intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

Tế bào gốc và ứng dụng trong y sinh học (Stem cells and the application in biomedicine)

Chia sẻ: Sunshine_3 Sunshine_3 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:14

Thêm vào BST
Báo xấu
251
lượt xem 65
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trong những năm gần đây tế bào gốc là một trong những chủ đề được quan tâm nhiều nhất và đã đạt được những kết quả đầy hứa hẹn trong nghiên cứu y sinh học. Tế bào gốc từ các nguồn gốc khác nhau như tế bào gốc bào thai, tế bào mầm bào thai, tế bào gốc của cá thể đã trưởng thành đã được nghiên cứu về đặc tính sinh học và khả năng sử dụng những tế bào này trong điều trị ví dụ như sử dụng tế bào gốc tạo máu để điều trị bệnh lý của máu và cơ quan tạo máu cũng như...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tế bào gốc và ứng dụng trong y sinh học (Stem cells and the application in biomedicine)

  1. TCNCYH phô b¶n 32 (6) - 2004 TÕ bµo gèc vµ øng dông trong y sinh häc (Stem cells and the application in biomedicine) NguyÔn ThÞ Thu Hµ* BÖnh viÖn Trung −¬ng Qu©n ®éi 108 Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y tÕ bµo gèc lµ mét biÖt ho¸ thµnh nh÷ng lo¹i tÕ bµo chuyªn biÖt trong trong nh÷ng chñ ®Ò ®−îc quan t©m nhiÒu nhÊt vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh. HÇu hÕt nh÷ng tÕ bµo ®· ®¹t ®−îc nh÷ng kÕt qu¶ ®Çy høa hÑn trong trong c¬ thÓ ®Òu cã nh÷ng chøc n¨ng ®Æc hiÖu nghiªn cøu y sinh häc. TÕ bµo gèc tõ c¸c nguån chuyªn biÖt vÝ dô nh− tÕ bµo c¬ cã chøc n¨ng co gèc kh¸c nhau nh− tÕ bµo gèc bµo thai, tÕ bµo mÇm rót, hång cÇu cã chøc n¨ng vËn chuyÓn oxy vv... bµo thai, tÕ bµo gèc cña c¸ thÓ ®· tr−ëng thµnh ®· Nh−ng tÕ bµo gèc cã ®Æc tÝnh kh¸c biÖt, ®ã lµ ®−îc nghiªn cøu vÒ ®Æc tÝnh sinh häc vµ kh¶ n¨ng chóng kh«ng thÓ hiÖn bÊt cø mét chøc n¨ng ®Æc sö dông nh÷ng tÕ bµo nµy trong ®iÒu trÞ vÝ dô nh− biÖt nµo tr−íc khi nhËn ®−îc nh÷ng tÝn hiÖu kÝch sö dông tÕ bµo gèc t¹o m¸u ®Ó ®iÒu trÞ bÖnh lý cña thÝch ®Ó ph¸t triÓn thµnh nh÷ng tÕ bµo cã chøc m¸u vµ c¬ quan t¹o m¸u còng nh− mét sè bÖnh lý n¨ng chuyªn biÖt. kh¸c, nghiªn cøu ®Ó sö dông tÕ bµo gèc t¹o ra Nh÷ng nghiªn cøu vÒ tÕ bµo gèc ®Çu tiªn lµ nh÷ng nh÷ng tÕ bµo thay thÕ cho nh÷ng tÕ bµo ®· bÞ nghiªn cøu ®−îc tiÕn hµnh trªn sóc vËt thÝ nghiÖm, ®a th−¬ng tæn do bÖnh lý vÝ dô nh− t¹o ra nh÷ng tÕ sè lµ nghiªn cøu trªn chuét. Nh÷ng nghiªn cøu nµy bµo s¶n xuÊt insulin ®iÒu trÞ bÖnh ®¸i th¸o ®−êng, ®· ®Æt nÒn mãng cho nh÷ng nghiªn cøu c¬ b¶n vµ t¸i t¹o tÕ bµo thÇn kinh ®iÒu trÞ bÖnh cña tæ chøc nghiªn cøu øng dông tÕ bµo gèc trªn ng−êi. Trong thÇn kinh, hµn g¾n c¸c tæn th−¬ng tim m¹ch vµ sö suèt nhiÒu n¨m nghiªn cøu vÒ sù ph¸t triÓn c¬ thÓ ë dông tÕ bµo gèc trong ®iÒu trÞ b»ng gen... sóc vËt, c¸c nhµ nghiªn cøu ®· ph¸t hiÖn ra mét lo¹i MÆc dÇu ®· cã rÊt nhiÒu b−íc nh¶y vät trong tÕ bµo gèc cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn thµnh bÊt cø mét nghiªn cøu c¬ b¶n còng nh− nghiªn cøu thùc nghiÖm lo¹i tÕ bµo nµo cã trong c¬ thÓ. Nh÷ng tÕ bµo nµy vµ ®· cã ®−îc nh÷ng hiÓu biÕt ngµy cµng ®Çy ®ñ vÒ tÕ ®−îc gäi lµ nh÷ng tÕ bµo gèc v¹n n¨ng. Cho tíi nay bµo gèc, tuy vËy c¸c nhµ khoa häc hiÖn nay h·y cßn ®· biÕt ®−îc mét c¬ thÓ cã kho¶ng trªn hai tr¨m lo¹i cã rÊt nhiÒu khã kh¨n vµ h¹n chÕ trong nghiªn cøu tÕ bµo kh¸c nhau. TÕ bµo gèc víi nh÷ng kh¶ n¨ng øng dông ®Æc biÖt lµ sö dông nh÷ng tÕ bµo gèc nh− ®éc ®¸o nh− vËy ®−îc thÊy trong c¸c tæ chøc cña thÕ nµo trong ®iÒu trÞ bÖnh lý cña ng−êi. ChØ trõ tÕ ph«i vµ bµo thai. Tõ n¨m 1981 ®· cã nh÷ng ph−¬ng bµo gèc t¹o m¸u ®· ®−îc sö dông tõ l©u trong ®iÒu trÞ ph¸p nu«i cÊy tÕ bµo gèc cña ph«i chuét trong phßng nh÷ng bÖnh cña m¸u vµ c¬ quan t¹o m¸u còng nh− thÝ nghiÖm nhê ®ã mµ biÕt ®−îc lo¹i tÕ bµo gèc nµy mét sè bÖnh miÔn dÞch cña ng−êi cßn l¹i nh÷ng øng cã kh¶ n¨ng trë thµnh hÇu hÕt nh÷ng lo¹i tÕ bµo dông kh¸c cña tÕ bµo gèc nh− dïng tÕ bµo gèc ®Ó chuyªn biÖt cña c¬ thÓ. ChÝnh ph¸t hiÖn nµy ®· më ra ®iÒu trÞ thay thÕ trong nh÷ng bÖnh lý cña c¸c c¬ quan mét triÓn väng ®Çy høa hÑn ®ã lµ cã kh¶ n¨ng söa tæ chøc kh¸c nh− ®¸i th¸o ®−êng, Parkinson, tæn ch÷a, t¸i t¹o vµ thay thÕ nh÷ng tÕ bµo, tæ chøc bÞ th−¬ng cét sèng... hiÖn vÉn ®ang cßn trong giai ®o¹n th−¬ng tæn hoÆc ph¸ huû do nh÷ng nguyªn nh©n nghiªn cøu thö nghiÖm trªn sóc vËt. Víi ®µ ph¸t triÓn bÖnh lý kh¸c nhau. GÇn 20 n¨m sau, vµo n¨m 1998 nhanh chãng trong lÜnh vùc nghiªn cøu tÕ bµo gèc mét thµnh c«ng t−¬ng tù còng ®· ®¹t ®−îc ®èi víi nh− hiÖn nay ch¾c ch¾n lµ trong t−¬ng lai kh«ng xa nh÷ng tÕ bµo gèc cña ng−êi ®ã lµ lÇn ®Çu tiªn James sÏ cã nh÷ng øng dông thùc tÕ vµ hîp lý lo¹i tÕ bµo cã Thomson t¸ch ®−îc tõ ph«i ng−êi lo¹i tÕ bµo gèc v¹n tiÒm n¨ng ®Æc biÖt vµ ®Çy høa hÑn nµy. n¨ng vµ nu«i cÊy chóng ph¸t triÓn. Mét lo¹i tÕ bµo i. §¹i c−¬ng vÒ TÕ bµo gèc gèc ®· tõng ®−îc sö dông trªn l©m sµng trong nhiÒu TÕ bµo gèc lµ mét lo¹i tÕ bµo duy nhÊt cã c¶ hai n¨m ®ã lµ nh÷ng tÕ bµo gèc ë c¸c tæ chøc cña mét c¸ kh¶ n¨ng ®Æc biÖt ®ã lµ cã thÓ tù t¸i t¹o míi vµ cã thÓ * PGS. TS. Chñ nhiÖm Khoa HuyÕt häc, BÖnh viÖn Trung −¬ng Qu©n ®éi 108. 13
  2. TCNCYH phô b¶n 32 (6) - 2004 thÓ ®· tr−ëng thµnh. TÕ bµo gèc nµy lµ mét lo¹i tÕ bµo gäi ®· cho thÊy. Nh÷ng tÕ bµo gèc ë c¸ thÓ tr−ëng ch−a ®−îc biÖt ho¸, cã trong nh÷ng tæ chøc ®· biÖt ho¸ thµnh cã mÆt trong nhiÒu tæ chøc cña c¬ thÓ mÆc dï cña c¸ thÓ ®· tr−ëng thµnh vÝ dô nh− tÕ bµo gèc ë víi mét sè l−îng rÊt Ýt. Ng−îc l¹i nh÷ng tÕ bµo gèc m¸u. Nã cã thÓ sinh ra nh÷ng lo¹i tÕ bµo chuyªn biÖt cña bµo thai kh«ng ch¾c lµ ®−îc ph©n bè ë bµo thai cña tæ chøc mµ tæ chøc ®ã chÝnh lµ nguån gèc gièng nh− vËy nghÜa lµ cã thÓ chóng chØ cã ë mét sè nguyªn uû cña chóng. Trong c¬ thÓ, nh÷ng tÕ bµo vÞ trÝ, trong mét sè tæ chøc nhÊt ®Þnh cña bµo thai. TÕ gèc nµy còng cã kh¶ n¨ng tù t¸i t¹o. Míi ®©y ®· ph¸t bµo gèc bµo thai cã thÓ ph¸t triÓn trong m«i tr−êng hiÖn thÊy tÕ bµo gèc cña c¸ thÓ tr−ëng thµnh cã mÆt nu«i cÊy tæ chøc sau khi chóng ®−îc t¸ch ra tõ ph«i trong mét sè tæ chøc mµ tr−íc ®ã ch−a tõng nghÜ hoÆc bµo thai. Tuú theo ®iÒu kiÖn cña m«i tr−êng r»ng t¹i ®ã l¹i cã chøa tÕ bµo gèc vÝ dô nh− tæ chøc nu«i cÊy mµ nh÷ng tÕ bµo gèc bµo thai cã thÓ t¹o nªn n·o. TÕ bµo gèc cña c¸ thÓ tr−ëng thµnh tõ mét tæ nh÷ng côm tÕ bµo cã thÓ biÖt ho¸ tù nhiªn t¹o ra chøc còng cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn thµnh nh÷ng tÕ bµo nhiÒu lo¹i tÕ bµo. NÕu nh− nh÷ng tÕ bµo gèc bµo thai cã ®Æc tÝnh cña nh÷ng tÕ bµo cña mét tæ chøc kh¸c. trong nu«i cÊy ch−a biÖt ho¸ ®−îc tiªm vµo cho chuét Mét vÝ dô ®iÓn h×nh lµ mÆc dï tÕ bµo gèc t¹o m¸u ®· bÞ tæn th−¬ng hÖ thèng miÔn dÞch sÏ t¹o nªn khèi cña tuû x−¬ng ®· ®−îc biÕt tõ l©u lµ chóng cã kh¶ u lµnh tÝnh chøa hçn hîp nh÷ng tÕ bµo ®· biÖt ho¸ n¨ng ph¸t triÓn thµnh nh÷ng tÕ bµo m¸u vµ tÕ bµo mét phÇn ë nh÷ng con chuét nµy. HiÖn t−îng ®ã miÔn dÞch nh−ng gÇn ®©y cßn thÊy lo¹i tÕ bµo nµy kh«ng thÊy ®èi víi tÕ bµo gèc cña c¸ thÓ tr−ëng trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh còng cã kh¶ n¨ng thµnh. TÕ bµo gèc cña c¸ thÓ tr−ëng thµnh còng ph¸t triÓn thµnh nh÷ng tÕ bµo mang nh÷ng ®Æc tÝnh kh«ng biÖt ho¸ gièng nh− tÕ bµo gèc bµo thai. Nh÷ng cña neuron thÇn kinh vµ nh− vËy ®· ®−a ra mét kh¸i tÕ bµo gèc bµo