Tài liệu tập huấn kỹ thuật chăn nuôi bò sữa - ThS Vương Ngọc Long

Chia sẻ: Than Con | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:73

Thêm vào BST

Báo xấu

646
lượt xem 196
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Giống bò quyết định sự thành bại của việc chăn nuôi bò sữa, để có được bò tốt, người chăn nuôi cần nắm rõ về giống bò sữa, kỹ thuật chọn lựa một bò giống tốt.Tài liệu tập huấn kỹ thuật chăn nuôi bò sữa giúp cho nông dân nuôi bò nắm được kỹ thuật và phương pháp nuôi bò hiện đại từ đó tăng năng suất gioảm chi phí chăn nuôi bò sữa.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tài liệu tập huấn kỹ thuật chăn nuôi bò sữa - ThS Vương Ngọc Long

CÔNG TY CP SỮA VIỆT NAM PHÒNG PHÁT TRIỂN VÙNG NGUYÊN LIỆU **** TÀI LIỆU TẬP HUẤN KỸ THUẬT CHĂN NUÔI BÒ SỮA Biên soạn : Th.S. Vương Ngọc Long TP.HCM 10/2003 1
2
TÌM HIEÅU THÒ TRÖØÔØNG: XAÙC ÑÒNH KHAÛ NAÊNG ÑAÀU TÖ : BAÙN SÖÕA ÔÛ ÑAÂU ? KHAÛ NAÊNG VEÀ VOÁN ? GIAÙ BAO NHIEÂU ? KHAÛ NAÊNG VEÀ ÑAÁT ÑAI ? KHAÛ NAÊNG VEÀ COÂNG LAO ÑOÄNG ? QUYEÁT ÑÒNH KHÔÛI SÖÏ CHAÊN NUOÂI HOÏC TAÄP KYÕ THUAÄT CHAÊN NUOÂI BOØ SÖÕA XAÂY DÖÏNG CHUOÀNG TRAÏI: MUA BOØ GIOÁNG TROÀNG COÛ : GIOÁNG NAØO ? GIOÁNG COÛ NAØO ? QUY MOÂ CHAÊN NUOÂI ? MUA COÛ GIOÁNG ÔÛ ÑAÂU ? GIAÙ TIEÀN ? ÑÒA HÌNH & ÑÒA THEÁ ? MUA ÔÛ ÑAÂU ? KIEÅU CHUOÀNG TRAÏI ? CAÙC BÖÔÙC KHÔÛI SÖÏ CHAÊN NUOÂI BOØ SÖÕA 3
I. GIỐNG BÒ SỮA 1.1. Vai trò của con giống bò sữa Giống bò quyết định 60 % sự thành bại của việc chăn nuôi bò sữa. Để có được bò tốt, ngừơi chăn nuôi cần nắm rõ về giống bò sữa, kỹ thuật chọn lựa một bò giống tốt. 1.1.1. Các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng sản xuất của bò sữa Trong điều kiện khí hậu nhiệt đới như nước ta: nhiệt độ và ẩm độ cao là một trong những yếu tố hạn chế đối với năng suất sữa của các giống bò. Các giống bò sữa cao sản hiện nay trên thế giới đều có nguồn gốc từ các nước ôn đới, nên khi nhập nội vào nước ta thì bò ảnh hưởng rất nhiều. Vì vậy, để hạn chế sự tác động của điều kiện môi trường, ngừơi ta thường sử dụng phương pháp lai tạo giữa các giống bò ngoại với bò Địa phương kết hợp với việc cải tạo điều kiện tiểu khí hậu và cải thiện chế độ chăm sóc nuôi dưỡng. Một giống bò cao sản thường đòi hỏi nhu cầu về thức ăn,nước uống nhiều hơn, chất lượng tốt hơn để đáp ứng cho nhu cầu về sản xuất. Cải thiện con giống phải gắn liền với việc cải thiện chăm sóc nuôi dưỡng, chuồng trại và vệ sinh thú y. Bởi vì, trong điều kiện nhiệt độ và độ ẩm cao sẽ là giảm độ ngon miệng của bò, bò sẽ ăn ít hơn; mặt khác chất lượng thức ăn ở vùng khí hậu nóng ẩm thường có chất lượng kém hơn vùng ôn đới nên bò thường không được cung cấp đầy đủ dinh dưỡng so với nhu cầu. Khí hậu nóng cũng sẽ gây những stress nhiệt, làm ảnh hưởng đến khả năng sinh sản của bò. Moät boø söõa gioáng toát, chæ coù theå cho naêng suaát söõa toái ña khi ñöôïc nuoâi döôõng toát, cho aên khaåu phaàn ñaùp öùng ñaày ñuû nhu caàu cuûa boø;chuoàng traïi thoâng thoaùng , saïch seõ, maùt meõ; thuù khoûe maïnh, khoâng maéc beänh, ñöôïc tieâm phoøng theo caùc quy ñònh vaø khuyeán caùo cuûa cô quan thuù y, vaø khai thaùc hôïp lyù. 1.1.2. Một số giống bò sữa cao sản đang được sử dụng tại Việt Nam. Bò Holstein Friesian (còn gọi là bò lang trắng đen, bò Hà lan – Viết tắt HF) Trên thế giới có rất nhiều giống bò sữa, nhưng tốt nhất và phổ biến nhất vẫn là giống bò Holstein Friesian (HF). Bò có nguồn gốc từ vùng Holland , Netherland (Hà Lan), nên thường được gọi là bò Hà Lan . Đây là giống bò thích nghi rất tốt ở nhiều vùng khí hậu khác nhau trên thế giới. Mặc dù có nguồn gốc ôn đới nhưng đã được nuôi lai tạo thành những dòng có thể nuôi được ở các nước nhiệt đới. Bò HF có màu lang trắng đen, tầm vóc lớn (khối lượng con cái từ 500- 600 kg). Dáng thanh, hình nêm bầu vú phát triển, sinh sản tốt, tính hiền lành , khả năng sản xuất sữa rất cao. Tại Pháp: năng suất sữa trung bình khoảng 20 kg/con/ngày (6000 kg cho một chu kỳ sữa 300 ngày), có con đạt 9000 kg/chu kỳ sữa. Tại Việt Nam, một số bò HF thuần được nuôi tại Đức Trọng (tỉnh Lâm Đồng) có năng suất đạt 5000 kg/chu kỳ sữa. Tại Việt Nam, có nhiều loại tinh giống bò Holstein Friesian đã và đang được sử dụng, nguồn nhập từ các nước như Canada 4
