Tạp chí Xưa và Nay: Số 479/2017

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:88

Thêm vào BST

Báo xấu

8
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tạp chí Xưa và Nay: Số 479/2017 tổng hợp các bài viết: Năm Đinh Dậu nhớ một tiếng gà trong thơ Bác Hồ; Về hai chuyến ngự du phương Nam; Từ nguồn Thạch Hãn đến bờ Hồ Gươm; Hà Tiên trấn thành ký; Du ký Việt Nam cổ & kim; Nhật ký du hành gặp vua xứ Đàng Trong;...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tạp chí Xưa và Nay: Số 479/2017

Chuùc Möøng Naêm Môùi ;8Ú16Œ7+Ü1*1Ę0 3
Số 380 (5 - 2011) SốTHỨ NĂM 479 (1MƯỜI - 2017) TÁM NĂMISSN THỨ868 HAI- 331X MƯƠI TƯ ISSN 868 - 331X Chủ nhiệm PHẠM MAI HÙNG Tổng biên tập DƯƠNG TRUNG QUỐC Phó Tổng biên tập NGUYỄN HẠNH Tr.7 NGUYỄN THỊ HẬU Trưởng cơ quan đại diện phía Nam Tr.54 LÊ HỒNG LIÊM Hội đồng biên tập Chủ tịch HĐ GS. NGND. PHAN HUY LÊ Phó chủ tịch HĐ DƯƠNG TRUNG QUỐC và các uỷ viên GSTS. VŨ MINH GIANG GSTS. NGUYỄN QUANG NGỌC PGSTS. PHAN XUÂN BIÊN PGSTS. NGUYỄN VĂN NHẬT PGSTS. TỐNG TRUNG TÍN Tr.10 PGSTS. TRẦN ĐỨC CƯỜNG PGSTS. NGUYỄN VĂN KIM TS. LÊ HỒNG LIÊM TS. NGUYỄN THỊ HẬU Trình bày TRẦN HỒNG KỲ Giấy phép xuất bản 363/GPXB Bộ VHTT ngày 8-3-1994 Tòa soạn 216 Trần Quang Khải, Hà Nội ĐT: 38256588 - Tài khoản số: 030.01.01.000781.9 Email: tapchixuanay@gmail.com Bìa 1: Ông Ò͍QJ¢\7̹W̜QK+͍QJ1JD Ngân hàng Thương mại Cổ phần Hàng hải Chi nhánh Hà Nội Cơ quan đại diện phía Nam Ô1&͊75,71 181 Đề Thám - Q.1 - TP.HCM Nùm Àinh Dêåu nhúá möåt tiïëng gaâ trong thú Baác Höì.........7 ĐT: 38385117 - Fax: 38385126 NGUYÏÎN XUÊN LAÅC Email: xuanay@yahoo.com Tài khoản số: 1600.311.000.483 Ngân hàng Nùm Àinh Dêåu ngêîm nghô vïì Kï minh thêåp saách...........9 Nông nghiệp & Phát triển Nông thôn Việt Nam NGUYÏÎN KHÙÆC MAI Chi nhánh Sài Gòn In tại Công ty in Báo Nhân dân TP.HCM Nhaâ nûúác quên chuã Viïåt Nam (939-1884).......................11 Tổng phát hành NGUYÏÎN MINH TÛÚÂNG Công ty Trường Phát 179 Lý Chính Thắng, P.9, Q.3, ĐT: 39351751 Phát hành nước ngoài Àõa danh Cêím Kï vúái muäi Kï Gaâ....................................17 Công ty XUNHASABA - 25A - B PHAN CHÑNH Nguyễn Bỉnh Khiêm, Q.1, TP.HCM KHÁM PHÁ ĐT: 38241320 - 38292900 - Fax: 84.38.8241321 Vïì hai chuyïën ngûå du phûúng Nam... ...........................18 NGUYÏÎN ANH HUY Giá: 30.000 đ Xuên nhêåt tûác sûå haânh trònh ài tòm taác giaã baâi thú.......23 ÀOAÂN LÏ GIANG 4 ;8Ú16Œ7+Ü1*1Ę0
+͌,͢& Tûâ nguöìn Thaåch Haän àïën búâ Höì Gûúm...........................27 PHAN QUANG Nùm Àinh Dêåu noái chuyïån gaâ.........................................31 HAÂ THUÁC MINH 1*+,1&͢8 Haâ Tiïn trêën thaânh kyá: ... ...............................................32 HOAÂNG NGOÅC CÛÚNG Nguöìn göëc ngûúâi Viïåt - hûúáng tiïëp cêån tûâ ngön ngûä.........37 HÖÌ TRUNG TUÁ Tr.11 Cung àiïån Tuileries vaâ cuöåc tiïëp kiïën... ..........................39 TÖN THÊËT THOÅ ... Quêìn àaão Hoaâng Sa – Trûúâng Sa cuãa Viïåt Nam..........43 NGUYÏÎN LUÅC GIA '8. Du kyá Viïåt Nam cöí & kim................................................48 NGUYÏÎN HÛÄU SÚN Nhêåt kyá du haânh gùåp vua xûá Àaâng Trong... .................54 NGUYÏÎN SINH DUY Tr.37 Tr.17 Tr.43 Ngaây Tïët cuãa ngûúâi An