thai th−êng lµ ®a n¨ng, chóng cã thÓ niÖm míi vÒ tÝnh “mÒm dÎo” cña tÕ bµo gèc ë c¸ thÓ biÖt ho¸ thµnh bÊt cø tæ chøc nµo xuÊt ph¸t tõ c¶ 3 ®· tr−ëng thµnh. líp mÇm bµo thai cßn nh÷ng tÕ bµo gèc ë c¸ thÓ TÕ bµo gèc víi nh÷ng ®Æc tÝnh ®Æc tr−ng chung tr−ëng thµnh cã trong c¸c tæ chøc b×nh th−êng cã nh−ng nguån gèc xuÊt xø cña chóng kh¸c nhau. Cã nguån gèc tõ c¶ 3 líp mÇm bµo thai nh− n·o, tuû thÓ thÊy nh÷ng tÕ bµo gèc trong tæ chøc cña ph«i, cña x−¬ng, ruét..., chóng th−êng chØ cã thÓ s¶n xuÊt ra bµo thai hoÆc cña nh÷ng c¸ thÓ ®· tr−ëng thµnh. nh÷ng tÕ bµo ®Æc hiÖu cho lo¹i tæ chøc céi nguån cña Nh÷ng tÕ bµo gèc cã nguån gèc kh¸c nhau nh− chóng. Nh÷ng tÕ bµo gèc cña mét c¸ thÓ tr−ëng thµnh tÕ bµo gèc cña ph«i (bao gåm c¶ nh÷ng tÕ bµo gèc khi t¸ch khái vi m«i b×nh th−êng cho vµo m«i tr−êng tõ ph«i vµ nh÷ng tÕ bµo mÇm tõ tæ chøc bµo thai) nu«i cÊy ®Ó biÖt ho¸ th× kh¶ n¨ng biÖt ho¸ bÞ h¹n chÕ vµ tÕ bµo gèc cña c¸ thÓ ®· tr−ëng thµnh cã nh÷ng h¬n rÊt nhiÒu so víi nh÷ng tÕ bµo gèc cña bµo thai. ®Æc tÝnh gièng nhau vµ kh¸c nhau: Mét tÕ bµo gèc bµo thai ®¬n lÎ cã thÓ biÖt ho¸ thµnh Nh÷ng ®Æc tÝnh gièng nhau: ®iÓm gièng nhau nh÷ng tÕ bµo chuyªn biÖt cã nguån gèc tõ c¶ ba l¸ chñ yÕu lµ chóng cã kh¶ n¨ng tù t¸i t¹o míi vµ biÖt ph«i ng−îc l¹i ch−a thÊy mét tÕ bµo gèc nµo cña c¸ ho¸ thµnh nh÷ng tÕ bµo vµ tæ chøc chuyªn biÖt thÓ tr−ëng thµnh l¹i cã kh¶ n¨ng biÖt ho¸ thµnh ®¶m nhiÖm nh÷ng chøc n¨ng ®Æc biÖt. Trong ®a sè nh÷ng tÕ bµo cã nguån gèc tõ c¶ 3 líp tÕ bµo mÇm tr−êng hîp, tÕ bµo gèc cã thÓ ph©n lËp ®−îc vµ duy bµo thai. Nh− vËy chøng tá r»ng tÕ bµo gèc cña c¸ thÓ tr× ®−îc ë tr¹ng th¸i ch−a biÖt ho¸. TÕ bµo gèc cña tr−ëng thµnh kh«ng cã cïng møc ®é ®a n¨ng so víi c¶ c¸ thÓ tr−ëng thµnh vµ bµo thai ®Òu cã thÓ t¨ng nh÷ng tÕ bµo gèc bµo thai. sinh vµ biÖt ho¸ khi ®−îc truyÒn vµo mét ®éng vËt Nh÷ng tÕ bµo gèc cã nguån gèc kh¸c nhau còng cã hÖ thèng miÔn dÞch ®· bÞ tæn th−¬ng. Nh÷ng tÕ kh«ng gièng nhau vÒ kh¶ n¨ng t¨ng sinh ph¸t triÓn bµo ®−îc truyÒn vµo sÏ c− tró, ph¸t triÓn t¹i vÞ trÝ trong m«i tr−êng nu«i cÊy còng nh− kh¶ n¨ng biÖt cã vi m«i thÝch hîp kÓ c¶ vi m«i tÕ bµo vµ dÞch thÓ, ho¸ thµnh nh÷ng tÕ bµo cã chøc n¨ng h÷u Ých. TÕ bµo th−êng lµ ë nh÷ng n¬i xuÊt xø cña chóng. gèc bµo thai ng−êi cã thÓ ®−îc t¹o ra trong phßng thÝ Nh÷ng ®Æc tÝnh kh¸c nhau: ®iÓm kh¸c nhau ®Çu nghiÖm víi mét sè l−îng rÊt phong phó vµ cã thÓ tiªn lµ kh¸c nhau vÒ nguån gèc cña chóng nh− tªn t¨ng sinh nh−ng vÉn gi÷ nguyªn tr¹ng th¸i ch−a biÖt 14
  3. TCNCYH phô b¶n 32 (6) - 2004 ho¸ qua nhiÒu thÕ hÖ. Trªn thùc tÕ nghiªn cøu vµ øng bµo mÇm bµo thai cã kh¶ n¨ng t¨ng sinh Ýt h¬n, dông l©m sµng, nhiÒu tr−êng hîp kh¶ n¨ng t¹o ra hÇu hÕt chØ cã thÓ t¨ng sinh qua 40 - 80 lÇn ph©n ®−îc trong phßng thÝ nghiÖm mét sè l−îng lín tÕ bµo chia. §Ó ®¬n gi¶n ho¸ vµ tiÖn dïng, th−êng ES vµ tõ mét tÕ bµo gèc bµo thai lµ hÕt søc cã ý nghÜa. Tuy EG ®−îc gäi chung lµ tÕ bµo gèc bµo thai. nhiªn ®èi víi nh÷ng tÕ bµo gèc cña c¸ thÓ ®· tr−ëng iii. TÕ bµo gèc cña c¸ thÓ tr−ëng thµnh rÊt khã cã thÓ t×m ra ®−îc nh÷ng ®iÒu kiÖn thµnh (adult Stem Cell): thÝch hîp trong phßng thÝ nghiÖm ®Ó cho nh÷ng tÕ TÕ bµo gèc cña c¸ thÓ tr−ëng thµnh còng gièng bµo gèc nµy cã thÓ t¨ng sinh mµ kh«ng biÖt ho¸. VÊn nh− tÊt c¶ nh÷ng tÕ bµo gèc kh¸c mang nh÷ng ®Æc ®Ò nµy còng ®· ®−îc thÊy ë nh÷ng tÕ bµo gèc t¹o ®iÓm chung cña tÕ bµo gèc nh−ng tÝnh mÒm dÎo vµ m¸u khi t¸ch ra khái m¸u ngo¹i vi hoÆc tuû x−¬ng, kh¶ n¨ng ph¸t triÓn biÖt ho¸ thµnh c¸c tÕ bµo chuyªn nu«i cÊy trong phßng thÝ nghiÖm sÏ dÉn ®Õn hoÆc lµ biÖt cña c¸c tæ chøc kh¸c h¹n chÕ h¬n so víi tÕ bµo chóng bÞ mÊt kh¶ n¨ng t¨ng sinh hoÆc lµ t¨ng sinh gèc bµo thai. TÕ bµo gèc cña c¸ thÓ tr−ëng thµnh nh−ng ë mét møc ®é rÊt thÊp nh−ng ng−îc l¹i nÕu (AS) cã trong nhiÒu tæ chøc cña ®éng vËt vµ ng−êi. truyÒn chóng cho sóc vËt hoÆc cho ng−êi th× chóng NhiÒu khi khã cã kh¶ n¨ng ph©n biÖt nh÷ng tÕ bµo l¹i cã kh¶ n¨ng t¨ng sinh rÊt lín. Khã kh¨n nµy lµm AS ®Æc hiÖu cña mét tæ chøc víi nh÷ng tÕ bµo tiÒn h¹n chÕ kh¶ n¨ng sö dông tÕ bµo gèc ng−êi tr−ëng th©n (progenitor). Nh÷ng tÕ bµo tiÒn th©n sÏ ph¸t thµnh ®Ó t¹o ra nh÷ng tÕ bµo chuyªn biÖt víi mét sè triÓn thµnh nh÷ng lo¹i tÕ bµo nhÊt ®Þnh cña mét tæ l−îng ®ñ lín phôc vô cho môc ®Ých cÊy ghÐp. ChÝnh chøc nh−ng kh«ng cã kh¶ n¨ng sinh ra tÊt c¶ c¸c lo¹i v× lÏ ®ã, nh÷ng th«ng tin cã ®−îc vÒ ®Þnh h−íng biÖt tÕ bµo cña tæ chøc ®ã nh− vËy chóng kh«ng ph¶i lµ ho¸ tÕ bµo gèc bµo thai thµnh nh÷ng tÕ bµo chuyªn nh÷ng tÕ bµo gèc thùc thô vÝ dô nh− tÕ bµo tiÒn th©n biÖt cã nh÷ng chøc n¨ng ®Æc hiÖu chñ yÕu dùa trªn dßng lympho biÖt ho¸ thµnh B, T, NK lymphocyte nh÷ng nghiªn cøu ë nh÷ng dßng tÕ bµo bµo thai chø kh«ng biÖt ho¸ ®−îc thµnh nh÷ng lo¹i tÕ bµo chuét hoÆc ng−êi nu«i cÊy in vitro. Ng−îc l¹i nh÷ng m¸u kh¸c. Trªn c¬ së ®ã ®· cã nh÷ng ý kiÕn cho r»ng hiÓu biÕt vÒ biÖt ho¸ cña tÕ bµo gèc ë c¸c c¸ thÓ lo¹i tÕ bµo tiÒn th©n nµy thay thÕ cho nh÷ng tÕ bµo tr−ëng thµnh cã ®−îc lµ nhê ë sù quan s¸t trªn nh÷ng gèc ë nh÷ng tæ chøc nh− vËy vµ ®−a ra kh¸i niÖm vÒ m« h×nh ®éng vËt thùc nghiÖm cÊy ghÐp hçn hîp c¸c nh÷ng tÕ bµo tiÒn th©n néi m¹c, tÕ bµo gèc cña c¬ tÕ bµo gèc cho nh÷ng sóc vËt thùc nghiÖm ®ã. x−¬ng, tÕ bµo biÓu m« ®Çu dßng ë da vµ hÖ thèng tiªu ii. TÕ bµo gèc bµo thai ng−êi ho¸, tÕ bµo gèc hoÆc tÕ bµo tiÒn th©n cña tuþ, gan. (Human Embryonic Stem cell) AS tån t¹i ë c¸c tæ chøc kh¸c nhau nh− tæ chøc N¨m 1998 nhãm nghiªn cøu cña James n·o, tuû x−¬ng vµ m¸u ngoµi ra cßn thÊy AS ë tuû Thomson ®· ph©n lËp vµ duy tr× ®−îc mét lo¹i tÕ r¨ng, tuû sèng, m¹ch m¸u, c¬ x−¬ng, biÓu b× da, bµo gèc bµo thai (ES: embryonic stem cell) tõ khèi èng tiªu ho¸, vâng m¹c, gi¸c m¹c, gan, tuþ. Nh− tÕ bµo bªn trong cña blastocysts cã ®−îc nhê thô vËy tÕ bµo AS thÊy ë nh÷ng tæ chøc ph¸t triÓn tõ c¶ tinh nh©n t¹o vµ sö dông cho môc ®Ých nghiªn cøu. 3 líp mÇm cña bµo thai. Cïng thêi gian nµy mét nghiªn cøu cña John §èi víi AS cho ®Õn nay cßn nhiÒu vÊn ®Ò vÉn Gearhart vµ céng sù ®· ph¸t hiÖn ra lµ cã mét lo¹i ch−a ®−îc x¸c ®Þnh râ vµ vÉn lµ nh÷ng môc tiªu tÕ bµo mÇm bµo thai (EG: embryonic germ cell) cã cÇn ®−îc nghiªn cøu nh−: ë gonodal ridge vµ mesenchyma cña bµo thai 9 1) Nguån gèc cña nh÷ng tÕ bµo gèc ë c¸ thÓ tuÇn tuæi. ES vµ EG ®Òu cã nh÷ng ®Æc tÝnh chung tr−ëng thµnh, t¹i sao nh÷ng tÕ bµo gèc gi÷ ®−îc ë c¬ b¶n cña mét tÕ bµo gèc nh−ng chóng còng cã tr¹ng th¸i kh«ng biÖt ho¸ trong lóc nh÷ng tÕ bµo nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau. Tr−íc tiªn lµ kh¸c nhau vÒ xung quanh nã ®· biÖt ho¸? tiÒm n¨ng t¨ng sinh tù t¸i t¹o nh−ng kh«ng biÖt 2) LiÖu cã thÓ nu«i cÊy tÕ bµo gèc cña c¸ thÓ ho¸ trong mét thêi gian dµi trªn nu«i cÊy in vitro. tr−ëng thµnh lµm t¨ng kh¶ n¨ng t¨ng sinh ngoµi c¬ TÕ bµo gèc bµo thai cña ng−êi cã thÓ t¨ng sinh thÓ ®Ó phôc vô nh− mét nguån tÕ bµo v« h¹n cung trong 2 n¨m qua 300 - 450 lÇn ph©n chia cßn tÕ cÊp cho ghÐp hay kh«ng? 15