,Pháp, Mỹ, Cu Ba, Nhật , Hàn Quốc…. . Thông thường thì các nước đều phát triển giống bò Holstein Friesian tại nước mình và đặt tên riêng như Holstein Francaise (Holstein Pháp) Holstein American (Holstein Mỹ), Holstein Canada (Holstein Ca na đa)… Boø Holstein Friensian (thöôøng goïi laø boø Haø Lan)laø gioáng boø coù nguoàn goác töø vuøng Holland , Haø Lan ( , Holland - Netherland). Ñaây laø gioáng boø coù maøu lang traéng ñen , naêng suaát cao vaø ñöôïc nuoâi roäng raõi treân nhieàu vuøng sinh thaùi khaùc nhau (do thích nghi cao). GIOÁNG BOØ HOLSTEIN FRIESIAN Bò Jersey Bò Jersey có nguồn gốc từ đảo Jersey của nước Anh. Giống bò này nổi tiếng về hàm lượng bô trong sữa cao (trung bình 4,5 –5,4%). Ngừơi ta thường dùng giống này lai tạo với giống Holstein Friesian để nâng cao tỷ lệ bô trong sữa. Đây là giống bò tương đối nhỏ con, khung xương nhỏ (khối lượng con cái chỉ 350- 450 kg). Thường có màu vàng nhạt đến hôi đậm. Đặc điểm nhận dạng rõ nhất là sống mũi gãy và mắt to lộ. Năng suất bò Jersey đạt khoảng 4500-5000 kg/chu kỳ. Đây là một giống bò thích nghi rất tốt, đặc biệt là nơi có khí hậu khô nóng. Vì vậy, 5
bò Jersey đã được sử dụng trong công thức lai tạo giống bò sữa ở nhiều nước nhiệt đới trên thế giới. Boø Jersey coù nguoàn goác töø ñaûo Jersey nöôùc Anh. Gioáng naøy noåi tieáng veà haøm löôïng bô trong söõa cao (trung bình 4. 5 -5.4%). Boø thöôøng coù maøu vaøng nhaït ñeán hôi ñaäm.Boø Jersey thích nghi raát toát ñaëc bieät laø nôi coù khí haäu khoâ noùng. Vì vaäy boø Jersey ñöôïc söû duïng trong coâng thöùc lai taïo gioáng boø söõa ôû nhieàu nöôùc treân theá giôùi. Bò Nâu Thụy Só (Brown Swiss) Bò Nâu Thụy Só có nguồn gốc từ miền trung tâm và đơng Thụy Só. Đây là giống bò tương đối lớn con (khối lượng con cái từ 600-700 kg). Bò có màu nâu nhạt đến xám và đặc biệt là màu da tai trong và quanh mũi thường có màu trắng. Năng suất sữa khoảng 5500-6000 kg/chu kỳ. Đây cũng là giống bò có khả năng thích nghi rất tốt. 1.3.3. Các giống bò Zebu đang được sử dụng cải tạo bò Địa phương. Bò Red Sindhi Bò Sind thuần ( Red Sindhi ) có nguồn gốc từ vùng Malir, ngoại vi Karachi của Pakistan. Bò Sind thường có màu từ đỏ đến nâu cánh dán , thường có một vài đốm trắng trên trán và yếm. Bò có u, yếm phát triển . Sừng cong hướng lên trên. Bò có trọng lượng trung bình. Khối lượng bò cái trưởng thành từ 250 – 350 kg, bò đực từ 400-550 kg. Tuổi đẻ lần đầu vào khoảng 30 đến 40 tháng. Sản lượng sữa trung bình từ 680 –2300 kg /chu kỳ. Chu kỳ cho sữa kéo dài từ 270 –400 ngày. Tỉ lệ béo trong sữa vào khoảng 4 –5 %. Có bò cái được ghi nhận với năng suất 5500 kg /chu kỳ. Bò thích nghi tốt với điều kiện khí hậu nóng và sức đề kháng bệnh cao. Bò Sahiwal Bò Sahiwal thuần có nguồn gốc từ vùng Montgomery, Tây Punjab của Pakistan. Bò Sahiwal thường có màu từ nâu đỏ đến nâu cánh dán, đỏ nhạt , thường có một vài đốm trắng trên thân mình . Bò có u, yếm , dậu phát triển . Sừng nhỏ và bò cái thường không có sừng . Tai bò Sahiwal to và thường có lông đen ở rìa tai. Bò có trọng lượng trung bình. Trọng lượng bò cái trưởng thành từ 270 – 400 kg, bò đực trưởng thành từ 450 -590 kg. Tuổi đẻ lần đầu vào khoảng 30 đến 40 tháng. Sản lượng sữa trung bình từ 1100 –3100 kg /chu kỳ. Chu kỳ cho sữa kéo dài từ 290 –490 ngày. Tỉ lệ béo trong sữa vào khoảng 4 –5 %. Có bò cái được ghi nhận với năng suất 4500 kg /chu kỳ. Bò thích nghi tốt với điều kiện khí hậu nóng và sức đề kháng bệnh cao. 6
1.1.4 Các giống bò lai hướng sữa Bò lai Sind. Bò lai Sind là kết quả lai tạo giữa giống bò Sind có nguồn gốc từ Pakistan với bò Vàng Địa phương. Bò lai Sind được dùng làm bò nền để lai với các giống bò sữa tạo ra bò lai hướng sữa. Bò lai Sind có màu vàng hay vàng cánh gián, có u, yếm phát triển. U yếm càng phát triển, màu vàng càng đậm, tỉ lệ máu bò Sind càng cao, bò càng tốt. Bò lai Sind có tầm vóc lớn (Khối lượng bò cái trên 250 kg) đầu thanh nhỏ, phần sau phát triền, vú to, núm vú mềm, sinh sản tốt, đẻ con dễ, tính hiền. Năng suất cho sữa trung bình khoảng 1200 –1500 kg/chu kỳ. Có con đạt năng suất trên 2000 kg/chu kỳ. Khi chọn bò lai Sind làm nền để lai tạo ra bò lai hướng sữa, phải chọn bò có tỉ lệ máu lai Sind cao ( u yếm phát triển) và khối lượng trên 220 kg. BOØ CAÙI LAI SIND Bò lai Holstein Friesian F1 (50 % HF) Gieo tinh bò Holstein Friesian cho bò cái nền lai Sind để tạo ra bò Holstein Friesian F1. Bò lai Holstein Friesian F1 thường có màu đen tuyền (đôi khi đen xám, đen nâu). Tầm vóc lớn (khối lượng bò cái khoảng 300-400 kg), bầu vú phát triển, thích nghi với điều kiện môi trườngchăn nuôi của Việt Nam. Năng suất sữa trung bình khoảng 8-9 kg/ngày (2700 kg/chu kỳ). Có một số bò lai HF F1 nuôi tại 7
