Tập tính và cảm xúc part 5

Chia sẻ: Asda Asdad | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:7

Thêm vào BST

Báo xấu

73
lượt xem 15
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trên cơ sở các rãnh người ta chia vỏ não của người thành các vùng khác nhau: vùng trán (nằm trước rãnh Rolanđo), (vùng đỉnh nằm giữa rãnh Rolanđo và rãnh Sylvius), vùng thái dương( nằm dưới rãnh Sylvius) và vùng chẩm(nằm sau rãnh chẩm ngang) (hình 1). Dựa trên các kết quả nghiên cứu về giải phẫu và chức năng của vỏ não các nhà khoa học lại chia vỏ não thành nhiều vùng nhỏ hơn. Có nhiều cách phân chia (Campbell, 1905; Smith, 1907; Brodmann, 1909; Vogt, 1919-1920; Economo, Koskinas, 1925; Philimonov, 1949). Xong phổ biến nhất là...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tập tính và cảm xúc part 5

Trªn c¬ së c¸c r·nh ngêi ta chia vá n·o cña ngêi thµnh c¸c vïng kh¸c nhau: vïng tr¸n (n»m tríc r·nh Rolan®o), (vïng ®Ønh n»m gi÷a r·nh Rolan®o vµ r·nh Sylvius), vïng th¸i d¬ng( n»m díi r·nh Sylvius) vµ vïng chÈm(n»m sau r·nh chÈm ngang) (h×nh 1). Dùa trªn c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ gi¶i phÉu vµ chøc n¨ng cña vá n·o c¸c nhµ khoa häc l¹i chia vá n·o thµnh nhiÒu vïng nhá h¬n. Cã nhiÒu c¸ch ph©n chia (Campbell, 1905; Smith, 1907; Brodmann, 1909; Vogt, 1919-1920; Economo, Koskinas, 1925; Philimonov, 1949). Xong phæ biÕn nhÊt lµ c¸ch ph©n chia cña Brodmann. Theo b¶ng ph©n läai nµy th× tÊt c¶ vá n·o ®îc chia thµnh 2 vïng c¬ b¶n: vïng vá n·o ®ång nhÊt t¬ng øng víi vá n·o míi (neocortex) vµ vïng vá n·o kh«ng ®ång nhÊt vÒ nguån gèc ph¸t sinh t¬ng øng víi vá n·o c æ (Paleocortex), vá n·o cò (archicortex) vµ vá n·o trung gian (interocortex). Mçi phÇn nh vËy l¹i ®îc chia ra thµnh nhiÒu vïng lín vµ mçi vïng lín l¹i ®îc chia thµnh nhiÒu vïng nhá n÷a. Brodmann chia vá n·o thµnh 11 vïng lín vµ 52 vïng nhá (h×nh2) Theo quan niÖm hiÖn ®¹i vÒ sù tæ chøc h×nh th¸i vµ chøc n¨ng ngêi ta chia vá n·o thµnh 3 vïng: vá n·o s¬ cÊp, vá n·o thø cÊp vµ vá n·o tam cÊp. C¸c vïng vá n·o s¬ cÊp cßn gäi lµ c¸c vïng chiÕu c¶m gi¸c cã c¸c ®êng liªn hÖ trùc tiÕp vµ ng¾n nhÊt víi