cã thÓ ®æi ®−îc nhiÒu hμng ho¸ (gi¸ trÞ mét hμng ho¸ biÓu hiÖn gi¸ trÞ cña nhiÒu hμng ho¸), tû lÖ trao ®æi dÇn do hao phÝ lao ®éng quyÕt ®Þnh (GÝa trÞ quyÕt ®Þnh) VÝ dô: 1m v¶i cã thÓ biÓu hiÖn gi¸ trÞ + 5 kg thãc + 1 c¸i rõu + 1 con cõu Trong trao ®æi ®· xuÊt hiÖn m©u thuÉn: Ng−êi nμy cÇn hμng ho¸ cña ng−êi kia 12
nh−ng ng−êi kia cÇn hμng ho¸ cña ng−êi kh¸c. Gi¶i quyÕt m©u thuÉn trªn tøc lμ trao ®æi gi¸n tiÕp qua mét hμng ho¸ mμ ai còng cÇn vμ trao ®æi ph¸t triÓn. c) H×nh th¸i gi¸ trÞ chung: - §¹i ph©n c«ng lao ®éng x· héi ph¸t triÓn th× trao ®æi th−êng xuyªn h¬n, ®ßi hái cÇn cã mét hμng ho¸ ®ãng vai trß vËt ngang gi¸, nhiÒu hμng ho¸ biÓu hiÖn gi¸ trÞ ë mét hμng ho¸ lμ vËt ngang gi¸, ®©y lμ sù ph¸t triÓn míi nhÊt vÒ chÊt. VÝ dô: + 5 kg thãc biÓu hiÖn gi¸ trÞ 5 kg thãc + 1 c¸i rõu biÓu hiÖn gi¸ trÞ 5 kg thãc + 1 con cõu biÓu hiÖn gi¸ trÞ 5 kg thãc Nh−ng hμng ho¸ ®ãng vai trß vËt ngang gi¸ míi chØ thèng nhÊt trong tõng ®Þa ph−¬ng. Khi trao ®æi më réng v−ît khái ph¹m vi th× n¶y sinh m©u thuÉn. Gi¶i quyÕt m©u thuÉn trªn ®ßi hái vËt ngang gi¸ ph¶i thèng nhÊt ë mét hμng ho¸, trao ®æi ph¸t triÓn ë h×nh th¸i cao h¬n dÉn ®Õn h×nh th¸i tiÒn tÖ. d) H×nh th¸i tiÒn tÖ: Khi trao ®æi trë nªn th−êng xuyªn h¬n tÊt yÕu ®ßi hái vËt ngang gi¸ ph¶i thèng nhÊt l¹i. Khi vËt ngang gi¸ thèng nhÊt cè ®Þnh ë vμng th× tiÒn tÖ ra ®êi. Së dÜ vμng ®ãng vai trß tiÒn tÖ, bëi v×: - Vμng do thuéc tÝnh tù nhiªn quyÕt ®Þnh: kh«ng bÞ oxy ho¸, dÔ d¸t máng, chia nhá, mét träng l−îng nhá biÓu hiÖn cho l−îng lao ®éng lín. - Kh«ng ph¶i do thuéc tÝnh tù nhiªn ®ã mμ vμng trë thμnh tiÒn tÖ mμ do thuéc tÝnh x· héi, do yªu cÇu trao ®æi ph¸t triÓn mμ tiÒn tÖ ra ®êi. TiÒn tÖ ra ®êi lμm thÕ giíi ph©n chia lμm hai: Mét bªn lμ tÊt c¶ c¸c hμng ho¸ th«ng th−êng mμ gÝa trÞ biÓu hiÖn ë mét bªn lμ vμng hμng ho¸ ®Æc biÖt ®ãng vai trß vËt ngang gi¸ chung. VËy: TiÒn lμ hμng ho¸ ®Æc biÖt, t¸ch khái thÕ giíi hμng ho¸, ®ãng vai trß lμ vËt ngang gi¸ chung cho mäi hμng ho¸. (CH: V× sao nãi tiÒn tÖ lμ hμng ho¸ ®Æc biÖt) Së dÜ gäi tiÒn tÖ lμ hμng ho¸ ®Æc biÖt bëi v×: + TiÒn tÖ (tiÒn vμng) còng lμ mét hμng ho¸ nh− mäi hμng ho¸ th«ng th−êng bëi v× nã còng cã hai thuéc tÝnh c¬ b¶n: gi¸ trÞ sö dông vμ gi¸ trÞ. + TiÒn tÖ cho phÐp ng−êi ta cã thÓ so s¸nh gi¸ trÞ cña mäi hμng ho¸ kh¸c nhau víi nhau. + TiÒn tÖ gióp cho ng−êi ta cã thÓ céng gi¸ trÞ cña c¸c s¶n phÈm hμng ho¸ kh¸c nhau vÒ chÊt thμnh mét ®¹i l−îng chung ®ã lμ gi¸ trÞ biÓu hiÖn th«ng qua mét l−îng tiÒn nhÊt ®Þnh. 2) Chøc n¨ng c¬ b¶n cña tiÒn tÖ: B¶n chÊt cña tiÒn cßn ®−îc thÓ hiÖn ë 5 chøc n¨ng sau: - TiÒn tÖ lμm chøc n¨ng th−íc ®o gi¸ trÞ: Víi chøc n¨ng nμy tiÒn tÖ cho phÐp ng−êi ra cã thÓ so s¸nh gi¸ trÞ cña c¸c hμng ho¸ kh¸c nhau víi nhau. §Ó lμm chøc n¨ng th−íc ®o gi¸ trÞ th× b¶n th©n tiÒn ph¶i cã gi¸ trÞ §Ó ®o gi¸ trÞ hμng ho¸ th× kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i lμ tiÒn mÆt, chØ cÇn mét l−îng tiÒn trong ý niÖm còng thùc hiÖn ®−îc chøc n¨ng nμy. 13