TP.HCM đạt sản lượng trên 4000 kg /chu kỳ (năng suất trung bình từ 14-15 kg/con/ngày ) BOØ CAÙI LAI HOLSTEIN FRIESIAN F1 (50%HF) Bò lai Holstein Friesian F2 ( 75 % HF). Bò cái Holstein Friesian F1 được tiếp tục gieo tinh bò Holstein Friesian để tạo ra bò lai Holstein Friesian F2. Bò lai Holstein Friesian F2 thường có màu lang trắng đen (màu trắng ít hơn). Bò cái có tầm vóc lớn (380- 480 kg), bầu vú phát triển, thích nghi tốt với điều kiện chăn nuôi tại Việt Nam. Năng suất sữa bình quân khoảng: 10-12 kg/ngày (3000-3600 kg/chu kỳ), có thể đạt 15 kg/ngày (4500 kg/chu kỳ). Có một số bò lai HF F2 nuôi tại TP.HCM, Bình Dương đạt sản lượng trên 5000 kg /chu kỳ. Bò lai Holstein Friesian F3 (87,5 % HF). Bò cái Holstein Friesian F2 được tiếp tục gieo tinh bò Holstein Friesian để tạo ra bò lai Holstein Friesian F3 . Bò lai Holstein Friesian F3 thường có màu lang trắng đen (màu trắng nhiều hơn ). Bò cái có tầm vóc lớn (400 -500 kg), bầu vú phát triển. Bò thích nghi kém hơn, nhưng nếu đuợc nuôi dưỡng chăm sóc tốt thì vẫn cho năng suất cao . Năng suất sữa bình quân khoảng: 13-14 kg/ngày (3900- 4200 kg/chu kỳ), có thể đạt 15 kg/ngày (4500 kg/chu kỳ). Có những bò cao sản nuôi tại TP.HCM và Bình Dương đạt sản lượng hơn 6000 kg/chu kỳ. Tuy nhiên, cần đánh giá đúng về hiệu quả (năng suất và kinh tế) của việc nuôi bò lai Holstein Friesian F3 trong điều kiện chăn nuôi nông hộ. Nếu hộ nào có điều kiện đầu tư về chuồng trại, hệ thống cải thiện điều kiện tiểu khí hậu , chăm sóc nuôi 8
dưỡng, thú y… thì nuôi được bò lai Holstein Friesian F3 . Nếu hộ nào không có điều kiện , thì tốt nhất chỉ nên nuôi ở mức độ lai máu Holstein Friesian F2. Bò AFS (Australian Friesian Sahiwal) Bò AFS có nguồn góc từ bang Queensland, Australia. Bò AFS được lai tạo từ bò Holstein và bò Sahiwal. Sau thời gian chọn lọc (hơn 50 năm) giống AFS được cố định máu và được công nhận là một giống bò sữa mới. Bò AFS kết hợp được khả năng sản xuất sữa cao của giống bò Holstein và khả năng chống chòu các bệnh ký sinh trùng, thích nghi với điều kiện khí hậu nhiệt đới của bò Sahiwal. Bò AFS Appendix có tỉ lệ máu Holstein là 75 % ( tương tự như bò Lai Holstein F2) . Bò AFS có màu sắc phân ly cao . Bò có màu từ vàng đậm đến màu đen, màu lang trắng đen tương tự như giống bò lai HF F1 (50% HF) và HF F2 (75 %HF). Trọng lượng bò cái khoảng 450-550 kg. Sản lượng sữa trung bình 4200 kg/chu kỳ 300 ngày. GIOÁNG BOØ AFS ( AUSTRALIA FRIESIAN SAHIWAL) Trong ñieàu kieän chaên nuoâi ôû vuøng nhieät ñôùi nhö Vieät Nam, coù theå nuoâi caùc boø lai coù tæ leä maùu Holstein Friesian cao keå caû boø Holstein thuaàn vôùi ñieàu kieän laø phaûi ñaàu tö chuoàng traïi thích hôïp, chaêm soùc nuoâi döôõng ñuùng phöông phaùp , ñuùng kyõ thuaät, tieâm phoøng ñaày ñuû caùc beänh theo quy ñònh cuûa cô quan thuù y. 9
1.1.5. Đánh giá và lựa chọn con giống. Chọn con giống là một khâu quan trọng trong qui trình chăn nuôi bò sữa, vì con giống tốt ảnh hưởng tới khả năng sinh sản, sản lượng sữa và chất lượng sữa. Việc đánh giá và lựa chọn con giống cần căn cứ vào các yếu tố: đặc điểm ngoại hình, khả năng sinh trưởng phát dục và khả năng cho sữa. * Căn cứ trên những đặc điểm ngoại hình. Thân sau phát triển (hình cái nêm), đầu thanh nhẹ, ngực sâu rộng, lưng tháng, mông rộng và dài, khung xương chậu phát triển, chân tháng khoẻ, bầu vú dài rộng và không quá thòng (chỉ dài đến khuỷu gối là tốt), bốn núm vú cách đều, tĩnh mạch vú to dài, ngoằn ngoèo, gấp khúc . * Căn cứ trên sự sinh trưởng phát dục, sinh sản. Khi chọn bò tơ: bò sinh trưởng tốt, lông da bóng mượt, mắt to sáng, tinh anh, lỗ mũi nở ẩm, mồm to. Bò tơ có thể phát dục sớm (bắt đầu lên giống lần dầu và bắt đầu có khả năng sinh sản) vào lúc 12 tháng tuổi (nếu được nuôi tốt), chu kỳ lên giống đều. Tuy nhiên , cần chú ý là chỉ nên phối giống cho bò tơ khi bò 14 tháng tuổi và đạt trọng lượng trên 