Tên gọi của Kitô giáo - Một vài suy nghĩ dưới cái nhìn tham chiếu Việt-Trung

64 Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 1 - 2013<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> T£N GäI CñA KIT¤ GI¸O - MéT VµI SUY NGHÜ D¦íI<br /> C¸I NH×N THAM CHIÕU VIÖT-TRUNG<br /> <br /> NguyÔn ThÕ Nam(*)<br /> <br /> §Æt vÊn ®Ò nh÷ng nghiªn cøu ®i tr−íc vµ t− liÖu lÞch<br /> <br /> Kit« gi¸o lµ mét trong nh÷ng t«n gi¸o sö hiÖn cã, bµi viÕt nµy mong muèn lµm<br /> <br /> lín nhÊt thÕ giíi hiÖn nay. Mét hÖ ph¸i(1) râ h¬n vÊn ®Ò tªn gäi cña c¸c t«n gi¸o<br /> <br /> cña t«n gi¸o nµy phæ biÕn réng r·i ë thuéc Kit« gi¸o ë ViÖt Nam, ®Æc biÖt lµ<br /> <br /> Ph−¬ng T©y ®−îc gäi lµ C«ng gi¸o, cïng C«ng gi¸o (hay Thiªn Chóa gi¸o), trong<br /> <br /> víi hai hÖ ph¸i cßn l¹i lµ ChÝnh Thèng ®ã so s¸nh víi c¸ch gäi tªn cña ng−êi<br /> <br /> gi¸o vµ ®¹o Tin Lµnh táa kh¾p thÕ giíi Trung Quèc.<br /> <br /> theo nh÷ng khu vùc, thêi ®iÓm truyÒn 1. Vµi nÐt vÒ lÞch<br /> lÞch sö ra ®êi, ®Þnh h×nh<br /> gi¸o kh¸c nhau, t¹o nªn mét lÞch sö kh¸ tªn gäi<br /> phøc t¹p. Sù phøc t¹p nµy mét phÇn ®−îc<br /> Ra ®êi ë Jerusalem vµo thÕ kØ I, dÇn<br /> thÓ hiÖn ë diÔn tr×nh h×nh thµnh tªn gäi<br /> cã chç ®øng trong nÒn chÝnh trÞ khu vùc<br /> cña c¸c hÖ ph¸i thuéc Kit« gi¸o vµ qu¸<br /> phÝa §«ng §Õ quèc La M·, nh−ng ph¶i<br /> tr×nh b¶n ®Þa hãa c¸c tªn gäi Êy ë mçi xø<br /> ®Õn thÕ kØ IV d−íi thêi cña Hoµng ®Õ<br /> truyÒn gi¸o mµ nã ®Æt ch©n ®Õn. ë ViÖt<br /> Constantine (306-337), Kit« gi¸o míi<br /> Nam, ®· cã nh÷ng nghiªn cøu ®Ò cËp ®Õn<br /> ®−îc c«ng nhËn lµ quèc gi¸o cña La M·.<br /> vÊn ®Ò nµy, nh− NguyÔn NghÞ víi Tªn<br /> §Ó qu¶n lÝ viÖc ®¹o trong toµn quèc, 5<br /> gäi ®¹o Thiªn Chóa ë ViÖt Nam, ®¨ng<br /> trung t©m Gi¸o héi ®· ®−îc h×nh thµnh,<br /> trªn T¹p chÝ Nghiªn cøu T«n gi¸o, sè<br /> ®ã lµ C«ngxt¨ngtin«pl¬, Antièt,<br /> 6/2001; TrÇn V¨n Toµn víi §¹o Thiªn<br /> Giªrudalem, A l Õc h x¨n g ®r i (2) v µ La<br /> Chóa, ®¹o Gia T«, ®¹o C¬ §èc, ®¹o C«ng<br /> gi¸o? Nªn gäi thÕ nµo cho chÝnh danh? *. NCV., ViÖn Nghiªn cøu T«n gi¸o.