c¸c thô c¶m thÓ ngo¹i vi vµ cã sù tæ chøc ®Þnh khu soma (somatopicus) râ rµng t¹i c¸c vïng s¬ cÊp diÔn ra qu¸ tr×nh tiÕp nhËn vµ ph©n tÝch th«ng tin vÒ mét lo¹i c¶m gi¸c nµo ®ã, vÝ dô, th«ng tin vÒ thÞ gi¸c, thÝnh gi¸c. C¸c vïng vá n·o thø cÊp thêng n»m xung quanh vïng s¬ cÊp. Trong c¸c vïng vá n·o thø cÊp diÔn ra ra sù sö lý th«ng tin ®· qua sù chÕ biÕn s¬ bé t¹i c¸c vïng s¬ cÊp, cho phÐp nhËn biÕt ý nghÜa cña tÝn hiÖu. C¸c vïng tam cÊp, cßn ®îc gäi lµ c¸c vïng vá n·o liªn hîp n»m ë c¸c vïng ®Öm, n¬i cã sù che phñ lªn nhau gi÷a c¸c tËn cïng thÇn kinh thuéc c¸c ®êng dÉn truyÒn tõ c¸c c¬ quan ph©n tÝch kh¸c nhau.ë ngêi c¸c vïng liªn hîp chiÕm h¬n 1 nöa toµn bé diÖn tÝch vá n·o. Tæn th¬ng c¸c vïng s¬ cÊp sÏ g©y rèi läan chøc n¨ng tiÕp nhËn c¸c lo¹i c¶m gi¸c; tæn th¬ng c¸c vïng thø cÊp sÏ g©y rèi lo¹n qu¸ tr×nh sö lý th«ng tin ë møc phøc t¹p h¬n; tæn th¬ng vïng liªn hîp kh«ng g©y rèi lo¹n c¸c chøc n¨ng ®Æc hiÖu cña c¸c c¬ quan ph©n tÝch, mµ lµm rèi lo¹n c¸c d¹ng ho¹t ®éng ph©n tÝch – tæng hîp phøc t¹p nh t duy, ph¸t ng«n vµ hµnh vi tËp tÝnh H×nh 1- BÒ mÆt cña b¸n cÇu n·o tr¸i (theoKring, 1953). 29
Vá n·o bÞ chia c¾t bëi c¸c r·nh thµnh vïng tr¸n (frontalis)vïng ®Ønh (parietalis), vïng th¸i d¬ng (temporalis) vµ vïng chÈm (occipitalis). H×nh 2. B¶n ®å cÊu tróc cña Brodmann. MÆt ngoµi cña b¸n cÇu n·o tr¸i. C¸c sè chØ c¸c vïng ë mÆt ngoµi. H×nh 3. C¸c líp tÕ bµo vµ c¸c bã sîi trong vá n·o ngêi (theo Brdmann, 1909). ë bªn tr¸i lµ c¸c líp tÕ bµo:I-líp ph©n tö; II-líp h¹t ngoµi; III-líp tÕ bµo th¸p; IV- líp tÕ bµo sao hay líp h¹t trong; V-líp cã c¸c lo¹i tÕ bµo kh¸c nhau. ë bªn ph¶i lµ c¸c bã sîi thÇn kinh ph©n bè trong c¸c líp kÓ trªn. 1.2-C¸c líp vá n·o vµ c¸c lo¹i tÕ bµo trong vá n·o. 1.2.1-C¸c líp vá n·o. Vá n·o ngêi ®îc chia thµnh 6 líp (h×nh 3) - Líp I: líp ph©n tö (hay líp cùc) ®îc cÊu t¹o tõ c¸c thµnh phÇn sau: +C¸c dendrit ngän cña c¸c tÕ bµo th¸p tõ díi ®i lªn, +C¸c tÕ bµo ngang, h×nh bÇu dôc, th©n vµ nh¸nh cña chóng n»m ngang, t¹o thµnh nhiÒu synap víi dendrit ngän cña c¸c tÕ bµo th¸p. Theo nhiÒu t¸c gi¶, tÕ bµo ngang lµ tÕ bµo øc chÕ, nªn cã thÓ coi líp I lµ c¬ chÊt øc chÕ cña vá n·o. - Líp II: líp h¹t ngoµi ®îc t¹o thµnh tõ c¸c tÕ bµo nhá (tÕ bµo liªn hîp gÇn) vµ mét Ýt tÕ bµo sao. Líp III: líp tÕ bµo th¸p lín. §©y lµ c¸c tÕ bµo vËn ®éng cña vá n·o,®¬ck Betz m« t¶ ®Çu tiªn nªn ®îc gäi lµ tÕ bµo Betz. Sîi trôc cña tÕ bµo th¸p ®i tíi c¸c nh©n vËn ®éng sä n·o(theo bã gèi), hoÆc ®i tíi c¸c n¬ron vËn ®éng sõng tríc tuû sèng (theo bã th¸p). - Líp IV: líp tÕ bµo h×nh sao (líp h¹t trong). C¸c tÕ bµo ë ®©y tiÕp nhËn c¸c tÝn hiÖu híng t©m tõ c¬ quan nhËn c¶m. C¸c tÕ bµo nµy tËp trung thµnh c¸c trung khu (trung khu cÊp I, trung khu cÊp II) cña c¸c ph©n tÝch quan trªn vá n·o. 30
- Líp V: líp tÕ bµo th¸p nhì (tÕ bµo liªn hîp xa) c¸c tÕ bµo nµy cã sîi trôc ®i tíi c¸c trung khu vËn ®éng díi vá (thÓ v©n, tiÓu n·o), c¸c nh©n ngo¹i th¸p, vµ liªn hÖ víi b¸n cÇu ®¹i n·o bªn ®èi diÖn, lµm nhiÖm vô liªn hÖ chøc n¨ng gi÷a vá n·o víi trung khu vá n·o gi÷a hai b¸n cÇu n·o víi nhau. C¸c tÕ bµo nµy tËp trung t¹o thµnh tiÒn vËn ®éng. Líp VI: gåm c¸c tÕ bµo Martinote, lµ läai tÕ bµo h×nh thoi, th©n n»m däc, cho c¸c nh¸nh ch¹y däc suèt c¸c líp cña vá n·o. §©y lµ c¸c tÕ bµo øc chÕ theo chiÒu däc. Nhng chøc n¨ng cña chóng cßn hoµn toµn cha ®îc s¸ng râ. 1.2.2-C¸c lo¹i tÕ bµo trong vá n·o Vá n·o ®îc cÊu t¹o tõ c¸c tÕ bµo thÇn kinh(neuron) vµ c¸c neuroglia. Sè lîng c¸c neuron trong vá n·o chiÕm kho¶ng 75% tæng sè neuron (gÇn 100 tû) trong hÖ thÇn kinh trung ¬ng(David Shier et at.,2000). - C¸c tÕ bµo thÇn kinh. Trong vá n·o cã hai lo¹i tÕ bµo thÇn kinh chñ yÕu lµ c¸c tÕ bµo th¸p vµ tÕ bµo sao. +TÕ bµo th¸p. Gäi lµ tÕ bµo th¸p v× th©n tÕ bµo cã h×nh th¸p (h×nh 4). TÕ bµo th¸p cã nhiÒu nh¸nh, mét trong nh÷ng nh¸nh nµy cã kÝch thíc to, dµi, xuÊt ph¸t tõ ®Ønh cña th©n tÕ bµo vµ híng th¼ng lªn bÒ mÆt vá n·o. Tõ th©n tÕ bµo cßn ph¸t ra c¸c nh¸nh kh¸c, gäi lµ nhµnh gèc. H×nh 4. TÕ bµo th¸p (theo Poliacov,1949) a-sîi trôc; c- c¸c nh¸nh; (collateral)xuÊt ph¸t tõ sîi trôc; b- nh¸nh ngän; b’- nh¸nh gèc. Trªn tÊt c¶ c¸c sîi nh¸nh ®Òu cã gai. H×nh 5. C¸c tÕ bµo sao. ¶nh chôp bªn tr¸i (theo Poliacov, 1949); d¹ng nöa s¬ ®å bªn ph¶i (theo chang, 1952). ThÊy râ tÊt c¶ c¸c