§Ó ®o gi¸ trÞ hμng ho¸ th× b¶n th©n tiÒn tÖ ph¶i ®o l−êng, chia thμnh ®¬n vÞ tiÒn tÖ. Mét ®¬n vÞ tiÒn tÖ ®¹i biÓu cho mét träng l−îng vμng nhÊt ®Þnh gäi lμ tiªu chuÈn gi¸ c¶ cña tiÒn tÖ. - Chøc n¨ng l−u th«ng: L−u th«ng t×ªn tÖ dùa trªn c¬ së l−u th«ng hμng ho¸, tiÒn thùc hiÖn chøc n¨ng l−u th«ng ph¶i lμ tiÒn mÆt, nh−ng kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i lμ tiÒn ®Çy ®ñ gi¸ trÞ. TiÒn giÊy cã gi¸ trÞ nh−ng kh«ng ®Çy ®ñ hoμn toμn, gäi tiÒn giÊy lμ phï hiÖu cña gi¸ trÞ. Qui luËt l−u th«ng tiÒn tÖ: Tæng gi¸ c¶ Sè tiÒn ®Õn kú Sè tiÒn thanh Sè tiÒn thanh L−îng tiÒn cÇn hμng ho¸ h¹n ph¶i tr¶ to¸n khÊu trõ to¸n kh«ng dïng thiÕt trong l−u cho nhau tiÒn mÆt th«ng Sè vßng lu©n chuyÓn cña ®ång tiÒn cïng lo¹i (®¬n b¶n vÞ) PQ M = -------- V M: Khèi l−îng tiÒn P: GÝa c¶ Q: Sè l−îng hμng ho¸ V: Tèc ®é chu chuyÓn cña tiÒn L¹m ph¸t lμ do ph¸t hμnh tiÒn vμo l−u th«ng v−ît khái sè l−îng tiÒn cÇn thiÕt trong l−u th«ng, lμm cho mÊt c©n ®èi hμng ho¸ - tiÒn tÖ. Møc l¹m ph¸t: BiÓu hiÖn ë chØ sè gi¸ c¶ hμng tiªu dïng t¨ng. - Chøc n¨ng ph−¬ng tiÖn thanh to¸n: TiÒn dïng lμm ph−¬ng tiÖn thanh to¸n, chi tr¶. - Chøc n¨ng ph−¬ng tiÖn tÝch luü hoÆc cÊt tr÷: Thùc hiÖn chøc n¨ng nμy ph¶i lμ tiÒn cã ®Çy ®ñ gi¸ trÞ, tiÒn vμng, tiÒn ®i vμo cÊt tr÷ hay ra l−u th«ng lμ do sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ thÞ tr−êng. - Chøc n¨ng tiÒn tÖ quèc tÕ: Thùc hiÖn chøc n¨ng nμy ph¶i lμ tiÒn vμng ®Ó thùc hiÖn c¸c quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ. VÊn ®Ò V: Quy luËt gi¸ trÞ 1) Quy luËt kinh tÕ: Quy luËt kinh tÕ ®ã lμ sù ph¶n ¸nh mèi quan hÖ nh©n qu¶, tÊt yÕu, kh¸ch quan, bÒn v÷ng, l¾p ®i l¾p l¹i cña c¸c hiÖn t−îng vμ qu¸ tr×nh kinh tÕ. Ph©n lo¹i qui luËt kinh tÕ: C¨n cø vμo ph¹m vi ho¹t ®éng th× ph©n thμnh: + Qui luËt kinh tÕ chung, tøc lμ ho¹t ®éng trong tÊt c¶ c¸c ph−¬ng thøc s¶n xuÊt: qui luËt t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, qui luËt quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i phï hîp víi tÝnh chÊt vμ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l−îng s¶n xuÊt. + Qui luËt kinh tÕ ®Æc thï lμ qui luËt chØ ho¹t ®éng trong mét sè ph−¬ng thøc s¶n 14
xuÊt: qui luËt gi¸ trÞ chØ ho¹t ®éng trong ph−¬ng thøc s¶n xuÊt cßn tån t¹i s¶n xuÊt hμng ho¸. Qui luËt kinh cña quy luËt kinh tÕ: cã hai ®Æc ®iÓm sau: + Qui luËt kinh tÕ ho¹t ®éng kh¸ch quan, tøc lμ nã ph¸t sinh, ph¸t huy t¸c dông ®éc lËp víi ý muèn chñ quan cña con ng−êi. + Qui luËt kinh tÕ ho¹t ®éng th«ng qua ho¹t ®éng cña con ng−êi vμ con ng−êi cã kh¶ n¨ng nhËn thøc, vËn dông Qui luËt kinh tÕ mét c¸ch tù gi¸c. + Qui luËt kinh tÕ ph¸t sinh, ph¸t huy t¸c dông