Nam................................... ........60 NGUYÏÎN VÙN VÔNH Tïët Àaâ Laåt..............................................................63 TRÕNH NHÛ NGHÏ Tranh gaâ trong göëm Laái Thiïu................................66 NGUYÏÎN ANH KIÏåT 707521*',6̜1 Caác di tñch Chùm trong lûu vûåc söng Traâ Khuác......68 LÏ HÖÌNG KHAÁNH Tr.22 Ài àïí maâ ài..............................................................72 LÏ MINH QUÖËC Duyïn phêån cuãa Haãi Nam taåp trûá.........................74 NGUYÏÎN DUY LONG Cêy Saâi Goân............................................................76 LÛU ÀÒNH TUÊN dõch Tr.66 Tr.27 Laäng du qua caác rûâng traâ Tuyïët huyïìn thoaåi........84 HAÂ LONG ;8Ú16Œ7+Ü1*1Ę0 5
7+ɞ7$62̚1 Y¢Ó£QJKL̽XFK¯QKO¢O´QJ\¬XTX¿ JL£WUͅYÅQKµDF͡DWL̻QQK¤QF»QJ W̟PO´QJ\¬XQɟ͕FP¢Ó͗LQ¢RFīQJ Óɟ͝FSK£WKX\WK¢QKVͣFP̛QKF͡D G¤QW͓F 6͋;X¤QÒLQK'̧XQ¢\P͓WO̡Q QͩD ;ɟD 1D\ ƠL FK͇Q K®QK ̝QK ¶QJ Ó͍ YL̹W FKͩ 1KR WU¬Q Kª 9ÅQ 0L̹X [X̟W KĹQ P͑L Ó͓ [X¤Q Y̻ 9̥QO¢QKͩQJEͣF̝QKÓHQWU̩QJ P͓FP̛FWͫDQKɟ[ɟDQD\¯WWKD\ Ó͏L 1KɟQJ DL FīQJ EL̹W NKR̝QJ F£FKWK͗LJLDQJLͩDKDL¶QJÓ͍̟\ Ó¥ GL̿Q UD EDR FX͓F Ó͏L WKD\ WU¬Q Ó̟WQɟ͕FWDJ̩QY͕LF¶QJFX͓FÒ͏L P͕LY¢+͓LQĶSP̛QKP̷QKɟQJ Ó̡\WU̩FWU͙Y¢WK£FKÓ͋ T U´QKDLFRQJL£SQÅPWUɟ͕F
7̛S 7K̹ QKɟQJ YĹF ¶Q Fī K͇F P͕L Y¢ O´QJ WU¤Q FK¯ ;ɟD 1D\ Y͕L F£L PÅQJ[«W K®QK FRQ WU͇QJY͕LQKͩQJGLV̝QYÅQKµDF͡DG¤QW͓FF͋W WUĹQF͡DQK¢NK̝RF͏K͇F1J¶7K̹3KRQJ O·L F͡D O´QJ \¬X Qɟ͕F Y̥Q QJX\¬Q Y̳Q QKɟ [ɟD WKL̹W N̹ UD P̩W E̫QJ V͋ ;X¤Q *L£S 7X̟W Y¢ Y¢F´QSK̝LKɝQ[ɟDP͕LÓ£SͣQJÓɟ͝FQKͩQJJ® Ó£QKG̟XE̫QJV͋ÓɝQJL̝QY®Y¢RWK͗LÓL̽P ÓDQJ GL̿Q UD WU¬Q Ó̟W Qɟ͕F WD 0͓W QÅP Fī YͥD ÓµFKɟDFµJL̟\SK«S9¢FK¯QKV͋E£RUDWKͧ TXDÓLY͕LQJ͏QQJDQJQKͩQJJLDQNKµF͡DF¶QJ ̟\NKLF»QJQK¢O¢PV£FK9ɟɝQJ+͍QJÓ̹QWU®QK FX͓F SK£W WUL̽Q JLͩD WK͗L ỚL F̝ 7KL¬Q QKL¬Q Y¢ FKRYͅ%͓WUɟ͙QJ%͓9ÅQKµDQKɟPµQTX¢7̹WWK® 7KL¬Q K̛ Ó̻X ÓDQJ EL̹Q Ó͓QJ NKµ Oɟ͗QJ 0͓W QĶQQJD\Óɟ͝FO͗LÓ͓QJYL¬QF͡DQK¢WKɝJL͇QJ QÅPP͕LÓDQJÓ̹QY͕LY¶Y¢QWK£FKÓ͋Y͕LQJD\ +X̹%£RO¢PQKɟULWK®O¿J®P¢NK¶QJ͡QJK͓ F̝FK¯QK;ɟD 1D\QK͉E«Q¢\ 9¢FK̓WK£QJVDXSK«SW̩FÓ̡\Ó͡V͋Y͕LVͫÓ͛ 1KɟQJVͫFKX\̽QJLDRVDQJQÅPÒLQK'̧XJ͝L Ó̡Q F͡D QKͩQJ QK¢ E£R Nȁ FͫX QKɟ Ò¢R +»QJ QK͕W͕LP͓WWL̹QJJ¢J£\YDQJOͥQJÓ£QKWKͣFP͓W /H&RXUULHU
Y¢3K̛P4X̹'ɟɝQJ7̛SFK¯/ͅFK EX͏L E®QK PLQK F͡D Ò̟W Qɟ͕F F£FK Ó¤\ Ó¥ KɝQ Vͧ4X¤QVͫ
Ó¥UDP̩WE̛QÓ͇FÓ̻XÓ̱QNKLWK® E̝\ WĶS Nͯ Òµ O¢ WL̹QJ J¢ J£\ WURQJ E¢L 7K¯QK QJX\́WVDQƠLFµO¼FO¢E£QQJX\́WVDQO̡QK͍L N¬ PLQK 1JKH J¢ J£\
F͡D QJɟ͗L G̥Q G̩W F¶QJ Ó̹QQD\FK̓N«PP͓WQÅPO¢WU͇QP͓WJµFWK̹Nͯ FX͓FJL̝LSKµQJG¤QW͓F+͍&K¯0LQK1K̟WWKDQK 6͋;ɟD 1D\Ó̡XWL¬Q̟\Ó¥FK͇QW̟P̝QK¶QJ KR£Q W̓QK TX̡Q O¬ P͓QJ 0͓W WL̹QJ WR¢Q G¤Q WK̡\ Ó͍ YL̹W FKͩ 1KR Ó̽ LQ WU¬Q E®D QµL O¬Q O´QJ EͥQJW̓QKP͓QJ
PRQJ ɟ͕F WL̹S Q͋L F£L ¿ Wɟ͙QJ P¢ QÅP [ɟD F£F 7̓QK W£R V£QJ VX͋W WKR£W NK͉L FɝQ P͓QJ Pͅ Ó̽ ȨFWL̻QE͋LÓ¥UDW͗W̛SFK¯PDQJW¬Q7UL7¤QU¼W Kɟ͕QJW͕LP͓WE®QKP®QKV£QJV͡DKɝQFK¯QKO¢PRQJ WͥF£LQJX\¬QO¿F͏ÓL̽QQF͋QKLWULW¤QQJKëD ɟ͕FF͡DP͇LQJɟ͗LFK¼QJWDP͑LNKLEɟ͕FY¢RP͓W O¢¶Q[ɟDÓ̽KL̽XQD\KD\Q¶PQDWK®FīQJFµWK̽ QÅPP͕LY¢FīQJO¢O͗LFK¼FF͡D;ɟD 1D\W͕LF£FE̛Q GL̿QGͅFKWK¢QKO̟\[ɟDQµLQD\9¢F£LÓ£QJQK͕ Ó͇F\¬XTX¿WURQJV͋;X¤QÒLQK'̧XQ¢\ ;ɟD 1D\ 6 ;8Ú16Œ7+Ü1*1Ę0