  4. TCNCYH phô b¶n 32 (6) - 2004 3) Cã bao nhiªu lo¹i tÕ bµo gèc cña c¸ thÓ 1. §Æc ®iÓm chung cña tÕ bµo gèc t¹o m¸u: tr−ëng thµnh vµ cã thÓ t×m thÊy chóng trong nh÷ng TÕ bµo gèc t¹o m¸u lµ nh÷ng tÕ bµo t¹o ra c¸c tÕ tæ chøc nµo? Còng ®· cã nh÷ng b»ng chøng cho bµo m¸u vµ tÕ bµo miÔn dÞch, ®¶m nhiÖm qu¸ tr×nh thÊy tÕ bµo gèc cña c¸ thÓ tr−ëng thµnh lµ lo¹i tÕ duy tr× t¸i t¹o m¸u mét c¸ch h»ng ®Þnh, s¶n xuÊt ra bµo cã trong c¬ thÓ víi mét sè l−îng nhá nh−ng l¹i hµng tû tÕ bµo m¸u mçi ngµy. TÕ bµo gèc t¹o m¸u cã thÓ gÆp trong nhiÒu tæ chøc kh¸c nhau. còng nh− c¸c tÕ bµo gèc kh¸c cã 2 ®Æc tÝnh c¬ b¶n: 4) B»ng chøng nµo chøng tá tÝnh mÒm dÎo - Tù t¸i t¹o: cã kh¶ n¨ng ph©n chia t¹o ra nh÷ng cña tÕ bµo gèc ë c¸ thÓ tr−ëng thµnh lµ râ rÖt nhÊt tÕ bµo gèc t¹o m¸u kh¸c gièng nh− chÝnh nã. vµ kh¶ n¨ng t¹o ra nh÷ng tÕ bµo cña c¸c tæ chøc - BiÖt ho¸: cã kh¶ n¨ng biÖt ho¸ thµnh nh÷ng tÕ kh¸c nh− thÕ nµo? bµo chuyªn biÖt víi nh÷ng chøc n¨ng kh¸c nhau. 5) Cã hay kh«ng cã mét lo¹i tÕ bµo gèc ®a Nh÷ng nghiªn cøu c¬ b¶n vÒ tÕ bµo gèc t¹o n¨ng?tuy vÉn lµ lý thuyÕt nh−ng còng ®· cã nh÷ng m¸u b¾t ®Çu vµo nh÷ng n¨m 1960, tËp trung vµo c¬ së thùc nghiÖm chøng tá cho gi¶ ®Þnh nµy. chñ ®Ò x¸c ®Þnh tÕ bµo gèc t¹o m¸u vµ ®Æc tÝnh cña Nh÷ng tÕ bµo tuÇn hoµn trong dßng m¸u cã thÓ cã nã. Nh÷ng nghiªn cøu ®Çu tiªn ®−îc tiÕn hµnh trªn nhiÒu kh¶ n¨ng lµ nh÷ng tÕ bµo ®a n¨ng, chóng cã chuét vµ lµ nÒn mãng cho nh÷ng nghiªn cøu t−¬ng thÓ t¸ch ra khái tuÇn hoµn vµ c− ngô ë nh÷ng tæ tù trªn ng−êi sau nµy. Nghiªn cøu vÒ tÕ bµo gèc lµ chøc kh¸c nhau. Nh÷ng tÕ bµo ®ang ph©n chia nh÷ng nghiªn cøu cùc kú khã kh¨n, tr−íc hÕt do th−êng thÊy ë gÇn c¸c m¹ch m¸u. lo¹i tÕ bµo nµy rÊt hiÕm, trong tuû x−¬ng kho¶ng 6) TÝnh mÒm dÎo cña c¸c tÕ bµo gèc cña c¸ 10. 000 - 15. 000 tÕ bµo míi cã 1 tÕ bµo gèc t¹o thÓ tr−ëng thµnh in vivo b×nh th−êng hay kh«ng vµ m¸u thùc thô cßn ë m¸u ngo¹i vi kho¶ng 100. 000 nÕu b×nh th−êng th× cã ph¶i lµ b×nh th−êng ®èi víi tÕ bµo b¹ch cÇu míi cã 1 tÕ bµo gèc t¹o m¸u. tÊt c¶ c¸c lo¹i tÕ bµo gèc cña c¸ thÓ tr−ëng thµnh TÕ bµo gèc t¹o m¸u gièng nh− nh÷ng b¹ch cÇu c¶ hay kh«ng vµ tÝn hiÖu g× ®· ®iÒu hoµ qu¸ tr×nh t¨ng vÒ h×nh d¸ng vµ mét sè tÝnh chÊt khi ®−îc nu«i cÊy v× sinh vµ biÖt ho¸ mét c¸ch mÒm dÎo nh− vËy? thÕ rÊt khã ph©n biÖt vµ nhËn ra chóng b»ng h×nh th¸i iv. TÕ bµo gèc t¹o m¸u (Hematopoietic häc. Ngay c¶ cho ®Õn nay, tuy ®· t×m thÊy nh÷ng Stem Cell) protein bÒ mÆt cña tÕ bµo nh−ng nã còng gÇn gièng Cho tíi nay tÕ bµo gèc t¹o m¸u ®· ®−îc nghiªn nh− nh÷ng marker cña b¹ch cÇu kh¸c. N¨m 1988 cøu h¬n nöa thÕ kû vµ lµ mét trong nh÷ng lÜnh vùc Weissman vµ céng sù ®· x¸c ®Þnh ®−îc nh÷ng lý thó nhÊt, cã nh÷ng tiÕn bé nhanh nhÊt trong y marker bÒ mÆt cña nh÷ng tÕ bµo gèc t¹o m¸u ë chuét sinh häc hiÖn nay. Nh÷ng ph¸t hiÖn mang tÝnh chÊt vµ 4 n¨m sau (1992) ®−a ra nh÷ng marker t−¬ng tù ®ét ph¸ c¶ vÒ thùc nghiÖm vµ l©m sµng ®· më réng cña tÕ bµo gèc t¹o m¸u ë ng−êi. ph¹m vi sö dông vµ cung cÊp tÕ bµo gèc. NhiÒu Nh÷ng marker bÒ mÆt tÕ bµo gèc t¹o m¸u øng dông ®· ®−îc thùc hiÖn nh−ng vÉn cßn rÊt (theo Weissman vµ céng sù) nhiÒu kh¶ n¨ng øng dông ®Çy høa hÑn. Nh÷ng Chuét Ng−êi ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ míi nh− ghÐp tÕ bµo gèc ®Ó + CD34 (±) CD34+ chèng khèi u cho nh÷ng ung th− ch−a cã kh¶ n¨ng SCA - 1+ CD59+ ®iÒu trÞ ®−îc b»ng nh÷ng ph−¬ng ph¸p kh¸c, ghÐp Thy1+ (±) CD 90 tù th©n cho nh÷ng bÖnh tù miÔn, ®iÒu trÞ b»ng gen CD38+ CD38+ (±) vµ hµn g¾n söa ch÷a l¹i tæ chøc. §· cã rÊt nhiÒu C - kit+ C - kit+ (±) nghiªn cøu vÒ tÝnh chÊt sinh häc cña tÕ bµo gèc t¹o m¸u vµ nh÷ng vÊn ®Ò cã liªn quan nh−ng nh÷ng Nh÷ng marker cña tÕ bµo gèc t¹o m¸u cã b¶n hiÓu biÕt hiÖn nay vÒ kü thuËt còng nh− vÒ tÕ bµo chÊt lµ c¸c protein bÒ mÆt cã thÓ g¾n víi nh÷ng häc cßn ch−a ®ñ ®Ó thùc hiÖn ®−îc hÕt nh÷ng kh¸ng thÓ monoclonal ®Æc hiÖu t−¬ng øng. TÝnh ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ dïng tÕ bµo gèc t¹o m¸u ®Çy tiÒm n¨ng vµ høa hÑn. 16
  5. TCNCYH phô b¶n 32 (6) - 2004 chÊt nµy ®−îc sö dông lµm nguyªn lý c¬ b¶n cho truyÒn tr¶ l¹i hång cÇu vµ nh÷ng tÕ bµo kh¸c. B»ng kü thuËt ph¸t hiÖn tÕ bµo gèc t¹o m¸u. c¸ch nµy cã thÓ thu ®−îc sè l−îng tÕ bµo gèc nhiÒu Weissman ®· nghiªn cøu vµ cho thÊy r»ng tiªm h¬n 2 lÇn nÕu lÊy tõ tuû x−¬ng. GhÐp tÕ bµo gèc hçn hîp tÕ bµo cã nhiÒu tÕ bµo gèc cña chuét thuÇn m¸u ngo¹i vi cã thÓ cho nh÷ng kÕt qu¶ tèt h¬n thÓ chñng cho mét chuét kh¸c ®· ®−îc chiÕu tia liÒu hiÖn ë møc ®é sèng tèt h¬n, mäc ghÐp nhanh h¬n, chÕt, th× chuét nhËn cã thÓ tù lËp l¹i t¹o m¸u vµ s¶n thêi gian phôc håi nh÷ng tÕ bµo m¸u nh− b¹ch cÇu, xuÊt tÊt c¶ c¸c dßng tÕ bµo m¸u mang ®Æc ®iÓm tÕ tiÓu cÇu, phôc håi kh¶ n¨ng b¶o vÖ miÔn dÞch, kh¶ bµo m¸u cña chuét cho trong suèt cuéc sèng cña nã. n¨ng cÇm m¸u nhanh h¬n so víi ghÐp tÕ bµo gèc Mét tÕ bµo gèc cã thÓ s¶n xuÊt ra tÊt c¶ c¸c dßng tÕ cña tuû x−¬ng. bµo trong vßng 7 tuÇn vµ kho¶ng 30 tÕ bµo gèc cã thÓ - M¸u cuèng rèn: vµo cuèi nh÷ng n¨m 1980 ®Çu ®ñ ®Ó cøu con chuét ®· bÞ chiÕu tia liÒu chÕt, t¸i lËp 1990 ®· ph¸t hiÖn thÊy m¸u cña cuèng rèn vµ rau thai toµn bé c¸c quÇn thÓ tÕ bµo cña tuû x−¬ng. cã nhiÒu tÕ bµo gèc t¹o m¸u. Tr−êng hîp sö dông tÕ 2. Nh÷ng nguån cung cÊp tÕ bµo gèc t¹o bµo gèc t¹o m¸u tõ m¸u cuèng rèn ®Çu tiªn lµ tr−êng m¸u: hîp ghÐp cho mét trÎ em bÞ thiÕu m¸u Fanconi. Tõ - Tuû x−¬ng: nguån tÕ bµo gèc t¹o m¸u cæ ®iÓn ®ã cho ®Õn nay lÊy m¸u cuèng rèn phôc vô cho ghÐp lµ tuû x−¬ng. H¬n 40 n¨m kü thuËt ghÐp tuû x−¬ng ®· t¨ng rÊt nhanh, nhiÒu trung t©m l−u tr÷ m¸u cuèng ®· ®−îc thùc hiÖn b»ng c¸ch g©y mª bÖnh nh©n rèn ®· ®−îc thµnh lËp vµ ph¸t triÓn. Ng©n hµng m¸u cho sau ®ã chäc hót tuû x−¬ng ë x−¬ng chËu. cuèng rèn New York lµ mét ng©n hµng lín nhÊt n−íc Kho¶ng 100. 000 tÕ bµo trong tuû x−¬ng cã 1 tÕ Mü ®· b¾t ®Çu lÊy vµ dù tr÷ m¸u cuèng rèn tõ 1992, bµo lµ tÕ bµo gèc t¹o m¸u dµi ngµy (long - term cho tíi nay ®· thu ®−îc hµng v¹n mÉu vµ ®· cung cÊp blood forming cell) cßn nh÷ng tÕ bµo kh¸c lµ tÕ cho bÖnh nh©n sö dông hµng ngµn ®¬n vÞ m¸u cuèng bµo ®Öm, tÕ bµo ®Öm gèc, tÕ bµo tiÒn th©n cña m¸u rèn. NhiÒu bÖnh nh©n ®Æc biÖt lµ trÎ em ®−îc nhËn vµ nh÷ng tÕ bµo m¸u ®· vµ ®ang tr−ëng thµnh. ghÐp m¸u cuèng rèn ®· sèng ®Õn nay ®−îc 9 - 10 - M¸u ngo¹i vi: nguån tÕ bµo gèc lÊy trùc tiÕp n¨m. M¸u cuèng rèn tá ra lµ mét nguån tÕ bµo gèc tõ tuû x−¬ng dïng trong y häc ®Ó ®iÒu trÞ ®ang ®i t¹o m¸u cã gi¸ trÞ. Tuy nhiªn, nhiÒu c«ng tr×nh vÉn dÇn vµo lÞch sö. Ngµy nay nguån tÕ bµo gèc t¹o ®ang tiÕp tôc nghiªn cøu ®Ó ®−a ra nh÷ng kÕt luËn vÒ m¸u tõ m¸u ngo¹i vi ®−îc −a chuéng h¬n. Vµi ®Æc tÝnh sinh häc cña tÕ bµo gèc tõ m¸u cuèng rèn, chôc n¨m gÇn ®©y ®· biÕt ®−îc r»ng trong dßng sù kh¸c biÖt cña chóng so víi c¸c tÕ bµo t−¬ng tù lÊy m¸u tuÇn hoµn cã chøa mét sè l−îng nhá nh÷ng tÕ tõ tuû x−¬ng vµ m¸u ngo¹i vi, còng nh− sù kh¸c nhau bµo gèc vµ tÕ bµo tiÒn th©n t¹o m¸u, ®Æc biÖt trong vÒ chÊt l−îng cña nh÷ng tÕ bµo ®· ®−îc biÖt ho¸ tõ kho¶ng 10 n¨m gÇn ®©y ®· biÕt thªm lµ cã thÓ lµm nh÷ng tÕ bµo gèc cã nguån gèc xuÊt xø kh¸c nhau. cho nh÷ng tÕ bµo gèc t¹o m¸u di chuyÓn tõ tuû - HÖ thèng t¹o m¸u bµo thai: mét nguån tÕ x−¬ng ra m¸u ngo¹i vi víi mét sè l−îng lín h¬n bµo gèc t¹o m¸u quan träng ®−îc dïng chØ trong b»ng c¸ch tiªm nh÷ng cytokin nh− lµ yÕu tè kÝch nghiªn cøu chø kh«ng sö dông trong l©m sµng ®ã thÝch t¹o clon b¹ch cÇu h¹t (G - CSF). Tõ 1998 ®Õn lµ tÕ bµo gèc cña bµo thai sóc vËt, th−êng dïng lµ nay ®a sè nh÷ng tr−êng hîp ghÐp "tuû x−¬ng", tÕ bµo thai chuét. Nh÷ng ®¶o m¸u xuÊt hiÖn ë tói bµo dïng ®Ó ghÐp ®−îc lÊy tõ m¸u ngo¹i vi chø no·n hoµng thÓ hiÖn ho¹t tÝnh t¹o m¸u sím nhÊt kh«ng ph¶i tõ tuû x−¬ng. Sö dông nguån tÕ bµo vµo ngµy thø 7. Dizierzak vµ cs (1998) ®· m« t¶ tÕ gèc cã trong m¸u ngo¹i vi ®· lµm cho kü thuËt bµo gèc t¹o m¸u ph¸t triÓn vµo kho¶ng ngµy 10 - "ghÐp tuû x−¬ng” dÔ dµng h¬n ®èi víi nh÷ng 11 cña bµo thai chuét (ë ng−êi lµ vµo tuÇn 4 - 6), ng−êi cho: kh«ng cÇn g©y mª, Ýt ®au vµ l¹i cã ®−îc nã ph©n chia vµ trong vßng mét hai ngµy sÏ di nh÷ng tÕ bµo tèt h¬n dïng cho ghÐp. Dïng thiÕt bÞ chuyÓn tíi gan. ë gan chóng tiÕp tôc ph©n chia vµ tù ®éng t¸ch c¸c thµnh phÇn vµ tÕ bµo m¸u ®Ó t¸ch di chuyÓn réng ra tíi l¸ch, tíi tuyÕn øc vµ tíi tuû tÕ bµo gèc t¹o m¸u CD34+ cña ng−êi cho ®· ®−îc x−¬ng khi gÇn tíi ngµy sinh. huy ®éng tÕ bµo gèc tõ tuû x−¬ng ra ngo¹i vi cßn 17
