Tập thơ văn đền Kiếp Bạc

Chia sẻ: Nguyen Lan | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:58

Thêm vào BST

Báo xấu

89
lượt xem 18
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Xung quanh đền Kiếp Bạc có rất nhiều truyền thuyết ca ngợi võ công và ân đức Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn. Trong đó có nhiều truyền thuyết liên quan đến việc Trần Hưng Đạo tiêu diệt tên gian tặc Phạm Nhan. Những truyền thuyết này không chỉ truyền tụng trong nhân dân mà còn được ghi trong nhiều tài liệu Hán Nôm, như: Công dư tiệp ký; Tang thương ngẫu lục; Việt điện u linh tập lục toàn biên;...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tập thơ văn đền Kiếp Bạc

Th- viÖn tØnh H¶i D-¬ng TËp th¬ v¨n ®Òn KiÕp B¹c 1998
TËp th¬ v¨n ®Òn kiÕp b¹c Th- viÖn H¶i D-¬ng-1998 Lêi nãi ®Çu. T«i vèn ham s-u tÇm nghiªn cøu v¨n th¬ H¸n N«m cña c¸c bËc tiÒn bèi n-íc nhµ. Gi÷a mïa thu n¨m MËu Th©n (1938), «ng b¹n tõ xa tíi th¨m, ®-a cho t«i mét tËp s¸ch vµ nãi: "T«i cã tËp s¸ch nµy, b¸c xem vµ gi÷ cÈn thËn cho, v× nã lµ tËp s¸ch quý v« gi¸!". §ã lµ tËp v¨n th¬ vÒ ®Òn KiÕp B¹c. T«i ®äc ®i ®äc l¹i rÊt lÊy lµm thÝch thó, kh«ng nh÷ng ®-îc thÊy ¸ng v¨n kiÖt t¸c mµ cßn thÊy râ h¬n tµi ba lçi l¹c, chÝ khÝ quËt c-êng cña H-ng §¹o V-¬ng, vÞ anh hïng vÜ ®¹i cña d©n téc mµ c«ng danh sù nghiÖp cßn vang m·i ngµn thu. Nguyªn tËp s¸ch nµy, «ng b¹n t«i nhê mét ng-êi ë lµng së t¹i ®Òn KiÕp B¹c chÐp gióp, nªn t- liÖu kh¸ ®Çy ®ñ. T«i xin kÝnh cÈn sao chÐp l¹i. Néi dung s¸ch gåm ba phÇn: PhÇn I ghi c¸c bµi v¨n bia: mét bµi s¬ l-îc tiÓu sö H-ng §¹o V-¬ng trÝch trong "ViÖt sö tæng vÞnh", c¸c bµi kh¸c nãi vÒ viÖc trïng tu ®Òn thê §øc th¸nh TrÇn. PhÇn II ghi c¸c c©u ®èi: c¸c c©u ®èi hoÆc kh¾c vµo gç, hoÆc nhÉn vµo cét x©y b»ng g¹ch, tÊt c¶ c©u ®èi ë ®Òn cã 66 ®«i; phô chÐp 9 c©u ®èi ë ®Òn nói L¹c Viªn, còng lµ c©u ®èi thê H-ng §¹o V-¬ng. PhÇn III ghi c¸c bµi th¬: c¸c bµi th¬ §-êng luËt hoÆc kh¾c gç s¬n thÕp, hoÆc chÝnh thñ bót cña t¸c gi¶ viÕt vµo t-êng v«i, c¶ th¶y cã 18 bµi. Sau khi sao chÐp xong, dùa vµo néi dung tËp s¸ch, t«i tù ghi ngoµi tê b×a lµ "KiÕp b¹c tõ v¨n tËp" (T¹p v¨n ®Òn KiÕp B¹c). §©y lµ tËp s¸ch quý, cã nhiÒu tµi liÖu gèc nªn t«i b¶o qu¶n cÈn thËn, tr¶i qua bao n¨m khãi löa vÉn gi÷ ®-îc chu toµn. Tõ khi lªn c«ng t¸c t¹i TØnh héi §«ng y, t«i th-êng qua l¹i Th- viÖn tØnh H¶i H-ng, thÊy th- viÖn cã nhiÖt t×nh s-u tÇm di tÝch lÞch sö v¨n ho¸ cña tØnh nhµ, t«i ®-a tËp s¸ch nµy cho «ng Nh· xem, «ng rÊt phÊn khëi vµ nhê t«i dÞch cho Th- viÖn. Tuy rÊt bËn c«ng t¸c nh-ng v× muèn ®ãng gãp vµo viÖc s-u tÇm, khai th¸c v¨n ho¸ tØnh nhµ, nªn t«i ®· tranh thñ lµm viÖc ngoµi giê ®Ó dÞch 2
TËp th¬ v¨n ®Òn kiÕp b¹c Th- viÖn H¶i D-¬ng-1998 tËp s¸ch nµy. Trong khi dÞch, t«i l¹i s-u tÇm thªm ®-îc ba bµi th¬ trong tËp th¬ ®Òn KiÕp B¹c cña «ng Vò Sinh (c¸n bé Ty V¨n ho¸) ®Ó bæ sung thªm. Néi dung tËp s¸ch, trõ phÇn ®Çu lµ v¨n xu«i, cßn phÇn nhiÒu lµ thÓ biÒn ngÉu vµ th¬ §-êng luËt, lêi lÏ ý tø sóc tÝch, nªn dÞch thuËt cã nh÷ng khã kh¨n nhÊt ®Þnh. MÆt kh¸c, kh¶ n¨ng cña t«i còng cã h¹n nªn còng khã tr¸nh ®-îc sai sãt. KÝnh mong c¸c b¹n ®äc trªn tinh thÇn x©y dùng chØ chÝnh cho, t«i xin nhiÖt liÖt hoan nghªnh vµ xin ch©n thµnh c¶m t¹. Nh©n dÞp nµy xin c¶m ¬n Th- viÖn cïng c¸c «ng c¸n bé ty V¨n ho¸ H¶i H-ng, c¸m ¬n cô §¹i ®· nhiÖt t×nh gióp ®ì t«i trong khi dÞch tËp s¸ch nµy. H¶i H-ng, ngµy 19 th¸ng 5 n¨m 1976 DÞch gi¶ NguyÔn Thanh Gi¶n. 3