1&Ş75,71 1Ä0Ò,1+'̦8 QK͕P͓WWL̹QJJ¢ 7521*7+ɜ%&+͌ Nguyễn Xuân Lạc X uên Àinh Dêåu àaä vïì. Caái Tïët Con Gaâ goåi gaâ gaáy) cuãa ngûúâi tuâ - thi sô - cöång saãn Höì Chñ dêåy trong töi nhiïìu nöîi nhúá. Tûâ trong kyá Minh, khi Ngûúâi bõ chñnh quyïìn Tûúãng Giúái ûác xa xöi böîng voång vïì möåt tiïëng gaâ thêåt Thaåch bùæt giam trong nhiïìu nhaâ tuâ thuöåc tónh àùåc biïåt. Khöng phaãi laâ tiïëng gaâ “cuåc taác” trong Quaãng Têy, Trung Quöëc tûâ thaáng 8-1942 àïën àúâi thûúâng ta vêîn nghe, maâ laâ möåt tiïëng gaâ baáo thaáng 9-1943. saáng vang lïn trong thú. Khöng phaãi laâ tiïëng thú Viïåt maâ laâ tûá tuyïåt chûä Haán. Thi nhên laåi THÑNH KÏ MINH laâ möåt ngûúâi tuâ àaä viïët baâi thú naây trong nguåc Nhô chó bònh thûúâng nhêët chñch kï töëi.Vêåy maâ baâi thú laåi toãa saáng, êm vang búãi noá Triïu triïu baáo hiïíu àaåi thanh àïì; àaä taåo ra möåt tiïëng gaâ thêåt laå maâ thêåt àuáng, Nhêët thanh hoaán tónh quêìn lï möång, thêåt sêu. Àoá laâ baâi thú Thñnh kï minh (Nghe Nhô àñch cöng lao daä bêët àï. %iF+͛QyLFKX\͏QWKkQP̵WYͣLQKkQGkQWKDPJLD7͇WWU͛QJFk\7͇W.ͽ'̵XW̩LWK{Q
NGHE GAÂ GAÁY Ngûúi chó laâ möåt chuá gaâ bònh thûúâng Möîi súám, lúán tiïëng gaáy àïí baáo saáng Möåt tiïëng thöi maâ goåi tónh giêëc möång cuãa dên chuáng, Cöng lao ngûúi chùèng phaãi laâ xoaâng Ngûúi tuy chó möåt chuá gaâ thûúâng, Baáo saáng, ngaây ngaây tiïëng gaáy vang; Möåt tiïëng, toaân dên bûâng tónh möång, Cöng ngûúi àêu coá phaãi laâ xoaâng. Nam Trên dõch (Höì Chñ Minh, Nhêåt kyá trong tuâ Nxb. Chñnh trõ Quöëc gia, Haâ Nöåi, 2003, tr.158) Quaã laâ möåt tiïëng gaâ gaáy àùåc biïåt chûa tûâng coá trong thú búãi àêy laâ sûå kïët húåp tûå nhiïn, haâi hoâa giûäa hai phêím chêët cuãa thi nhên: möåt höìn thú phong phuá, mêîn caãm vaâ möåt nhaän quan chñnh trõ sùæc beán, àuáng àùæn dûåa trïn nhûäng traãi nghiïåm caách maång sêu sùæc. Hún ba mûúi nùm tòm 7K˱E~W7U̯Q7K~F/kP àûúâng cûáu nûúác cho dên töåc, Baác àaä yá thûác àûúåc roä raâng vai troâ quan troång cuãa ngûúâi laänh àaåo àöëi vúái phong traâo caách maång cuãa quêìn chuáng nhên dên. Vaâ caái tûá thú naây àaä àïën vúái Ngûúâi möåt caách thêåt tûå nhiïn khi Ngûúâi nghe möåt tiïëng gaâ gaáy saáng voång vaâo nhaâ nguåc. Khöng coân laâ tiïëng gaâ baáo saáng bònh thûúâng haâng ngaây nûäa, maâ úã àêy àaä coá sûå àöåt biïën, thùng hoa àïí taåo ra möåt tiïëng gaâ khaác mang yá nghôa múái cao àeåp hún nhiïìu. Tûâ möåt 1JKHJjJi\ tiïëng gaâ - sinh hoåc chó vúái chûác nùng baáo saáng haâng ngaây àaä trúã thaânh möåt tiïëng goåi thûác tónh quêìn chuáng cuãa ngûúâi laänh *L͙QJQJ˱˯LFK͑JL͙QJJjWK˱ͥQJ àaåo, têët caã àûúåc neán laåi vaâ buâng nöí trong &̭WFDRWL͇QJEiRWDQV˱˯QJP͟LQJj\ cêu thú thûá ba: 1J˱ͥLQJ˱ͥLEͳQJW͑QKJḼFVD\ Möåt tiïëng, toaân dên bûâng tónh möång ;pWF{QJODR̭\FK̻QJGj\O̷P˱" (Nhêët thanh hoaán tónh quêìn lï möång) (1960) Caã hai cêu thú (nguyïn taác chûä Haán vaâ dõch ra tiïëng Viïåt) àïìu maånh meä, êm 4XiFK7̭Q GӏFK vang laâm cho tûá thú caâng thïm nöíi bêåt, +ӗ&Kt0LQK1K̵WNêWURQJW toãa saáng. 1[E7KӃ*LӟL+j1ӝLWU
Baâi thú coá tûåa àïì “Nghe gaâ gaáy”. Nghe gaâ gaáy maâ liïn tûúãng àïën tiïëng goåi thûác tónh quêìn chuáng cuãa ngûúâi laänh àaåo laâ möåt tûá thú hay, àöåc àaáo vaâ duy nhêët cuãa Baác. Noá xuêët phaát tûâ tû duy thú nhaåy beán cuãa ngûúâi chiïën sô caách maång laäo thaânh Höì Chñ Minh àïí taåo ra nhûäng hònh aãnh mang yá nghôa biïíu tûúång sêu sùæc. Baâi thú Nghe gaâ gaáy ngúâi saáng caái nhòn cuãa ngûúâi caách maång, laåi phaãng phêët nhû thú khêíu khñ phûúng Àöng, caâng àoåc caâng thêëm caâng hay. 8 ;8Ú16Œ7+Ü1*1Ę0