mang tÝnh lÞch sö, g¾n liÒn víi nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ nhÊt ®Þnh. Ph©n biÖt gi÷a Qui luËt kinh tÕ vμ ChÝnh s¸ch kinh tÕ: + Qui luËt kinh tÕ ho¹t ®éng kh¸ch quan, con ng−êi nhËn thøc, vËn dông ®−a ra c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ + ChÝnh s¸ch kinh tÕ lμ tæng hîp t¸c ®éng cña Nhμ n−íc trong mét ngμnh, mét lÜnh vùc nh»m môc tiªu kinh tÕ nhÊt ®Þnh. ChÝnh s¸ch kinh tÕ lμ s¶n phÈm chñ quan cho nªn cã thÓ ®óng, gÇn ®óng vμ ch−a ch¾c ®óng (xÐt trong ®iÒu kiÖn cô thÓ) 2) Qui luËt kinh tÕ cña kinh tÕ hμng ho¸: Kinh tÕ hμng ho¸ lμ mét kiÓu tæ chøc kinh tÕ x· héi, trong ®ã s¶n phÈm s¶n xuÊt ra dïng ®Ó b¸n, ®Ó trao ®æi trªn thÞ tr−êng, nã vËn ®éng chÞu sù t¸c ®éng c¸c qui luËt kinh tÕ riªng cã cña nã: + Qui luËt l−u th«ng tiÒn tÖ + Qui luËt cung cÇu + Qui luËt gi¸ trÞ Trong ®ã Qui luËt gi¸ trÞ lμ qui luËt c¬ b¶n cña s¶n xuÊt vμ trao ®æi hμng ho¸. 3) Qui luËt gi¸ trÞ: Qui luËt gi¸ trÞ lμ qui luËt vËn ®éng cña hao phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt. - Quy luËt gi¸ trÞ yªu cÇu: ViÖc s¶n xuÊt vμ trao ®æi hμng ho¸ ph¶i dùa trªn hao phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt. Trong lÜnh vùc s¶n xuÊt th× hao phÝ lao ®éng c¸ biÖt ph¶i phï hîp víi hao phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt, tøc lμ ph¶i nhá h¬n hoÆc b»ng lao ®éng x· héi cÇn thiÕt, cho nªn tõng ng−êi s¶n xuÊt b»ng mäi c¸ch h¹ thÊp chi phÝ c¸ biÖt nh»m thu nhiÒu lîi nhuËn. Trong trao ®æi th× quy luËt gi¸ trÞ yªu cÇu ph¶i tu©n thñ theo quy luËt ngang gi¸ (mua b¸n ®óng gi¸ trÞ) - T¸c dông cña qui luËt gi¸ trÞ: + §iÒu tiÕt s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸: . §iÒu tiÕt s¶n xuÊt lμ ph©n phèi t− liÖu s¶n xuÊt vμ søc lao ®éng vμo c¸c ngμnh th«ng qua sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ vμ quan hÖ cung cÇu trªn thÞ tr−êng, mét ngμnh nμo ®ã cã cung t¨ng v−ît cÇu lμm cho gi¸ c¶ hμng ho¸ gi¶m xuèng (®Õn chi phÝ), ng−êi s¶n xuÊt bá ngμnh nμy, di chuyÓn t− liÖu s¶n xuÊt vμ søc lao ®éng sang ngμnh cung ch−a ®¸p øng ®ñ cÇu, cø nh− vËy cã sù ®iÒu tiÕt qua l¹i gi÷a c¸c ngμnh t¹o ra mét sù c©n b»ng. . §iÒu tiÕt l−u th«ng tøc lμ ®iÒu tiÕt nguån hμng tõ n¬i cã gi¸ thÊp ®Õn n¬i cã gi¸ cao. 15
+ KÝnh thÝch s¶n xuÊt ph¸t triÓn: Trong nÒn s¶n xuÊt hμng ho¸, lîi nhuËn võa lμ môc ®Ých, võa lμ ®éng lùc thóc ®Èy ho¹t ®éng kinh tÕ, ®Ó ®¹t ®−îc møc ®é thu nhiÒu lîi nhuËn, ng−êi s¶n xuÊt kh«ng ngõng c¶i tiÕn kü thuËt, vËn dông c«ng nghÖ míi t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, gi¶m chi phÝ (®Õn møc tèi thiÓu), tèi ®a lîi nhuËn, kÝch thÝch s¶n xuÊt ph¸t triÓn. + Ph©n ho¸ vμ thùc hiÖn sù lùa chän tù nhiªn gi÷a ng−êi s¶n xuÊt: Trong m«i tr−êng c¹nh tranh, ®Ó giμnh nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi trong s¶n xuÊt