TËp th¬ v¨n ®Òn kiÕp b¹c Th- viÖn H¶i D-¬ng-1998 PhÇn I C¸c v¨n bia I. TiÓu sö H-ng §¹o V-¬ng (TrÝch trong tËp Ngù chÕ ViÖt sö tæng vÞnh) Quèc sö chÐp: H-ng §¹o V-¬ng lµ con An Sinh V-¬ng, anh vua TrÇn Th¸i T«ng. Mét ®ªm bµ phu nh©n cña An Sinh V-¬ng n»m méng thÊy mét cËu bÐ ¸o xanh vµo trong bông bµ, tØnh dËy råi cã thai sinh ra «ng. ¤ng lµ ng-êi dung m¹o hïng vÜ , th«ng minh h¬n ng-êi, häc réng biÕt nhiÒu, cã tµi v¨n vâ. Trong kho¶ng niªn hiÖu ThiÖu B¶o ®êi vua Nh©n T«ng, nhµ Nguyªn sai quan Thõa t-íng Toa ®«, th¸i tö Tho¸t Hoan, quan B×nh Ch-¬ng A ThÝch cïng bän A LÝ, H¶i Nha...chia lµm mÊy ®¹o qu©n kÐo sang x©m l-îc n-íc ta. Lóc Êy Th¸nh T«ng ®ang lµm Th¸i th-îng hoµng hái thö H-ng §¹o V-¬ng r»ng:"ThÕ giÆc m¹nh nh- vËy ta nªn hµng ch¨ng?"- H-ng §¹o V-¬ng t©u:" Nhµ vua muèn hµng th× xin chÆt ®Çu t«i tr-íc råi sÏ hµng!". Vua thÊy «ng kiªn quyÕt nh- vËy, sai «ng ®iÒu khiÓn c¸c ®¹o qu©n thuû bé ®Ó chèng ®Þch. ¤ng liÒn tËp hîp toµn qu©n cña c¸c v-¬ng hÇu ë V¹n KiÕp. Khi giao chiÕn, Toa §« thua, cßn Tho¸t Hoan víi d- ®¶ng trèn ch¹y. Qu©n ta truy kÝch, qu©n Nguyªn thua to. Ta giÕt ®-îc t-íng cña giÆc Nguyªn lµ Lý Th-êng. N¨m thø hai niªn hiÖu Trïng H-ng, giÆc Nguyªn l¹i mang qu©n sang x©m l-îc, vua vêi «ng vµo hái kÕ, «ng t©u r»ng: " N¨m nay giÆc nhµn"(1). Råi «ng chia qu©n ®ãng gi÷ c¸c n¬i quan ¶i. Tr-íc sai qu©n sÜ lÊy gç ®ãng cäc ë s«ng B¹ch §»ng, phñ cá lªn ®Çu cäc, khi n-íc triÒu lªn, qu©n ta khiªu chiÕn råi gi¶ c¸ch thua ch¹y, qu©n giÆc ®uæi theo, n-íc triÒu xuèng thuyÒn giÆc bÞ khª, qu©n giÆc thua to, ta b¾t ®-îc bän t-íng ¤ M· Nhi, TÝch LÖ C¬ vµ Tr-¬ng Ngäc. V× «ng cã c«ng lao to lín, ®-îc gia phong t-íc th-îng quèc c«ng, tiÕng t¨m lõng lÉy, giÆc Tµu th-êng gäi «ng lµ H-ng §¹o V-¬ng mµ (1) Nhµn: dÔ dµng, kh«ng ®¸ng lo ng¹i 4
TËp th¬ v¨n ®Òn kiÕp b¹c Th- viÖn H¶i D-¬ng-1998 kh«ng gäi râ tªn. Vua Th¸nh T«ng th-ëng chÕ bµi v¨n sinh tõ ®Ó ca ngîi chøc Th-îng phó(2), l¹i cho «ng ®-îc ®Æc quyÒn ban t-íc cho ng-êi kh¸c, tõ chøc Minh tù trë xuèng ( chÕ ®é nhµ TrÇn c¸c Hoµng t«n, V-¬ng, HÇu, c«ng chóa, chÝnh ph¸i Ngäc DiÖp, Phong Êm gäi lµ Kim chi ngäc diÖp(3). Ch¸u ba ®êi ®-îc phong hÇu quËn v-¬ng. Ch¸u bèn ®êi ®-îc cho t-íc Minh tù, ch¸u n¨m ®êi ®-îc cho t-íc th-îng phÈm). Duy t-íc hÇu lµ ®-îc tù quyÒn cho t-íc tr-íc, råi t©u vua sau. ThÕ mµ H-ng §¹o V-¬ng ch-a tõng cho t-íc mét ng-êi nµo. Khi giÆc Hå Nguyªn vµo c-íp n-íc ta. H-ng §¹o V-¬ng b¾t c¸c nhµ giµu bá thãc ®Ó cÊp l-¬ng cho qu©n sÜ, th× V-¬ng chØ cho hä t-íc Gi¶ lang t-íng mµ th«i, chø ch-a gi¸m cho ai t-íc Ch©n lang t-íng, Êy V-¬ng thËn träng gi÷ tiÕt ng-êi bÇy t«i nh- vËy. Khi tr-íc An Sinh v-¬ng bÞ Th¸i T«ng c-íp vî m×nh lµ Lý C«ng chóa (con g¸i Lý HuÖ t«ng) sinh ra hiÒm khÝch, trong lßng Êm øc, khi s¾p mÊt dÆn l¹i H-ng §¹o V-¬ng r»ng: "Con kh«ng v× cha lÊy ®-îc thiªn h¹, cha chÕt kh«ng nh¾m m¾t ®-îc", H-ng §¹o V-¬ng kh«ng cho ý ®ã lµ ph¶i. Tíi khi thiªn h¹ lo¹n l¹c, quyÒn qu©n quèc ë trong tay, mét h«m V-¬ng ®em lêi cha dÆn l¹i hái thö c¸c con, con thø cña «ng lµ Quèc T¶ng nãi "Vua Th¸i Tæ nhµ Tèng chØ lµ mét «ng lµm ruéng, thõa c¬ næi dËy lÊy ®-îc thiªn h¹". H-ng §¹o V-¬ng næi giËn tuèt g-¬m kÓ téi con r»ng:" KÎ lo¹n thÇn ra tõ ®øa con bÊt hiÕu" toan giÕt ®i. Khi «ng ®i theo kiÖu vua, tay cÇm c¸i gËy cã ®ãt s¾t, v× H-ng §¹o V-¬ng vèn lµ ng-êi cã tµi trÝ, l¹i v× cã hiÒm khÝch cña An Sinh V-¬ng tr-íc, mäi ng-êi ai còng ®Ó ý nh×n «ng bÌn th¸o ®ãt gËy ra, chØ cÇm c¸i gËy kh«ng mµ ®i. C¸c viÖc «ng lµm phÇn nhiÒu gi÷ ý nh- vËy. H-ng §¹o V-¬ng cã t×nh th©n t«n thÊt, cã m-u l-îc oai hïng, l¹i th-êng lËp ®-îc c«ng to, nh- c¸c «ng YÕt Kiªu, D· T-îng, ®Òu lµ gia thÇn cña «ng, d- viÖc dÑp giÆc Nguyªn cã c«ng, c¸c t-íng nh- Ph¹m Ngò L·o, TrÇn KiÕn, Tr-¬ng H¸n Siªu, Ph¹m L·m, TrÞnh Dò, Ng« SÜ, NguyÔn ThÕ Trùc ®Òu ra tõ m«n kh¸ch cña «ng, c¸c «ng ®ã 2 - Th-îng phñ: T«n lµm bËc cha cña nhµ vua 3- Kim chi: Cµnh vµng- Ngäc ®iÖp : tê ngäc, phñ ngäc. §Òu lµ danh tõ chØ vµo dßng dâi nhµ vua 5