220 kg ( 60% trọng lượng bò cái lúc trưởng thành- 400kg). Khi chọn bò đã sinh sản: bò có trọng lượng vừa phải, không quá ốm hoặc quá mập, lông da óng mượt, khả năng sinh sản tốt , khi sinh sản không đẻ khó hay sót nhau, chu kỳ lên giống đều, sau khi đẻ chậm nhất là 3 tháng phải lên giống lại. Khi chọn mua bò từ nơi khác tốt thì nhất là chọn bò dưới 3 lứa đẻ và đang mang thai. Mua bò đang mang thai sẽ tránh đuợc việc mua lầm phải các bò “trận “ ( bò gieo tinh nhiều lần không đậu). Khi mua , ngừơi mua bò có thể nhờ các dẫn tinh viên kiểm tra tình trạng mang thai của bò là tốt nhất. * Căn cứ vào khả năng cho sữa. Khi lựa chọn mua một bò cái đang vắt sữa , ngừơi mua có thể yêu cầu ngừơi bán cho biết sản lượng sữa hiện tại và tự kiểm tra năng suất sữa. Khi kiểm tra , phải xem lượng sữa vắt sáng và chiều ; có thể kiểm tra vắt sữa bất kỳ để tránh trường hợp ngừơi bán ngưng không vắt sữa một buổi để dồn sữa cho cữ vắt sau. Tốt nhất là yêu cầu ngừơi bán đảm bảo về năng suất của con bò được bán. * Căn cứ vào Gia phả Khi tiến hành chọn con giống cần phải tham khảo, tìm hiểu được nguồn gốc bò cha mẹ, năng suất của cha mẹ dựa trên phiếu cá thể hay lý lòch bò cái. Đây là yếu tố quan trọng trong việc lựa chọn bò tơ làm giống, khi chưa thể kiểm tra được khả năng sản xuất sữa của bò tơ . 10
* Căn cứ vào tính tình của bò cái Dựa trên những biểu hiện tính tình của bò cái có thể đánh giá được bò cái là tốt hay xấu. Thông thường một bò cái cao sản tính hiền, linh hoạt, dễ vắt sữa và ít bò ảnh hưởng bởi điều kiện ngoại cảnh. 1.1.6. Gây dựng một đàn bò sữa gia đình. Khi bắt đầu gây dựng một đàn bò sữa có thể theo những biện pháp và các bước như sau : • Từ bò nền lai Sind : biện pháp này thuận lợi ở điểm đầu tư ban đầu ít, kinh nghiệm sẽ được tích lũy dần và nắm được rõ lý lòch bê cái sữa sau này. Nhược điểm của biện pháp này là thời gian để thu họach được sản phẩm chậm (trên 3 năm). Biện pháp này áp dụng cho những ngừơi chăn nuôi có ít vốn và ít kinh nghiệm . Muaboø caùi Gieo tinh Ñeû ra beâ Phoái gioáng boø Khai thaùc söõa lai Sind Boø lai Sind caùi lai HF lai HF F1 boø lai HF F1 Tuổi bò lai F1 1 tháng 14 tháng 24 tháng Thời gian 0 tháng 2 tháng 10 tháng 13 tháng 10 tháng • Từ bò lai hướng sữa (Holstein Friesian F 1, F2..) : biện pháp này đòi hỏi đầu tư vốn ban đầu cao hơn , có thể bắt đầu theo các bước khác nhau : - Mua bê con sau khi cai sữa : Cũng tương tự như xuất phát từ bò lai Sind nhưng thời gian rút ngắên hơn (2 năm). Khi mua chú ý đến gia phả, tình trạng sinh trưởng của bê và trường hợp bê vô sinh (không sinh sản được ). Để tránh trường hợp này, ngừơi mua nên hỏi ngừơi bán là bê này có phải là sinh đôi hay không. Nếu là sinh đôi (một đực một cái ) thì không nên mua. - Mua bò tơ đã phối đậu thai : biện pháp này rất phổ biến và hầu như được áp dụng ở hầu hết các nước. Rút ngắn thời gian nhưng cần thiết phải biết rõ nguồn gốc lý lòch của bò hậu bò. - Mua bò cái đang sản xuất sữa : biện pháp này có thể thu hoạch được sữa ngay nhưng đòi hỏi đầu tư vốn cao. Cần phải xem xét và giám định kỹ để tránh trường hợp mua phải những bò có vấn đề về bệnh tật, có trục trặc về khả năng sinh sản ( không lên giống lại, gieo tinh nhiều lần không đậu..). Tránh mua bò quá già (mua bò từ lứa thứ hai trở lại là tốt). Mua bò có kèm bê còn ít tháng tuổi cũng là biện pháp để tránh những rủi ro vì những khiếm khuyết trên. 11
Gieo tinh boø lai HF Ñeû ra beâ lai HF Mua Khai thaùc söõa Beâ lai HF cai söõa Tuổi bò tơ 6 tháng 14 tháng 24 tháng Thời gian 0 tháng 8 tháng 10 tháng Choïn mua boø gioáng laø khaâu quyeát ñònh söï thaønh coâng cuûa chaên nuoâi boø söõa. Khi choïn boø gioáng phaûi döïa treân nhieàu caên cöù . Khi mua boø tô , quan troïng nhaát laø tình traïng mang thai roài keá ñeán laø caùc caên cöù veà phaùt trieån taêng tröôûng vaø gia phaû . Khi mua boø ñang cho söõa, thì quan troïng nhaát laø naêng suaát söõa vaø tình traïng mang thai. Toát nhaát laø neân hoûi caùc caùn boä khuyeán noâng hoaëc caùc daãn tinh vieân ñeå lieân heä mua ñöôïc boø gioáng toát. • Mức độ lai : Câu hỏi thường được các ngừơi chăn nuôi bò sữa đặt ra là nên mua bò lai Holstein Friesian F1, F2 hay F3 và nên lai đến mức độ nào là thích hợp ? Điều này tùy thuộc vào khả năng, kinh nghiệm