sîi nh¸nh trªn c¶ hai h×nh. Sîi trôc cña tÕ bµo th¸p ®îc ph¸t ra tõ chç ph×nh nhá ë ®¸y th©n tÕ bµo. - Sîi trôc cña tÕ bµo th¸p nhá ph©n chia thµnh nhiÒu nh¸nh ch¹y theo híng th¼ng ®øng víi bÒ mÆt b¸n cÇu hoÆc n»m ngang, kÕt thóc trong ph¹m vi vá n·o (nªn c¸c tÕ bµo nµy gäi lµ tÕ bµo liªn hîp gÇn hay tÕ bµo trung gian). Sîi trôc cña tÕ bµo th¸p nhì còng chia ra nhiÒu nh¸nh phô (collateral), nhng nh÷ng nh¸nh phô kÕt thóc trong ph¹m vi vá n·o, cßn nh¸nh chÝnh ch¹y ®Õn cÊu tróc díi vá, hoÆc ch¹y qua thÓ chai ®Õn vá n·o bªn ®èi diÖn, do ®ã c¸c tÕ bµo th¸p nµy ®îc gäi lµ tÕ bµo liªn hîp xa. 31
- Sîi trôc cña tÕ bµo th¸p lín còng cã collateral nh th¸p nhì, nhng sîi chÝnh t¹o thµnh bã gèi vµ bã th¸p ®i tíi c¸c nh©n vËn ®éng sä n·o vµ tuû sèng – c¸c tÕ bµo th¸p nµy cßn gäi lµ tÕ bµo th¸p chiÕu (cã h×nh chiÕu vËn ®éng). Trªn c¸c nh¸nh tÕ bµo th¸p ®Òu cã nhiÒu gai. +TÕ bµo sao: cã d¹ng h×nh cÇu, do xung quanh ph¸t ra nhiÒu nh¸nh ng¾n, lµm cho tÕ bµo thµnh d¹ng h×nh sao (h×nh 5). - Sîi trôc cña tÕ bµo sao sau khi ra khái th©n th× chia nh¸nh ngay. C¸c nh¸nh cña sîi trôc tiÕp xóc víi dendrrit cña b¶n th©n tÕ bµo ®ã, hoÆc tiÕp xóc víi tÕ bµo th¸p n»m trong mét líp hoÆc líp bªn c¹nh. -TÕ bµo sao kh«ng cã dendrrit ngän mµ chØ cã nhiÒu nh¸nh ng¾n bao quanh th©n tÕ bµo. trªn c¸c nh¸nh ng¾n nµy kh«ng cã gai nh tÕ bµo th¸p. Ngêi ta cho r»ng, tÕ bµo th¸p ®ãng vai trß chñ yÕu lµ dÉn truyÒn xung ®éng ly t©m, cßn tÕ bµo h×nh sao thùc hiÖn chøc n¨ng tiÕp nhËn c¸c luång xung ®éng híng t©m, cßn tÕ bµo h×nh sao thùc hiÖn chøc n¨ng tiÕp nhËn c¸c luång xung ®éng híng t©m vµ ®ãng vai trß cña bé m¸y chuyÓn tiÕp, thèng nhÊt vµ ®iÒu hoµ ho¹t ®éng cña c¸c nhãm tÕ bµo th¸p. Theo mét t¸c gi¶, th× tÕ bµo sao tham gia vµo qu¸ tr×nh gi÷ dÊu vÕt cã nghÜa lµ cã quan hÖ víi c¬ chÊt thÇn kinh gi÷ trÝ nhí. Bertov (1969) cho r»ng tÕ bµo sao lµ yÕu tè chñ yÕu cña vá n·o, cã chøc n¨ng tiÕp nhËn thÕ giíi bªn ngoµi díi d¹ng c¸c c¶m gi¸c vµ c¸c h×nh ¶nh. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, c¸c nhµ nghiªn cøu ®· ®Ò cËp ®Õn vai trß cña c¸c qu¸ tr×nh øc chÕ trong vá n·o vµ c¬ chÊt cña qu¸ tr×nh nµy. NhiÒu ý kiÕn cho r»ng tÕ bµo h×nh sao rÊt ®a d¹ng, trong ®ã cã tÕ bµo rä lµ tÕ bµo trung gian øc chÕ. TÕ bµo rä to¶ nh¸nh réng theo híng n»m ngang, t¹o thµnh ®¸m rèi quanh th©n tÕ bµo th¸p víi c¸c synap laäi II (synap øc chÕ). Ngoµi tÕ bµo rä ra, c¸c t¸c gi¶ nhËt b¶n (Somogyl P., Cowey A., 1982) cßn thÊy mét lo¹i tÕ bµo sao kh¸c – tÕ bµo h×nh m¹ng nhÖn – còng thuéc läai tÕ bµo trung gian øc chÕ trong vá n·o. C¸c tÕ bµo trung gian øc chÕ trong vá n·o cã kh¶ n¨ng øc chÕ tÕ bµo th¸p vµ c¸c tÕ bµo kh¸c. Sù øc chÕ thÓ hiÖn b»ng qu¸ tr×nh suy gi¶m luång xung ®éng híng t©m vµ do ®ã ®iÒu hoµ ®îc qu¸ tr×nh t¹o xung cña nh÷ng tÕ bµo trong vá n·o. - C¸c neuronglia. Ngoµi c¸c neuron trong n·o cßn cã c¸c tÕ bµo glia vµ tæ chøc liªn kÕt. TÕ bµo glia cã sè lîng lín, gÊp 10 lÇn sè lîng c¸c tÕ bµo thÇn kinh trong vá n·o vµ trong hÖ thÇn kinh trung ¬ng nãi chung. TÕ bµo glia cã nhiÒu lo¹i kh¸c nhau (h×nh 6) vµ ph©n bè kh«ng ®ång ®Òu trong c¸c líp vá cña vá n·o. 32
H×nh 6: C¸c tÕ bµo glia (neuroglia). a-Astrcyte; B- oligodenrocyte; C-Microglocyte. 1-th©n tÕ bµo; 2- c¸c nh¸nh. Lo¹i thø nhÊt. Neuroglia h×nh sao (astrocytes), trong ®ã cã c¸c d¹ng sîi (chøa Ýt nguyªn sinh chÊt), d¹ng chuyÓn tiÕp, vµ d¹ng nhiÒu nguyªn sinh chÊt. D¹ng sîi n»m chñ yÕu trong líp I, líp VI cña vá n·o. D¹ng nhiÒu nguyªn sinh chÊt n»m trong líp II, líp III. D¹ng chuyÓn tiÕp n»m trong líp V. Cßn trong líp IV cã hai lo¹i d¹ng sîi vµ d¹ng nhiÒu nguyªn sinh chÊt n»m xen kÏ. C¸c neuronglia h×nh sao cã c¸c nh¸nh nhá nèi th«ng víi c¸c m¹ch m¸u. ë líp mÆt vá n·o, c¸c nh¸nh ng¾n cña chóng cã chøc n¨ng g¾n chÆt vá n·o mÒm vµo c¸c m¹ch m¸u, cßn c¸c nh¸nh dµi cña chóng ch¹y s©u vµo c¸c líp díi cña vá n·o. ë líp thø VI c¸c nh¸nh neuronglia liªn kÕt víi c¸c m¹ch m¸u vµ gi÷a chóng víi nhau ®Ó t¹o thµnh mét c¸i khung lµm chç dùa cho c¸c tÕ bµo thÇn kinh. Lo¹i thø hai. Neuronglia Ýt nh¸nh (oligodenrocytes). Chóng n»m d¶i r¸c trong líp I vµ tËp trung thµnh tõng nhãm trong c¸c líp kh¸c. Lo¹i thø ba Neuronglia cã kÝch thíc rÊt bÐ (microgliocytes), sè lîng kh«ng nhiÒu, ph©n bè ®Òu trong vá n·o, chóng cã c¸c sîi nèi liÒn víi c¸c