vμ tiªu thô hμng ho¸, ng−êi nμo cã ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt thuËn lîi (kü thuËt tiªn tiÕn, qui m« lín,...) chi phÝ s¶n xuÊt thÊp thu nhiÒu lîi nhuËn vμ tiÕp tôc më réng s¶n xuÊt vμ ngμy cμng ph¸t tμi. Ng−îc l¹i, ng−êi nμo cã ®iÒu kiÖn bÊt lîi, chi phÝ s¶n xuÊt cao, viÖc thu lç dÉn ®Õn ph¸ s¶n. T×nh h×nh trªn dÉn ®Õn mét sù ph©n ho¸ trong x· héi, mét sè Ýt ng−êi giμu lªn, trë thμnh «ng chñ, ng−îc l¹i sè ®«ng ng−êi bÞ ph¸ s¶n r¬i vμo ®iÒu kiÖn lμm thuª, cuèi cïng dÉn ®Õn sù ra ®êi cña quan hÖ s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa. - BiÓu hiÖn cña sù ho¹t ®éng cña qui luËt gi¸ trÞ: Qui luËt gi¸ trÞ ho¹t ®éng biÓu hiÖn ra thμnh sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ trªn thÞ tr−êng Gi¸ c¶ lμ biÓu hiÖn cña gi¸ trÞ, gi¸ trÞ lμ quy luËt cña gi¸ c¶, gi÷a gi¸ c¶ vμ gi¸ trÞ cã mét kho¶n c¸ch, mét ®é chªnh + Gi¸ c¶ hμng ho¸ lμ biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña gi¸ trÞ hμng ho¸. + Gi¸ c¶ mét mÆt phï hîp víi gi¸ trÞ - gi¸ c¶ lÊy gi¸ trÞ lμm c¬ së, mÆt kh¸c gi¸ c¶ t¸ch rêi gi¸ trÞ, lμ do: . Quan hÖ cung cÇu . Søc mua cña ®ång tiÒn . T×nh tr¹ng c¹nh tranh ®éc quyÒn. Gi¸ c¶ cã kh¶ n¨ng t¸ch rêi gi¸ trÞ nh−ng kh«ng ph¶i t¸ch rêi v« h¹n, vÉn lÊy gi¸ trÞ lμm c¬ së. + BiÓu hiÖn sù ho¹t ®éng cña qui luËt gi¸ trÞ trong s¶n xuÊt hμng ho¸ gi¶n ®¬n lμ gi¸ c¶ trùc tiÕp lªn xuèng xoay quanh gi¸ trÞ hμng ho¸, cã mÆt hμng b¸n cao h¬n gi¸ trÞ, cã mÆt hμng b¸n thÊp h¬n gi¸ trÞ, nh−ng xet trªn toμn x· héi th× tæng gi¸ c¶ b»ng tæng gi¸ trÞ. + BiÓu hiÖn qui luËt gi¸ trÞ trong c¹nh tranh tù do (bμn tay v« h×nh) lμ qui luËt gi¸ c¶ s¶n xuÊt. + Trong giai ®o¹n ®éc quyÒn th× qui luËt gi¸ trÞ biÓu hiÖn thμnh qui luËt gi¸ c¶ ®éc quyÒn. 3) Sù ra ®êi cña ph−¬ng thøc s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa: a) §iÒu kiÖn ra ®êi cña s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa: hai ®iÒu kiÖn - Ng−êi lao ®éng ®−îc tù do vÒ th©n thÓ vμ bÞ t−íc hÕt t− liÖu s¶n xuÊt v× vËy muèn duy tr× cuéc sèng th× ph¶i b¸n søc lao ®éng lμm thuª, søc lao ®éng trë thμnh hμng ho¸ - Ph¶i cã mét l−îng tiÒn cña, tμi s¶n ®ñ lín tËp trung vμo tay mét sè Ýt ng−êi ®Ó lËp ra xÝ nghiÖp vμ thuª nh©n c«ng Hai ®iÒu kiÖn trªn ra ®êi d−íi t¸c ®éng cña c¸c nh©n tè sau: - Qui luËt gi¸ trÞ (t¸c dông 3) nh−ng qu¸ tr×nh nμy diÔn ra tuÇn tù, chËm ch¹p - TÝch luü nguyªn thuû b»ng b¹o lùc t−íc ®o¹t ®Ó thóc ®Èy nhanh sù ra ®êi cña chñ nghÜa t− b¶n. b) Qu¸ tr×nh chuyÓn tõ s¶n xuÊt hμng ho¸ gi¶n ®¬n lªn s¶n xuÊt hμng ho¸ t− b¶n chñ 16