của ngừơi chăn nuôi. Ví dụ,nếu mua bò tại Tp.HCM tại thời điểm hiện tại (2001) thì khó có thể mua được một bò F1 vì hầu như đàn bò F1 được gầy dựng từ thủô ban đầu phong trào phát triển ( những năm 1980 -1985) này đã loại thải gần hết, ngoại trừ một số vùng chăn nuôi bò sữa mới phát triển và còn có đàn bò lai Sind như ở Thủ Đức, Củ Chi, Bình Chánh. Tuy nhiên, cũng cần lưu ý, là tầm vóc, chất lượng của bò nền (bò lai Sind ) có ảnh hưởng rất nhiều đến chất lượng, năng suất của bò F1. Có những bò lai Sind khối lượng trên 300 kg, sản xuất được 6-7 kg ngày, nhưng cũng có những bò lai Sind khối lượng khoảng 200 kg và khả năng sản xuất sữa không đáng kể. Mua một bò cái F2 thì dễ hơn nhưng thường cũng là từ lứa thứ ba trở lên. Phổ biến nhất hiện nay là mua những bò cái F3. Những bò cái F1, F2 dễ thích nghi hơn, ít bệnh tật hơn. Bò F3, F4 thì đòi hỏi phải được chăm sóc tốt hơn, đầu tư tốt hơn . Nên khi nuôi bò cái F3 trở lên thì cần phải đầu tư nhiều hơn về chăm sóc nuôi dưỡng, cải tạo điều kiện tiểu khí hậu chuồng nuôi, chi phí thú y cao hơn…. Bò F3 được nuôi dưỡng tốt thì năng suất vẫn cao hơn các bò lai F1, F2 với điều kiện phải đầu tư cải tạo chuồng trại để tạo điều kiện tiểu khí hậu phù hợp và chăm sóc nuôi dưỡng đúng kỹ thuật. Do đó, cần phải tính toán hiệu quả kinh tế để quyết định nên nuôi mức độ máu nào là thích hợp và tuỳ theo điều kiện của mình. 1.1.7. Hệ thống quản lý giống bò sữa. Mục tiêu của việc phối giống và công tác giống trong chăn nuôi bò sữa là tạo ra những đời con sản xuất sữa nhiều hơn, chất lượng sữa tốt hơn , có ngoại 12
hình tốt hơn, đặc biệt là có khả năng di truyền những đặc tính đó cho đời sau . Sau đó, thông qua việc chăm sóc nuôi dưỡng hợp lý để khai thác được tối đa tiềm năng di truyền của con giống. Công việc quan trọng nhất trong hệ thống quản lý giống bò sữa cho một quốc gia là xây dựng mạng lưới thu thập thông tin của từng cá thể về khả năng sản xuất ,chất lượng sữa,khả năng sinh sản, khẩu phần , tình trạng bệnh tật thú y… đến những yếu tố kinh tế có liên quan, ví dụ: giá cả thu mua sữa ( nhất là khi giá cả thu mua được xác định theo chất lượng sữa), giá cả thức ăn cho đàn bò để từ đó , dựa trên những thông tin thu thập được có thể ước lượng giá trò gây giống của gia súc. Những yếu tố xã hội (tập quán tiêu dùng, trình độ kiến thức của ngừơi chăn nuôi) cơ sở hạ tầng.. cũng cần được xem xét trong việc xây dựng một chương trình công tác giống hoàn chỉnh và hiệu quả. Để có được những thông tin cơ bản, vai trò của hộ chăn nuôi bò là rất quan trọng. Ngừơi chăn nuôi phải theo dõi và ghi chép đầy đủ các sự kiện có liên quan đến đàn bò sữa, đặc biệt là khả năng sinh trưởng phát dục ( tăng trọng ngày, tuổi lên giống lần đầu, tuổi phối giống lần đầu… ), nuôi dưỡng chăm sóc ( loại và số lượng thức ăn ) , phối giống (loại tinh , phối mấy lần , phối khi nào, ai phối…), sức khỏe (tiêm phòng, bệnh tật….) đặc biệt là khả năng sản xuất ( sản lượng và chất lượng sữa trong toàn chu kỳ…). Để việc ghi chép dữ liệu của từng cá thể thuận tiện, ngừơi ta sử dụng sổ hay phiếu cá thể bò cái. Thông thường tại nông trại ngừơi ta sử dụng phiếu cá thể cho tiện theo dõi và ghi chép. Tại mỗi trại sử dụng thêm một sổ chung, hoặc có thể sử dụng máy vi tính. Nội dung phiếu cá thể tùy theo chương trình giống của mỗi nước nhưng nói chung thường có bốn phần: gia phả, khả năng sản xuất của bò cái, các vấn đề về sinh sản, tình trạng sức khỏe,bệnh tật và cách xử lý, và chế độ chăm sóc dinh dưỡng. • Ghi chép phiếu cá thể Ghi chép phiếu cá thể gồm những nội dung sau : - Định danh : Mỗi bò cái được định danh và đăng ký bằng tên, số và mã số . Mã số có thể cho ta biết được những thông tin cơ bản về cá thể ví dụ , ngày sinh, giống, tỉ lệ lai, khu vực Địa lý … (Tham khảo bảng qui định mã số áp dụng cho thành phố Hồ Chí Minh). Việc đánh số có thể dùng biện pháp khắc dấu trên bò cái (bằng lửa hay bằng hóa chất), bấm tai, đeo bảng số tai hoặc đeo bảng số . Biện pháp phổ biến nhất hiện nay là đeo bảng số tai. - Ghi chép gia phả huyết thống : Các bò ông bà cha mẹ của cá thể và khả năng sản xuất của các thế hệ đó đều được ghi chép đầy đủ . - Bình xét ngoại hình : Các chuyên gia giám định giống sẽ bình xét, đánh giá ngoại hình liên quan đến đặc điểm con giống. - Ghi chép các số liệu liên quan đến khả năng sinh sản : Số liệu về khả năng sinh sản sẽ giúp cho ngừơi chăn nuôi quản lý tốt đàn bò, chọn những bò vừa đạt 13