<br /> ®¨ng T¹p chÝ Nghiªn cøu T«n gi¸o, sè 1. HiÖn C«ng gi¸o, ®¹o Tin Lµnh, ChÝnh Thèng gi¸o<br /> tån t¹i nh− nh÷ng t«n gi¸o lín cña thÕ giíi. Chóng<br /> 4/2003; NguyÔn Xu©n Hïng, VÒ nguån t«i sö dông tõ hÖ ph¸i víi ý nghÜa truy nguyªn tªn<br /> gèc vµ vÊn ®Ò tªn gäi ®¹o Tin Lµnh t¹i gäi vÒ mét t«n gi¸o chung, t«n gi¸o khëi nguyªn cho<br /> ViÖt Nam, ®¨ng trªn T¹p chÝ Nghiªn cøu<br /> ba t«n gi¸o trªn lµ Kit« gi¸o, h¬n n÷a, vµo thêi ®iÓm<br /> khi míi ra ®êi, c¸c t«n gi¸o nµy ch−a cã ®−îc vÞ thÕ<br /> T«n gi¸o, sè 3/2001,... Tªn gäi cña c¸c hÖ t−¬ng ®èi ®éc lËp vµ lín m¹nh nh− ngµy nay. Ng−êi<br /> ph¸i thuéc Kit« gi¸o ®«i lóc vÉn cßn g©y Trung Quèc gäi c¸c t«n gi¸o nµy lµ nh÷ng ph¸i lín,<br /> khã kh¨n vµ lóng tóng cho nh÷ng ng−êi<br /> hÖ ph¸i, nh¸nh lín (大派 ) thuéc Kit« gi¸o.<br /> 2. C¶ 4 trung t©m nµy ®Òu n»m ë khu vùc phÝa §«ng<br /> nghiªn cøu vµ nh÷ng ng−êi lµm c«ng t¸c cña §Õ quèc La MM, trong ®ã AlÕchx¨ng®ri ngµy<br /> qu¶n lÝ nhµ n−íc. Trªn c¬ së k Õ th õ a nay chÝnh lµ thñ ®« Istanbul cña Thæ NhÜ Kú.<br /> NguyÔn ThÕ Nam. Tªn gäi cña Kit« gi¸o… 65<br /> M·(3), ®øng ®Çu mçi trung t©m nµy lµ mét ph¸i phÝa T©y ®Ò cao tÝnh phæ qu¸t,<br /> Tæng Gi¸m môc. Tæng Gi¸m môc ë h−íng ®Õn tÊt c¶ mäi ng−êi, tù gäi m×nh<br /> C«ngxt¨ngtin«pl¬ gi÷ quyÒn l·nh ®¹o 4 lµ C«ng gi¸o. C«ng gi¸o ®· th©m nhËp<br /> trung t©m Gi¸o héi phÝa §«ng. vµo c¸c lÜnh vùc chÝnh trÞ, kinh tÕ, lu©n<br /> lÝ, ph¸p luËt, häc thuËt, v¨n hãa, gi¸o dôc,<br /> §Õn n¨m 395, §Õ quèc La M· ph©n<br /> nghÖ thuËt cña x· héi Ph−¬ng T©y, trë<br /> liÖt thµnh hai bé phËn §«ng vµ T©y,<br /> thµnh mét thÕ lùc cã søc m¹nh c¶ vÒ tinh<br /> trong khi ë phÝa §«ng, chÝnh quyÒn<br /> thÇn lÉn quyÒn lùc, víi trung t©m lµ<br /> vÉn t−¬ng ®èi æn ®Þnh, th× ë phÝa T©y,<br /> thµnh phè La M· (Roma).<br /> ng−êi GiÐcmanh dÇn th«n tÝnh, thµnh<br /> lËp nªn c¸c quèc gia cña ng−êi §Õn thÕ kØ XVI, nh÷ng cuéc c¶i c¸ch<br /> GiÐcmanh. Vua vµ quý téc c¸c n−íc nµy t«n gi¸o t¹i kh¾p c¸c vïng l·nh thæ cña<br /> ®· nhanh chãng tiÕp thu Kit« gi¸o, lµm Ch©u ¢u ®· thu ®−îc nh÷ng kÕt qu¶, thÓ<br /> cho thÕ lùc cña Gi¸o héi cµng lóc cµng hiÖn b»ng viÖc ra ®êi cña mét sè gi¸o<br /> m¹nh thªm. Tæng Gi¸m môc ë La M· tù ph¸i míi tho¸t li ¶nh h−ëng cña Tßa<br /> x−ng lµ Gi¸o hoµng vµ cã tham väng Th¸nh La M·. Cã 3 trung t©m c¶i c¸ch<br /> chiÕm quyÒn l·nh ®¹o toµn bé Gi¸o héi lín lµ: §øc (diÔn ra tõ n¨m 1517, do<br /> Kit« gi¸o. Mét trong nh÷ng dÊu hiÖu Martin Luther l·nh ®¹o); Thôy SÜ (diÔn ra<br /> sím nhÊt cña môc tiªu nµy lµ n¨m 383, tõ n¨m 1518, do Ulrich Zwingli l·nh ®¹o,<br /> Kit« gi¸o ®−îc §Õ quèc La M· ®æi tªn vµ ®−îc Jean Calvin tiÕp nèi); Anh (diÔn<br /> thµnh Catolica (C«ng gi¸o)(4). Theo ra tõ n¨m 1518, khëi ®Çu tõ quyÕt ®Þnh<br /> nguyªn nghÜa tiÕng Latinh, C«ng gi¸o kh«ng tu©n phôc Gi¸o hoµng La M· cña<br /> kh«ng ph¶i lµ ®¹o chÝnh thøc (Official) vua Henri VIII). Cuéc c¶i c¸ch t«n gi¸o ë<br /> cña quèc gia hay cña ®Õ quèc mµ cã ý Anh ®−a ra tªn riªng cho gi¸o ph¸i cña<br /> nghÜa toµn cÇu (Universal), kh«ng ph¶i m×nh lµ Anh gi¸o (Anglicanism), vµ mét<br /> lµ t«n gi¸o chØ dµnh cho ng−êi Do Th¸i nh¸nh Thanh gi¸o (Puritanism). C¸c gi¸o<br /> mµ lµ t«n gi¸o cña tÊt c¶ mäi ng−êi. ph¸i cã ®Æt nh÷ng tªn gäi kh¸ ®a d¹ng<br /> Cuèi thÕ kØ V, §Õ quèc T©y La M· diÖt nh−ng tÊt c¶ ®Òu ®−îc phÝa C«ng gi¸o<br /> vong, nh−ng quèc gia La M· vÉn ®−îc gäi chung lµ Protestantism (nghÜa lµ ®¹o<br /> duy tr× vµ dÇn trë thµnh trung t©m chi<br /> 3. La MM (Roma), lµ trung t©m chÝnh trÞ cña phÇn phÝa<br /> phèi quyÒn lùc cña toµn bé khu vùc T©y §Õ quèc La MM. N¨m 476, ®Õ quèc nµy hoµn toµn<br /> Nam ¢u, T©y ¢u vµ B¾c ¢u. bÞ th«n tÝnh, Roma trë thµnh trung t©m cña C«ng gi¸o<br /> Ph−¬ng T©y, Gi¸o hoµng cã quyÒn lùc nh− vua cña mét<br /> Nh÷ng xung ®ét vµ sù kh¸c biÖt vÒ v−¬ng quèc réng lín vµ cã ¶nh h−ëng tíi nÒn chÝnh trÞ<br /> cña nhiÒu quèc gia Ch©u ¢u kh¸c.<br /> c¸c mÆt chÝnh trÞ, x· héi, ng«n ng÷, v¨n<br /> 4. Tªn gäi Catolica ®−îc Th¸nh Cyrill« vµo cuèi thÕ<br /> hãa, truyÒn thèng... cña hai thÕ lùc §«ng kØ II ®Æt tªn trong lóc ®¹o Kit« ®ang trong t×nh tr¹ng<br /> - T©y ®èi lËp ®· t¸c ®éng ®Õn Kit« gi¸o, bÞ b¾t bí vµ cÊm ®o¸n trªn lMnh thæ §Õ quèc La MM.<br /> DÊu mèc n¨m 383 lµ thÓ hiÖn sù thõa nhËn tªn gäi<br /> g©y ra nh÷ng cuéc tranh luËn gay g¾t, nµy trong toµn ®Õ quèc sau khi Kit« gi¸o ®M cã nhiÒu<br /> dÉn ®Õn cuéc chia t¸ch t«n gi¸o n¨m biÕn ®æi. Sau nµy, tõ C«ng gi¸o cßn ®−îc dïng ®Ó<br /> 1054. Ph¸i phÝa §«ng ®Ò cao tÝnh chÝnh chØ c¸c tÝn ®å, hay c¸c thÓ chÕ g¾n víi Roma vµ<br /> quyÒn bÝnh cña gi¸o hoµng sau sù kiÖn chia t¸ch<br /> thèng cña m×nh, gäi lµ ChÝnh Thèng gi¸o; n¨m 1054.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 65<br /> 66 Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 1 - 2013<br /> Chèng ®èi, ®¹o ThÖ ph¶n)(5). Nh÷ng ng−êi duy nhÊt (tam vÞ nhÊt thÓ), vËy vÞ nµo lµ<br /> theo c¸c t«n gi¸o míi nµy chØ tin vµo Chóa Christos? Vµ Chóa Jesus ®øng ë<br /> Phóc ¢m nªn ®−îc gäi chung lµ t«n gi¸o ®©u trong ba vÞ trÝ ®ã? Th¸nh Phao L«<br /> Phóc ¢m. Ch÷ phóc ©m nghÜa lµ tin lµnh (St. Paul) cã lÏ ®· chÊm døt t×nh tr¹ng<br /> nªn t«n gi¸o míi cßn ®−îc gäi lµ ®¹o Tin nµy b»ng viÖc x¸c lËp ®øc tin Kit« gi¸o.