nghÜa: S¶n xuÊt hμng ho¸ gi¶n ®¬n lμ s¶n xuÊt hμng ho¸ cña nh÷ng ng−êi n«ng d©n, thî thñ c«ng, c¸ thÓ dùa trªn chÕ ®é t− h÷u nhá vμ lao ®éng cña chÝnh b¶n th©n hä. S¶n xuÊt hμng ho¸ t− b¶n chñ nghÜa lμ s¶n xuÊt hμng ho¸ ph¸t triÓn ë tr×nh ®é cao, qu¸ tr×nh s¶n xuÊt diÔn ra lμ sù kÕt hîp gi÷a t− liÖu s¶n xuÊt thuéc së h÷u nhμ t− b¶n víi søc lao ®éng cña c«ng nh©n lμm thuª. Qu¸ tr×nh chuyÓn tõ s¶n xuÊt hμng ho¸ gi¶n ®¬n lªn s¶n xuÊt hμng ho¸ t− b¶n chñ nghÜa diÔn ra kh¸ch quan, cã tÝnh qui luËt sau ®©y: - TiÕn hμnh c¸ch m¹ng trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp, ph¸t triÓn n«ng nghiÖp tËp trung, s¶n xuÊt hμng ho¸ lín, t¹o thÞ tr−êng cho c«ng nghiÖp vμ tÝch luü cho c«ng nghiÖp ho¸. - C¸ch m¹ng trong lÜnh vùc lao ®éng: Ph©n c«ng l¹i lao ®éng x· héi, chuyÓn bé phËn lao ®éng n«ng nghiÖp sang c¸c ngμnh kinh tÕ kh¸c, lμ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nguån nh©n lùc, n©ng cao tr×nh ®é v¨n ho¸, chuyªn m«n, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c ngμnh c«ng nghiÖp. - ChuyÓn t− h÷u nhá thμnh t− h÷u lín t− b¶n chñ nghÜa th«ng qua qu¸ tr×nh tÝch luü, tËp trung t− b¶n, tÝch tô tËp trung s¶n xuÊt. - T¨ng c−êng vai trß cña Nhμ n−íc th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch, luËt thuÕ quan ®Ó b¶o hé, khuyÕn khÝch ph¸t triÓn s¶n xuÊt. S¶n xuÊt hμng ho¸ ph¸t triÓn ë tr×nh ®é cao, trong ®ã mäi quan hÖ kinh tÕ ®Òu ®−îc tiÒn tÖ ho¸ vμ gi¶i quyÕt th«ng qua thÞ tr−êng dÉn ®Õn sù ra ®êi cña kinh tÕ thÞ tr−êng. (ý nghÜa cña viÖc nghiªn cøu trong ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn kinh tÕ cña n−íc ta, l−u ý nh÷ng vÊn ®Ò cã tÝnh qui luËt) • Tham kh¶o: 1- NÕu trªn thÞ tr−êng nhμ t− b¶n b¸n hμng ho¸ cho ng−êi tiªu dïng theo ®óng gi¸ trÞ cña nã nhμ t− b¶n cã thu ®−îc lîi nhuËn hay kh«ng? v× sao?) Thu ®−îc lîi nhuËn v×: Gi¸ trÞ thÆng d− m trong c¬ cÊu gi¸ trÞ lμ phÇn d«i ra bªn ngoμi chi phÝ s¶n xuÊt mμ nhμ t− b¶n ®· øng ra. Bé phËn gi¸ trÞ thÆng d− nμy sÏ ®−îc ®em ph©n phèi hoÆc ph©n chia cho tÊt c¶ nh÷ng nhμ t− b¶n tham gia vμo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt nh− t− b¶n c«ng nghiÖp ®−îc lîi nhuËn c«ng nghiÖp, t− b¶n ng©n hμng ®−îc lîi nhuËn ng©n hμng, t− b¶n cho vay ®−îc lîi tøc cho vay, t− b¶n th−¬ng nghiÖp ®−îc lîi nhuËn th−¬ng nghiÖp (kÓ c¶ ®Þa chñ) bëi v× tÊt c¶ nh÷ng bé phËn thu nhËp ®ã ®Òu lμ s¶n phÈm cña qu¸ tr×nh bãc lét s¶n phÈm lμm nªn. Trong lý luËn cña chñ nghÜa M¸c Lª Nin C¸c M¸c ®· chØ râ trong nÒn kinh tÕ t− b¶n nhμ t− b¶n chØ cÇn b¸n hμng ho¸ cña m×nh cho ng−êi tiªu dïng lín h¬n chi phÝ s¶n xuÊt vμ nhá h¬n gi¸ trÞ cña nã lμ ®· thu ®−îc lîi nhuËn v× vËy viÖc b¸n ®óng gi¸ trÞ cña hμng ho¸ th× nhμ t− b¶n vÉn thu ®−îc lîi nhuËn. 2- Tr×nh bμy c¸c h×nh thøc biÓu hiÖn cña quy luËt gi¸ trÞ trong c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n. - Ph−¬ng thøc s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa ®−îc ®Æc tr−ng bëi nÒn kinh tÕ hμng ho¸ ph¸t triÓn ë tr×nh ®é ngμy cμng cao. Quy luËt gi¸ trÞ lμ quy luËt cña kinh tÕ cña s¶n xuÊt vμ trao ®æi hμng ho¸, v× vËy nã ho¹t ®éng trong suèt qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña ph−¬ng thøc s¶n 17