năng suất cao vừa có khả năng sản xuất con giống. Phòng ngừa và loại thải những bò sữa mắc bệnh sản khoa nặng hay có khả năng sinh sản kém. - Ghi chép sản lượng sữa hằng ngày : Số liệu này giúp cho ngừơi chăn nuôi nắm được chính xác khả năng sản xuất sữa của cá thể bò, từ đó có những biện pháp chăm sóc, nuôi dưỡng và quản lý thích hợp để nâng cao năng suất sữa của mỗi con bò sữa. • Phân tích, khai thác và sử dụng số liệu. Các số liệu sẽ được thu thập và xử lý trên máy điện toán theo các chương trình tính toán để đánh giá chính xác, tổng quát và chi tiết cho từng cá thể bò cái. Các dữ liệu sau khi xử lý sẽ giúp cho chủ trại và Hội Đồng Quản Lý Giống Bò Sữa hay các Hiệp hội Giống có thể ước lượng các chỉ số về giống. Nhờ đó, sẽ có định hướng đúng trong việc nhập và sử dụng các dòng tinh thích hợp để cải thiện chất lượng giống. Cung cấp các khuyến cáo cần thiết cho mạng lưới dẫn tinh viên để gieo những tinh bò tốt , thích hợp cho từng cá thể bò cái. Ngừơi chăn nuôi bò sẽ nhận được những khuyến cáo khoa học nhất, thích hợp nhất để cải thiện việc chăm sóc nuôi dưỡng, quản lý từng cá thể bò cái, từ đó nâng cao thu nhập trong chăn nuôi bò sữa. Ñeo soá tai vaø ghi cheùp phieáu caù theå cho boø söõa laø nhaèm muïc ñích giuùp cho ngöôøi chaên nuoâi thuaän tieän trong vieäc theo doõi, ghi cheùp, phoái gioáng vaø quaûn lyù ñaøn boø söõa, , t laø veà coâng taùc gioáng. Ích lôïi tröôùc maét cuûa vieäc ñeo soá tai, laäp phieáu caù nhaá theå, theo doõi ghi cheùp laø giuùp cho ngöôøi chaên nuoâi quaûn lyù ñaøn boø söõa cuûa mình.Coøn lôïi ích laâu daøi laø giuùp naâng cao khaû naêng saûn xuaát cuûa ñaøn boø qua choïn loïc gioáng, traùnh ñöôïc hieän töôïng ñoàng huyeát. Ñoàng huyeát seõ laøm giaûm söùc soángcuûa beâ, gaây dò taät vaø giaûm khaû naêng saûn xuaát cuûa boø caùi. 14
DI TAÄT, SINH TRÖÔÛNG KEÙM,,KHAÛ NAÊNG KHAÙNG BEÄNH ÑOÀNG HUYEÁT GIEO KEÙM, NAÊNG SUAÁT THAÁP TINH KHOÂNG GIÖÛ LAÏI ÑÖÔÏC CON TOÁT NHAÁT NGAY TÖØ LUÙC CHOÏN LOÏC COØN LAØ BEÂ THUÏ THAI KHOÂNG CHOÏN THÔØI ÑIEÅM THICH HÔÏP TUØY THEO TÖØNG CAÙ THEÅ ÑEÅ GIEO TINH KHAÅU PHAÀN TAÙC KHOÂNG PHUØ HÔÏP CHO TÖØNG CAÙ THEÅ , THEO NAÊNG DINH HAÏI DO SUAÁT, TRANG THAÙI MANG THAI….. DÖÔÕNG KHOÂNG LOAÏI THÖÙC AÊN KHOÂNG CHOÏN ÑÖÔÏC THÖÙC AÊN PHUØ HÔÏP , KINH TEÁ THEO NHAÁT, HIEÄU QUAÛ NHAÁT DOÕI LOAÏI BEÄNH KHOÂNG BIEÁT BOØ BÒ BEÄNH GÌ ,THÔØI ÑIEÅM NAØO DEÃ SÖÙC MAÉC BEÄNH KHOÛE ÑAËC TÍNH BÒ LUÙC NAØO, , DIEÃN BIEÁN RA SAO ÑEÅ COÙ THEÅ BEÄNH PHOØNG VAØ TRÒ BEÄNH HIEÄU QUAÛ ÑAËC TÍNH KHOÂNG BIEÁT ÑÆNH ÑIEÅM CHO SÖÕA, ÑOÄ BEÀN CHO SAÛN XUAÁT SAÛN SÖÕA XUAÁT CAO THAÁP, CHAÁT LÖÔÏNG SÖÕA TOÁT HAY XAÁU NAÊNG SUAÁT KINH KHOÂNG BIEÁT ÑAÀU TÖ COÙ LÔÏI HAY LOÃ ? HIEÄU QUAÛ TEÁ ÑAÀU TÖ 15
1.1.8 . Giám định, phê xét ngoại hình bò sữa. 1.1.8.1. Đặc điểm chung : Ưu điểm : Biểu hiện đặc điểm giống, giới tính, kiểu hình bò sữa phù hợp với tỉ lệ máu bò HF ; sức khỏe tốt, có sinh lực, các bộ phận cơ thể tiếp hợp tốt hài hồ cân đối. Da mỏng, đàn hồi tốt. Khối lượng bò tương đương mức trung bình của con giống (Tham khảo thêm kết quả điều tra của đề tài quản lý giống bò sữa TP.HCM : bò lai Holstein Friesian F1 :366.6kg ± 46.6; bò lai Holstein Friesian F2 : 369 kg ± 51.3 kg). Khuyết điểm: Các bò có thân hình thô, to hoặc tầm vóc quá nhỏ. Sức khỏe không tốt. Các bộ phận tiếp hợp thô. Da dày, lông xù. 1.1.8.2. Các bộ phận: • Phần trước (đầu cổ) Ưu điểm : Đầu cân đối; góc cạnh; mõm to; lỗ mũi rộng; hàm khỏe; mắt to sáng; trán rộng pháng; sóng mũi tháng (ngoại trừ bò Jersey); tai nhỏ vừa phải, linh hoạt;cổ dài, thanh tiếp giáp với vai tốt. Khuyết điểm:Đầu quá to hoặc quá nhỏ, ngắn, không cân đối với cơ thể ;mõm khô, nhỏ; lỗ mũi hẹp; hàm dưới yếu, thụt vào; mắt nhỏ, đỏ ,không tinh anh; trán hẹp, vồ; tai quá to; cổ ngắn, hẹp. • Phần giữa (vai, ngực, lưng hông, bụng) Ưu điểm : Vai thanh, thon, tiếp hợp tốt với cổ và thân mình. Ngực rộng, sâu, không thắt. Lưng hông tháng, rộng và bằng; các xương sừơn rộng cách xa vừa phải. Bụng lớn, tròn, gọn, không thắt. Khuyết điểm : Vai thô, nhô ra hoặc có cánh, u vai quá cao. Ngực hẹp, thắt, nông.Lưng hông cong (nhô cao hoặc thỏng); các xương sừơn nhỏ hẹp.Bụng nhỏ, thắt, thòng hoặc quá to so với cơ thể. • Phần mông Ưu điểm: Mông rộng, ít dốc; bắp dùi sau chắc, rộng; khấu đuôi ngang bằng, không lõm quá cũng không nhô cao quá; xương chậu rộng, thanh; bộ phận sinh dục to, nhiều nếp nhăn; các mấu xương không quá thô. Khuyết điểm:Mông quá dốc, các cơ lép, yếu; khấu đuôi nhô cao hoặc qúa lõm; xương to thô; khung xương chậu hẹp (khoảng cách giữa hai u xương ngồi hẹp); bộ phận sinh dục nhỏ, ít nếp nhăn. 16