  6. TCNCYH phô b¶n 32 (6) - 2004 Trong khi cã rÊt nhiÒu nghiªn cøu vÒ tÕ bµo gèc thai vµ nhËn thÊy r»ng nh÷ng tÕ bµo t¹o m¸u ®ang t¹o m¸u cña bµo thai chuét vµ cña nh÷ng sóc vËt ph©n chia tÝch cùc tõ nh÷ng tÕ bµo gèc bµo thai kh¸c th× chØ cã rÊt Ýt c«ng tr×nh ®Ò cËp tíi tÕ bµo nÕu chóng còng gièng nh− nh÷ng tÕ bµo ®ang ph©n gèc t¹o m¸u cña bµo thai ng−êi. GÇn ®©y Gallacher chia kh¸c th× sÏ kh«ng tù cã kh¶ n¨ng ®Ëu ghÐp vµ vµ mét sè t¸c gi¶ kh¸c ®· th«ng b¸o lµ t×m thÊy tÕ phôc håi l¹i t¹o m¸u ë nh÷ng con vËt ®· bÞ ph¸ huû bµo gèc t¹o m¸u tuÇn hoµn trong m¸u cña nh÷ng tuû x−¬ng nh−ng chóng cã thÓ ®ãng mét vai trß bµo thai ng−êi tuÇn 12 - 18 bÞ n¹o bá. Nh÷ng tÕ quan träng trong qu¸ tr×nh t¹o ra nguån cung cÊp bµo trong m¸u tuÇn hoµn nµy mang nh÷ng marker tÕ bµo gèc t¹o m¸u ph¸t triÓn trong m«i tr−êng kh¸c víi nh÷ng tÕ bµo ë gan, tuû x−¬ng bµo thai vµ nu«i cÊy. Nh÷ng tÕ bµo ®ang ph©n chia còng dÔ m¸u cuèng rèn. ®−îc sö dông cho thao t¸c gen h¬n so víi nh÷ng tÕ - TÕ bµo gèc bµo thai vµ tÕ bµo mÇm bµo thai: bµo gèc cña ng−êi lín. Eaves dù ®o¸n r»ng nh÷ng tõ 1985 cã nhiÒu nghiªn cøu ®· cã thÓ thu ®−îc tÕ bµo gèc t¹o m¸u cã nguån gèc tõ bµo thai cã nh÷ng tÕ bµo tiÒn th©n cña c¸c dßng tÕ bµo m¸u tõ tÝnh chÊt mÒm dÎo h¬n vµ cã kh¶ n¨ng tù t¸i t¹o nh÷ng tÕ bµo gèc bµo thai chuét. Nh÷ng tÕ bµo gèc nhiÒu h¬n so víi nh÷ng tÕ bµo gèc t¹o m¸u cña bµo thai chuét trong nu«i cÊy khi cã mÆt c¸c yÕu tè ng−êi lín. ph¸t triÓn thÝch hîp, cã thÓ t¹o ra hÇu hÕt c¸c lo¹i 3. Sù kh¸c nhau cña nh÷ng tÕ bµo gèc t¹o tÕ bµo m¸u kh¸c nhau, nh−ng ch−a thÓ t¹o ra ®−îc m¸u cã nguån gèc kh¸c nhau: nh÷ng tÕ bµo gèc t¹o m¸u thùc thô nghÜa lµ ch−a Nãi chung nh÷ng tÕ bµo gèc t¹o m¸u ®−îc lÊy cã kh¶ n¨ng thu ®−îc nh÷ng tÕ bµo ®Ó ghÐp cho tõ nh÷ng tæ chøc ë nh÷ng giai ®o¹n ph¸t triÓn sím nh÷ng con vËt ®· chiÕu tia liÒu chÕt ®Ó lµm cho nã h¬n cã kh¶ n¨ng tù t¨ng sinh lín h¬n, kh¸c nhau cã thÓ t¸i t¹o kh¶ n¨ng t¹o m¸u l©u dµi. vÒ kh¶ n¨ng ®Ëu ghÐp t¹i nh÷ng vÞ trÝ thÝch hîp vµ H×nh ¶nh vÒ tÕ bµo gèc vµ tÕ bµo mÇm bµo thai vÒ ®Æc tÝnh cña c¸c dÊu Ên bÒ mÆt tÕ bµo, chóng ng−êi cßn ch−a ®−îc m« t¶ râ. N¨m 1999 James th−êng Ýt bÞ hÖ thèng miÔn dÞch ®µo th¶i, do vËy Thomson vµ céng sù cho biÕt r»ng hä cã thÓ thu mµ chóng cã thÓ ®−îc sö dông nhiÒu h¬n trong ®−îc tÕ bµo gèc bµo thai ng−êi vµ hiÖn nay cã thÓ lÜnh vùc ®iÒu trÞ ghÐp. Khi di chuyÓn tõ nh÷ng n¬i nu«i cÊy chóng trong phßng thÝ nghiÖm ®Ó t¹o ra c− tró tr−íc ®ã trong giai ®o¹n ph¸t triÓn bµo thai nh÷ng tÕ bµo tiÒn th©n cña c¸c dßng tÕ bµo m¸u. tíi tuû x−¬ng lµ n¬i c− tró sau nµy vµ ë ng−êi lín, C¸c nhµ khoa häc israel ®· thùc hiÖn nh÷ng thÝ tÕ bµo gèc t¹o m¸u cã nh÷ng thay ®æi nhÊt ®Þnh. Sè nghiÖm lµm cho tÕ bµo gèc bµo thai ng−êi s¶n xuÊt l−îng t−¬ng ®èi cña tÕ bµo CD34+ t¸ch ®−îc tõ ra nh÷ng tÕ bµo t¹o m¸u vµ nh÷ng tÕ bµo nµy cã m¸u cuèng rèn gi¶m dÇn theo tuæi cña thai nh−ng kh¶ n¨ng s¶n xuÊt ra nh÷ng s¶n phÈm cña nã nh− nh÷ng ph©n tö kÕt dÝnh trªn bÒ mÆt tÕ bµo l¹i t¨ng nh÷ng protein cña m¸u, nh÷ng gamma - globin... dÇn lªn. Sù biÕn ®æi nµy cã thÓ ph¶n ¸nh sù chuÈn Shamblott vµ ®ång nghiÖp (2001) ®· chøng minh lµ bÞ cña tÕ bµo cho qu¸ tr×nh thay ®æi vÞ trÝ c− tró tÕ bµo mÇm bµo thai ng−êi nu«i cÊy trong nh÷ng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña thai, c− tró t¹i gan ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh sÏ t¹o ra ®−îc nh÷ng tÕ bµo chuyÓn tíi c− tró t¹i tuû x−¬ng. Tuy nhiªn nhËn CD34+. Nh−ng liÖu nh÷ng tÕ bµo cã nguån gèc tõ xÐt nµy còng ch−a ph¶i hoµn toµn ®−îc nhÊt trÝ do tÕ bµo gèc bµo thai hoÆc tÕ bµo mÇm bµo thai trong rÊt khã x¸c ®Þnh ®−îc nh÷ng thay ®æi vÒ sè l−îng nu«i cÊy ®· t¹o ra tÕ bµo m¸u cã kh¶ n¨ng tù t¸i cña nh÷ng tÕ bµo gèc t¹o m¸u. t¹o vµ kh¶ n¨ng biÖt ho¸ thµnh tÊt c¶ c¸c lo¹i tÕ Sù kh¸c nhau quan träng vÒ mÆt thùc hµnh gi÷a bµo m¸u trong mét thêi gian dµi hay kh«ng?, ®©y nh÷ng tÕ bµo gèc lÊy tõ ng−êi lín vµ lÊy tõ m¸u vÉn cßn lµ mét vÊn ®Ò cÇn ®−îc tiÕp tôc nghiªn cøu cuèng rèn lµ sè l−îng tÕ bµo. Khã cã thÓ lÊy ®−îc nghiªm tóc vµ chÆt chÏ h¬n n÷a. Connie Eaves so ®ñ sè l−îng tÕ bµo gèc tõ m¸u cuèng rèn ®Ó ghÐp s¸nh tÕ bµo gèc t¹o m¸u cã nguån gèc tõ gan bµo cho ng−êi lín (tèi thiÓu cÇn kho¶ng 3 - 10x106 tÕ thai, m¸u cuèng rèn vµ tuû x−¬ng cña ng−êi lín, bµo/kg c©n nÆng) mµ chØ ®ñ ghÐp cho trÎ em. nh÷ng tÕ bµo cã nguån gèc tõ nh÷ng tæ chøc bµo Nh−ng khi sö dông tÕ bµo gèc t¹o m¸u cña cuèng 18
  7. TCNCYH phô b¶n 32 (6) - 2004 rèn ®Ó ghÐp th× kh¶ n¨ng xÈy ra bÖnh m¶nh ghÐp bµo vµ ho¹t tÝnh cña nã gi¶m dÇn theo tuæi vµ lµm chèng chñ sÏ Ýt h¬n h¬n so víi dïng tÕ bµo gèc cña cho nh÷ng teromere ng¾n dÇn l¹i. Gi¶m ®é dµi cña ng−êi lín vµ l¹i cã thÓ tån t¹i, sèng l©u h¬n ë c¸c teromere vµ ho¹t tÝnh cña men teromerase cã ng−êi nhËn. Nh÷ng nghiªn cøu in vitro vµ nghiªn thÓ lµm gi¶m qu¸ tr×nh tù t¹o míi cña tÕ bµo gèc. cøu trªn m« h×nh ®éng vËt ®· cho thÊy r»ng nh÷ng Nh÷ng yÕu tè cña nh÷ng tÕ bµo ®Öm còng cã vai tÕ bµo CD34+ ë m¸u cuèng rèn ng−êi cã kh¶ n¨ng trß quan träng trong t¸i t¹o tÕ bµo gèc. t¨ng sinh nhiÒu h¬n so víi nh÷ng tÕ bµo gèc cña Trong qu¸ tr×nh t¹o ra nh÷ng tÕ bµo m¸u tuÇn tuû x−¬ng. hoµn tr−ëng thµnh mét tÕ bµo gèc tr¶i qua kho¶ng GhÐp khèi tÕ bµo gèc lÊy tõ m¸u ngo¹i vi sÏ 17 - 19 lÇn ph©n chia t¹o nªn mét khuyÕch ®¹i cho kh¶ n¨ng mäc ghÐp nhanh h¬n nh−ng l¹i dÔ thµnh kho¶ng 170000 - 720000. Cã nhiÒu yÕu tè g©y nªn bÖnh m¶nh ghÐp chèng chñ h¬n. Nh÷ng tÕ ph¸t triÓn, nhiÒu cytokin lµ nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n bµo gèc t¹o m¸u ®−îc huy ®éng b»ng cytokin tõ lµm cho c¸c tÕ bµo tiÒn th©n trë thµnh nh÷ng lo¹i tÕ tuû x−¬ng ra m¸u ngo¹i vi cã thÓ dÔ t¹o ®−îc bµo m¸u kh¸c nhau. Nh÷ng yÕu tè nµy t−¬ng t¸c nh÷ng gen tõ nh÷ng vector cña virus h¬n lµ nh÷ng víi nhau hÕt søc phøc t¹p t¹o nªn mét hÖ thèng tÕ bµo gèc t¹o m¸u cña tuû x−¬ng kh«ng ®−îc huy kiÓm so¸t vÒ di truyÒn vµ ®iÒu phèi t¹o m¸u mét ®éng. c¸ch hoµn h¶o, tinh tÕ. 4. Vai trß vµ ho¹t ®éng cña tÕ bµo gèc t¹o ë ng−êi tr−ëng thµnh, tÕ bµo gèc t¹o m¸u m¸u th−êng chung sèng cïng víi tæ chøc ®Öm trong tuû TÕ bµo gèc t¹o m¸u cã 4 ho¹t tÝnh chñ yÕu: x−¬ng nh−ng chóng còng cã thÓ cã mÆt ë l¸ch, 1) Cã thÓ tù t¸i t¹o, tuÇn hoµn ngo¹i vi vµ ë nh÷ng tæ chøc kh¸c. CÊu 2) Cã thÓ biÖt ho¸ tróc vµ vi m«i cña tuû x−¬ng lµ rÊt quan träng ®èi 3) Cã thÓ di chuyÓn ra khái tuû x−¬ng ®i vµo víi c¶ sù ®Ëu ghÐp cña nh÷ng tÕ bµo ®−îc ghÐp vµ m¸u tuÇn hoµn, c¶ nhiÖm vô gi÷ cho nh÷ng tÕ bµo gèc vÉn cßn lµ 4) Cã thÓ tr¶i qua qu¸ tr×nh chÕt theo ch−¬ng quÇn thÓ tÕ bµo cã thÓ tù t¸i t¹o míi. Tæ chøc ®Öm tr×nh - apoptosis. còng rÊt quan träng ®Ó duy tr× trËt tù qu¸ tr×nh t¨ng Nh÷ng kü thuËt nu«i cÊy ®Ó ph¸t triÓn t¨ng sè sinh, biÖt ho¸ vµ tr−ëng thµnh cña c¸c tÕ bµo m¸u. l−îng vµ duy tr× nh÷ng tÕ bµo gèc t¹o m¸u thùc TÕ bµo gèc t¹o m¸u cã thÓ di chuyÓn khái tuû thô, gi÷ nguyªn ®−îc nh÷ng ®Æc tÝnh cña chóng vµ x−¬ng vµ còng cã thÓ di chuyÓn trë l¹i tuû x−¬ng. gi÷ cho chóng ch−a biÖt ho¸ lu«n lµ mét môc tiªu Nh÷ng tÕ bµo gèc t¹o m¸u ®−îc huy ®éng ra m¸u nghiªn cøu quan träng bëi v× nh− vËy cã thÓ cung tuÇn hoµn hÇu hÕt lµ nh÷ng tÕ bµo ®ang kh«ng cÊp ®−îc mét nguån tÕ bµo v« h¹n cho ®iÒu trÞ ph©n chia. Nh÷ng ph©n tö kÕt dÝnh cña tæ chøc ghÐp vµ nghiªn cøu. Th«ng th−êng trong nu«i cÊy ®Öm ®ãng vai trß quan träng trong qu¸ tr×nh di khi thÊy tÕ bµo ph¸t triÓn nhanh th× th−êng ph¶n chuyÓn cña c¸c tÕ bµo gèc t¹o m¸u, g¾n víi tæ ¸nh t×nh tr¹ng biÖt ho¸ cña nh÷ng tÕ bµo gèc thµnh chøc ®Öm vµ truyÒn nh÷ng tÝn hiÖu ®iÒu hoµ qu¸ nh÷ng tÕ bµo tiÒn th©n vµ cã thÓ tiÕp tôc biÖt ho¸ tr×nh tù t¸i t¹o vµ biÖt ho¸ thµnh tÕ bµo tiÒn th©n. thµnh c¸c dßng tÕ bµo m¸u nh−ng kh«ng tù t¸i t¹o Nh÷ng tÕ bµo m¸u trong tuû x−¬ng ®−îc ®iÒu ra chÝnh nã. Nh÷ng tÕ bµo gèc thùc thô ph©n chia hoµ b»ng c¬ chÕ di truyÒn vµ c¬ chÕ ph©n tö. TÕ vµ t¹o ra tÕ bµo thay thÕ chÝnh nã mét c¸ch chËm bµo gèc t¹o m¸u cã thÓ biÕt khi nµo cÇn dõng qu¸ ch¹p trong tuû x−¬ng cña ng−êi lín. B»ng nh÷ng tr×nh t¨ng sinh. Apoptosis lµ qu¸ tr×nh chÕt theo ph©n tÝch vÒ gen ®· cho phÐp nghiªn cøu nh÷ng ch−¬ng tr×nh cña tÕ bµo trong ®ã tÕ bµo tù ph¸ huû thay ®æi ho¹t tÝnh cña men teromerase vµ teromere khi chóng kh«ng cßn cÇn thiÕt n÷a hoÆc khi chóng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. Teromere lµ mét vïng trë nªn cã h¹i. Nh÷ng tÝn hiÖu ®Æc biÖt g©y nªn ADN ë cuèi cña nh÷ng nhiÔm s¾c thÓ vµ nã cã thÓ apoptosis cña nh÷ng tÕ bµo gèc cßn ch−a ®−îc ®−îc kÐo dµi ra nhê men teromerase. Ho¹t tÝnh cña biÕt. ThiÕu nh÷ng tÝn hiÖu duy tr× sù sèng tõ tæ men teromerase cÇn thiÕt cho sù biÖt ho¸ cña tÕ chøc ®Öm cña tuû x−¬ng cã kh¶ n¨ng lµ mét tÝn 19
  8. TCNCYH phô b¶n 32 (6) - 2004 hiÖu cho apoptosis. Gi¶ ®Þnh nµy ®· ®−îc chøng t¹o m¸u cña bÖnh nh©n khái c¬ thÓ t¹i nh÷ng thêi minh b»ng mét sè thÝ nghiÖm khi dïng c¸c kh¸ng ®iÓm thÝch hîp vµ tiÕn hµnh ghÐp trë l¹i cho bÖnh thÓ ®Ó ph¸ nh÷ng vÞ trÝ g¾n kÕt cña tÕ bµo gèc t¹o nh©n ®Ó thay thÕ nh÷ng tÕ bµo t¹o m¸u ®· bÞ tæn m¸u vµo tæ chøc ®Öm ®· lµm apoptosis sím xÈy ra. th−¬ng hay bÞ ph¸ huû trong thêi gian ®iÒu trÞ, duy v. sö dông tÕ bµo gèc trong ®iÒu trÞ tr× kh¶ n¨ng t¹o m¸u b×nh th−êng. TÕ bµo gèc t¹o 1. Sö dông tÕ bµo gèc t¹o m¸u m¸u ®−îc lÊy tõ tuû x−¬ng hoÆc ®−îc huy ®éng ra TÕ bµo gèc t¹o m¸u ®· ®−îc sö dông rÊt hiÖu m¸u ngo¹i vi vµ ®−îc t¸ch khái c¬ thÓ, l−u gi÷ b¶o qu¶ nh− lµ mét nguån tÕ bµo cung cÊp cho ghÐp ®Ó qu¶n chóng d−íi nh÷ng ®iÒu kiÖn thÝch hîp trong ®iÒu trÞ cho nhiÒu bÖnh lý ¸c tÝnh vµ kh«ng ¸c tÝnh thêi gian ®iÒu trÞ tÝch cùc cho bÖnh nh©n. Khi t¸c cña c¬ quan t¹o m¸u vµ c¸c c¬ quan tæ chøc kh¸c. dông cã h¹i cña ho¸ chÊt vµ bøc x¹ ®· ®−îc lo¹i Nguån tÕ bµo gèc ®−îc sö dông bao gåm c¶ tÕ bµo bá, bÖnh nh©n sÏ ®−îc truyÒn l¹i chÝnh tÕ bµo gèc gèc t¹o m¸u cña tuû x−¬ng, cña m¸u ngo¹i vi vµ t¹o m¸u cña hä. Qui tr×nh nµy ®−îc gäi lµ ghÐp tÕ bµo gèc t¹o m¸u tù th©n. GhÐp tÕ bµo gèc t¹o m¸u m¸u cuèng rèn. øng dông c¶ ghÐp tù th©n vµ ghÐp tù th©n trong ®iÒu trÞ ung th− Ýt cã nh÷ng nguy c¬ ®ång lo¹i phï hîp víi tõng tr−êng hîp cã chØ ®Þnh do bÊt ®ång miÔn dÞch vµ bÖnh ghÐp chèng chñ ghÐp tÕ bµo gèc t¹o m¸u. nh− trong ghÐp ®ång lo¹i nh−ng l¹i cã nguy c¬ t¸i Mét trong nh÷ng øng dông l©m sµng ®Çu tiªn lµ ph¸t bÖnh do cã thÓ cßn sãt nh÷ng tÕ bµo bÖnh lý dïng tÕ bµo gèc t¹o m¸u ®Ó ®iÒu trÞ nh÷ng bÖnh ung trong khèi tÕ bµo chøa tÕ bµo gèc t¹o m¸u cïng th− cña m¸u nh− leukemia, myeloma vµ lymphoma. ®−îc truyÒn trë l¹i cho bÖnh nh©n. HiÖn nay ®· cã Nh÷ng bÖnh nµy ph¸t sinh do nh÷ng tÕ bµo b¹ch cÇu nh÷ng ph−¬ng ph¸p t¸ch vµ chän thuÇn khiÕt t¨ng sinh kh«ng kiÓm so¸t ®−îc. Trong nh÷ng tr−êng nh÷ng tÕ bµo gèc t¹o m¸u tr−íc khi l−u tr÷ nhê vËy hîp nµy ng−êi ta dïng tia x¹ hoÆc ho¸ chÊt ph¸ huû cã thÓ h¹n chÕ bít nh−îc ®iÓm cña ghÐp tÕ bµo gèc nh÷ng tÕ bµo t¹o m¸u cña bÖnh nh©n sau ®ã thay thÕ tù th©n cho nh÷ng bÖnh nh©n bÞ bÖnh ung th−. b»ng nh÷ng tÕ bµo gèc t¹o m¸u kh¸c lÊy tõ tuû GhÐp tÕ bµo gèc t¹o m¸u ®−îc ¸p dông trong x−¬ng hoÆc m¸u ngo¹i vi cña ng−êi cho hoµ hîp vµ ®iÒu trÞ nhiÒu bÖnh khèi u cña c¸c tæ chøc r¾n kh¸c còng cã thÓ cña chÝnh bÖnh nh©n ®· ®−îc thu l−îm nh− ung th− phæi, tiÒn liÖt tuyÕn, vó, buång trøng, trong thêi gian lui bÖnh. GhÐp tÕ bµo gèc t¹o m¸u ®· ®¹i trµng, ung th− ®−êng mòi häng... Trong tr−êng cã nh÷ng ®ãng gãp lín lµm thay ®æi kh¶ n¨ng ®iÒu hîp ghÐp ®ång lo¹i, nh÷ng tÕ bµo ghÐp cßn cã kh¶ trÞ vÝ dô nh− ®· lµm chuyÓn bÖnh leukemia b¹ch cÇu n¨ng diÖt tÕ bµo ung th−. TÕ bµo gèc t¹o m¸u cña tuû m·n (CML)tõ mét bÖnh chÕt ng−êi thµnh mét nh÷ng ng−êi anh em hoÆc ng−êi kh«ng cã quan hÖ bÖnh cã thÓ ch÷a ®−îc. NhiÒu bÖnh m¸u ¸c tÝnh kh¸c hä hµng hoµ hîp hÖ HLA ®−îc truyÒn cho bÖnh cã thÓ kÐo dµi ®êi sèng gÇn nh− kh«ng cã bÖnh trong nh©n. HÖ thèng miÔn dÞch cña bÖnh nh©n bÞ øc chÕ mét thêi gian dµi. GhÐp tuû x−¬ng hay ghÐp tÕ bµo nh−ng kh«ng bÞ ph¸ huû hoµn toµn. Theo dâi mäc gèc t¹o m¸u ®ång lo¹i ®Ó ®iÒu trÞ nh÷ng bÖnh m¸u di ghÐp cña nh÷ng tÕ bµo ng−êi cho vµ thÊy sù ph¸t truyÒn vÝ dô nh− nh÷ng thiÕu m¸u do di truyÒn, thiÕu triÓn t¹o m¸u trë l¹i ë bÖnh nh©n trong vßng 3 nh÷ng men s¶n xuÊt ra nh÷ng thµnh phÇn c¬ b¶n cña th¸ng. Nh÷ng tÕ bµo gèc t¹o m¸u cã ho¹t tÝnh c¬ thÓ. Mét sè bÖnh thuéc lo¹i nµy nh− thalassemia, chèng khèi u, tÊn c«ng nh÷ng tÕ bµo bÖnh lý. suy tuû, thiÕu m¸u hång cÇu liÒm, héi chøng Blakfan Nh÷ng tÕ bµo nµy cã kh¶ n¨ng t¨ng lªn vÒ sè l−îng - Diamond, suy gi¶m miÔn dÞch nÆng... còng nh− ho¹t tÝnh khi cã mÆt cytokin IL - 15. TÕ bµo gèc t¹o m¸u ®−îc sö dông trong ®iÒu trÞ TÕ bµo gèc t¹o m¸u cßn ®−îc øng dông trong nh÷ng bÖnh nh©n ung th− dïng ho¸ trÞ liÖu hoÆc x¹ ®iÒu trÞ nh÷ng bÖnh kh¸c, tr−íc hÕt lµ nh÷ng bÖnh trÞ. T¸c dông cña ho¸ chÊt, tia x¹ ®−îc sö dông víi tù miÔn nh− ®¸i ®−êng, viªm khíp d¹ng thÊp vµ môc ®Ých tiªu diÖt tÕ bµo ®Ých ¸c tÝnh kh«ng thÓ bÖnh hÖ thèng lupus ban ®á. Trong nh÷ng bÖnh tù nµo tr¸nh khái t¸c ®éng tíi nh÷ng tÕ bµo gèc t¹o miÔn, hÖ thèng miÔn dÞch cña c¬ thÓ ®· ph¸ huû m¸u b×nh th−êng ë nh÷ng bÖnh nh©n nµy. Trong nh÷ng tÕ bµo cña chÝnh m×nh. Dïng tÕ bµo gèc nh÷ng tr−êng hîp nh− vËy cã thÓ t¸ch tÕ bµo gèc 20