xuÊt t− b¶n chñ nghÜa. Nh−ng theo nguyªn lý cña CN M¸c Lª Nin, ph−¬ng thøc s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa l¹i ph¸t triÓn qua 2 giai ®o¹n cao thÊp kh¸c nhau ®ã lμ giai ®o¹n CNTB tù do c¹nh tranh vμ chñ nghÜa t− b¶n ®éc quyÒn. Trong giai ®o¹n tù do c¹nh tranh c¬ chÕ c¹nh tranh tù do ®· chi phèi toμn bé nÒn kinh tÕ t− b¶n d−íi c¸c h×nh thøc c¹nh tranh cô thÓ nh− c¹nh tranh trong néi bé tõng ngμnh vμ gi÷a c¸c ngμnh s¶n xuÊt. §Ó tån t¹i vμ ph¸t triÓn ®−îc trong m«i tr−êng c¹nh tranh quyÕt liÖt th× b¾t buéc c¸c nhμ t− b¶n ph¶i ®i ®Õn tho¶ thuËn ph©n chia nhau lîi nhuËn theo nguyªn t¾c tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n vμ h×nh thμnh ra ph¹m trï lîi nhuËn b×nh qu©n. P = tæng m/tæng (c+v) §Õn ®©y quy luËt gi¸ trÞ, quy luËt cña kinh tÕ hμng ho¸ cã h×nh thøc biÓu hiÖn míi ®ã lμ quy luËt gi¸ c¶ s¶n xuÊt (gi¸ c¶ s¶n xuÊt = Chi phÝ s¶n xuÊt + lîi nhuËn b×nh qu©n) Nh−ng sang ®Õn giai ®o¹n chñ nghÜa t− b¶n ®éc quyÒn nÒn kinh tÕ t− b¶n xuÊt hiÖn c¬ chÕ ®éc quyÒn v× vËy c¸c nhμ t− b¶n cã thÓ ®Ò ra gi¸ c¶ ®éc quyÒn lín h¬n hoÆc nhá h¬n gi¸ trÞ hμng ho¸ ®Ó trªn c¬ së ®ã mμ thu ®−îc lîi nhuËn ®éc quyÒn. V× vËy trong giai ®o¹n nμy quy luËt gi¸ trÞ mang mét biÓu hiÖn míi ®ã lμ quy luËt gi¸ c¶ ®éc quyÒn (gi¸ c¶ ®éc quyÒn = chi phÝ s¶n xuÊt + lîi nhuËn b×nh qu©n + lîi nhuËn ®éc quyÒn) 3- Ph©n tÝch mèi quan hÖ gi÷a c¸c ph¹m trï gi¸ trÞ, gi¸ trÞ thÞ tr−êng vμ gi¸ c¶? Kh¸i niÖm : - Gi¸ trÞ: gi¸ trÞ cña hμng ho¸ lμ lao ®éng x· héi cña ng−êi s¶n xuÊt hμng ho¸ kÕt tinh trong hμng ho¸ - Gi¸ trÞ thÞ tr−êng (gi¸ trÞ x· héi cña hμng ho¸): lμ lao ®éng x· héi cã tÝnh chÊt trung b×nh cña nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt hμng ho¸ kÕt tinh trong hμng ho¸ - Gi¸ c¶ hμng ho¸: lμ sù biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña gi¸ trÞ hμng ho¸ trªn thÞ tr−êng. Mèi quan hÖ: - Gi¸ trÞ hμng ho¸ bao giê còng lμ néi dung vμ cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh. - Gi¸ trÞ thÞ tr−êng cña hμng ho¸ lμ h×nh thøc biÓu hiÖn cña gi¸ trÞ hμng ho¸ trªn thÞ tr−êng d−íi sù t¸c ®éng cña quan hÖ cung cÇu. - Gi¸ c¶ thÞ tr−êng lμ h×nh thøc biÓu hiÖn gi¸ trÞ th«ng qua mét l−îng tiÒn mÆt nhÊt ®Þnh. Trong 3 ph¹m trï th× gi¸ trÞ hμng ho¸ cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh nh−ng trong thùc tÕ gi¸ c¶ cã thÓ t¸ch rêi gi¸ trÞ do + Quan hÖ cung cÇu + Søc mua cña ®ång tiÒn + T©m lý, tËp qu¸n cña ng−êi tiªu dïng. + T×nh tr¹ng ®éc quyÒn cña nÒn kinh tÕ. + C¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ cña nhμ n−íc nh− thuÕ MÆc dï trªn thÞ tr−êng gi¸ c¶ cã kh¶ n¨ng t¸ch rêi gi¸ trÞ vèn cã cña nã vμ lªn xuèng xoay quanh gi¸ trÞ d−íi sù t¸c ®éng cña quan hÖ cung cÇu nh−ng vÉn ph¶i ®¶m b¶o yªu cÇu Tæng gi¸ c¶ hμng ho¸ trªn thÞ tr−êng = tæng gi¸ trÞ hμng ho¸ * Tr×nh bμy ®iÒu kiÖn ra ®êi cña ph−¬ng thøc s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa: 18
