Tầm soát hen và bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính của nhân viên bưu điện TP.HCM

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 16 * Phụ bản của Số 1 * 2012<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> TẦM SOÁT HEN VÀ BỆNH PHỔI TẮC NGHẼN MẠN TÍNH<br /> CỦA NHÂN VIÊN BƯU ĐIỆN TP. HCM<br /> Võ Thị Minh Tú*, Trương Anh Kiệt*, Lê Thị Huyền Trang**<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: Tần suất bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (BPTNMT) và hen phế quản ngày càng tăng gây ra<br /> gánh nặng về kinh tế. Hô hấp ký là tiêu chuẩn vàng để chẩn đoán bệnh nhưng không được thực hiện rộng rãi<br /> cho bệnh nhân. Với bảng câu hỏi tầm soát BPTNMT của GOLD và bảng câu hỏi tầm soát hen của IPAG có thể<br /> giúp chọn ra những đối tượng nguy cơ cao. Chúng tôi muốn đánh giá vai trò của bảng câu hỏi trong việc phát<br /> hiện bệnh cho nhân viên bưu điện TPHCM.<br /> Phương pháp: Nghiên cứu mô tả cắt ngang thực hiện tại Bệnh viện Bưu Điện TP. HCM. Có 628 người<br /> tham gia trả lời bảng câu hỏi và đo hô hấp ký.có thử thuốc dãn phế quản để tầm soát bệnh.<br /> Kết quả: Dựa vào hô hấp ký 35 bệnh nhân được chẩn đoán là BPTNMT- tần suất là 5,6%. Đa số phát hiện<br /> ở giai đoạn I và II. Chẩn đoán hen phế quản được 36 bệnh nhân chiếm tỉ lệ là 5,7%.<br /> Kết luận: Bảng câu hỏi tầm soát có hiệu quả xác định đối tượng nguy cơ cao bị BPTNMT và hen phế<br /> quản. Có thể sử dụng bảng câu hỏi này ở các cơ sở y tế chăm sóc ban đầu nhằm tầm soát bệnh, làm giảm thời<br /> gian và chi phí phát hiện bệnh.<br /> Từ khóa: Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính BPTNMT, IPAG.<br /> <br /> ABSTRACT<br /> SCREENING FOR COPD AND ASTHMA OF POST OFFICERS AT HOCHIMINH CITY<br /> Vo Thi Minh Tu, Truong Anh Kiet, Lê Thi Huyen Trang<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 16 - Supplement of No 1 – 2012: 49 - 53<br /> Objectives: Prevalence of COPD and asthma are increasing now. Spirometry is the gold standard for<br /> diagnosis but performing spirometric test for all symptomatic people is not practical. The GOLD questionnaire<br /> and IPAG questionnaire could be used to identify patients with high risk of diseases. We want to evaluate the role<br /> of the questionnaires to identify diseases of post officers at Hochiminh city.<br /> Methods: This is a descriptive cross – sectional study, realized in Post Office Hospital. 628 attended people<br /> have been screened by answering the questionnaires and performing the spirometric test with bronchodilator.<br /> Results: Using of spirometry, 35 patients COPD were diagnosed – the prevalence is 5.6%. Most of them are<br /> in the stage I and stage I. There are 36 patients diagnosed asthma- the prevalence is 5.7%<br /> Conclusions: So, these questionnaires are very effective in pointing out the patients with high probability of<br /> COPD or asthma. Using these questionnaires in primary care centre in order to screening COPD and asthma<br /> will reduce the cost and the time in detecting diseases.