1KjELD.rPLQKWK̵SViFKW̩Lÿ͉Q%j%tFK&KkX.Ǥ$QK+j7ƭQK Nguyễn Khắc Mai K ï minh thêåp saách, (kï minh, tïn möåt baâi thú laâm thûác tónh àiïìu gò trong nghôa laâ Mûúâi chñnh trong Kinh Thi, noái vïì möåt chuáng ta, khi bûúác vaâo thúâi saách (dêng) luác gaâ baâ Hêåu, nghe gaâ gaáy saáng kyâ múái cuãa cöng cuöåc chêën gaáy saáng, tûúng truyïìn laâ cuãa liïìn khuyïn nhaâ vua trúã dêåy hûng vaâ phaát triïín àêët nûúác Nguyïîn Cú Bñch Chêu, möåt ài dûå phiïn chêìu. Tïn baâi hay khöng? Quaã thêåt möîi võ phi hêåu cuãa vua Trêìn Duïå thú vïì sau àûúåc duâng àïí noái àiïìu laâ möåt minh triïët. Noá Töng (1336-1377). viïåc vúå khuyïn chöìng lo viïåc khöng phaãi laâ tû duy duy lyá, Theo Truyïìn kyâ tên phaã quöëc gia). maâ laâ nhûäng chên lyá giaãn cuãa Àoaân Thõ Àiïím, baâ “laâ Caác nhaâ nghiïn cûáu Kï àún, coá tñnh khaái quaát, phöí con gaái nhaâ quan, tñnh caách minh thêåp saách nhû Vuä cêåp rêët cao. Chuáng giöëng cûáng coãi, tû dung tûúi àeåp, Ngoåc Khaánh, Chûúng Thêu, nhû nhûäng cöng thûác, maâ thöng hiïíu êm luêåt Lï viïn, Hûäu Ngoåc… àïìu khùèng àõnh möîi thúâi àïìu coá thïí àem theo àúâi vùn tûâ Nghïå Phöë, tiïëng gaâ gaáy laâ hònh tûúång duâng trong nhûäng baâi toaán vua Trêìn Duïå Töng nghe cuãa sûå thûác tónh. Hûäu Ngoåc cuå thïí vïì chñnh trõ, kinh tïë, tiïëng cho tuyïín vaâo cung”. trong möåt baâi viïët àùng trïn vùn hoáa, dên sinh cuãa thúâi Nhên thêëy chñnh sûå triïìu Le Courrier du Vietnam coá àaåi mònh. Trêìn, sau khi Dûúng Nhêåt nhan àïì “Tiïëng gaâ gaáy voång Múã àêìu, baâ nïu laåi möåt Lïî tiïëm quyïìn, ngaây caâng vïì qua nhiïìu thïë kyã”. Liïåu phûúng chêm phoâng ngûâa suy keám, baâ liïìn thaão baâi Kï tiïëng “Kï minh” àaä vang tûâ xa “cû an tû nguy” - úã vaâo minh thêåp saách dêng lïn. voång tûâ baãy thïë kyã nay, coá thúâi yïn phaãi tñnh luác nguy, ;8Ú16Œ7+Ü1*1Ę0 9
+uQK̫QKFRQJjWUrQ&͵Xÿ͑QK̪QK1JX\͍Q+X\.KX\͇Q gêy nïìn trõ tûâ khi chûa loaån. thön cuâng xoám vùæng khöng coân daáng voác. Tuyïín tûúáng phaãi Thêåp saách cuãa baâ dêng lïn lúâi húân giêån oaán sêìu” thïë naâo. choån ngûúâi thao lûúåc sau múái göìm böën chñnh saách vïì chñnh trõ, Baâ coân chó ra ba vêën àïì lúán nûäa, tñnh thïë gia. Vuä khñ phaãi bïìn haânh chñnh, hai chñnh saách vïì laâ (I) Loaåi boã phiïìn nhiïîu àïí kyã chùæc. Trêån phaáp phaãi chónh tïì. vùn hoáa, giaáo duåc, tû tûúãng, vaâ cûúng khöng röëi loaån. (II) Thaãi Riïng tû tûúãng “tuyïín tûúáng böën chñnh saách quên sûå. Chuáng loaåi boån quan laåi tham nhuäng phaãi ngûúâi thao lûúåc”, àoá laâ sûå töi maåo muöåi goåi laâ nhûäng Minh àïí giaãm búát sûå chaâi veát cuãa khön ngoan muön àúâi, khöng Triïët Trõ Nûúác An Dên. dên. (III) Àeâ neán luä löång quyïìn chó trong quên sûå, maâ noá phöí ÚÃ haâng àêìu, baâ nïu lïn vêën àïí trûâ luä sêu moåt haåi dên. Baâ biïën úã moåi lônh vûåc. àïì coá tñnh nguyïn tùæc, àaåo lyá duâng chûä rêët chuêín. Vúái phiïìn Khöng phaãi ngêîu nhiïn, maâ cuãa moåi àûúâng löëi chñnh trõ. nhiïîu thò phaãi loaåi boã. Vúái quan Lï Thaánh Töng àaä ca ngúåi suy Àoá laâ àaåo lyá tön dên. Baâ noái laåi tham nhûäng thò thaãi, àuöíi. tön baâ vúái myä tûå: Chïë Thùæng “Phuâ Quöëc baãn, haâ baåo khûã tùæc Vïì vùn hoáa, baâ nïu hai àiïìu. Phu