TËp th¬ v¨n ®Òn kiÕp b¹c Th- viÖn H¶i D-¬ng-1998 ®Òu lµ ng-êi cã v¨n ch-¬ng, chÝnh trÞ næi tiÕng ®-¬ng thêi. Ngµy th-êng «ng lµm bµi hÞch kÝch lÖ t-íng sÜ, dÉn viÖc Kû TÝn chÕt thay ®Ó cøu tho¸t H¸n Cao, Do Vò ®ì gi¸o ®Ó khái chÕt Së Tö. ¤ng l¹i so¹n s¸ch "Binh gia ®Þa lý yÕu l-îc" ®Ó dËy c¸c tuú t-íng, tËp hîp binh ph¸p c¸c nhµ lµm ra ®å h×nh b¸t qu¸i(4), Cöu cung(5), gäi lµ s¸ch " V¹n KiÕp bÝ truyÒn". Sau khi «ng mÊt, ë ®Êt V¹n KiÕp huyÖn ChÝ Linh lËp ®Òn thê, cÇu ®¶o th-êng linh øng, mçi khi cã viÖc binh khÈn cÊp, ®Õn ®¶o ë ®Òn, thÊy trong hép g-¬m cã tiÕng ®éng, tÊt lµ ®¹i th¾ng. Th¬ vÞnh H-ng §¹o V-¬ng: Nguyªn v¨n dÞch ©m: VÞ quèc vong gia quýnh vËt t×nh, Thñ trung kh«ng tr-îng vò c«ng thµnh. HËu lai B¾c lç do kinh ®én, B¹ch tró phong l«i h¹p kiÕm minh. DÞch nghÜa: V× n-íc quªn nhµ kh¸c víi ng-êi, Tay cÇm chiÕc gËy tµy lËp nªn c«ng vâ, LÇn sau giÆc Nguyªn sang, vÉn cßn khiÕp sî. Gi÷a ban ngµy giã sÊm g-¬m hép kªu vang. DÞch th¬: V× n-íc quªn hµ chÝ kh¸c th-êng, GËy tÇy, lËp ®-îc vâ c«ng sang. GiÆc Nguyªn sau l¹i cßn kinh ch¹y, Giã sÊm ban ngµy kiÕm hép vang. DÞch ©m: H-ng §¹o v-¬ng tr-îng 4 B¸t qu¸i: 8 quÎ lµ cµn, kh¶m, cÊn, chÊn, tèn, ly, kh«n ®oµi; th-êng vËn dông ®Ó chØ vµo c¸c ph-¬ng vÞ hoÆc bãi to¸n khi tr-íc. 5 Cöu cung: 9 cung- Th¸i nhÊt cung(Kh¶m), NhiÕp ®Ò cung(Kh«n), Hiªn viªn cung(ChÊn), Chiªu ®ao cung (Tèn),Thiªn phï cung (Trung), Thanh long cung (Cµn), Hµm tr× cung (§oµi), Th¸i ©m cung (CÊn), Thiªn nhÊt cung (Ly). 6
TËp th¬ v¨n ®Òn kiÕp b¹c Tr-¬ng h¹ h÷u ®éi nguy Th- viÖn H¶i D-¬ng-1998 B¸t nh- v« ®éi an §Çu kh¶ ®o¹n tÆc bÊt kh¶ hµng B×nh tÆc thµnh nan nh-ng vÞ nan, Cæ qu¨ng cèt nhôc(6) l-ìng v« gi¸n can phô chi cæ trung hiÕu ®µn. DÞch nghÜa: ChiÕc gËy cña H-ng §¹o v-¬ng D-íi gËy cã ®ãt ngay, Chi b»ng kh«ng ®ãt yªn §Çu cã thÓ chÆt giÆc kh«ng thÓ hµng DÑp giÆc thùc khã nh-ng kh«ng khã Ch©n tay x-¬ng thÞt c¶ hai kh«ng khe kÏ Ch÷a ®-îc lçi cña cha trung hiÕu vÑn toµn DÞch th¬: D-íi gËy cã ®ãt nguy hiÓm Chi b»ng kh«ng ®ãt th× an §Çu cã thÓ chÆt, giÆc kh«ng thÓ hµng DÑp giÆc tuy khã, nh-ng l¹i dÔ dµng, Ch©n tay x-¬ng thÞt ®Òu kh«ng khe kÏ, Söa ®-îc lçi cha, trung hiÕu vÑn toµn. Ngµy 22 th¸ng 9 niªn hiÖu Tù §øc thø 21. Quan thñ hiÕn hai tØnh H¶i §«ng vµ Kinh B¾c xin vua trÝch ra, kÝnh kh¾c vµo bia.  6 Cæ qu¨ng- Cæ: ch©n, qu¨ng: c¸nh tay- Cèt nhôc: x-¬ng thÞt. ý nãi bÇy t«i lµ ch©n tay cña vua, con lµ x-¬ng thÞt cña cha. C©u nµy khen H-ng §¹o v-¬ng ®èi víi nghÜa vua t«i, cha con ®Òu trän vÑn c¶. 7
TËp th¬ v¨n ®Òn kiÕp b¹c Th- viÖn H¶i D-¬ng-1998 1.- Bµi bia (Söa l¹i ®Òn H-ng §¹o V-¬ng). Tõ x-a, khi ná ngäc kinh gi-¬ng, buæi ©u vµng(1) chÊn ®éng, trêi h¼n nh©n lóc ®ã sinh ra nh©n tµi, ®Ó gióp vËn n-íc, khiÕn cho ph¸t triÓn b·o phô phi th-êng, lËp nªn c«ng danh tét bËc. Lóc cßn th× sö s¸ch ghi c«ng, lóc mÊt th× khãi h-¬ng kÝnh tÕ, mÆc dï triÒu ®×nh biÕn c¶i, l¨ng cèc(2) ®æi rêi. Nh-ng chØ nghe tiÕng hay, vÉn t-ëng nh- cßn sèng. V× vËy, ngµy nay míi cã viÖc söa l¹i ®Òn H-ng §¹o V-¬ng ®ã. V-¬ng lµ hä TrÇn, tªn huý lµ Quèc TuÊn, lóc sinh øng víi thÇn méng (3) , dßng dâi ra tõ Thiªn Hoµng(4), v¨n vâ ®ñ tµi, hiÕu trung rÊt mùc. §-¬ng lóc nhµ TrÇn trÞ n-íc, giÆc Nguyªn sinh lßng(5)...Nh©n thÕ m¹nh th¾ng nhµ Tèng, m-în ch-íc dèi ®¸nh n-íc Chiªm(6), dùng cê bÕn §«ng Bé(7), b¾c cÇu s«ng B¾c Giang(8) trá s«ng Hoµi nÐm roi(9), b¶o nói Th¸i ®Ì trøng(10), hÞch l«ng(11) c¸o cÊp, xe ngäc(12) l¸nh xa. V-¬ng bÌn kh¶ng kh¸i thÒ qu©n, gian nan cøu n-íc, ®¸nh cê xem thÕ, khÐo dïng qu©n cha con(13), «m gèi giao c»m, kh«ng lµm thãi nhi n÷. §¸nh trËn thø nhÊt b¾t chÕt tªn t-íng H»ng, t-íng Hoan(14) ë V¹n KiÕp; ®¸nh trËn thø hai, ®ãng còi t-íng ¤, t-íng TÝch(15) ë B¹ch §»ng. Míi hay th¬ vÞnh "CÇm Hå"(16), (1) ¢u vµng: C¸i ©u b»ng vµng. VÝ nhµ n-íc nh- c¸i ©u vµng, bê câi chu toµn, kh«ng bÞ søt vì. (2) L¨ng cèc: hang ®èng. Hang ®èng ®æi rêi, nãi