<br /> Key words: Chronic obstructive pulmonary disease- COPD, International Primary Care Airway Group IPAG<br /> <br /> * BV Bưu điện TP. HCM<br /> **: Bộ môn Nội - Đại học Y Dược thành phố Hồ Chí Minh<br /> Tác giả liên lạc: ThS Lê Thị Huyền Trang,<br /> ĐT: 0913602270<br /> email: tranghieu2001@yahoo.com<br /> <br /> Chuyên Đề Nội Khoa II<br /> <br /> 49<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 16 * Phụ bản của Số 1 * 2012<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Trong những năm gần đây, bệnh phổi tắc<br /> nghẽn mạn tính (BPTNMT) ngày càng được<br /> quan tâm vì tần suất mắc bệnh và tử vong ngày<br /> càng tăng cao. Theo Tổ chức Y tế Thế giới, có<br /> khoảng 600 triệu người bị BPTNMT trên toàn<br /> cầu và 2,75 triệu người tử vong trong năm 2004.<br /> Tử vong do BPTNMT được xếp hàng thứ 6 vào<br /> năm 1990 sẽ vượt lên hàng thứ 3 năm 2020.<br /> Nghiêm trọng hơn, trong khi tần suất các bệnh<br /> gây tử vong hàng đầu hiện nay như bệnh mạch<br /> vành, tai biến mạch máu não và các nguyên<br /> nhân khác có khuynh hướng giảm xuống thì tần<br /> suất BPTNMT lại gia tăng đến 163%.Theo tính<br /> toán của Hội Hô Hấp Châu Á-Thái Bình Dương,<br /> tỉ lệ BPTNMT ở Việt Nam là 6,7%(1) cao nhất<br /> trong 12 nước ở vùng này. BPTNMT giai đoạn<br /> tiến triển sẽ làm người bệnh tàn phế nặng nề,<br /> chất lượng cuộc sống bị sụt giảm nghiêm trọng.<br /> Bệnh nhân BPTNMT thường được phát hiện<br /> ở giai đoạn trễ, khi đã có những biến chứng nên<br /> việc can thiệp không mang lại hiệu quả và là<br /> gánh nặng y tế và kinh tế cho gia đình bệnh<br /> nhân và xã hội.<br /> Ở tất cả các quốc gia, các bác sĩ chăm sóc sức<br /> khỏe ban đầu thường là những người đầu tiên<br /> tiếp xúc những bệnh nhân có những triệu chứng<br /> đầu tiên rất thay đổi và không rõ ràng của<br /> những bệnh hô hấp mạn như BPTNMT, họ cũng<br /> là những người điều trị đầu tiên phần lớn<br /> những bệnh hô hấp mạn.Các bác sĩ chăm sóc<br /> sức khỏe ban đầu có vai trò rất quan trọng trong<br /> việc phát hiện sớm BPTNMT.Tuy nhiên, ở hầu<br /> hết các quốc gia, không có những hướng dẫn<br /> chuyên biệt dành cho bác sĩ chăm sóc sức khỏe<br /> ban đầu. Để hỗ trợ cho việc này, một loạt các<br /> bảng câu hỏi dựa vào triệu chứng (symptombased questionnaire) đã được lập ra.<br /> Các bảng câu hỏi dựa trên triệu chứng được<br /> sử dụng tại nhiều quốc gia, có thể giúp phát<br /> hiện ra những người có khả năng bị BPTNMT ở<br /> ngay tại tuyến chăm sóc sức khỏe ban đầu và là<br /> phương tiện được sử dụng rộng rãi nhất trong<br /> điều tra dịch tễ bệnh hô hấp.<br /> <br /> 50<br /> <br /> Chúng tôi chọn bảng câu hỏi tầm soát của<br /> GOLD nhằm chọn ra đối tượng nguy cơ cao để<br /> chẩn đoán xác định BPTNMT.<br /> Bên cạnh đó, Hen cũng là vấn đề của cộng<br /> đồng vì đây là một trong các bệnh mạn tính phổ<br /> biến nhất thế giới. Tổ Chức Y Tế Thế Giới ước<br /> tính có 300 triệu người mắc bệnh hen năm 2005<br /> và sẽ tăng lên 400 triệu vào năm 2025. Có<br /> khoảng 250.000 người tử vong hàng năm do<br /> hen, trong đó rất nhiều trường hợp tử vong có<br /> thể phòng ngừa được(5).Tỉ lệ hen thay đổi từ 13% tùy quốc gia và sẽ còn tăng trong thời gian<br /> tới cả Châu Á Thái Bình Dương(2,7). Chi phí trực<br /> tiếp do hen chiếm 1-3% tổng chi phí y Tế ở hầu<br /> hết quốc gia. Gánh nặng của hen trên toàn cầu<br /> đã được Masoli M và cộng sự nghiên cứu vào<br /> năm 2004(3).