Nhên (Võ phu nhên cuãa Dên têm tûå an”. Coá nghôa laâ Möåt laâ: “Chêën hûng nho phong moåi chiïën thùæng). Trong saách sûã nêng lïn, àïì cao göëc nûúác. Göëc àïí cho aánh àuöëc (vùn hoáa) nhû nûúác ta vaâ cuãa Trung Hoa, nhû nûúác, chñnh laâ ngûúâi dên. Trong mùåt trúâi mùåt trùng soi saáng Haán Viïåt tûâ àiïín cuãa Àaâo Duy truyïìn thöëng àaåo trõ nûúác cuãa khùæp núi”. Nho phong khöng Anh, hay trong Tûâ haãi cuãa Trung Viïåt Nam tûâ ngaân xûa, nguyïn chó laâ hoåc haânh, coân laâ vêën àïì Quöëc, “chïë thùæng” àûúåc àõnh lyá “Quöëc dô dên vi baãn” - Nûúác nhên caách. Möåt maách baão saáng nghôa laâ ngûúâi chïë àõnh ra àûúåc lêëy dên laâm göëc bao giúâ cuäng suöët cho cöng viïåc vùn hoáa giaáo mûu lûúåc àïí giaânh thùæng lúåi. àûúåc coi nhû nguyïn lyá söë duåc höm nay! Hai laâ “Haäy cêìu Quaã thêåt Kï minh thêåp saách möåt. Maâ àïí laâm àûúåc àiïìu àoá lúâi noái thùèng, khiïën cho cöíng laâ nhûäng tû tûúãng chiïën lûúåc, thò haâng àêìu laåi laâ phaãi boã ài thaânh vaâ àûúâng ngön luêån maâ bêët cûá ai hiïíu àûúåc, caãm moåi haâ khùæc baåo ngûúåc trong cuâng röång múã”. Lúâi noái thùèng nhêån àûúåc, vaâ biïët tòm moåi caách moåi ûáng xûã. Tûâ luêåt phaáp, nghôa laâ phï bònh, phaãn biïån àïí àûa vaâo thûåc tiïîn haânh àöång, àïën chñnh saách cuå thïí cho àïën liïn quan vúái viïåc múã röång seä baão àaãm àûúåc thùæng lúåi. phûúng thûác, phûúng chêm giao thûúng vaâ con àûúâng ngön Höìn thiïng cuãa Töí tiïn vaâ phûúng phaáp àïí àiïìu haânh xaä luêån àïí múã mang trñ tuïå, phaát vùn hoáa Viïåt àang chó cho ta höåi trong moåi möëi quan hïå duâ úã triïín nhên caách xêy dûång xaä haäy bûúác vaâo thúâi buöíi naây vúái cêëp vô mö hay úã cú súã. Tûå nhiïn höåi, quaã thêåt laâ nhûäng dûå baáo möåt têìm nhòn, möåt trñ tuïå, möåt ta nhúá túái möåt mong ûúác lúán lao thiïn taâi, möåt tû duy rêët thúâi quyïët chñ maånh meä, saáng suöët, cuãa Nguyïîn Traäi: “Sinh àúâi thaái sûå, hiïån àaåi. àem caái minh triïët êëy àïí giaãi bònh ai cuäng àûúåc úã yïn. Gùåp Vïì quên sûå, baâ chó ra böën quyïët cho bùçng àûúåc nhûäng baâi thuúã thaánh minh ai cuäng àûúåc lônh vûåc. Keán quên cöët ngûúâi toaán àùåt ra cho dên, cho nûúác thoãa söëng”. Vaâ “Laâm sao trong khoãe maånh röìi múái tñnh àïën trong thúâi àaåi múái. 10 ;8Ú16Œ7+Ü1*1Ę0
JX͛Q 4 X ͙ F J LD WtQ E̫R 1 +uQK GҩX X͙FJLD, UX Q J W k P /˱XWUͷ4 7 1+1ɞ͔&481&+͠ 9,̀71$0
Nguyễn Minh Tường TRONG TIÏËN TRÒNH LÕCH SÛÃ VIÏÅT NAM, THÏË KYÃ X ÀAÁNH 1 DÊËU MÖÅT CHUYÏÍN BIÏËN haâ nûúác quên chuã Tònh hònh nghiïn cûáu LÚÁN LAO VÏÌ NHIÏÌU MÙÅT COÁ thúâi Ngö (939-965) vïì Nhaâ nûúác quên chuã Viïåt YÁ NGHÔA NHÛ MÖÅT BÛÚÁC giûä võ trñ nhû Nhaâ Nam NGOÙÅT CUÃA LÕCH SÛÃ DÊN nûúác àêìu tiïn trong töí chûác ÚÃ Viïåt Nam vaâ nûúác ngoaâi, TÖÅC. ÀOÁ LAÂ THÚÂI KYÂ, CHA ÖNG böå maáy Nhaâ nûúác quên chuã tûâ trûúác àïën nay, àaä coá nhiïìu TA ÀAÄ GIAÂNH ÀÛÚÅC ÀÖÅC LÊÅP Viïåt Nam. Nhaâ nûúác quên cuöën saách, nhiïìu luêån vùn viïët DÊN TÖÅC, CHÊËM DÛÁT HOÅA MÊËT chuã Viïåt Nam keáo daâi tûâ khi vïì lõch sûã Nhaâ nûúác vaâ Phaáp Ngö Quyïìn saáng lêåp vûúng quyïìn, trong àoá coá nhûäng cuöën NÛÚÁC KEÁO DAÂI HÚN 1.000 NÙM triïìu Ngö (939) àïën khi chuyïn baân vïì töí chûác böå maáy BÙÆC THUÖÅC (179 TCN - 905 SCN) vûúng