lóc lo¹n l¹c rèi ren (3) ThÇn méng: Chiªm bao. Bµ phu nh©n cña An sinh v-¬ng n»m méng thÊy cËu bÐ ¸o xanh vµo bông, sau sinh ra H-ng §¹o v-¬ng (4) Thiªn hoµng: dßng hä nhµ vua. (5) GiÆc Nguyªn sinh lßng: sinh lßng tham chiÕm n-íc ta. (6) M-în ch-íc dèi ®¸nh n-íc Chiªm: m-u lõa dèi ta b¶o m-în ®-êng n-íc ta ®Ó kÐo qu©n ®¸nh n-íc Chiªm, nh-ng thùc lµ kÐo qu©n sang ®¸nh n-íc ta. (7) §«ng bé: BÕn §«ng bé ®Çu nay thuéc Hµ néi. (8) B¾c cÇu s«ng B¾c Giang: B¾c c©u phao qua s«ng NhÞ hµ sang Hµ néi. (9) Trá s«ng Hoµi: S«ng Hoµi ë Trung quèc. Trá s«ng Hoµi nÐm roi: qu©n sÜ thÒ quyÕt chiÕn th¾ng. (10) Th¸i s¬n: nói cao nhÊt cña Trung quèc. B¶o nói Th¸i ®Ì trøng: cã ý cËy n-íc Trung quèc to lín ®Ì bÑp n-íc ta bÐ nhá kh¸c nµo nh- ®¸ ®Ì trøng. (11) HÞch l«ng: Thêi cæ khi cã c«ng v¨n khÈn cÊp th× c¾m chiÕc l«ng gµ lªn trªn c«ng v¨n ®Ó tá ý mau nh- bay. (12) Xe ngäc: Xe vua ®i (13) Qu©n cha con: Qu©n sÜ th©n thiÕt nh- cha víi con, tá ý quyÕt tö chiÕn ®Êu. (14) T-íng H»ng:......, t-íng Hoan: Tho¸t Hoan (15) T-íng ¤, tuíng TÝch: ¤- ¤ M· Nhi, TÝch- TÝch LÖ C¬. (16) CÇm Hå: B¾t qu©n Hå Nguyªn. Th¬ cña TrÇn Quang Kh¶i cã c©u:" CÇm Hå Hµm tö quan": B¾t rî Hå ë cöa Hµm tö 8
TËp th¬ v¨n ®Òn kiÕp b¹c Th- viÖn H¶i D-¬ng-1998 mù ghi "S¸t th¸t"(17), x· t¾c(18) hai phen bon ngùa ®¸, chung cù kh«ng rêi(19). D- ®å mu«n dÆm cña l¹c long, Thiªn th- ch¼ng ®æi. Xem thÊy: V-¬ng vç tay ra hÞch, nghÜa khÝ trong t-íng sÜ bèc tíi m©y cao; bÊt ®èt tÝnh m-u, t×nh thÕ ngoµi biªn c-¬ng nãng nh- löa ch¸y. Ph¶i ch¨ng c«ng c¸n tét bËc, uy ®øc vang xa, n-íc ngoµi gäi lµ §¹i v-¬ng, nhµ vua t«n lµ Th-îng Phñ. ¤i! ThÕ nªn lµm mµ kh«ng lµm, ng-êi hµo kiÖt do ®ã dµnh l¹i ®Êt d-; viÖc khã xö mµ khÐo xö, ®Êng hiÒn triÕt do ®ã vÑn ®-îc tiÕng tèt. V-¬ng ®èi víi nhµ TrÇn, võa lµ ng-êi th©n b¶o vÖ thµnh tr×, l¹i lµ chøc träng chØ huy t-íng sÜ, mäi ng-êi ai kh«ng ®Ó ý, c¸c t-íng ai ch¼ng nghiªng lßng. VÝ b»ng m-în lêi dÆn cña th©n phô(20), ®-¬ng chøc thay cho Êu qu©n(21), hoÆc dùa ng«i vua mµ ®-¬ng viÖc n-íc, hoÆc ®æi ¸n b¸u mµ x-ng t-íc v-¬ng, gi÷ chøc ThËp ®¹o t-íng qu©n. §iÖn tiÒn th©n vÖ, nh©n trong thÕ ®ã, viÖc dÔ lµm thay! ThÕ mµ v-¬ng, gÆp c¶nh khã kh¨n mµ gi÷ ®-îc an nhµn; ng«i rÊt cao sang l¹i gi÷ ®-îc khiªm tèn. Tuèt n¾p g-¬m ®Ó kÓ téi ®øa con béi nghÞch; bá ®ãt gËy ®Ó theo kiÖu «ng vua tÇm th-êng. Trong nhµ kh«ng tæ chøc bÌ ph¸i; ngoµi n-íc cã phóc tr¹ch ®iÒu hoµ. v× thÕ, cho nªn chèng trêi ®ì ®Êt, thËt lµ vÜ nh©n cña ngµn thu; ra quû vµo thÇn, k«ng mÊt chÝnh khÝ cña hai kho¶ng(22). Kh¶i t«i nµy gÆp thêi nhËn chøc, v©ng mÖnh ®èc qu©n, th-êng nghÜ r»ng tuy thêi cuéc cã kh¸c nhau, nhê miÕu m«(23) mµ lµm ®-îc. T«i tõng qua s«ng B¹ch §»ng xuèng phÝa §«ng theo nói D-îc S¬n lªn phÝa B¾c, th¨m c¶nh ®Òn xinh ®Ñp, yÕt pho t-îng thanh cao. ChÝn suèi ®· khuÊt tõ ®©u viÕt l¹i s¸ch binh th-, bèn câi ch-a yªn, cßn muèn xin nhê oai kiÕm (17) S¸t Th¸t: GiÕt giÆc Th¸t. Qu©n sÜ ®Òu lÊy mùc viÕt ch÷ "S¸t Th¸t" vµo tay, tá ý quyÕt chiÕn giÆc Th¸t (18) X· t¾c: X·- Dµn tÕ thÇn ®Êt. T¾c- TÕ thÇn lóa. X· t¾c t-îng tr-ng cho nhµ n-íc phong kiÕn (19) Chung sù kh«ng rêi: Chung- c¸i chu«ng ®ång. Sù- c¸i rÇm ngang treo chu«ng. Chung sù kh«ng rêi: nãi nhµ n-íc kh«ng thay ®æi. (20) Th©n phô: Bè ®Î. (21) Êu qu©n: vua cßn bÐ. (22) Hai kho¶ng: Trêi ®Êt (23) MiÕu m«: m-u m« cña miÕu x·, còng nh- nãi phóc Êm cña Nhµ n-íc. 9