  9. TCNCYH phô b¶n 32 (6) - 2004 trong nh÷ng tr−êng hîp nµy víi hy väng thiÕt lËp ghÐp tÕ bµo gèc t¹o m¸u lµ cã nh÷ng nguy c¬ nh− l¹i vµ ch−¬ng tr×nh ho¸ l¹i hÖ thèng miÔn dÞch. th¶i lo¹i ghÐp, bÖnh m¶nh ghÐp chèng chñ vµ Mét øng dông n÷a ®ang ®−îc ph¸t triÓn lµ dïng tÕ nhiÔm trïng trong thêi gian tr−íc khi tÕ bµo gèc bµo gèc t¹o m¸u trong ®iÒu trÞ gen, ®−a nh÷ng gen ®Ëu ghÐp vµ s¶n xuÊt ®Çy ®ñ nh÷ng tÕ bµo m¸u. vµo ®Ó söa ch÷a nh÷ng tÕ bµo bÞ tæn th−¬ng. Trong ghÐp, tÕ bµo T nh− con dao hai l−ìi, mét Tuy nhiªn cßn cã nhiÒu trë ng¹i trong nghiªn mÆt chóng cã kh¶ n¨ng chèng nhiÔm trïng vµ cñng cøu ®Ó t×m ra nh÷ng ph−¬ng ph¸p sö dông vµ cung cè cho ®Ëu ghÐp, mÆt kh¸c chóng cã thÓ g©y nªn cÊp tÕ bµo gèc t¹o m¸u cho ®iÒu trÞ. Trë ng¹i ®Çu bÖnh ghÐp chèng chñ. HiÖn nay mét sè ph−¬ng tiªn lµ khã cã thÓ thu ®−îc mét l−îng lín tÕ bµo ph¸p lo¹i bá tÕ bµo T tr−íc ghÐp ®ang ®−îc nghiªn trong khi nh− ®· ®−îc biÕt, sè l−îng tÕ bµo gèc cã cøu ®Ó tr¸nh bÖnh ghÐp chèng chñ, thö nghiÖm kh¶ trong khèi tÕ bµo truyÒn cho ng−êi nhËn cµng n¨ng lµm gi¶m nh−ng kh«ng lo¹i bá hoµn toµn hÖ nhiÒu th× kh¶ n¨ng sèng cña nã cµng lín. Nh÷ng thèng miÔn dÞch cña bÖnh nh©n. ng©n hµng m¸u cuèng rèn rÊt cã Ých nh−ng còng §iÒu kiÖn vi m«i vµ ®Æc tÝnh mÒm dÎo linh ho¹t chØ cung cÊp ®−îc cho nh÷ng trÎ em cÇn ghÐp chø cña tÕ bµo gèc t¹o m¸u trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lµ kh«ng cung cÊp ®−îc cho ng−êi lín do kh«ng thÓ nh÷ng vÊn ®Ò quan träng khi ¸p dông nh÷ng kü cung cÊp ®ñ sè l−îng tÕ bµo gèc cÇn thiÕt. Khi cã thuËt sö dông tÕ bµo gèc. HiÖn nay vÉn ch−a biÕt thÓ lµm cho nh÷ng tÕ bµo gèc vµ nh÷ng tÕ bµo tiÒn chÝnh x¸c ®iÒu kiÖn vi m«i nµo cã tÝnh chÊt quyÕt th©n t¹o m¸u cã thÓ nh©n lªn ®−îc trong m«i ®Þnh lµm cho tÕ bµo ph¸t triÓn trong c¬ quan nµy tr−êng nu«i cÊy th× nh÷ng b¸c sü huyÕt häc vµ mµ l¹i kh«ng ph¸t triÓn trong c¬ quan kh¸c. chuyªn gia ®iÒu trÞ gen cã thÓ lµm viÖc phèi hîp ®Ó 2. Sö dông tÕ bµo gèc bµo thai t¹o nªn mét l−îng v« h¹n tÕ bµo gèc còng nh− Ngoµi nh÷ng øng dông dïng tÕ bµo gèc t¹o nh÷ng tÕ bµo tiÒn th©n vµ nh÷ng lo¹i tÕ bµo m¸u m¸u trong ®iÒu trÞ ®· ®−îc ¸p dông tõ l©u, hiÖn nay kh¸c cña nh÷ng ng−êi cho ®a n¨ng. HiÖn nay cã rÊt nhiÒu nghiªn cøu tËp trung vµo h−íng sö nhiÒu nghiªn cøu ®ang cè g¾ng tËp trung ®Ó t×m ra dông c¸c lo¹i tÕ bµo gèc trong ®iÒu trÞ bÖnh cña nh÷ng yÕu tè kÝch thÝch t¹o tÕ bµo gèc. NÕu nh− c¸c c¬ quan tæ chøc kh¸c nhau. Môc tiªu chÝnh cña nh÷ng tÕ bµo gèc ®−îc t¹o ra kh«ng cã nh÷ng nh÷ng nghiªn cøu nµy lµ kiÓm so¸t qu¸ tr×nh biÖt marker kÝch thÝch g©y nªn th¶i lo¹i th× nh÷ng tÕ ho¸ cña tÕ bµo gèc bµo thai vµ tÕ bµo mÇm bµo thai bµo nµy cã thÓ cã kh¶ n¨ng sö dông cho bÊt cø ng−êi thµnh nh÷ng lo¹i tÕ bµo chuyªn biÖt, cã thÓ bÖnh nh©n nµo ®Ó ®iÒu trÞ bÊt kú mét bÖnh nµo cÇn sö dông cho nh÷ng môc ®Ých l©m sµng. TiÒm n¨ng ®Õn tÕ bµo gèc t¹o m¸u cã nguån gèc tõ tuû x−¬ng, sö dông tÕ bµo gèc bµo thai ®ang cßn tranh c·i. m¸u cuèng rèn hay tõ m¸u ngo¹i vi nh− hiÖn nay. Mèi quan t©m nhiÒu nhÊt lµ sö dông tÕ bµo gèc bµo NÕu nh− nghiªn cøu ®iÒu trÞ gen vµ nghiªn cøu vÒ thai trong ®iÒu trÞ cÊy ghÐp thay thÕ hoÆc t¸i t¹o tæ tÝnh linh ho¹t mÒm dÎo cña tÕ bµo gèc t¹o m¸u chøc ®· bÞ ph¸ huû hoÆc bÞ tæn th−¬ng. Nh÷ng thµnh c«ng th× nh÷ng tÕ bµo gèc nµy còng cã thÓ bÖnh cã thÓ cã kh¶ n¨ng ®iÒu trÞ ®−îc b»ng cÊy nu«i cÊy ph¸t triÓn t¨ng lªn, sö dông cho môc ®Ých ghÐp tÕ bµo gèc bµo thai ng−êi lµ bÖnh Parkinson, ®iÒu trÞ ®Ó thay thÕ, söa ch÷a nh÷ng th−¬ng tæn cña ®¸i th¸o ®−êng, tæn th−¬ng tuû sèng do chÊn nh÷ng tæ chøc c¬ quan kh¸c, ®iÒu trÞ nh÷ng bÖnh th−¬ng, tho¸i ho¸ tÕ bµo Purkinje, bÖnh tim m¹ch, kh«ng liªn quan tíi m¸u vµ c¬ quan t¹o m¸u. Mét bÖnh x−¬ng khíp. Tuy nhiªn ®iÒu trÞ cho bÊt cø sè nghiªn cøu ®· th«ng b¸o lµ cã thÓ nu«i cÊy lµm bÖnh nµo còng ®ßi hái nh÷ng tÕ bµo gèc bµo thai t¨ng sè l−îng tÕ bµo gèc lªn 20 lÇn. Tuy nhiªn khã ph¶i ®−îc h−íng biÖt ho¸ thµnh nh÷ng lo¹i tÕ bµo cã thÓ duy tr× nh÷ng tÕ bµo ®−îc nu«i cÊy nµy v−ît ®Æc hiÖu tr−íc khi cÊy ghÐp. HiÖn nay vÊn ®Ò sö qu¸ thêi gian vµi th¸ng v× thÕ sè l−îng tÕ bµo t¹o ra dông tÕ bµo gèc ®iÒu trÞ bÖnh vÉn ®ang cßn trong vÉn cßn thÊp vµ thªm n÷a ch−a cã kh¶ n¨ng x¸c giai ®o¹n nghiªn cøu vµ thùc nghiÖm, cÇn ph¶i x¸c ®Þnh ®−îc mét c¸ch ®Çy ®ñ ®Æc tÝnh cña nh÷ng tÕ ®Þnh giai ®o¹n biÖt ho¸ tèi −u ®Ó cÊy ghÐp vµ bµo ®−îc t¹o ra nµy. Mét trë ng¹i cña sö dông chøng minh lµ nh÷ng tÕ bµo gèc bµo thai cã thÓ 21
  10. TCNCYH phô b¶n 32 (6) - 2004 sèng, hoµ hîp vµ ho¹t ®éng ë ng−êi nhËn. Nh−îc ph¶i trªn sóc vËt vµ nh− vËy thö nghiÖm sµng läc cã ®iÓm trong sö dông tÕ bµo gèc bµo thai ng−êi ®Ó thÓ sÏ an toµn h¬n, rÎ vµ hiÖn ®¹i h¬n. ®iÒu trÞ cÊy ghÐp lµ nh÷ng tÕ bµo gèc bµo thai ch−a TÕ bµo gèc bµo thai ng−êi còng cã thÓ ®−îc sö biÖt ho¸ sÏ g©y nªn sù h×nh thµnh nh÷ng khèi u dông ®Ó t×m ra nh÷ng ph−¬ng ph¸p míi cho c«ng lµnh tÝnh. Nh÷ng tÕ bµo t¹o ra u lµnh tÝnh nµy lµ nghÖ di truyÒn. Cã thÓ dïng tÕ bµo gèc bµo thai ng−êi nh÷ng tÕ bµo ch−a ®−îc biÖt ho¸ chø kh«ng ph¶i lµ ®Ó h−íng biÖt ho¸ thµnh mét lo¹i tÕ bµo cÇn thiÕt nh÷ng tÕ bµo tiÒn th©n ®· biÖt ho¸. Bëi vËy cã thÓ hoÆc ®−a vµo nh÷ng gen ®Æc hiÖu t¹o nªn mét s¶n tr¸nh t¹o khèi u b»ng c¸ch t×m ra nh÷ng ph−¬ng phÈm protein mong muèn. NÕu nh− cã thÓ t¹o ra ph¸p lo¹i bá tÊt c¶ nh÷ng tÕ bµo gèc bµo thai ch−a ®−îc mét kü thuËt nh− vËy th× sÏ cã kh¶ n¨ng lËp ra biÖt ho¸ tr−íc khi ghÐp. Nh÷ng tÕ bµo gèc bµo thai nh÷ng ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ gen tèt vµ h÷u hiÖu h¬n. cña ng−êi sÏ cã nhiÒu −u ®iÓm sö dông cho môc 2.1. §iÒu trÞ ®¸i th¸o ®−êng: ®Ých ghÐp nÕu nh− chóng kh«ng g©y nªn ph¶n øng TÕ bµo gèc bµo thai ng−êi cã thÓ trë thµnh nh÷ng th¶i ghÐp do miÔn dÞch. Kh¶ n¨ng g©y miÔn dÞch tÕ bµo s¶n xuÊt ra insulin. N¨m 2000 Melton M. B vµ cña tÕ bµo gèc bµo thai ch−a ®−îc ®¸nh gi¸ mét Josef itskovitz - Eldor ®· chøng minh nh÷ng tÕ bµo c¸ch chÝnh x¸c. Th«ng th−êng tÝnh g©y miÔn dÞch bµo thai ng−êi cã thÓ thao t¸c trong nu«i cÊy lµm cho cña mét tÕ bµo phô thuéc vµo møc ®é thÓ hiÖn nã thÓ hiÖn gen PDX - 1, lo¹i gen kiÓm so¸t s¶n xuÊt kh¸ng nguyªn hoµ hîp tæ chøc, nh÷ng kh¸ng insulin. Trong thÝ nghiÖm nµy ng−êi ta ®· nu«i cÊy tÕ nguyªn nµy cho phÐp c¬ thÓ ph©n biÖt mét tÕ bµo bµo gèc bµo thai ®Ó ph¸t triÓn t¹o nªn nh÷ng côm tÕ lµ cña chÝnh nã víi nh÷ng tÕ bµo cña nh÷ng tæ bµo gåm nhiÒu lo¹i tÕ bµo cña c¶ 3 líp mÇm. Sau ®ã chøc l¹ vµ phô thuéc vµo sù cã mÆt cña nh÷ng tÕ nh÷ng côm tÕ bµo nµy ®−îc xö lý víi nhiÒu yÕu tè bµo g¾n kh¸ng nguyªn l¹ tr×nh diÖn cho hÖ thèng ph¸t triÓn kh¸c nhau trong ®ã cã c¶ yÕu tè ph¸t triÓn miÔn dÞch. Nh− vËy cã triÓn väng tr¸nh ®−îc th¶i cña thÇn kinh (nerve growth factor). Nh÷ng tÕ bµo bµo lo¹i do nguyªn nh©n miÔn dÞch b»ng c«ng nghÖ di thai tr−íc khi cÊy mäc thµnh côm kh«ng cã gen PDX - truyÒn t¹o ra nh÷ng tÕ bµo gèc bµo thai mang 1 nh−ng sau khi mäc thµnh côm th× c¶ nh÷ng côm nh÷ng kh¸ng nguyªn hoµ hîp tæ chøc gièng cña ®−îc xö lý víi yÕu tè ph¸t triÓn còng nh− kh«ng ®−îc ng−êi nhËn hoÆc sö dông c«ng nghÖ chuyÓn nh©n xö lý ®Òu thÓ hiÖn gen PDX - 1. Do gen PDX - 1 cã ®Ó t¹o nªn nh÷ng tÕ bµo gèc bµo thai gièng víi liªn quan víi sù h×nh thµnh nh÷ng tÕ bµo β cña tuþ, ng−êi nhËn vÒ ph−¬ng diÖn di truyÒn. cho nªn tÕ bµo β nµy cã thÓ lµ mét lo¹i tÕ bµo biÖt ho¸ Ngoµi øng dông ®Ó ghÐp, nh÷ng øng dông kh¸c tù nhiªn trong nh÷ng côm tÕ bµo bµo thai nu«i cÊy, cña tÕ bµo gèc bµo thai còng ®−îc ®Ò cËp tíi. TÕ yÕu tè ph¸t triÓn thÇn kinh cã thÓ lµ mét tÝn hiÖu quan bµo gèc bµo thai ng−êi cã thÓ sö dông trong nghiªn träng g©y nªn biÖt ho¸ cña tÕ bµo β vµ nh− vËy ®©y cã cøu c¸c biÕn ®æi cña c¸ thÓ ë giai ®o¹n ph¸t triÓn thÓ lµ mét thµnh c«ng lín trong kü thuËt h−íng lµm sím dÉn ®Õn nh÷ng khuyÕt tËt cña thai vµ nh÷ng biÖt ho¸ tÕ bµo gèc trong phßng thÝ nghiÖm. Kü thuËt bÊt th−êng cña rau thai ®Ó cã thÓ quyÕt ®Þnh ph¸ nµy ®−îc nhiÒu nhãm nghiªn cøu thùc hiÖn vµ míi thai sím. Dùa trªn nh÷ng nghiªn cøu tÕ bµo gèc ®©y ®· cho biÕt r»ng trong c¸c côm tÕ bµo ph¸t triÓn tõ bµo thai in vitro còng cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc nh÷ng tÕ bµo gèc bµo thai trong nu«i cÊy cã chøa kho¶ng 1 - yÕu tè di truyÒn, ph©n tö vµ tÕ bµo häc dÉn ®Õn 3% tÕ bµo β s¶n xuÊt insulin. §¸i th¸o ®−êng type 1 bÖnh tËt vµ ®Ò ra nh÷ng biÖn ph¸p phßng ngõa. khã ®iÒu trÞ v× nã lµ mét bÖnh tù miÔn, hÖ thèng miÔn TÕ bµo gèc bµo thai ng−êi ®−îc dïng ®Ó thö t¸c dÞch cña c¬ thÓ tÊn c«ng vµ ph¸ huû tÕ bµo cña chÝnh dông cña thuèc ®iÒu trÞ, tr−íc khi thuèc mang thö c¬ thÓ. Tuy míi trªn lý thuyÕt nh−ng cã thÓ thÊy r»ng, trªn ng−êi t×nh nguyÖn còng nh− dïng ®Ó thö nh÷ng ®iÒu trÞ bÖnh cã thÓ thµnh c«ng nÕu nh− t¹o ra ®−îc ®éc chÊt. Khi sö dông nh÷ng tÕ bµo gèc nµy cã −u nh÷ng tÕ bµo s¶n xuÊt insulin nh−ng tr¸nh ®−îc sù ®iÓm lµ t−¬ng t¸c cña thuèc gÇn gièng víi ®iÒu kiÖn ph¸t hiÖn cña hÖ thèng miÔn dÞch. in vivo, chÝnh thö trªn nh÷ng tÕ bµo ng−êi chø kh«ng 2.2. T¸i t¹o hÖ thèng thÇn kinh b»ng tÕ bµo gèc: 22