triïìu Nguyïîn khöng Nhaâ nûúác quên chuã, cuäng coá VAÂ MÚÃ RA MÖÅT KYÃ NGUYÏN coân giûä àûúåc nïìn àöåc lêåp nhûäng cuöën chó daânh möåt söë MÚÁI: KYÃ NGUYÏN ÀÖÅC LÊÅP, TÛÅ tûå chuã nûäa (1884). Trong trang baân thïm vïì vêën àïì naây. CHUÃ CUÃA ÀÊËT NÛÚÁC. thúâi gian gêìn 9 thïë kyã rûúäi Coá thïí dûåa trïn cú súã hònh thûác THAÂNH TÛÅU TROÅNG ÀAÅI (939-1884) naây, töí chûác böå vaâ muåc àñch vïì viïåc nghiïn maáy Nhaâ nûúác quên chuã cûáu töí chûác böå maáy Nhaâ nûúác MANG TÑNH BAÃN LÏÌ CUÃA THÏË Viïåt Nam liïn tuåc àûúåc hoaân quên chuã Viïåt Nam (939-1884) KYÃ ÊËY LAÂ SÛÅ THAÂNH LÊÅP VAÂ thiïån, theo xu hûúáng ngaây àïí phên chia laâm 3 loaåi: Thûá CUÃNG CÖË CHÑNH QUYÏÌN DÊN caâng tùng cûúâng tñnh chêët nhêët laâ caác luêån vùn khoa hoåc TÖÅC ÀÖÅC LÊÅP, TÛÂ NÏÌN MOÁNG têåp quyïìn vaâ thöëng nhêët. nghiïn cûáu tûâng vêën àïì töí chûác BAN ÀÊÌU CUÃA CHÑNH QUYÏÌN HOÅ KHUÁC (905-930), HOÅ DÛÚNG +uQKGҩX4X̫QJ%uQK%͙FKiQKVͱW\FKḼQYj4X̫QJ%uQKÈQViWVͱW\ (931-937), ÀÏËN CAÁC VÛÚNG FKḼQ1JX͛Q7UXQJWkP/˱XWUͷ4X͙FJLD, TRIÏÌU: NGÖ (939-965), ÀINH (968-980), TIÏÌN LÏ (980-1009). TRONG SÖË CHÑNH QUYÏÌN DÊN TÖÅC ÀÖÅC LÊÅP KÏÍ TRÏN, THÒ VÛÚNG TRIÏÌU NGÖ (939-965), ÀÛÚÅC XEM NHÛ MÖÅT NHAÂ NÛÚÁC QUÊN CHUÃ MÚÃ ÀÊÌU CUÃA KYÃ NGUYÏN VÙN MINH ÀAÅI VIÏÅT. ;8Ú16Œ7+Ü1*1Ę0 11
3KDQ7KDQK*L̫Q/kP'X\7L͇SW̭XY͉YL͏FQJK͓KzDYͣL3KiS1Jj\QăP7͹ĈͱFWKͱ
1JX͛Q 7UXQJWkP/˱XWUͷ4X͙FJLD, böå maáy Nhaâ nûúác cuãa möåt triïìu (1009-1225) àïën thúâi Nguyïîn àaä taác àöång rêët maånh vaâo quaá àaåi, hay möåt söë triïìu àaåi quên àöåc lêåp (1802-1884). trònh hònh thaânh Nhaâ nûúác àêìu chuã Viïåt Nam. Thûá hai laâ caác 6. Caách tuyïín böí quan laåi vaâ tiïn trong lõch sûã Viïåt Nam. saách chuyïn khaão vïì töí chûác böå lïå phong tûúác: tûâ thúâi Lyá (1009- Nhaâ nûúác àoá ra àúâi coá phêìn súám maáy Nhaâ nûúác cuãa möåt triïìu 1225) àïën thúâi Nguyïîn àöåc lêåp hún àiïìu kiïån chñn muöìi cuãa sûå àaåi quên chuã Viïåt Nam, hoùåc (1802-1884). phên hoáa xaä höåi vaâ bïn caånh möåt thaânh töë cuãa töí chûác böå 7. Nhiïåm vuå vaâ quyïìn lúåi chûác nùng thöëng trõ, boác löåt, maáy Nhaâ nûúác. Thûá ba laâ caác cuãa quan laåi: tûâ thúâi Lyá (1009- coân phaãi àaãm àûúng hai chûác taác phêím nghiïn cûáu vïì lõch sûã 1225) àïën thúâi Nguyïîn àöåc lêåp nùng cöng cöång quan troång laâ böå maáy Nhaâ nûúác quên chuã Viïåt (1802-1884). xêy dûång caác cöng trònh thuãy Nam tûâ khi hònh thaânh dûúái 8. Vêën àïì khaão khoáa, thûúãng lúåi vaâ töí chûác cuöåc khaáng chiïën thúâi Ngö Quyïìn (939) àïën khi phaåt vaâ chïë àöå hûu trñ cuãa quan chöëng ngoaåi xêm. kïët thuác vaâo cuöëi triïìu Nguyïîn, laåi: tûâ thúâi Lyá (1009-1225) àïën Nhaâ nûúác Vùn Lang thúâi thúâi kyâ àöåc lêåp (1884). thúâi Nguyïîn àöåc lêåp (1802- Huâng Vûúng ra àúâi trïn cú súã Vïì cú baãn hêìu hïët moåi thaânh 1884). têåp húåp 15 böå laåc(2), coân mang töë vaâ moåi cöng viïåc àïí xêy dûång tñnh chêët sú khai, àoá laâ möåt vaâ hoaân thiïån töí chûác böå maáy Àùåc àiïím vaâ tñnh chêët hònh thaái Nhaâ nûúác phöi thai Nhaâ nûúác quên chuã Viïåt Nam cuãa böå maáy Nhaâ nûúác quên coân in àêåm dêëu êën cuãa chïë àïìu àaä àûúåc nghiïn cûáu khaá cuå chuã Viïåt Nam àöå böå laåc - cöng xaä, trïn bûúác thïí vaâ thêëu àaáo, cuå thïí laâ 8 vêën