<br /> Nhằm góp phần sàng lọc bệnh, nhóm Chăm<br /> Sóc Ban Đầu Đường Hô Hấp Quốc Tế<br /> (International Primary Care Airway Group IPAG) có đưa ra bảng câu hỏi “phát hiện hen”<br /> và dần dần trở thành phương tiện cho các bác sĩ<br /> chăm sóc sức khỏe ban đầu sàng lọc phát hiện<br /> bệnh hen sớm.<br /> Tại Việt Nam, Phạm Duy Linh đã điều tra<br /> tần suất hen ở Thành phố Hồ Chí Minh vào năm<br /> 1996 (sử dụng bảng câu hỏi và hô hấp ký) cho<br /> thấy có 3,2% bị hen suyễn.<br /> Chúng tôi cũng sử dụng bảng câu hỏi IPAG<br /> này để phát hiện bệnh nhân hen trong nhóm<br /> nghiên cứu.<br /> <br /> Mục tiêu nghiên cứu<br /> Mục tiêu tổng quát<br /> Đánh giá vai trò của bảng câu hỏi tầm soát<br /> trong việc chẩn đoán bệnh phổi tắc nghẽn mạn<br /> tính và bệnh hen ở nhân viên bưu chính viễn<br /> thông TP. HCM.<br /> Mục tiêu cụ thể<br /> - Tính độ nhạy, độ đặc hiệu của Bộ câu hỏi<br /> tầm soát bệnh hen theo IPAG (nhóm Chăm Sóc<br /> Ban Đầu Đường Hô Hấp Quốc Tế).<br /> - Tính độ nhạy, độ đặc hiệu của Bộ câu hỏi<br /> tầm soát bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính<br /> <br /> Chuyên Đề Nội Khoa II<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 16 * Phụ bản của Số 1 * 2012<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> (BPTNMT) theo GOLD (chiến lược toàn cầu về<br /> BPTNMT).<br /> <br /> Bị ho kéo dài và ho nặng hơn lúc đêm khuya<br /> hay lúc thức dậy.<br /> <br /> PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> <br /> Đang đêm ngủ bị thức giấc vì ho hay khó<br /> thở.<br /> <br /> Thiết kế nghiên cứu<br /> Nghiên cứu mô tả cắt ngang<br /> <br /> Tiêu chuẩn chọn bệnh<br /> Tất cả đối tượng người lớn có triệu chứng<br /> hô hấp dưới nào trong năm vừa qua hay có yếu<br /> tố nguy cơ bệnh hô hấp mạn sẽ được thu và<br /> nghiên cứu.<br /> <br /> Tiêu chuẩn loại trừ<br /> Có vấn đề về tâm thần<br /> X quang ngực có tổn thương tiến triển.<br /> Đang bị nhiễm trùng đường hô hấp.<br /> Chống chỉ định đo hô hấp ký.<br /> Không hợp tác<br /> Chọn các địa điểm nghiên cứu là Bệnh Viện<br /> Đa Khoa Bưu Điện là nơi có trang bị cơ sở vật<br /> chất, triển khai phòng khám thăm dò chức năng<br /> hô hấp, BS và KTV được tập huần tại phòng<br /> khám thăm dò chức năng hô hấp tại BV ĐHYD<br /> TPHCM để tính khả thi của đề tài được đảm<br /> bảo.<br /> Bảng câu hỏi tầm soát BPTNMT như sau:<br /> Ho vài lần trong ngày trong hầu hết các<br /> ngày trong tuần.<br /> Khạc đàm trong hầu hết các ngày trong<br /> tuần.<br /> Dễ bị khó thở hơn người cùng tuổi.<br /> <br /> Bị ho hay thở rít sau khi vận động thể lực<br /> (chạy, tập thể dục).<br /> Có vấn đề hô hấp vào mùa nhất định nào đó<br /> trong năm.<br /> Bị ho, thở rít hay nghe nặng ngực khi hít<br /> phải chất kích thích trong không khí (khói thuốc<br /> lá, nước hoa, khói nhang,…).<br /> Có những đợt cảm lạnh “nhập vào phổi”<br /> phải điều trị hơn mười ngày mới khỏi<br /> Khi có những triệu chứng hô hấp thì phải<br /> dùng thuốc giãn phế quản thì bệnh mới thuyên<br /> giảm<br /> Bệnh nhân nào có bất cứ 1 câu trả lời đúng<br /> nên được tầm soát hen<br /> - Thực hiện đo hô hấp ký có thử thuốc giãn<br /> phế quản.<br /> - Chẩn đoán xác định BPTNMT theo GOLD<br /> khi : FEV1/FVC < 70% sau thử thuốc giãn phế<br /> quản và hồi phục không hoàn toàn sau thử<br /> thuốc giãn phế quản.