TËp th¬ v¨n ®Òn kiÕp b¹c Th- viÖn H¶i D-¬ng-1998 hép(24). Ng¸n thay! MiÕu ®Òn giét n¸t, trë ®Ëu(25) (15-6) tåi tµn, riªng khiÕn thî tµi x©y dùng ®Î nªu c«ng ®øc lín lao. N-íc non chèn Êy, tõng qua thÞnh suy mê tá bao thêi kú; nay tr-íc ai ®©y? t-ëng thÊy khinh träng yªn nguy th-êng quan hÖ, bÌn ghi vµo ®¸, ®Ó tá kh«ng quªn. C«ng tr×nh nµy, quý quèc gãp tiÒn ®Ó gióp kho¶n chi phÝ; quan tØnh quyªn cña vµ coi viÖc x©y dùng. ý chõng gi÷ lÏ th-êng ham ®øc tèt, tuy kh¸c ®Êt mµ cïng lßng, th× mäi ng-êi ®Òu mét chÝ. Chøc phô chÝnh ®¹i thÇn Th¸i tö ThiÕu b¶o Vâ hiÓn diÖn §¹i häc sÜ kh¨m sai B¾c kú Kinh l-îc §¹i sø Diªn mËu tö Th¸i xuyªn Hoµng Cao Kh¶i b¸i ®Ò. 2.- Bµi bia n÷a PhÝa T©y b¾c thµnh tØnh H¶i D-¬ng, tËn cïng ë d·y nói V¹n Yªn, cã ®Òn H-ng §¹o V-¬ng ®êi TrÇn. ë ®ã, lµ n¬i H-ng §¹o V-¬ng tËp hîp c¸c ®¹o qu©n ®Ó ®¸nh giÆc Nguyªn. Ng-êi ®Þa ph-¬ng (x· D-îc S¬n vµ x· V¹n Yªn) ®êi ®êi thê phông, ®Òn nµy linh øng nhÊt cña tØnh §«ng vµ tØnh B¾c. Thø t«i, khi míi tíi nhËm chøc phñ L¹ng Giang th-êng tíi ®Òn chiªm b¸i. §Òn kiÕn thiÕt gåm 5 nãc, kh«ng râ tõ th¸ng n¨m nµo? X©y dùng ®· l©u ®êi, l¹i qua bao phen lo¹n l¹c, nªn h- háng rÊt nhiÒu, tr-íc cöa ®Òn bá trèng kh«ng cã cöa ng¨n, lÇu phÝa §«ng cßn khuyÕt. Cã hai c¸i giÕng cæ n-íc rÊt ngon, mét giÕng bÞ lÊp. Ng«i ®Òn gi÷a do quan bè ch¸nh Vò Tóc ( ng-êi lµng B¸i D-¬ng tØnh Nam §Þnh, ®Ëu cö nh©n khoa (24) KiÕm hép: G-¬m n¾p. (25) Trë ®Ëu: §å ®ùng lÔ vËt cóng tÕ. 10
TËp th¬ v¨n ®Òn kiÕp b¹c Th- viÖn H¶i D-¬ng-1998 BÝnh Ngä). Khi tri phñ Phñ Nam S¸ch ®· söa ch÷a l¹i (vµo kho¶ng n¨m Êt hîi-BÝnh Tý (..... ). Ngoµi ra, c¸c ng«i nhµ kh¸c vÉn cßn nguyªn cò. §Õn n¨m ngo¸i, nh©n cã lÖnh Héi ®¶o(1), t«i nghØ l¹i ë ®Òn, tr»n träc nghÜ ngîi, biÕt «ng- Vò Tóc- ®· gîi ý cho t«i vÒ viÖc tu söa ®Òn nµy, nh©n cïng nhau tíi cÇu ®¶o ë ®Òn, xin tu söa l¹i. Råi chóng t«i cho söa bøc t-êng vÒ phÝa B¾c ®· bÞ ®æ n¸t, x©y thªm c¸i lÇu vÒ phÝa §«ng ë tr-íc cöa ®èi víi lÇu phÝa B¾c; C¸i giÕng bÞ lÊp, l¹i khai lªn vµ x©y ®Ó ®-îc nh- cò. T¾c m«n tr-íc cöa thÊp hÑp, x©y cao réng thªm 2 bªn s©n x©y t-êng g¹ch bao quanh, phÝa tr-íc x©y ba cöa. Ngoµi cöa th× bÕn s«ng Lôc §Çu lÇy léi, xe gi¸ vÒ x©y ®Ó tiÖn cho kh¸ch lÔ b¸i ®i l¹i. Khëi c«ng tõ n¨m BÝnh tý (...... ) ®Õn n¨m Kû M·o (...... ) võa bèn n¨m c«ng tr×nh míi hoµn thµnh. Thø t«i víi quan tuÇn phñ Lª TiÕn Th«ng (ng-êi phñ Thõa Thiªn ®ç cö nh©n khoa Gi¸p tý (...... ), quan Bè ch¸nh hä Lª víi quan ¸n s¸t hä Vò cïng nhau lu©n phiªn ®i l¹i tr«ng nom ®«n ®èc, tèn kÐm chõng 4 - 5000 quan tiÒn. Thø t«i víi c¸c liªu thuéc tØnh t«i vµ quan tØnh B¾c bá tiÒn l-¬ng ra ®Ó gãp phÇn vµo c«ng t×nh x©y dùng víi c¸c sÜ n÷ bèn ph-¬ng còng nhiÒu ng-êi gióp ®ì. Khi l¹c thµnh c¸o yÕt víi thÇn, nh©n ghi s¬ l-îc vµo bia ®Ó lµm kû niÖm. Cßn vÒ trung nghÜa c«ng hu©n, víi thùc tÝch linh øng cña §¹i v-¬ng, tù ®iÓn quèc sö kh«ng thÓ ghi chÐp hÕt ®-îc, c¸c nh©n sÜ ë tØnh nµy ®Òu nãi lªn ®-îc c¶, chóng t«i kh«ng gi¸m nh¾c l¹i. Ngµy lËp xu©n th¸ng 12 n¨m thø 32 niªn hiÖu Tù §øc. §Ëu gi¶i Nguyªn khoa Nh©m dÇn(2) Héi nguyªn Khoa quý m·o(3) Thi ®×nh, s¾c cho ®Ö tam gi¸p ®ång tiÕn sÜ xuÊt th©n, C¸o (1) Héi ®¶o: LÔ cÇu m-a. Tôc phong kiÔn chuéng thÇn quyÒn, khi nhµ n«ng bÞ n¾mg l©u kh«ngm-a th× quan TØnh søc cho c¸c x· tÕ hµnh hoµng ®Ó cÇu m-a, gäi lµ mËt ®¶o. MËt ®¶o ch-a m-a th× t¸i ®¶o, t¸i ®¶o ch-a m-a th× héi ®¶o. Héi ®¶o th× c¸c x· r-íc s¾c thµnh hoµng cña mét khu vùc ®Õn n¬i nµo linh øng nhÊt ®Ó tÕ cÇu m-a. (2)(3) : Gi¶i nguyªn khoa Nh©m dÇn, Héi nguyªn khoa Quý M·o, cßn ngê. V× thi h-¬ng th-êng ë nh÷ng n¨m Tý, Ngä, M·o, DËu. Thi Héi th-êng ë nh÷ng n¨m Th×n, TuÊt, Söu, Mïi hoÆc gi¶ lóc ®ã v× gÆp lo¹n l¹c cã thay ®æi ch¨ng? HoÆc lµ cã ©n khoa ®Æc biÖt ch¨ng? §îi xÐt sau. 11