Theo nguyªn lý cña chñ nghÜa M¸c Lª nin th× ph−¬ng thøc s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa lμ mét trong 5 ph−¬ng thøc s¶n xuÊt ®· tõng tån t¹i trong lÞch sö ph¸t triÓn cña nh©n lo¹i. nh−ng ®Ó cho ph−¬ng thøc s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa ra ®êi thay thÕ cho ph−¬ng thøc s¶n xuÊt phong kiÕn ®· b−íc vμo thêi kú suy tho¸i tan r· th× C¸c M¸c còng kh¼ng ®Þnh lμ ph¶i t¹p lËp ra ®−îc 2 ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò ®ã lμ: + Ph¶i tÝch luü ®−îc mét sè tiÒn lín (t− b¶n) vμo trong tay mét sè Ýt nhμ t− b¶n ®Ó t¹o lËp ra c¸c ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt cho ph−¬ng thøc t− b¶n. + Ph¶i t¹o ra ®−îc mét ®éi ngò nh÷ng ng−êi lao ®éng lμm thuª kh«ng cã t− liÖu s¶n xuÊt (v« s¶n) Víi sù t¸c ®éng cña c¸c quy luËt kinh tÕ cña s¶n xuÊt vμ trao ®æi hμng ho¸ th× còng cã thÓ tõng b−íc t¹o lËp ra ®−îc 2 ®iÒu kiÖn nμy. Nh−ng giai cÊp t− s¶n nãi chung vμ c¸c nhμ t− s¶n nãi trªn ®· kh«ng ®ñ kiªn tr× ®Ó chê ®îi sù t¸c ®éng kh¸ch quan ®ã cña c¸c quy luËt. Hä ®· nhanh chãng t×m mäi biÖn ph¸p ®Ó th«ng qua qu¸ tr×nh tÝch luü ban ®Çu (tÝch luü nguyªn thuû t− b¶n) mμ c«ng cô ®−îc sö dông ®ã lμ t−íc ®o¹t vμ b¹o lùc nh»m môc ®Ých biÕn t− s¶n vμ tμi s¶n vμ tiÒn cña nh÷ng ng−êi lao ®éng trë thμnh së h÷u cña nh÷ng nhμ t− b¶n, mÆt kh¸c biÕn nh÷ng ng−êi së h÷u tμi s¶n thμnh ng−êi v« s¶n lμm thuª. LÞch sö cña qu¸ tr×nh tÝch luü nguyªn thuû t− b¶n ®· diÔn ra ®Çu tiªn ë n−íc Anh sau ®ã lan sang c¸c n−íc T©y ©u vμ cuèi cïng trë thμnh biÖn ph¸p chñ yÕu cho chñ nghÜa t− b¶n xuÊt hiÖn ë c¸c quèc gia vμo thÕ kû 17 vμ thÕ kû 18. V× vËy trong tuyªn ng«n cña §¶ng Céng s¶n M¸c cã viÕt: LÞch sö ra ®êi cña chñ nghÜa t− b¶n ®ã lμ nh÷ng trang ®Çy m¸u vμ n−íc m¾t cña giai cÊp v« s¶n lμm thuª, lμ lÞch sö ®Çm ®×a m¸u vμ bïn nh¬ trong tõng lç ch©n l«ng cña giai cÊp t− s¶n. VÊn ®Ò VI: Sù chuyÓn ho¸ tiÒn tÖ thμnh t− b¶n 1) C«ng thøc chung cña t− b¶n: - T− b¶n lμ tiÒn nh−ng kh«ng ph¶i mäi tiÒn lμ t− b¶n, chØ cã tiÒn ®−îc sö dông ®Ó chiÕm ®o¹t lao ®éng cña ng−êi kh¸c th× tiÒn ®ã míi lμ t− b¶n. - TiÒn lμ t− b¶n ho¹t ®éng theo c«ng thøc T-H-T (T =T+Δt) (1) Së dÜ (1) lμ c«ng thøc chung bëi v× mäi t− b¶n dï ho¹t ®éng trong ngμnh nμo (c«ng nghiÖp, th−¬ng nghiÖp,...) còng ®Òu vËn ®éng theo c«ng thøc trªn. - TiÒn th«ng th−êng vËn ®éng theo c«ng thøc H-T-H (2) Ph©n biÖt (1) vμ (2) lμm râ h¬n tiÒn lμ t− b¶n vμ tiÒn th«ng th−êng: - Gièng nhau: + §Òu gåm c¸c yÕu tè: H, T, ng−êi mua b¸n ®èi diÖn víi nhau + §Òu lμ sù thèng nhÊt gi÷a hai giai ®o¹n ®èi lËp víi nhau. - Kh¸c nhau: + Tr×nh tù tiÕn hμnh giai ®o¹n: ë (1) diÔn ra mua - b¸n th× ë (2) diÔn ra ng−îc l¹i mua - b¸n 19