<br /> - Chẩn đoán hen phế quản khi có đáp ứng<br /> với test dãn phế quản sau xịt 400 µg Salbutamol<br /> Thu thập được 628 bệnh nhân có tiến hành<br /> đo hô hấp ký.<br /> Thu thập số liệu và xử lý thống kê bằng<br /> phần mềm SPSS 16.0<br /> <br /> Trên 40 tuổi.<br /> <br /> KẾT QUẢ- BÀN LUẬN<br /> <br /> Đang hút thuốc lá hoặc đã từng hút thuốc lá.<br /> <br /> Đặc điểm dân số nghiên cứu<br /> Tuổi trung bình 42,9 ± 7.<br /> <br /> Bệnh nhân có hơn 3 câu trả lời đúng là đối<br /> tượng nguy cơ cao của bệnh.<br /> <br /> Giới nam / nữ : 534/ 94 bệnh nhân.<br /> <br /> Bảng câu hỏi tầm soát bệnh hen như sau:<br /> Có những cơn thở rít (nghe như tiếng huýt<br /> sáo với âm thanh cao) khi thở ra hay những đợt<br /> thở rít tái đi tái lại.<br /> <br /> Chuyên Đề Nội Khoa II<br /> <br /> Tỉ lệ hút thuốc là khá cao là 56,2%<br /> Chỉ số khối cơ thể trung bình là: BMI = 23,6±<br /> 2,9.<br /> <br /> 51<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 16 * Phụ bản của Số 1 * 2012<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> 100<br /> <br /> 80<br /> <br /> 60<br /> <br /> 40<br /> <br /> 20<br /> Std. Dev = 7.05<br /> Mean = 43.0<br /> N = 628.00<br /> <br /> 0<br /> 22.5<br /> <br /> 27.5<br /> <br /> 25.0<br /> <br /> 32.5<br /> <br /> 30.0<br /> <br /> 37.5<br /> <br /> 35.0<br /> <br /> 42.5<br /> <br /> 40.0<br /> <br /> 47.5<br /> <br /> 45.0<br /> <br /> 52.5<br /> <br /> 50.0<br /> <br /> 57.5<br /> <br /> 55.0<br /> <br /> 60.0<br /> <br /> V4<br /> <br /> Chức năng hô hấp<br /> Thông số chức năng hô hấp trung bình<br /> trong 628 bệnh nhân là :<br /> FEV1<br /> FVC<br /> PEF<br /> FEF 25-75<br /> <br /> Min (%)<br /> 35<br /> 52<br /> 42<br /> 13<br /> <br /> Max (%)<br /> 123<br /> 124<br /> 136<br /> 228<br /> <br /> Trung bình (%)<br /> 89,5 ± 11,1<br /> 89,3 ± 10,6<br /> 92,2 ± 12,9<br /> 88,2 ± 25,7<br /> <br /> nhân sẽ không đến khám bệnh ở giai đoạn này.<br /> Giai đoạn sớm này rất có ý nghĩa vì nếu được<br /> theo dõi điều trị từ những giai đoạn này bệnh<br /> nhân có thể hồi phục được. Giai đoạn IV không<br /> có vì dân số nghiên cứu là công nhân viên khỏe<br /> mạnh đang làm việc.<br /> <br /> Vai trò của bảng câu hỏi tầm soát BPTNMT<br /> Số bệnh nhân có hơn 3 câu trả lời đúng là<br /> 256 bệnh nhân, trong đó chẩn đoán BPTNMT là<br /> 19 bệnh nhân, vậy tính ra ra được độ nhạy của<br /> bảng câu hỏi là 54,2%.<br /> Độ đặc hiệu là 50,6%. Bảng câu hỏi này có<br /> độ nhạy cao hơn đô đặc hiệu nên thích hợp<br /> trong vai trò tầm soát bệnh.<br /> <br /> Tỉ lệ chẩn đoán của bảng câu hỏi<br /> 3 câu<br /> 4 câu<br /> 5 câu<br /> <br /> Tỉ lệ trả lời đúng<br /> 167/628(26,5%)<br /> 69/628 (10,9%)<br /> 20/628 (3,1%)<br /> <br /> Tỉ lệ chẩn đoán BPTNMT<br /> 13 (37,1%)<br /> 3 (8,6%)<br /> 3 (8,6%)<br /> <br /> Tỉ lệ giai đoạn BPTNMT<br /> Có 35/628 bệnh nhân được chẩn đoán<br /> BPTNMT dựa vào hô hấp ký. Tỉ lệ chẩn đoán là<br /> 5,6%. Trong đó giai đoạn II chiếm tỉ lệ cao nhất<br /> là 54%. Phát hiện được bệnh ở giai đoạn rất<br /> sớm. giai đoạn I và giai đoạn II- những giai<br /> đoạn chưa có triệu chứng trên lâm sàng và bệnh<br /> <br /> 52<br /> <br /> Vai trò của bảng câu hỏi tầm soát hen phế<br /> quản<br /> Tỉ lệ chẩn đoán hen là 36/628 (5,7%) trong<br /> nhóm nghiên cứu. Tỉ lệ này cũng tương tự như<br /> tần suất hen chung của khu vực.