TËp th¬ v¨n ®Òn kiÕp b¹c thô Vinh léc §¹i phu Trô Quèc, Thù HiÖp Th- viÖn H¶i D-¬ng-1998 biªn §¹i häc sÜ Liªm §« s¸t viªn H÷u §« ngù sö, lÜnh tæng ®èc H¶i D-¬ng Qu¶ng Yªn, §Ò ®èc qu©n vô, Kiªm lý l-¬ng x-íng, Kiªm Tæng lý Th-¬ng ch¸nh ®¹i thÇn, qu¶ng nam ®«ng ca. Ph¹m Thó Thø b¸i so¹n. Phô: Bµi th«ng b¸o vÒ viÖc söa l¹i ®Òn thê H-ng §¹o v-¬ng (®Òn KiÕp B¹c) Xem n¬i Cöu nguyªn(1) mµ cïng ai vÒ, tiÕc TÊn Khanh(2) kh«ng dËy; nghØ gèc cam ®-¬ng mµ kh«ng nì chÆt, ¬n ThiÖu B¸ (3) vÉn cßn. Huèng hå lªn cån xuèng néi, nh©n vò trô ®æi thay; gÉy d¸o ch×m bïn, t-ëng giã m©y sÇm sËp ®ã -? PhÝa h÷u s«ng Lôc §Çu, d-íi ch©n nói V¹n KiÕp, sõng s÷ng ë gi÷a kho¶ng ®ã lµ ng«i ®Òn cña H-ng §¹o v-¬ng, quan Th¸i sø Th-îng Phñ TrÇn thuë tr-íc. ChÕ ®é nhµ TrÇn: c¸c v-¬ng HÇu ®-îc chia ®Êt phong t-íc, ®iÒu cã ®iÒn trang(4), t-¬ng truyÒn ®Òn nµy lµ chç ë cò cña H-ng §¹o V-¬ng. V-¬ng lµ ng-êi th©n thuéc nhµ TrÇn, ®eo Ên t-íng n¾m hiÖu qu©n. §¸nh tan vµi chôc v¹n qu©n nh©n cña giÆc Nguyªn gi÷ v÷ng hai tr¨m n¨m c¬ nghiÖp cña hä TrÇn. T-íng nhµ §«ng A(5), cµnh vµng l¸ ngäc vÎ vang thay; n-íc s«ng B¹ch §»ng c«ng lín dÊu thiªng tån t¹i m·i. Cá c©y rõng nói, ph¶ng phÊt bãng anh hïng, sö s¸ch vÎ vang, ng-êi ®êi sau kÝnh mÕn. Ng-êi n-íc ta h¬n 600 n¨m nay, löa h-¬ng kÝnh tÕ. Tùa nh- «ng Thä (1)(2)- Xem n¬i Cöu nguyªn: ChÝn suèi, Mé cña TÊn Khanh ®¹i phu. (3) ThiÖu B¸: Tªn lµ ThiÖu C«ng ThÝch, con vua V¨n V-¬ng nhµ Chu (TQ). Khi «ng lµm chøc Ph-¬ng B¸ ë Êp ThiÖu ®i tuÇn du n-íc Nam tuyªn truyÒn ®øc chÝnh cña V¨n V-¬ng, ngåi nghØ ë d-íi gèc c©y cam ®-êng, ng-êi sau c¶m ®øc chÝnh, nhê¬n ®øc cña ThiÖu B¸ mµ kh«ng nì chÆt c©y cam ®-êng ®ã. (4) §iÒn trang: ruéng, chç ë mét th«n xãm nhá. (5) §«ng A: Gãc ®«ng. Ch÷ TrÇn lµ lÊy nöa ch÷ a ghÐp víi ch÷ ®«ng nªn lÊy ch÷ §«ng A ®Ó chØ ch÷ TrÇn. 12
TËp th¬ v¨n ®Òn kiÕp b¹c Th- viÖn H¶i D-¬ng-1998 §×nh HÇu(6) ®êi H¸n bªn Trung Quèc, l©u ®êi vÉn cßn. ¤i! Sao hay ®Õn thÕ? §Ñp ®Õn thÕ?. T«i tù thÑn ®-îc nhËm chøc ë tØnh Lôc Nam mïa thu n¨m Thµnh th¸i thø 3 chuyÓn sang ë Thµnh Phao S¬n(7) cò, c¸ch ®Êt V¹n KiÕp h¬n mét dÆm(8), ngµy gÇn ®©y t«i ®Õn lÏ ®Òn v-¬ng, nh×n thÊy nhµ hiªn d-êng cét , giã m-a giét n¸t, rång r¾n r· rêi, v× lo¹n l¹c l©u, kh«ng tu söa ®-îc. T«i ngËm ngïi ®· l©u, bÌn ®em viÖc nµy tr×nh lªn quan kinh l-îc ®¹i sø Th¸i Xuyªn Hoµng t-íng c«ng, «ng nãi:"Lµm nªn ®-îc lµ ë d©n, ph¶i nªn hÕt søc ®èi víi quû thÇn, viÖc nµy nªn lµm chí bá, «ng ph¶i chñ tr×, t«i sÏ gióp ®ì". Bµn víi nhµ n-íc b¶o hé xuÊt tiÒn gióp viÖc, giao cho chóng t«i tíi ®Þa ph-¬ng ®ã x©y dùng c«ng tr×nh. V× ®iÒu kiÖn tr-íc lµm theo lèi cæ, vËt liÖu cò kh«ng dïng ®-îc c¸i g×, ph¶i lµm míi c¶, phÝ tæn rÊt nhiÒu. Xe ®¸ x©y mãng, gãp tiÒn dùng ®Òn, nhê sù gióp ®ì réng r·i míi hay trän vÑn c«ng tr×nh. Råi mét ngµy mai ph-îng móa rång bay, nguy nga miÕu th¸nh; tiÕn s«ng (sãng) s¾c nói ñng hé dinh qu©n(9) b¸ch câi ngót trêi cao, víi di t-îng cña t«n thÇn vÜ ®¹i; cung Hµn t¾m bãng ¸c(10), næi ¸nh hång cña ®Êt n-íc hïng c-êng; KhiÕn cho kh¸ch bèn bÓ tíi th¨m, v¨n nh©n danh sÜ qua l¹i chèn nµy sÏ biÕt r»ng n-íc ViÖt Nam ta lµ n-íc v¨n hiÕn l©u dµi, vâ c«ng lõng tiÕng, c«ng thÇn danh t-íng ®êi nµo còng cã ng-êi, mµ dùng nªn c«ng nghiÖp tõng cã nh÷ng bÊt hñ(11) (11-11) nh- vËy. Cho nªn th«ng ®¹t. Ngµy 29 th¸ng 10 n¨m thø 5 hiÖu Thµnh th¸i. T-íc Hång l« tù khanh lÜnh chøc Bè ch¸nh tØnh Lôc Nam Nguyªn CÈn, Hµm (6) Thä §×nh hÇu: T-íc phong cña «ng Quan Vò ®êi nhµ H¸n bªn Trung quèc. Quan c«ng lµ bËc trung thÇn gióp L-u BÞ, khi mÊt th-êng linh øng, nhiÒu ng-êi t«n sïng thê cóng. (7) Phao s¬n: Ngay ë x· Cæ Phao huyÖn ChÝ linh, TØnh H¶i D-¬ng (8) DÆm: 1.440 th-íc = 576 m (9) Dinh qu©n: Nguyªn v¨n ch÷ H¸n lµ 2 ch÷ trõ t- cã nghÜa lµm phªn dËu cho dinh qu©n. (10) Cung Hµn t¾m bãng ¸c: Cung Hµm tr×, mét trong chÝn cung vÒ ph-¬ng T©y. T¾m bãng ¸c: Bãng mÆt trêi lÆn vÒ ph-¬ng T©y (11) BÊt hñ: Kh«ng môc n¸t. ý nãi lËp c«ng lµ mét trong 3 bÊt hñ (lËp ng«n, lËp ®øc, lËp c«ng) l-u danh m·i m·i. 13