Dên töåc Viïåt Nam coá mêëy àûúâng chuyïín hoáa tûâ xaä höåi àïì dûúái àêy: ngaân nùm lõch sûã, trong àoá Nhaâ nguyïn thuãy tan raä sang xaä höåi 1. Töí chûác chñnh quyïìn nûúác àaä ra àúâi tûâ trûúác àêy hún phên hoáa giai cêëp sú kyâ. Trung ûúng: tûâ thúâi Ngö (939- hai nghòn nùm. Vaâo cuöëi thúâi Chiïën thùæng Baåch Àùçng 965) àïën thúâi Nguyïîn àöåc lêåp Huâng Vûúng, naån ngoaåi xêm nùm 938 múã ra möåt thúâi kyâ múái (1802-1884). ngaây caâng trúã thaânh möëi àe trong lõch sûã dên töåc, thúâi kyâ 2. Töí chûác chñnh quyïìn àõa doåa nghiïm troång. Vaâo thïë kyã phaát triïín cuãa quöëc gia quên phûúng: tûâ thúâi Ngö (939-965) III TCN, cuåc diïån chñnh trõ úã chuã àöåc lêåp vaâ lúán lïn nhanh àïën thúâi Nguyïîn àöåc lêåp (1802- Trung Quöëc chuyïín biïën maånh choáng cuãa dên töåc Viïåt Nam. 1884). meä, tûâ caát cûá sang têåp quyïìn Muâa xuên nùm 939, Ngö Quyïìn 3. Töí chûác quên àöåi: tûâ vaâ thiïët lêåp àïë chïë. Kïí tûâ khi quyïët àõnh boã chûác Tiïët àöå sûá thúâi Àinh (968-980) àïën thúâi àïë chïë Têìn thaânh lêåp, nùm 221 cuãa phong kiïën phûúng Bùæc vaâ Nguyïîn àöåc lêåp (1802-1884). TCN, nguy cú xêm lûúåc caâng àeâ àaä xêy dûång möåt Nhaâ nûúác dên 4. Vêën àïì ban haânh luêåt nùång lïn caác nhoám Baách Viïåt(1), töåc, àöåc lêåp. phaáp vaâ thûåc thi phaáp luêåt: trong àoá coá cû dên Vùn Lang Nhaâ nûúác quên chuã Viïåt tûâ thúâi Ngö (939-965) àïën thúâi thúâi Huâng Vûúng. Nam, töìn taåi tûâ khi Ngö Quyïìn Nguyïîn àöåc lêåp (1802-1884). Yïu cêìu tûå vïå chöëng ngoaåi thaânh lêåp Vûúng triïìu Ngö 5. Cú quan kiïím tra, giaám xêm cuâng vúái yïu cêìu thuãy lúåi (939) àïën khi Vûúng triïìu saát böå maáy Nhaâ nûúác: tûâ thúâi Lyá cuãa nïìn kinh tïë nöng nghiïåp Nguyïîn khöng coân duy trò àûúåc 12 ;8Ú16Œ7+Ü1*1Ę0
nïìn àöåc lêåp, tûå chuã nûäa (1884). cöng xaä; Têìng lúáp lúáp nö tyâ, chuã Tñnh chêët quyá töåc huyïët Dûúái àêy, chuáng töi xin ruát ra yïëu phuåc dõch trong gia àònh, thöëng hay quyá töåc àöìng töåc hoå möåt söë nhêån xeát vaâ tñnh chêët thûúâng àûúåc goåi laâ “Chïë àöå nö Trêìn laâ möåt neát nöíi bêåt cuãa cuãa böå maáy Nhaâ nûúác êëy, qua lïå gia àònh” hay “Chïë àöå nö lïå vûúng triïìu Trêìn. Nhûng Nhaâ tûâng thúâi kyâ lõch sûã. gia trûúãng”. nûúác àúâi Trêìn khöng hoaân Nhaâ nûúác thúâi Ngö - Àinh - toaân mang tñnh chêët quyá töåc Tiïìn Lï úã thïë kyã X Nhaâ nûúác quên chuã thúâi huyïët thöëng, maâ coá sûå tham Laâ möåt Nhaâ nûúác dên töåc, Lyá, Trêìn laâ Nhaâ nûúác chuã yïëu gia ngaây caâng quan troång cuãa àöåc lêåp, thiïët chïë coân àún giaãn, do têìng lúáp quyá töåc nùæm giûä têìng lúáp quan liïu xuêët thên caác hoaåt àöång cuãa Nhaâ nûúác Böå maáy Nhaâ nûúác thúâi Lyá tûâ nhiïìu têìng lúáp xaä höåi khaác chûa àûúåc thïí chïë hoáa, viïåc lûåa laâ möåt böå maáy quên chuã têåp nhau. Dûúái triïìu vua àêìu tiïn choån quan laåi chûa coá chïë àöå trung. Têìng lúáp nùæm moåi quyïìn cuãa vûúng triïìu Trêìn laâ triïìu roä raâng. Chñnh saách cai trõ tuây haânh laâ têìng lúáp àaåi quyá töåc, Trêìn Thaái Töng (1225-1258), theo tònh hònh cuå thïí, nhûng göìm coá hoaâng tûã, hoaâng thên bïn caånh chûác Tïí tûúáng vaâ möåt noái chung nùång vïì biïån phaáp vaâ àaåi cöng thêìn. Ngoaâi caác àaåi söë chûác vuå chuã chöët