• Chân và bàn chân: Ưu điểm:Bốn chân khỏe, tháng, tư thế tốt, bàn chân nằm ở vị trí bốn góc của hình chữ nhật; khuỷu chân không quá sâu, góc khuỷu chân sau vừa phải, không quá tù hoặc quá nhọn . Bàn chân to vừa phải, ngắn; gót chân sâu vừa phải; móng không quá khít hoặc quá hở. Khuyết điểm : Bốn chân yếu, tư thế không cân bằng, dạng chữ X ( hai khuỷu chạm ); khuỷu chân quá sâu, quá gấp hoặc quá tù . Bàn chân quá nhỏ, dài, gót chân cạn; móng qúa hở hoặc dò dạng, (móng hài). • Hệ thống vú: Ưu điểm: Bầu vú to, dài rộng, cân đối, tiếp hợp chắc chắn với sàn bụng, gắn vú trước mạnh, gắn vú sau cao, không thòng quá khuỷu chân. Da vú mỏng, mòn, đàn hồi tốt. Có phân cách giữa hai bên nhưng không thắt giữa các phần tư. Các núm vú hình trụ tròn, đồng dạng, dài vừa phải, phân bố đều ở bốn góc. Hệ thống tónh mạnh vú phát triển tốt: to, phân nhánh, ngoằn ngoèo, gấp khúc. Khuyết điểm: Bầu vú nhỏ, không cân đối, hoặc quá to thòng quá khuỷu; da vú dày đàn hồi kém; tiếp hợp sau trước kém (treo trước yếu, thắt; treo sau thấp), Các phân cách giữa hai bên quá sâu và có phân cách, thắt giữa các phần tư; các bầu vú phát triển không cân bằng (bầu vú trước hoặc bầu vú sau nhỏ hơn).Núm vú hình phễu, ngắn, nghiêng trước, nghiêng sau, hoặc nghiêng hai bên; bố trí không cân đối; khoảng cách giữa núm vú không đều hoặc quá gần nhau.Hệ thống tĩnh mạch vú kém phát triển, không lộ rõ. Hình daùng lyù töôûng cuûa moät boø caùi söõa toát laø hình neâm, ñaàu thanh, ngöïc saâu roäng, löng thaúng, moâng roäng daøi, chaân khoûe,baàu vuù to, nuùm vuù phaân boá ñeàu . Boä phaän quan troïng nhaát trong vieäc giaùm ñònh moät boø söõa laø heä thoáng baàu vuù. HÌNH AÛNH MOÄT SOÁ BAÀU VUÙ TOÁT 17
BEÂ ÑÖÔÏC ÑEO BAÛNG SOÁ TAI ÑEÅ DEÃ QUAÛN LYÙ CHƯƠNG II : CHUồNG TRạI VÀ ĐồNG Cỏ 2.1. TÁC ĐỘNG CỦA YẾU TỐ KHÍ HẬU TRÊN BÒ SỮA Các yếu tố khí hậu, khí tượng có ảnh hưởng đến gia súc là nhiệt độ, ẩm độ, chuyển động của luồng không khí (gió) và các bức xạ . Tác động của từng yếu tố này và sự tương tác lẫn nhau của chúng sẽ tác động một cách trực tiếp hoặc gián tiếp lên gia súc. Bò là động vật máu nóng, thân nhiệt biến động từ 38oC- 39,3 oC ( trung bình là 38,4 oC ). Khi nhiệt độ môi trường tăng , để thải nhiệt, làm mát cơ thể , lượng máu sẽ được tăng cường đưa đến các vùng ngọai vi (như da ) . Lượng máu cơ thể tăng lên , nước được điều động từ các phần khác của cơ thể song song với việc tăng cường lượng nước uống vào. Việc gia tăng lượng máu của cơ thể sẽ dẫn đến hiện tượng giảm nồng độ hoc- môn trong máu đến các cơ quan và do máu ưu tiên đến các vùng da nên giảm lượng máu đưa chất dinh dưỡng đến nuôi các bộ phận khác của cơ thể , làm ảnh hưởng đến tốc độ sinh trưởng và phát dục của bò (bò chậm lớn và sinh sản kém) và ảnh hưởng đến sức sản xuất sữa của bò. Nhiệt độ cao cũng ảnh hưởng đến tập tính gặm cỏ của bò. Khi nhiệt độ cao, bò có khuynh hướng tìm kiếm bóng mát để nghỉ ngôi, giảm lượng cỏ ăn vào.Ngòai ra, nhiệt độ cao cũng làm giảm độ ngon miệng Bên cạnh đó, trong điều kiện khí hậu nhiệt đới ẩm , chất lượng thức ăn cũng bò ảnh hưởng : chất lượng cỏ thấp (do 18
ra hoa sớm, tỉ lệ lignin cao …) , các loại thức ăn tinh dễ bò hư hỏng . Các yếu tố này đã tạo nên hậu quả là bò ăn vào ít và thức ăn kém chất lượng sẽ ảnh hưởng đến tốc độ tăng trưởng của bò. Nhiệt độ cao , ẩm độ cao cũng tạo điều kiện cho các loại nội và ngoại ký sinh trùng phát triển, vì thế bò cũng rất dễ nhiểm các lọai bệnh ký sinh trùng. Mặt khác, do tình trạng kém dinh dưỡng cũng làm cho khả năng kháng bệnh của bò giảm . Nhieät ñoä cao aûnh höôûng raát nhieàu ñeán hoaït ñoäng sinh lyù vaø taäp tính cuûa boø söõa. Caùc aûnh höôûng naøy, giaùn tieáp hay tröïc tieáp , seõ laøm giaûm khaû naêng sinh tröôûng phaùt duïc, khaû naêng saûn xuaát vaø söùc khoûe cuûa boø söõa. Choáng noùng khoâng nhöõng caûi thieän ñöôïc khaû naêng saûn xuaát, khaû naêng sinh saûn maø coø söùc khoûe cuûa boø söõa. 2.2 . XÂY DỰNG CHUỒNG TRẠI Sau khi học tập, tập huấn , ngừơi mới bắt đầu chăn nuôi sẽ quyết định việc xây dựng chuồng trại và thiết lập đồng cỏ (nếu có đất). Có thể tham khảo các kiểu chuồng trại tại các trung tâm được giới thiệu ở trên.