neuron, c¸c Neuronglia kh¸c vµ víi m¹ch m¸u. Cho ®Õn nay chøc n¨ng cña Neuronglia vÉn cßn cha biÕt ®Çy ®ñ. Tríc ®©y ngêi ta cho r»ng Neuronglialµ tæ chøc ®Öm cña n·o bé gièng nh m« liªn kÕt trong c¸c c¬ quan kh¸c. HiÖn nay ®· biÕt trong neuronglia cã nh÷ng vai trß sau: - Tham gia vµo qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt trong n·o. Sù trao ®æi chÊt gi÷a m¸u víi m« thÇn kinh diÔn ra theo hai con ®êng: M¸u  dÞch n·o tuû  m« thÇn kinh M¸u  dÞch kÏ  m« thÇn kinh C¶ hai con ®êng nµy ®Òu cã sù tham gia cña Neuronglia, ®Æc biÖt lµ con ®êng qua dÞch kÏ. -Tham gia vµo ®iÒu hoµ dßng m¸u ®Õn n·o. Tham gia vµo chøc n¨ng thÇn kinh- néi tiÕt. Chóng tiÕt ra c¸c chÊt diÒu hoµ tr¹ng th¸i hng phÊn cña thÇn kinh. -Neuronglia lµ nh÷ng “vÖ tinh” cña neuron, cã chøc n¨ng gi÷ nh÷ngdÊu vÕt trÝ nhí(Glees, 1958; Galambos, 1961). 33
Theo Galambos th× c¸c neuronglia kh«ng chØ lµm nhiÖm vô chØ gi÷ th«ng tin, mµ cßn cã nhiÖm vô ch¬ng tr×nh ho¸ ho¹t ®éng cña c¸c neuronglia cßn cã nhiÖm vô b¶o vÖ. Chóng tham gia vµo c¸c ph¶n øng cña n·o bé trong c ¸c trêng hîp bÞ nhiÔm trïng, nhiÕm ®éc còng nh nh÷ng yÕu tè g©y h¹i kh¸c. Ngoµi ra cßn cã nh÷ng dÉn liÖu cho thÊy r»ng cã nh÷ng biÕn ®æi ®Æc hiÖu vÒ nh÷ng qu¸ tr×nh n¨ng lîng diÔn ra trong c¸c neuron vµ neuron glia ë tr¹ng th¸i ho¹t ®éng kh¸c nhau cña bé n·o (Klosovski, 1961; Hyden,1963,1965). Nh vËy c¸c neuron ®ãng vai trß rÊt quan träng trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña c¸c tÕ bµo thÇn kinh vµ n·o bé nãi chung. 2-Chøc n¨ng cña tõng vïng vá n·o Nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ h×nh th¸i – chøc n¨ng cña vá c¸c b¸n cÇu ®¹i n·o cho thÊy cã sù kh¸c biÖt râ rÖt c¶ vÒ cÊu tróc lÉn chøc n¨ng gi÷a c¸c vïng kh¸c nhau. Do ®ã, kh«ng thÓ nãi chung vÒ chøc n¨ng cña toµn vá n·o, mµ ph¶i tr×nh bµy chøc n¨ng cô thÓ cña tõng vïng. 2.1-Chøc n¨ng cña vïng tr¸n. Vïng tr¸n ®¹t møc ph¸t triÓn cao nhÊt so víi c¸c vïng kh¸c cña vá n·o vµ chiÕm 25/diÖn tÝch toµn bé vá n·o. Chøc n¨ng vïng tr¸n ë ngêi lµ b¶o ®¶m viÖc thùc hiÖn nh÷ng hµnh vi cã ®Ých, còng nh nh÷ng ho¹t ®éng t duy phøc t¹p. VÒ mÆt gi¶i phÉu vïng tr¸n cã hai phÇn kh¸c nhau vÒ cÊu tróc vµ chøc n¨ng: vïng tr¸n chÝnh thøc (prefrontalis) vµ vïng tr¸n trung t©m (vïng vá n·o vËn ®éng). Vïng tr¸n chÝnh thøc cã 10 diÖn (t¬ng øng víi c¸c vïng theo sù ph©n chia cña Brodmann). Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn c¸ thÓ, vïng nµy trëng thµnh muän h¬n, mô«n nhÊt lµ c¸c vïng 44,45 lµ c¸c vïng liªn quan víi tiÕng nãi. Trong vïng tr¸n cã nhiÒu neuron trung gian vµ c¸c tÕ bµo th¸p. ë ®©y cã nhiÒu sîi liªn hîp ng¾n vµ sîi liªn hîp dµi, nèi liÒn vïng tr¸n víi c¸c vïng kh¸c cña vá n·o vµ c¸c cÊu tróc díi vá. Vïng tr¸n nhËn c¸c sîi híng t©m tõ c¸c vïng kh¸c cña vá n·o, tõ phøc hîp c¸c nh©n lng gi÷a (n.dorsomedialis) vµ mét phÇn tõ c¸c nh©n tríc (n.anterios) cña thalamus, n¬i chuyÓn tiÕp cña c¸c xung ®éng ph¸t sinh tõ vïng hypothalamus. Tõ vïng tr¸n cã c¸c sîi ly t©m ch¹y tíi hypothalamus, subthalamus, thÓ v©n, hypothalamus, ®Õn vïng tríc m¸i (nh©n ®á vµ nh©n x¸m trung t©m) vµ ®Õn thÓ líi th©n n·o. HÖ thèng c¸c ®êng liªn hÖ phong phó trong vïng tr¸n ®· t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó hîp nhÊt c¸c luång tÝn hiÖu tõ thÕ giíi bªn ngoµi (qua c¸c vïng chiÕu n»m trong c¸c vïng kh¸c nhau cña vá n·o) víi c¸c th«ng tin vÒ c¸c nhu cÇu quan träng cña c¬ thÓ vµ vÒ c¸c tr¹ng th¸i c¶m xóc(qua c¸c cÊu tróc díi vá nh phøc hîp thÓ líi – hÖ limbic, hypothalamus…) Trªn c¬ së cña c¸c qu¸ tr×nh so s¸nh, tæng hîp c¸c laäi th«ng tin, trong vïng tr¸n ®· diÔn ra sù tæ chøc ho¹t ®éng tËp tÝnh, thÝch nghi cña ®éng vËt vµ c¸c ho¹t ®éng cã ®Ých, cã ý thøc cña con ngêi. 34
Thùc nghiÖm cho thÊy c¸c ®éng vËt bÞ c¾t bá vïng tr¸n trë nªn Ýt ho¹t ®éng, hay buån ngñ vµ hay thêng cã rèi lo¹n trong tËp tÝnh thuéc ph¶n x¹ dinh dìng. ë ngêi trong trêng hîp vïng tr¸n bÞ tæn th¬ng xuÊt hiÖn héi chøng vïng tr¸n. BiÓu hiÖn héi chøng nµy lµ bÖnh nh©n bµng quan kh«ng cã kh¶ n¨ng t duy tr×u tîng, kh«ng lÜnh héi ®îc kiÕn thøc míi, hay nãi lÆp ®i lÆp l¹i, khã tiÕp thu phª b×nh. Tuy nhiªn nÕu chØ bÞ tæn th¬ng mét bªn ë vïng tr¸n th× cã thÓ kh«ng x¶y ra nh÷ng biÕn ®æi nghiªm träng ho¹t ®éng tinh thÇn. 2.2-Vïng c¶m gi¸c-vËn ®éng. Vïng c¶m