TËp th¬ v¨n ®Òn kiÕp b¹c Tßng ngò phÈm quyÒn lÜnh chøc ¸n s¸t, Th- viÖn H¶i D-¬ng-1998 Hoµng §øc Trang kÝnh ®¹t. PhÇn II C¸c c©u ®èi ®Òn KiÕp B¹c: DÞch ©m: 1.- V¨n vò tµi l-îc, trung hiÕu n¨ng l-ìng kiªm chi, truy kh¶o tù Hång Bµng dÜ hËu. hoµ ®ao dÜ tiÒn, hµo kiÖt ®¹i h÷u v¨n, th-îng luËn danh thÇn, tr¾c viÖt thiªn cæ; Gian nguy thêi tiÕt, khinh träng hÖ nhÊt th©n nhÜ, Gi¸n th-êng tè B¹ch §»ng nhi §«ng, L¹ng Giang nhi B¾c, s¬n hµ kinh kû biÕn, kh¸ng hoµi thÕ ®¹o, kim tØnh hµ nh©n? Diªn mËu tõ Th¸i Xuyªn Hoµng Cao Kh¶i b¸i ®Ò. DÞch nghÜa: Tµi l-îc v¨n vâ, hiÕu trung hai ch÷ vÑn toµn, kh¶o l¹i tõ hä Hång bµng vÒ sau, nhµ Hoµ ®ao(1) vÒ tr-íc, hµo kiÖt cã tiÕng t¨m, bµn luËn danh th©m(2) v-ît xa ngµn thuë tr-íc. Thêi buæi khã kh¨n, nhÑ nÆng mét m×nh quan hÖ, kÓ qua tõ s«ng B¹ch §»ng vÒ D«ng, ®Êt L¹ng Giang vÒ B¾c, non n-íc bao thay ®æi, «m Êp thÕ ®¹o(3) x-a nay mÊy ng-êi ®Êy? 2.- Kim an t¹i tai, c¸i th-êng phiÕm B¹ch §¨ng pháng di tÝch Cæ hµ nh©n d·, t-ëng khÊn huy thÇn kiÕm tr¶m thiªn kiªu (1) Hoµ ®ao: ChØ nhµ Lª, v× ch÷ Hoµ víi ch÷ ®ao vµ ch÷ méc hîp l¹i thµnh ch÷ Lª . (2) Danh tÇn: Ng-êi bÇy t«i cã danh tiÕng. (3) ThÕ ®¹o: §a nghÜa ë ®êi nh- trung hiÕu tÝn nghÜa 14
TËp th¬ v¨n ®Òn kiÕp b¹c Lôc Nam tØnh, bè ch¸nh xø §«ng Ng¹n h-¬ng Th- viÖn H¶i D-¬ng-1998 HuÒ NguyÔn CÇn. DÞch nghÜa: Nay biÕt ë ®©u? §· tõng qua b¹ch §»ng th¨m dÊu cæ X-a ai ®Êy nhØ t-ëng nh- vung thÇn kiÕm chÐm giÆc trêi. 3.- C-¬ng sù th-êng ®a -u, thuú tö ®µm minh th- h÷u t¸c. Linh quan tr-êng bÊt t¸n, t¹i thiªn s¸t tÆc kiÕm do minh DÞch nghÜa: ViÖc biªn giíi cßn lo, s¾p chÕt s¸ch gi¶ng binh vÉn viÕt; KhÝ linh quan kh«ng mÊt, ë trêi(1) (1-13), g-¬m giÕt giÆc cßn vung QuyÒn linh chøc ¸n s¸t sø Hoµng §øc Trang, ng-êi Thanh Hµ b¸i ®å. 4.- Trung anh dôc linh, vÞ h÷u th¸nh hiÒn b¸t hµo kiÖt d·; Sïng ®øc bËt tù, chØ kim trë ®Ëu nhi ca vò chi. DÞch nghÜa: N-íc non anh linh, cã th¸nh hiÒn lµ hµo kiÖt. Nh©n d©n sïng b¸i, nªn kÝnh tÕ vµ móa ca. LÜnh chøc tri huyÖn Lôc Ng¹n Vi V¨n DuyÖt b¸i ®Ò. 5.- TrÇn thÞ lËp quèc h÷u thanh sö kh¶ kª, qu©n nh-îc thÇn, sÜ nh-îc d©n, hµm kh¾c nhÊt t©m ho»ng ®¹i nghiÖp; Th-îng phñ di tõ d÷ B¹ch §»ng tr-êng t¹i, thi nhi chóc, x· nhÞ t¾c, do kim thiªn t¶i ng-ìng cao hu©n. (1) ë trêi: ý nãi ®· l¸nh câi ®êi 15
TËp th¬ v¨n ®Òn kiÕp b¹c Th- viÖn H¶i D-¬ng-1998 DÞch nghÜa: Nhµ n-íc hä H÷u TrÇn cã pho thanh sø xÐt tra, vua víi t«i, sÜ víi d©n ®Òu quyÕt mét lßng më mang viÖc lín, Ng«i ®Òn chøc th-îng phñ, víi s«ng B¹ch §»ng tån t¹i thi vµ tróc(1), x· vµ t¾c(2) vÉn cßn mu«n thuë ghi nhí c«ng to. Chøc s¾c nh©n viªn toµ Phiªn, toµ NiÕt thÞ Lôc nam b¸i tiÕn 6.- ¤ M· Nhi an n¨ng vi ng« d©n tÝ ®a? hµ sù chÝ kim hiÖn b¸ h÷u. B¹ch §»ng giang tr-êng ®-¬ng nh- t- thÖ gi¶, ®éc t- danh thÕ dùc Trïng h-ng. DÞch nghÜa: GiÆc ¤ M· h¹i d©n ta ®-îc ch¨ng? T¹i sao ngµy nay gäi tªn B¸ H÷u? S«ng B¹ch §»ng vÉn xu«i dßng nh- vËy, cßn nhí ng-êi tr-íc gióp vua Trïng H-ng(3) Tri huyÖn huyÖn ChÝ Linh Phïng V¨n Träng b¸i 7.- KiÕp lÜnh kiÕm phong cao, th¶o thô thiªn thu tiªu chÝnh khÝ; §»ng giang thung tö cè, ba ®µo v¹n lý h-ëng hïng phong DÞch nghÜa: Mòi g-¬m nói KiÕp cao, c©y cá ngµn thu nªu chÝnh khÝ(4), C©y cäc s©u ®»ng tr-íc, sãng cån mu«n dÆm v¼ng hïng phong(5) §ång tri phñ lÜnh chøc tri huyÖn §«ng Yªn vµ kiªm chøc Ên vô huyÖn ViÖt Yªn Bïi V¨n DÞ b¸i ®Ò. (1) Thi nhi chóc: Thi- thêi cæ Trung quèc khi tÕ ph¶i cã h×nh t-îng ng-êi ®Ó lµm n¬i dùa cho thÇn ®Þnh tÕ, gäi lµ thÇn nhi. Chóc- lêi khÊn quû tÇn C©u nµy ý nãi nh©n d©n t«n kÝnh cóng tÕ. (2) X· t¾c: Xem chó thÝch sè 18 cña Bµi bia söa l¹i ®Òn thê H-ng §¹o v-¬ng. (3) Trung h-ng: niªn hiÖu vua TrÇn Nh©n T«n (4) ChÝnh khÝ: KhÝ chÝnh cña trêi ®Êt. (5) Hïng phong: Oai phong m¹nh mÏ 16