<br /> <br /> Độ nhạy và độ đặc hiệu của bảng câu hỏi<br /> IPAG<br /> Trong nhóm nghiên cứu có 431 bệnh nhân<br /> có triệu chứng cần tầm soát và chẩn đoán được<br /> 25 ca bị hen phế quản, từ đó tính ra được độ<br /> nhạy của bảng câu hòi này là 69,4% và độ đặc<br /> hiệu là 31,4%. Với độ nhạy cao hơn độ đặc hiệu<br /> <br /> Chuyên Đề Nội Khoa II<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 16 * Phụ bản của Số 1 * 2012<br /> thì bảng câu hỏi này cũng chỉ có giá trị tầm soát<br /> bệnh.<br /> <br /> KẾT LUẬN<br /> Tỉ lệ hút thuốc lá cao: 56,2%<br /> Tỉ lệ chẩn đoán được BPTNMT là : 5,6%<br /> Phát hiện chủ yếu lả BPTNMT ở giai đoạn<br /> sớm I và II góp phần phát hiện sớm BPTNMT<br /> để can thiệp sớm cho bệnh nhân.<br /> Phát hiện được bệnh nhân hen tỉ lệ là 5,7%<br /> và có kế hoạch kiểm soát hen cho bệnh nhân<br /> Độ nhạy và độ đặc hiệu của bảng câu hỏi<br /> tấm soát BPTNMT là: 54,2% và 50,6%.<br /> Độ nhạy và độ đặc hiệu của bảng câu hỏi<br /> tấm soát hen phế quản là: 69,4% và 31,4%.<br /> <br /> rõ ràng, phát hiện sớm bệnh và có thế theo dõi<br /> quản lý bệnh nhân tốt hơn, giảm gánh nặng<br /> kinh tế cho gia đình và xã hội.<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1.<br /> <br /> 2.<br /> <br /> 3.<br /> <br /> 4.<br /> 5.<br /> <br /> 6.<br /> <br /> ĐỀ NGHỊ<br /> Bảng câu hỏi tầm soát nên được xem là<br /> phương tiện sàng lọc nhằm chọn ra những đối<br /> tượng nguy cơ cao đo hô hấp ký chẩn đoán<br /> BPTNMT và bệnh hen phế quản. Các câu hỏi<br /> đơn giản dễ hiểu, dễ sử dụng có thể áp dụng tại<br /> các trung tâm y tế nơi không đủ phương tiện<br /> chẩn đoán bệnh. Giúp chẩn đoán sớm bệnh ở<br /> những giai đoạn chưa có triệu chứng lâm sàng<br /> <br /> Chuyên Đề Nội Khoa II<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> 7.<br /> <br /> 8.<br /> <br /> 9.<br /> <br /> Menezes A et al. (2004). Prevalence and Risk Factors for COPD<br /> according to symptoms and spirometry. Journal of COPD,2:173179<br /> Freeman D, Nordyke RJ, Isonaka S et al (2005). Questions for<br /> COPD diagnostic screening in a primary care setting.<br /> Respiratory medicine;99:1311-1318<br /> Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease. Global<br /> strategy for the diagnosis, management, and prevention of<br /> chronic obstructive pulmonary disease, updated 2006.<br /> Masoli M, Falsiain D, Holt S and Beasleg R. (2004) Global Burden<br /> of Asthma. Available at www. Ginasthma. Org.<br /> Manfreda J, Becklake MR (2001). Prevalence of asthma<br /> symptoms among adults aged 20–44 years in Canada. CMAJ;<br /> 164(7): 995–1001<br /> Calverley PMA (2005). Development of a population-based<br /> screening questionnaire for COPD. Journal of chronic<br /> obstructive pulmonary disease; 2: 225-232.<br /> Price DB, Tinkelman DG, Halbert RJ, et al (2006) Symptombased questionnaire for identifying COPD in smokers.<br /> Respiration; 73,285-295<br /> Tan WC, Seale J P, Charoendratanakul S et al (2003). Chronic<br /> obstructive pulmonary disease (COPD) prevalence in 12 Asia Pacific countries and regions.Respirology; 8: 192 - 198<br /> Zielinski J, Bednarek M (2001) Early detection of COPD in a<br /> high-risk population using spirometric screening. Chest;119,731736.<br /> <br /> 53<br /> <br />