(xem thêm phần phụ lục về các kiểu chuồng trại cho các quy mô khác nhau). Cũng có thể cải tiến dựa trên nguồn nguyên liệu làm chuồng saün có tại Địa phương để tiết kiệm chi phí. Một chuồng bò tốt cần đảm bảo những tiêu chuẩn kỹ thuật như sau : ♦ Chọn hướng chuồng phù hợp tránh mưa tạt ,gió lùa, che nắng,thoáng mát . Tùy theo điều kiện đất đai , có thể nên chọn hướng chuồng quay về hướng nam hoặc hướng đơng nam để đảm bảo có ánh sáng và thông thoáng tốt. ♦ Chuồng xây cao ráo, thoát nước tốt, không ẩm ướt đảm bảo dễ làm vệ sinh, không gây ô nhiễm môi trường xung quanh. Chuồng trại nên làm xa nhà (hơn 4 m). ♦ Không xây máng ăn quá sâu dễ gây toàn đọng thức ăn và khó làm vệ sinh . ♦ Nền chuồng nên làm có độ dốc từ 2 -3 % và không quá trôn láng để bò không bò trượt té. ♦ Cần có sân vận động cho bò ♦ Diện tích chuồng nuôi bình quân cho mỗi bò sữa khoảng 4 –6 m2 ♦ Bố trí máng uống cho bò sữa thích hợp để có thể cung cấp nước đầy đủ cho bò vào mọi lúc. ♦ Bố trí hố ủ phân phù hợp để có thể tận dụng tòan bộ phân và cỏ ăn thừa, cũng như chất độn (lá cây, cỏ hôi, bèo, dây đậu già…) đưa vào hố ủ phân để sản xuất phân bón ruộng, giữ vệ sinh và tăng thu nhập cho chăn nuôi bò. ♦ Gần chuồng nên trồng một số cây cho bóng mát để giảm nhiệt độ quanh khu vực chuồng trại. 19
2.3.THIẾT KẾ VÀ QUẢN LÝ CHUỒNG TRẠI Chăn nuôi bò sữa là một nghề đòi hỏi tính chuyên nghiệp cao .Để đạt được hiệu quả cao, cần phải có những khoản đầu tư nhất định như đất đai, giống bò, thức ăn, các dụng cụ chăn nuôi và chuồng trại. Ngoài chi phí đầu tư vào con bò là quan trọng nhất , đáng quan tâm thì cần phải đầu tư thỏa đáng vào chuồng trại và các biện pháp cải tạo điều kiện tiểu khí hậu và bảo vệ môi trường. Đó là những điều cần thiết để tạo điều kiện chăm sóc, quản lý đàn bò tốt giúp cho đàn bò luôn trong tình trạng có sức khỏe và sức sản xuất tốt. Tình trạng sức khỏe và sản xuất của bò sữa , cũng như mọi hoạt động quản lý, chăm sóc , nuôi dưỡng đều phụ thuợc vào sự thiết kế chuồng trại . Một chuồng trại tốt phải tạo cho bò điều kiện ăn, ở tốt và sự quản lý chăm sóc đàn bò sữa có hiệu quả. Ví dụ như cho bò ăn, vắt sữa. Ngừơi chăn nuôi chỉ đạt được lợi nhuận cao khi bò sữa cảm thấy thoải mái (ăn, ở, nghỉ ngôi, đi lại ) vì nó sẽ có ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng sản xuất của bò (khi bò cảm thấy thoải mái, có thể tăng lượng thức ăn ăn vào , tiêu hóa tốt hơn và tiếp theo đó là nâng cao sản lượng sữa và năng suất sinh sản), ảnh hưởng tốt đến sức khỏe của bò (giảm chi phí thú y). Thiết kế chuồng trại phải có hiệu quả cho ngừơi chăn nuôi. Ngừơi chăn nuôi phải làm việc hằng ngày ở chuồng bò của mình, vì vậy kiểu cách thiết kế rất quan trọng đối với ngừơi chăn nuôi gia súc. Chuồng bò phải được thiết kế sao cho có sự an tòan cao nhất đối với ngừơi chăn nuôi. Ngoài ra , việc thiết kế chuồng ép (để vắt sữa và gieo tinh bò) rất cần thiết. Các yếu tố cần quan tâm trong vấn đề quản lý , chăm sóc đàn bòcó liên quan đến chuồng trại là: cho bò ăn, uống ; vắt sữa; chăm sóc tắm chải ; chỗ nằm, nghỉ ngôi ; điều trò can thiệp thú y ; sự thông thóang ; vệ sinh ;kho dự trữ 2.4. CÁC KIỂU CHUỒNG TRẠI Do hạn chế về đất đai nên hầu hết các trại bò ở Việt Nam áp dụng phương thức “không chăn thả” : thức ăn được mang đến chuồng bò, bò luôn được nhốt trong chuồng và chỉ thỉnh thoảng được cho ra sân chôi tắm nắng , vận động. thay vì bò được chăn thả và ăn trên đồng cỏ. Phương thức mà ngừơi chăn nuôi Việt Nam đang áp dụng được gọi là “Cầm cột tại chuồng”. Bò bò cầm cột không thể tự do đi lại trong chuồng . Phương thức “tự do trong chuồng” chỉ mới được một số hộ , trang trại lớn ở nước ta áp dụng. 2.4.1.Phương thức “Không chăn thả” Thuận lợi của phương thức “không chăn thả” là năng suất của đất nông nghiệp có thể tận dụng tối đa (không có sự hao hụt do giẫm đạp và rôi vãi). Điều bất lợi là 20