gi¸c v¹n ®éng bao gåm vïng tríc trung t©m vµ vïng sau trung t©m. Trong ®ã vïng tríc trung t©m lµ vïng xuÊt chiÕu cña c¬ quan ph©n tÝch vËn ®éng, cong vïng sau trung t©m lµ vïng chiÕu cña c¬ quan ph©n tÝch c¶m gi¸c da, g©n, c¬, khíp. Hai vïng nµy liªn hÖ víi nhau rÊt chÆt chÏ, t¹o thµnh mét hÖ thèng chøc n¨ng duy nhÊt mµ theo quan ®iÓm cña Pavlov gäi chung lµ vïng xuÊt chiÕu c¶m gi¸c - vËn ®éng. 2.2.1-Vïng tríc trung t©m. Vïng nµy gåm cã hai håi: -Håi tr¸n lªn n»m tríc (r·nh Ronaldo) t¬ng øng víi diÖn 4 cña Brodmann, lµ vïng vËn ®éng chÝnh. ë ®©y kh«ng cã líp h¹t trong (líp thø IV), nhng cã nh÷ng tÕ bµo th¸p khæng lå trong líp III. Tõ c¸c tÕ bµo th¸p nµy ph¸t ra c¸c sîi lín t¹o thµnh bã gèi vµ bã th¸p, truyÒn c¸c xung ®iÒu khiÓn vËn ®éng cã ý thøc. Sù ®Þnh khu soma trong vïng nµy rÊt râ rµng vµ cã 3 tÝnh chÊt: +ChØ huy b¾t chÐo +Ph©n bè ®¶o ngîc +VËn ®éng cµng tinh vi, diÖn xuÊt chiÕu cµng lín (h×nh7) MÆc dï phÇn lín c¸c diÖn vËn ®éng cã tÝnh chÊt trªn nhng còng cã mét sè ®iÓm vËn ®éng chØ huy c¸c c¬ vïng bªn (c¸c c¬ ë gèc chi) hoÆc cã sù chèng chÐo lªn nhau cña vïng ®¹i diÑn c¸c c¬ tay, ch©n, mÆt. - Håi tr¸n tríc, t¬ng øng víi c¸c diÖn 6,8 cña Brodmann lµ vïng tiÒn vËn ®éng. Vïng nµy còng kh«ng cã líp IV, nhng kh¸c víi diÖn 4 lµ kh«ng cã tÕ bµo th¸p khæng lå. C¸c tÕ bµo th¸p nhì ë ®©y cã sîi trôc t¹o thµnh c¸c ®êng liªn hÖ réng r·i víi c¸c trung khu díi vá vµ vïng vËn ®éng bªn b¸n cÇu ®èi diÖn. C¸c sîi tiÒn vËn ®éng ®i xuèng nh©n ®u«i (n.caudatus) nh©n cÇu nh¹t(globus pallidus) vµ c¸c nh©n th¸p thuéc hÖ ngo¹i th¸p, cã t¸c dông k×m chÕ c¸c ho¹t ®éng cña c¸c cÊu tróc nµy. V× vËy, khi vïng nµy tæn th¬ng, ph¶n x¹ vËn ®éng kh«ng tuú ý t¨ng, ph¶n x¹ tuû sèng vµ tr¬ng lùc c¬ t¨ng, g©y rèi lo¹n nh÷ng ®éng t¸c thuÇn thôc. ëvïng tiÒn vËn ®éng, h×nh chiÕu toµn th©n ®îc thÓ hiÖn mét lÇn n÷a, nhng c¸c vËn ®éng do kÝch thÝch vµo vïng nµy diÔn ra chËm h¬n vµ phøc t¹p h¬n so víi c¸c vËn ®éng g©y ra khi kÝch thÝch diÖn 4. 2.2.2-Vïng sau trung t©m. Vïng nµy ph©n bè ë håi ®Ønh lªn, n»m sau r·nh Ronaldo. §Æc ®iÓm cña vïng nµy cã nhiÒu läai tÕ bµo vµ c¸c tÕ bµo lµm thµnh líp râ rµng. 35