úã trong tay quên sûå, trêën aáp. thêìn cuâng hoå, caác ngûúâi coá cöng quyá töåc, coá nhiïìu chûác vuå cao Nhaâ nûúác thúâi Ngö - Àinh - àûa Lyá Thaái Töí (Lyá Cöng Uêín) cêëp àûúåc trao cho nhûäng ngûúâi Tiïìn Lï laâ saãn phêím cuãa cuöåc lïn ngöi (1009) àïìu àûúåc giûä caác ngoaâi hoå Trêìn. Tûâ nùm 1268, àêëu tranh chöëng Bùæc thuöåc. troång chûác. Möåt söë caác thïë töåc nhaâ Trêìn böí duång Nho sinh vaâo Chñnh quyïìn Nhaâ nûúác àûúåc naây, do quan hïå hön nhên vúái caác Quaán, Saãnh, Viïån… thò söë xêy dûång úã Viïåt Nam trong thúâi caác vua Lyá, àaä trúã thaânh möåt quan laåi cao cêëp ngoaâi doâng hoå Ngö, Àinh, Tiïìn Lï mùåc duâ coá sûã duång möåt söë thiïët chïë vaâ chûác danh cuãa quan chïë Trung Quöëc àûúng thúâi, nhûng laâ möåt chñnh quyïìn àöåc lêåp, tûå chuã, tiïu biïíu cho chuã quyïìn quöëc gia cuãa nûúác ta. Tñnh àöåc lêåp tûå chuã cuãa Nhaâ nûúác thúâi Ngö, Àinh, Tiïìn Lï àûúåc cuãng cöë vaâ nêng cao dêìn theo mûác àöå cuãa cuöåc àêëu tranh giaãi phoáng dên töåc, chiïën tranh giûä nûúác cuâng vúái quaá trònh xêy dûång lûåc lûúång àöåc lêåp cuãa àêët nûúác. Nhaâ nûúác Ngö, Àinh, Tiïìn Lï coá àùåc àiïím laâ bïn caånh cuöåc 7͝QJ ÿ͙F OLrQ W͑QK *LD Ĉ͓QK %LrQ +zD WKDP EL͏Q .LQK O˱ͫF V͹ Yͭ NLrP àêëu tranh giaânh vaâ giûä àöåc lêåp &K˱ͧQJÈQViWVͱW\̭QWUL͏Q3K̩P7K͇+L͋Q7K͹/mQKELQKW͑QK*LDĈ͓QK dên töåc, coân coá cuöåc àêëu tranh 7{Q7K̭W1ăQJ3Ky/mQKELQK1JX\͍Q6LQKW̭XY͉YL͏FEjQJLDR̭QWUL͏Q chöëng laåi xu hûúáng caát cûá cuãa 1Jj\QăP7͹ĈͱF
1JX͛Q7UXQJWkP/˱XWUͷ4X͙FJLD, lûåc lûúång ly têm, xêy dûång vaâ cuãng cöë chñnh quyïìn têåp trung. thïë lûåc ngoaåi thñch 外戚 (hoå Trêìn caâng ngaây caâng tùng lïn. Vïì cú súã kinh tïë - xaä höåi, thò vúái Hoaâng hêåu). Thúâi Lyá, ngoaåi Sûå kïët húåp giûäa quyá töåc tön thêët Nhaâ nûúác quên chuã trung ûúng thñch coá uy lûåc rêët lúán, vaâ cuäng vúái têìng lúáp quan liïu laâ hïå quaã têåp quyïìn Ngö, Àinh, Tiïìn Lï àaä gêy ra nhiïìu vuå röëi loaån têët yïëu cuãa chïë àöå quên chuã dûåa trïn nïìn taãng cöng xaä nöng trong nöåi böå giai cêëp thöëng trõ. trung ûúng têåp quyïìn, trong àoá thön. Nöng dên cöng xaä laâ lûåc Böå maáy Nhaâ nûúác thúâi Trêìn vai troâ cuãa têìng lúáp quan liïu lûúång saãn xuêët chuã yïëu trong giöëng nhû thúâi Lyá, cuäng laâ Nhaâ ngaây caâng quan troång. Cuâng xaä höåi vaâ cöng xaä laâ cú súã nöåp tö nûúác quên chuã trung ûúng têåp vúái xu hûúáng vaâ yïu cêìu phaát thuïë, cêëp phu dõch vaâ binh lñnh quyïìn, nhûng biïíu thõ möåt bûúác triïín cuãa chïë àöå quên chuã, võ trñ cho Nhaâ nûúác. phaát triïín múái cao hún vaâ úã möåt cuãa Nho giaáo caâng ngaây caâng Vïì cú cêëu xaä höåi cuãa Nhaâ trònh àöå cuäng cao hún. Khaác vúái àûúåc tùng cûúâng vaâ dêìn dêìn lêën nûúác Ngö, Àinh, Tiïìn Lï, chuã böå maáy Nhaâ nûúác thúâi Lyá, böå aát Phêåt giaáo. yïëu göìm 3 têìng lúáp xaä höåi: maáy chñnh quyïìn cuãa nhaâ Trêìn Nhaâ nûúác quên chuã thúâi Lyá, Têìng lúáp thöëng trõ quyá töåc, coá sûå kïët húåp chùåt cheä giûäa têìng Trêìn, vïì phûúng diïån thiïët chïë, quan laåi vaâ möåt söë haâo trûúãng, lúáp quyá töåc huyïët thöëng vaâ têìng coá tiïëp thu khaá nhiïìu töí chûác thöí haâo…; Têìng lúáp nöng dên lúáp quan liïu àang phaát triïín. chñnh quyïìn nhaâ Töëng (960- ;8Ú16Œ7+Ü1*1Ę0 13