TËp th¬ v¨n ®Òn kiÕp b¹c Th- viÖn H¶i D-¬ng-1998 8.- Th-îng luËn cæ tø tµi, kû n¨ng - thiªn v¹n n¨ng trung, nhÊt t¶o Hå trÇn an ®Õ quèc Kim väng §¹i v-¬ng miÕu, do tóc sö sæ b¸ch tuÕ h¹n, hµm xu kiÕp lÜnh ng-ìng thÇn quyÒn. DÞch nghÜa: Tr-íc bµn tµi cæ t-íng(1), dÔ mÊy ai ®-¬ng trong ngµn v¹n nçi khã kh¨n, quÐt s¹ch bôi Hå yªn ch-íc tæ; Nay ng¾m miÕu §¹i v-¬ng, vÉn khi ng-êi d-íi vµi tr¨m n¨m xa c¸ch, h-íng vÒ nói KiÕp nhí oai thÇn. Tæng ®èc tØnh h¶i D-¬ng NguyÔn V¨n Bªn, ¸n s¸t Nguyªn Thuþ øng, th-îng t¸ §oµn Ng-ng b¸i. 9.- §¹i tiÕt thùc t-¬ng duy, t¸i t¹o TrÇn triÒu tam b¸ch niªn x· t¾c ChÝnh khÝ l¨ng khung nh-ìng, vÜnh trÊn nam quèc thiªn v¹n cæ giang s¬n. DÞch nghÜa: TiÕt lín dùng mèi giÒng, x©y l¹i c¬ nghiÖp TrÇn triÒu ba tr¨m n¨m bÒn v÷ng KhÝ chÝnh ®Çy trêi ®Êt, gi÷ v÷ng n-íc non Nam ViÖt ngµn mu«n thuë dµi l©u. Tri phñ phñ Nam S¸ch ©n khoa n¨m T©n Söu, ®ång ®Ö nhÞ gi¸p TiÕn sÜ xuÊt th©n tam thanh ph¸c hiªn Ng« §iÒn C- doanh phñ b¸i. 10.- Thùc thung hu©n viÔn lôc ®Çu thuû, X©m b¸ch tõ cao V¹n KiÕp s¬n. (1) Cæ t-íng: T-íng tµi ®êi tr-íc. 17
TËp th¬ v¨n ®Òn kiÕp b¹c Th- viÖn H¶i D-¬ng-1998 DÞch nghÜa: C«ng ®ãng cäc th«ng, víi s«ng B¹ch §»ng dµi m·i; §Òn trång c©y b¸ch, cïng V¹n KiÕp Cao B»ng. An cho ®Ëu tiÕn sÜ khoa BÝnh Th×n, tri phñ phñ Nam S¸ch Ng« v¨n §é b·i tiÕn. 11.- Linh tÝch th¸nh h- thÇn, chÝ kim ®éc thanh sö do gi¸c sinh khÝ. Anh hïng Nam dÜ B¾c, linh nh©n qu¸ b¹ch §»ng, tÊc t- chiÕn c«ng. DÞch nghÜa: DÊu thiªng th¸nh mµ thÇn, tíi nay ®äc pho thanh sö cßn c¶m thÊy sinh khÝ(1) Anh hïng Nam sang B¾c, khiÕn ng-êi qua s«ng B¹ch §»ng th× l¹i nhí chiÕn c«ng(2). ¸n s¸t xø tØnh B¾c Ninh Ph¹m Hµi cung tiÕn 12.- Nam B¾c tø ph-¬ng t«n chÝ khÝ; TrÇn Lª lÞch ®¹i tÆng Trung hu©n DÞch nghÜa: Nam b¾c bèn ph-¬ng t«n khÝ chÝ; TrÇn Lª mÊy ®é tÆng c«ng trung Tri phñ phñ Nam S¸ch Vò V¨n §Ønh cung tiÕn. 13.- Ph¸ TÆc uy d-¬ng Yªn lÜnh B¾c; Hé d©n ®øc biÕn H¶i tÇn ®«ng. (1) Sinh khÝ: KhÝ óc b×nh minh (2) ChiÕn c«ng: c«ng ®¸nh giÆc 18
TËp th¬ v¨n ®Òn kiÕp b¹c Th- viÖn H¶i D-¬ng-1998 DÞch nghÜa: Ph¸ giÆc oai phong kinh ®Êt B¾c, Gióp d©n ®øc ch¹ch kh¾p trêi ®«ng. §iÒn c¬ t¶ kiªm c¬ tØnh H¶i d-¬ng D- Kh¾c Nhu cung tiÕn. 14.- Thanh sö l-u ph-¬ng, B¹ch §»ng hiÓn tÝch; Nam Tµo dòng tó, B¾c §Èu chung linh DÞch nghÜa: Pho thanh sö ®Ó tiÕng th¬m, s«ng B¹ch §»ng ghi c«ng lín Nói Nam Tµo g©y m¹ch tèt, non B¾c §Èu ®óc khi thiªng. Tri huyÖn huyÖn Lôc Ng¹n §Æng §×nh Gi¸m B¹n biÖn: Vò Huy Thuý Gi¸o thø: §Æng §×nh DuyÖt cïng b¸i 15.- TÕ sinh ch¹ch dô Lôc §Çu thuý, Phôc quèc c«ng tao V¹n KiÕp s¬n. DÞch nghÜa: ¥n cøu d©n lai l¸ng nh- n-íc (s«ng) Lôc §Çu C«ng gióp n-íc to cao b»ng non V¹n KiÕp. Tri phñ phñ L¹ng Giang V©n B×nh D-¬ng qu¸n b¸i ®Ò. 16.- HiÓn tÝch tøc kim truyÒn V¹n KiÕp; Kú c«ng trung cæ ký Trïng H-ng. DÞch nghÜa: DÊu cò nay cßn truyÒn V¹n KiÕp, c«ng cao x-a vÉn nhí Trïng h-ng Tri huyÖn huyÖn Kim Thµnh TrÇn Huy X¸n b¸i ®Ò 19
TËp th¬ v¨n ®Òn kiÕp b¹c Th- viÖn H¶i D-¬ng-1998 17.- Xõ gian chÝnh khÝ di th-¬ng hiÖu; T«i dÞch tr-êng phong h-ëng B¹ch §»ng DÞch nghÜa: ChÝnh khÝ trõ qu©n nghÞch, ®Çy dÉy trêi xanh; Cai phong diÖt kÎ thï, vang lõng s«ng B¹ch. Hµ Néi ®Ò ®èc tiÕn sÜ Liªn §×nh Hoµng §×nh Chuyªn kÝnh so¹n. 18.- Huynh ®Ö qu©n thÇn, tËp môc triÒu ®×nh nh©n ®Þnh th¾ng Tö sinh lîi ®én, -u nguy miÕu x· tÆc nh·n nan. DÞch nghÜa: Anh em vua t«i, hoµ môc triÒu ®×nh ng-êi ®Þnh ®-îc, Sèng chÕt lîi h¹i, lo nguy miÕn x· t¾c nh·n kh«n (khã). NhiÕp lý §«ng triÒu huyÖn Ên vô VÜnh phong NguyÔn V¨n V¶i b¸i ®Ò. 19.- BÊt céng ®íi thiªn, th¸n tøc Cèi kª t- cùu sù, thÖ ng«n b¸o quèc, truy hoµi quý thÝch h÷u danh khanh NhiÕp biÖn An B¸c huyÖn Ên vu Vi V¨n Ho¹ch b¸i ®Ò. DÞch nghÜa: Kh«ng thÓ ®éi trêi chung, tõng nhí Cèi kª(1) c©u chuyÖn cò QuyÕt thÒ ®Òn ¬n n-íc, riªng mõng quý thÝch(2) cã t«i hiÒn. 20.- Kh«ng tr-îng thÇn t©m thiªn ®Þa b¹ch, Thùc thung t-íng l-îc cæ kinh danh; (1) Cèi kª: tªn ®Êt ë Trung quèc. N¬i ViÖt v-¬ng C©u tiÔn ®ãng qu©n ®Ó diÖt n-íc Ng«, tr¶ thï cøu n-íc. 20