+ Kh¸c nhau ë ®iÓm b¾t ®Çu vμ ®iÓm kÕt thóc: ë (1) b¾t ®Çu lμ T, kÕt thóc lμ T', T'>T, cßn H chØ lμ trung gian; ë (2) b¾t ®Çu lμ H, kÕt thóc lμ H, H kh¸c nhau vÒ gi¸ trÞ sö dông, cßn T chØ lμ m«i giíi. + Môc ®Ých vμ giíi h¹n cuéc vËn ®éng th× (1) môc ®Ých t¨ng thªm lμ gi¸ trÞ lín lªn cho nªn vÉn tiÕp tôc vËn ®éng trong l−u th«ng: T'1, T'2,... kh«ng cã giíi h¹n cuèi cïng, cßn ë (2) môc ®Ých lμ H lμ gi¸ trÞ sö dông th× khi ®¹t môc ®Ých th× rót ra khái l−u th«ng ®i vμo tiªu dïng, cuéc vËn ®éng chÊm døt t¹i ®©y. 2) M©u thuÉn c«ng thøc chung cña t− b¶n: ë c«ng thøc (1) h×nh nh− m©u thuÉn víi lý luËn l−u th«ng, m©u thuÉn lý luËn gi¸ trÞ lao ®éng. VËy Δt cã ph¶i do l−u th«ng t¹o ra? * Trong l−u th«ng (lÜnh vùc trao ®æi mua b¸n): + Tr−êng hîp trao ®æi ngang gi¸ (mua b¸n ®óng gi¸ trÞ), trong tr−êng hîp nμy chØ cã lîi vÒ mÆt gi¸ trÞ sö dông chø kh«ng hÒ lμm thay ®æi gi¸ trÞ cña c¸c s¶n phÈm ®em trao ®æi. + Tr−êng hîp trao ®æi kh«ng ngang gi¸: Tr−êng hîp mua rÎ (mua thÊp h¬n gi¸ trÞ) th× anh ta cã lîi trong khi mua nh−ng khi b¸n (b¸n thÊp h¬n gi¸ trÞ) th× anh ta chÞu thiÖt, suy ®Õn cïng anh ta ch¼ng ®−îc lîi g×. Tr−êng hîp b¸n ®¾t (b¸n cao h¬n gi¸ trÞ) th× anh ta cã lîi trong khi b¸n nh−ng khi mua (mua cao h¬n gi¸ trÞ) th× anh ta chÞu thiÖt, suy ®Õn cïng anh ta ch¼ng ®−îc lîi g×. Tr−êng hîp chuyªn mua rÎ, b¸n ®¾t th× ®ã chØ lμ sù ph©n phèi l¹i tiÒn tÖ, c¸i ®−îc cña ng−êi nμy lμ c¸i mÊt cña ng−êi kh¸c, tæng gi¸ trÞ tr−íc khi trao ®æi vμ sau khi trao ®æi lμ kh«ng ®æi. Nh− vËy, trong l−u th«ng ta xÐt tÊt c¶ c¸c tr−êng hîp th× tiÒn kh«ng t¨ng thªm, gi¸ trÞ kh«ng lín lªn ®−îc * Xem xÐt ngoμi l−u th«ng (kh«ng cã sù tiÕp xóc trùc tiÕp hμng tiÒn, trao ®æi mua b¸n) + T ngoμi l−u th«ng th× tù nã kh«ng lín lªn ®−îc + H ngoμi l−u th«ng th× H ®i vμo tiªu dïng . NÕu lμ t− liÖu s¶n xuÊt th× khi tiªu dïng, gi¸ trÞ ®−îc chuyÓn dÞch vμo gi¸ trÞ s¶n phÈm. . NÕu lμ t− liÖu tiªu dïng th× khi tiªu dïng cho c¸ nh©n, gi¸ trÞ vμ gi¸ trÞ sö dông mÊt ®i. Nh−ng t− b¶n kh«ng thÓ vËn ®éng ngoμi l−u th«ng. C«ng thøc (1) cã nghÜa lμ nhμ t− b¶n ph¶i t×m trªn thÞ tr−êng mua ®−îc mét thø hμng ho¸ ®Æc biÖt (trong l−u th«ng) nh−ng nhμ t− b¶n kh«ng b¸n hμng ho¸ ®ã bëi v× nÕu b¸n ®óng gi¸ trÞ th× T kh«ng ra T' Nhμ t− b¶n tiªu dïng hμng ho¸ ®ã (ngoμi l−u th«ng) th× t¹o ra mét gi¸ trÞ míi lín h¬n gi¸ trÞ cña b¶n th©n nã. Hμng ho¸ ®ã chÝnh lμ søc lao ®éng VËy: M©u thuÉn c«ng thøc chung t− b¶n lμ t− b¶n ph¸t sinh võa trong l−u th«ng, nh−ng ®ång thêi t− b¶n ph¸t sinh võa kh«ng ph¶i trong l−u th«ng. T - H (SL§, TLSX)...SX...H' - T' §iÒu kiÖn ®Ó tiÒn lμ t− b¶n: - Søc lao ®éng trë thμnh hμng ho¸ - Ph¶i cã l−îng tiÒn ®ñ lín. ChÝnh viÖc ph¸t hiÖn ra hμng ho¸ søc lao ®éng ®· më ra bÝ mËt trong c«ng thøc 20