  11. TCNCYH phô b¶n 32 (6) - 2004 Môc ®Ých chung cña hÇu hÕt c¸c ph−¬ng ph¸p ®ang ph¸t triÓn rÊt nhanh. Tuy nhiªn tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu trÞ hiÖn nay ®èi víi tæn th−¬ng cña n·o vµ tuû kü thuËt sö dông tÕ bµo gèc ®Ó ®iÒu trÞ nh÷ng bÖnh sèng lµ lµm gi¶m nhÑ triÖu chøng vµ h¹n chÕ tæn cña hÖ thèng thÇn kinh trªn ng−êi, vÒ mÆt nguyªn th−¬ng. GÇn ®©y ®· ph¸t hiÖn thÊy nh÷ng tÕ bµo gèc t¾c cã thÓ thùc hiÖn ®−îc nh−ng hiÖn t¹i vÉn cßn ë n·o cña nh÷ng c¸ thÓ tr−ëng thµnh cã thÓ ph¸t triÓn nhiÒu vÊn ®Ò cßn ®ang ®−îc nghiªn cøu tiÕp tôc ®Ó thµnh nh÷ng tÕ bµo thÇn kinh míi vµ nh÷ng tÕ bµo ®¹t ®−îc nh÷ng kÕt qu¶ thùc sù cã hiÖu qu¶. ®Öm. Ph¸t hiÖn nµy ®· më ra hy väng cã thÓ t×m ra 2.3. §iÒu trÞ bÖnh lý tim m¹ch: ph−¬ng ph¸p söa ch÷a nh÷ng tæn th−¬ng cña hÖ Trong thêi gian gÇn ®©y nhiÒu c«ng tr×nh thèng thÇn kinh trung −¬ng. Nghiªn cøu vÒ tÕ bµo nghiªn cøu ®· ®−a ra nh÷ng b»ng chøng vÒ kh¶ gèc trong nh÷ng bÖnh cña hÖ thèng thÇn kinh lµ mét n¨ng cña nh÷ng tÕ bµo gèc bµo thai vµ tÕ bµo gèc nghiªn cøu trong sè rÊt Ýt nh÷ng nghiªn cøu cßn cã cña c¸ thÓ tr−ëng thµnh cã thÓ thay thÕ nh÷ng tÕ thÓ cho thÊy ®−îc lµ ®iÒu trÞ b»ng tÕ bµo thay thÕ cã bµo c¬ tim ®· bÞ tæn th−¬ng vµ t¹o ra nh÷ng m¹ch thÓ phôc håi chøc n¨ng ®· bÞ mÊt. m¸u nu«i d−ìng. Nh− ®· ®−îc biÕt, tÕ bµo c¬ tim - Nghiªn cøu ®iÒu trÞ Parkinson b»ng tÕ bµo gèc cardiomyocyte cã thÓ bÞ tæn th−¬ng do nhiÒu lµ mét vÝ dô ®iÓn h×nh cña nh÷ng nghiªn cøu cã nguyªn nh©n g©y nªn nh− t¨ng huyÕt ¸p, thiÕu m¸u môc ®Ých t¸i lËp l¹i hÖ thèng thÇn kinh trung −¬ng. c¬ tim m·n tÝnh do bÖnh lý cña ®éng m¹ch vµnh Trong Parkinson nh÷ng tÕ bµo tiÕt ra dopamin bÞ hoÆc trong c¸c bÖnh cña tim mµ m¹ch m¸u cung tæn th−¬ng. ý t−ëng nu«i cÊy nh÷ng tÕ bµo s¶n cÊp oxy cho tim ®ét ngét bÞ ®ãng l¹i.... MÆc dï ®· xuÊt dopamin trong phßng thÝ nghiÖm ®Ó ®iÒu trÞ cã nh÷ng tiÕn bé trong kü thuËt ngo¹i khoa, cã bÖnh Parkinson lµ mét b−íc ph¸t triÓn míi nhÊt nh÷ng thiÕt bÞ trî gióp c¬ häc, thuèc ®iÒu trÞ vµ c¶ trong lÞch sö cÊy ghÐp tÕ bµo tæ chøc ®Ó ®iÒu trÞ ghÐp tim, ®iÒu trÞ b»ng thuèc lµm tan côc ®«ng cã bÖnh nµy. Nh÷ng tÕ bµo gèc nu«i cÊy trong phßng thÓ t¸i lËp l¹i m¹ch t−íi m¸u tíi vïng tæn th−¬ng thÝ nghiÖm trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh cã thÓ vµ h¹n chÕ nh÷ng tÕ bµo c¬ tim bÞ chÕt, tuy vËy vÉn biÖt ho¸ thµnh nh÷ng tÕ bµo s¶n xuÊt dopamin lµ cßn mét sè l−îng bÖnh nh©n rÊt lín bÞ chÕt trong mét nguån cã tiÒm n¨ng nhÊt ®¸p øng nguån tÕ vßng 5 n¨m kÓ tõ khi ®−îc chÈn ®o¸n lÇn ®Çu. bµo cung cÊp cho ghÐp. HiÖn nay vÊn ®Ò ®ang HiÖn nay c¸c nghiªn cøu trong lÜnh vùc nµy ®ang ®−îc tËp trung nghiªn cøu lµ chän ra mét sù phèi tËp trung ®Ó t×m ra ph−¬ng ph¸p sö dông tÕ bµo hîp c¸c yÕu tè kÝch thÝch ph¸t triÓn vµ ®iÒu kiÖn thay thÕ cho nh÷ng tÕ bµo chÕt hoÆc bÞ tæn th−¬ng nu«i cÊy tèi −u nhÊt ®Ó t¹o ra nh÷ng tÕ bµo ch−a lµm cho c¬ tim ®· bÞ suy yÕu cã kh¶ n¨ng phôc håi biÖt ho¸ trong suèt qu¸ tr×nh nu«i cÊy cho tíi mét trë l¹i lùc co bãp b¬m m¸u b×nh th−êng. Mét lo¹i thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh khi ®· kh¼ng ®Þnh lµ sÏ trë tÕ bµo quan träng trong ho¹t ®éng cña tim lµ nh÷ng thµnh mét neuron tiÕt dopamin sÏ ®−îc ghÐp vµo tÕ bµo c¬ tim mµ chøc n¨ng cña nã lµ co bãp ®Èy bÖnh nh©n cho nã ph¸t triÓn vµ biÖt ho¸. m¸u ra khái buång tim vµ 2 lo¹i tÕ bµo quan träng §èi víi nh÷ng tæn th−¬ng cña tuû sèng, phôc håi kh¸c ®¶m b¶o cho tim ho¹t ®éng thÝch hîp lµ tÕ hoµn toµn nh÷ng tæn th−¬ng lµ hÕt søc khã kh¨n do bµo néi m¹c m¹ch m¸u vµ tÕ bµo c¬ tr¬n t¹o nªn cã rÊt nhiÒu lo¹i tÕ bµo bÞ ph¸ huû trong nh÷ng tæn thµnh m¹ch m¸u. Yªu cÇu vÒ t−íi m¸u cña tim rÊt th−¬ng nµy. Trong mét sè tr−êng hîp tæn th−¬ng tuû lín vµ nh÷ng tÕ bµo chuyªn biÖt nµy rÊt quan träng sèng nh−ng ch−a bÞ ph¸ huû hoµn toµn, mét sè sîi ®Ó t¹o nªn mét m¹ng l−íi ®éng m¹ch mang chÊt axon cßn l¹i nguyªn vÑn nh−ng kh«ng truyÒn ®−îc dinh d−ìng vµ oxy tíi cho tÕ bµo c¬ tim. C¶ hai tÝn hiÖu do tÕ bµo bÞ mÊt vá myelin. KÕt qu¶ nghiªn lo¹i tÕ bµo gèc cña bµo thai vµ cña c¸ thÓ tr−ëng cøu gÇn ®©y trªn sóc vËt ®· më ra kh¶ n¨ng cã thÓ sö thµnh ®Òu cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn thµnh nh÷ng lo¹i dông nh÷ng tÕ bµo gèc ®Ó t¸i t¹o bao myelin cho tÕ bµo nµy. Sau mét tæn th−¬ng nhåi m¸u, nh÷ng tÕ nh÷ng sîi axon cña tuû sèng. bµo c¬ tim cã thÓ ph©n chia vµ chÝnh nhåi m¸u l¹i Nghiªn cøu sö dông tÕ bµo gèc ®Ó ®iÒu trÞ cã thÓ lµ mét kÝch thÝch lµm cho nh÷ng tÕ bµo c¬ nh÷ng bÖnh cña hÖ thèng thÇn kinh lµ mét lÜnh vùc tim ®ang ë tr¹ng th¸i nghØ chuyÓn sang tr¹ng th¸i 23
  12. TCNCYH phô b¶n 32 (6) - 2004 ph©n chia tÝch cùc gièng nh− kh¶ n¨ng cña tÊt c¶ thai lµ lo¹i tÕ bµo duy nhÊt cã kh¶ n¨ng nh− vËy, t¨ng c¸c lo¹i tÕ bµo kh¸c trong c¬ thÓ. Tuy nhiªn ch−a sinh trong ®iÒu kiÖn nu«i cÊy, −u viÖt h¬n h¼n nh÷ng cã ®Çy ®ñ b»ng chøng lµ cã nh÷ng tÕ bµo gèc ë tim tÕ bµo gèc cña ng−êi tr−ëng thµnh. HiÖn nay còng vµ chóng cã thÓ t¨ng sinh, biÖt ho¸. Nh÷ng nghiªn ch−a ch¾c ch¾n r»ng liÖu cã kh¶ n¨ng nu«i cÊy tÕ bµo cøu gÇn ®©y ®· chøng minh r»ng, trong nh÷ng ®iÒu gèc cña ng−êi tr−ëng thµnh cã ®ñ sè l−îng ®Ó sö kiÖn nu«i cÊy ®Æc hiÖu cao trong phßng thÝ dông cho môc ®Ých ®iÒu trÞ nh÷ng tr−êng hîp tæn nghiÖm, nh÷ng tÕ bµo gèc cã thÓ ph¸t triÓn thµnh th−¬ng tim hay kh«ng?. nh÷ng tÕ bµo c¬ tim vµ nh÷ng tÕ bµo néi m¹c m¹ch §Ó ®iÒu trÞ mét sè bÖnh cña tim, nh÷ng tÕ bµo m¸u. Kh¶ n¨ng nµy cã thÓ cung cÊp nh÷ng tÕ bµo gèc cña ng−êi tr−ëng thµnh lÊy tõ tuû x−¬ng khi thay thÕ cho tim bÞ tæn th−¬ng vµ nÕu thùc hiÖn tiªm cho chuét cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn thµnh nh÷ng ®−îc th× ph−¬ng ph¸p nµy cã nhiÒu −u ®iÓm h¬n tÕ bµo néi m¹c. Nh÷ng tÕ bµo gèc thÓ hiÖn tÝnh ghÐp tim nhÊt lµ trong hoµn c¶nh t×m ®−îc ng−êi mÒm dÎo cña nã biÖt ho¸ theo h−íng mµ trong cho tim kh«ng ph¶i lµ dÔ dµng. HiÖn nay nh÷ng ®iÒu kiÖn chøc n¨ng cña chóng b×nh th−êng ®Ó t¹o nghiªn cøu theo h−íng nµy ®−îc thùc hiÖn nhiÒu ra nh÷ng m¹ch m¸u míi ë vïng tim bÞ tæn th−¬ng, trªn m« h×nh ®éng vËt vµ ®· cã nh÷ng kh¸m ph¸ thóc ®Èy qu¸ tr×nh t¨ng sinh cña nh÷ng m¹ch m¸u míi trong sö dông nh÷ng tÕ bµo gèc söa ch÷a c¬ ®· cã tr−íc. TÕ bµo gèc t¹o m¸u cña ng−êi còng cã tim ®· bÞ tæn th−¬ng. orlic vµ céng sù gÇn ®©y ®· thÓ ®−îc t¹o ra víi mét sè l−îng lín trong ®iÒu th«ng b¸o mét øng dông thùc nghiÖm dïng tÕ bµo kiÖn nu«i cÊy thÝch hîp vµ h−íng cho chóng ph¸t gèc t¹o m¸u ®Ó t¸i t¹o tæ chøc cña tim. TÕ bµo gèc triÓn thµnh nh÷ng tÕ bµo cña tim. Khi nh÷ng tÕ bµo t¹o m¸u ®−îc tiªm vµo thµnh cña t©m thÊt, nh÷ng nµy tiªm vµo dßng m¸u cña chuét bÞ tæn th−¬ng tÕ bµo nµy sau 9 ngµy ®· t¹o nªn nh÷ng tÕ bµo c¬ tim ®· ng¨n ngõa ®−îc hiÖn t−îng ph× ®¹i, nh÷ng tim, tÕ bµo néi m¹c vµ tÕ bµo c¬ tr¬n míi, nh− vËy tÕ bµo c¬ tim cã thÓ sèng vµ gi¶m qu¸ tr×nh h×nh ®· t¹o míi c¬ tim vµ hÖ thèng ®éng m¹ch míi. thµnh nh÷ng sîi collagen vµ sÑo. Nh÷ng con vËt ®−îc cÊy ghÐp nh− vËy cã tû lÖ Tuy nhiªn ®Ó sö dông tÕ bµo gèc trong ®iÒu trÞ sèng lín h¬n nhiÒu so víi nh÷ng con vËt cã cïng bÖnh lý tim m¹ch, cÇn ph¶i t×m hiÓu rÊt nhiÒu vÊn tæn th−¬ng tim mµ kh«ng ®−îc cÊy tÕ bµo gèc t¹o ®Ò vÝ dô nh− nh÷ng tÕ bµo ®−îc thay thÕ cã thÓ m¸u. TÕ bµo gèc t¹o m¸u trong tr−êng hîp nµy di ho¹t ®éng trong bao nhiªu l©u?, liÖu nh÷ng nghiªn chuyÓn tíi gÇn vÞ trÝ tæn th−¬ng cña tim vµ nhËn cøu trªn sóc vËt cã ph¶n ¸nh ®óng thùc tr¹ng ë trªn nh÷ng tÝn hiÖu cña vi m«i t¹i ®©y ®Ó t¨ng sinh vµ ng−êi hay kh«ng?, nh÷ng tÕ bµo thay thÕ cã nguån biÖt ho¸ thµnh nh÷ng tÕ bµo c¬ tim. gèc tõ tÕ bµo gèc nµy cã kh¶ n¨ng nhËn nh÷ng tÝn Nh÷ng tiÕn bé míi trong nghiªn cøu t¸i t¹o tÕ bµo hiÖu dÉn truyÒn ®iÖn gièng nh− nh÷ng tÕ bµo c¬ c¬ tim ®· ®¹t ®−îc khi sö dông nh÷ng tÕ bµo gèc bµo tim b×nh th−êng hay kh«ng?. Trong t−¬ng lai, thai do ®Æc tÝnh mÒm dÎo ®a n¨ng cña nh÷ng tÕ bµo nh÷ng tÕ bµo gèc cña bÖnh nh©n cã thÓ ®−îc thu nµy cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn thµnh hÇu hÕt c¸c lo¹i tÕ l−îm vµ nu«i cÊy t¹o ra mét sè l−îng lín ®ñ ®Ó sö bµo trong c¬ thÓ. Nghiªn cøu cña itskovitz - Eldor vµ dông ®ång thêi nh÷ng tÕ bµo nµy cßn ®−îc ch−¬ng céng sù ®· chøng minh r»ng nh÷ng tÕ bµo gèc bµo tr×nh ho¸ ®Ó di chuyÓn trùc tiÕp tíi nh÷ng vÞ trÝ tæn thai ng−êi cã thÓ biÖt ho¸ trong m«i tr−êng nu«i cÊy th−¬ng vµ tæng hîp ngay nh÷ng protein cÇn thiÕt thµnh nh÷ng côm tÕ bµo bao gåm nh÷ng lo¹i tÕ bµo cho qu¸ tr×nh t¸i t¹o. HiÖn t¹i c¸c nghiªn cøu ®ang cã nguån gèc tõ c¶ 3 líp mÇm bµo thai. Trong sè sö dông tÊt c¶ c¸c nguån tÕ bµo gèc kh¸c nhau nh÷ng tÕ bµo nµy cã nh÷ng tÕ bµo mang dÊu Ên cña phôc vô cho môc ®Ých nghiªn cøu nµy ®Ó cã thÓ tÕ bµo c¬ tim ë nh÷ng giai ®o¹n ph¸t triÓn sím cña biÕn kh¶ n¨ng ®iÒu trÞ b»ng tÕ bµo gèc thµnh hiÖn chóng vµ cã kh¶ n¨ng co rót gièng nh− thùc trong t−¬ng lai gÇn. cardiomyocyte khi ®−îc quan s¸t d−íi kÝnh hiÓn vi. 2.4. §iÒu trÞ thùc nghiÖm b»ng gen: Söa ch÷a mét tim ng−êi bÞ tæn th−¬ng ch¾c ch¾n ®ßi Ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ gen lµ mét ph−¬ng ph¸p míi hái ph¶i cã hµng triÖu tÕ bµo. V× vËy tÕ bµo gèc bµo ®−îc ®Ò cËp tíi trong thêi gian gÇn ®©y vµ vÉn cßn 24
  13. TCNCYH phô b¶n 32 (6) - 2004 mang nhiÒu tÝnh chÊt thö nghiÖm. Trong khi nh÷ng Tµi liÖu tham kh¶o ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ b»ng thuèc ®−îc s¶n xuÊt ngoµi 1. Amit et al (2000); Clonally derived human c¬ thÓ th× ®iÒu trÞ b»ng gen lµ ph−¬ng ph¸p trùc tiÕp embryonic stem cell lines maintain pluripotency and h−íng tÕ bµo cña bÖnh nh©n s¶n xuÊt vµ mang mét proliferative potential for prolonged periods of t¸c nh©n ®iÒu trÞ. §iÒu trÞ b»ng gen sö dông kü thuËt culture. Dev. Biol. 227, 271 - 278. di truyÒn t¹o ra hoÆc lo¹i bá mét gen ®Æc hiÖu lµm 2. Beltrami, A. P., et al (2001); Evidence that biÕn ®æi hoÆc t¨ng c−êng chøc n¨ng cña mét gen bÊt human cardiac myocytes divide after myocardial th−êng b»ng c¸ch cung cÊp b¶n sao chÐp cña gen unfarction. N. Engl. J. Med. 344, 1750 - 1757. b×nh th−êng ®Ó söa ch÷a mét gen hoÆc cung cÊp mét gen mang thªm nh÷ng chøc n¨ng míi do mét gen 3. Dufayet de la Tour, D., et al (2001); B - cell kh¸c kiÓm so¸t ®iÒu hoµ ho¹t ®éng. Nh÷ng tÕ bµo differentiation from a human pancreatic cell line in gèc lµ nh÷ng tÕ bµo rÊt thÝch hîp ®¸p øng cho nhu vitro and in vivo. Mol. Endocrinol. 15, 476 - 483. cÇu sö dông trong nh÷ng nghiªn cøu nh− vËy ®Æc biÖt 4. Dzierzak, E. et al (1998); Embryonic lµ nh÷ng tÕ bµo gèc bµo thai víi ®Æc tÝnh mÒm dÎ linh beginnings of definitive hematopoietic stem cells. ho¹t cña chóng. Mét trong nh÷ng lo¹i tÕ bµo gèc ®· Ann. N. Y. Acad. Sci. 872, 256 - 262. tõng ®−îc sö dông nhiÒu lµ tÕ bµo gèc t¹o m¸u, nã cã 5. Gallacher, L., et al (2000); Identification of kh¶ n¨ng ph¸t triÓn thµnh nhiÒu lo¹i tÕ bµo cña m¸u novel circulating human embryonic blood stem vµ nh− vËy mét khi tÕ bµo gèc ®−îc t¹o nªn biÖt ho¸ cells. Blood. 96, 1740 - 1747. th× nh÷ng gen ®−îc truyÒn ®Ó ®iÒu trÞ sÏ cã trong 6. IItskovitz - Eldor, J and et al (2000).; nh÷ng tÕ bµo nh− T, B lymphocyte, tÕ bµo NK, tÕ bµo Differentiation of human embryonic stem cells monocyte, b¹ch cÇu h¹t, mÉu tiÓu cÇu... vµ nh− vËy into embryoid bodies comprising the three nh÷ng tÕ bµo nµy cã thÓ dïng ®iÒu trÞ trong ghÐp tæ embryonic germs layers. Mol. Med. 6, 88 - 95. chøc cho nh÷ng bÖnh lý cña c¬ quan t¹o m¸u vµ hÖ 7. Itkin - ansari, P., et al (2001); PDX - 1 and thèng miÔn dÞch. MÆt kh¸c nh÷ng tÕ bµo gèc t¹o m¸u cell - cell contact act in synergy to promote d - cell cã kh¶ n¨ng c− tró l¹i ë nhiÒu vÞ trÝ trong c¬ thÓ tr−íc development in a human pancreatic endocrine hÕt lµ ë tuû x−¬ng, ngoµi ra cßn c− tró ë gan, l¸ch precursor cell line. Mol. Endocrinol. 14, 814 - 822. h¹ch vµ nh− vËy nã cã thÓ mang nh÷ng gen ®iÒu trÞ tíi nh÷ng c¬ quan kh¸c ®iÒu trÞ nh÷ng bÖnh kh«ng 8. Jones, G. M., et al (2000); Human liªn quan tíi m¸u nh− nh÷ng bÖnh gan, bÖnh chuyÓn embryonic stem cells technology. Semin. Reprod. ho¸ vÝ dô nh− bÖnh Gaucher. Ngoµi nh÷ng tÕ bµo gèc Med. 18, 219 - 223. t¹o m¸u cßn mét sè tÕ bµo kh¸c còng ®ang ®−îc 9. Orlic D. et al (2001); Bone marrow cells nghiªn cøu øng dông trong ®iÒu trÞ gen vÝ dô nh− regenerate infarcted myocardium. nature. 410, 701 nh÷ng tÕ bµo gèc t¹o tÕ bµo c¬ (myoblast), tÕ bµo - 705. gèc t¹o x−¬ng (osteoblast) vµ nh÷ng tÕ bµo gèc cña tÕ 10. Shamblott, M. J., et al (2001); Human bµo thÇn kinh. embryonic germ cells derivatives express a broad vi. tãm l¹i range of developmentally distinct markers and Nghiªn cøu vÒ tÕ bµo gèc ®· cho biÕt c¬ thÓ proliferate extensively in vitro. Proc. Nat. Acad. ®−îc h×nh thµnh, ph¸t triÓn tõ mét tÕ bµo nh− thÕ Sci. U. S. A. 98, 113 - 118. nµo vµ nh÷ng tÕ bµo khoÎ m¹nh b×nh th−êng cã thÓ 11. Thomson, J. A., et al (1998); Embryonic thay thÕ cho nh÷ng tÕ bµo bÞ tæn th−¬ng nh− thÕ stem cells lines derived from human blastocysts. nµo trong c¬ thÓ cña mét c¸ thÓ. LÜnh vùc khoa häc Science. 282, 1145 - 1147. ®Çy tiÒm n¨ng vµ høa hÑn nµy ®· thóc ®Èy vµ v¹ch 12. Raisman, G., (2001); Olfactory ph−¬ng h−íng cho nh÷ng nghiªn cøu vÒ kh¶ n¨ng ensheathing cells - another miracle cure for spinal dïng nh÷ng tÕ bµo gèc ®iÒu trÞ bÖnh th−êng b»ng cord injury? Nat. Rev. Neurosci. 2, 369 - 374. c¸ch söa ch÷a vµ t¸i t¹o. 25
  14. TCNCYH phô b¶n 32 (6) - 2004 26
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

LV.26: Bộ 320 Luận Văn Thạc Sĩ Y Học
320 tài liệu
1236 lượt tải
THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2