<br /> Lµnh . (6)<br /> Theo ®ã, «ng cho r»ng: Chóa Jesus lµ con<br /> <br /> VÒ sù ®Þnh h×nh tªn gäi, ph¶i nãi ®Õn cña Thiªn Chóa, ®· xuèng thÕ gian lµm<br /> <br /> nguån gèc xuÊt ph¸t cña Kit« gi¸o cïng ng−êi, chÞu n¹n ®Ó chuéc téi tæ t«ng. Ba<br /> <br /> qu¸ tr×nh truyÒn b¸ cña nã. Kit« gi¸o kÕ ngµy sau, Ngµi ®· sèng l¹i vµ lªn Trêi<br /> <br /> thõa truyÒn thèng cña Do Th¸i gi¸o víi ngù bªn h÷u Chóa Cha Jehovah. Nh−ng<br /> <br /> viÖc tiÕp thu hÖ thèng kinh ®iÓn vµ m« còng theo quan niÖm cña Do Th¸i gi¸o<br /> <br /> h×nh vÒ mét §Êng S¸ng ThÕ tèi cao. Tõ truyÒn thèng (®−îc ng−êi Islam gi¸o tiÕp<br /> <br /> c¸i n«i h×nh thµnh ë vïng Trung §«ng, thu ®Ó x©y dùng lªn Th−îng ®Õ Ala),<br /> <br /> Kit« gi¸o ban ®Çu ®−îc truyÒn b¸ theo Thiªn Chóa (tøc Chóa Cha) thiªng liªng<br /> <br /> hai h−íng: truyÒn b¸ trong vïng ng−êi v« h×nh, mµ nh÷ng thø v« h×nh th×<br /> <br /> Do Th¸i, vµ truyÒn b¸ cho nh÷ng ng−êi kh«ng thÓ m« t¶, cµng kh«ng thÓ ®Æt tªn.<br /> <br /> “d©n ngo¹i” mµ tr−íc hÕt lµ vïng ®Êt cña Tõ logic nµy cã thÓ t¹m hiÓu: §øc Chóa<br /> <br /> ng−êi Hy L¹p. TiÕp sau ®ã lµ nh÷ng cuéc Con hay chÝnh lµ Chóa Jesus, lµ hiÖn<br /> <br /> truyÒn ®¹o khã kh¨n cho t«n gi¸o míi th©n cña Thiªn Chóa, vµ danh x−ng<br /> <br /> nµy, th©m nhËp vµo nh÷ng nÒn v¨n minh Christos lµ chØ vÒ «ng, g¾n liÒn víi Chóa<br /> <br /> lín cña thÕ giíi: tiÕn sang phÝa T©y víi Cha trong mét thÓ, ®−îc gäi chung lµ<br /> <br /> V¨n minh Hy - La, truyÒn xuèng khu vùc Jesus Christ. Trong tiÕng Anh, Christos<br /> <br /> B¾c Phi víi V¨n minh Ai CËp l©u ®êi, vµ ®−îc viÕt thµnh Christian, cßn danh<br /> <br /> cã ¶nh h−ëng nhÊt ®Þnh tíi khu vùc V¨n x−ng Catolica kh«ng thay ®æi nhiÒu bëi<br /> <br /> minh L−ìng Hµ ë phÝa §«ng. tªn gäi nµy ®· ®−îc quy ®Þnh vÒ mÆt ý<br /> nghÜa khi ®−îc Gi¸o héi lùa chän. VÒ c¬<br /> Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña m×nh,<br /> b¶n, hai thuËt ng÷ kh«ng cã nhiÒu kh¸c<br /> Kit« gi¸o kh«ng tr¸nh khái nh÷ng va<br /> biÖt trong viÖc chØ vÒ mét chñ thÓ mµ nã<br /> ch¹m víi c¸c nÒn v¨n minh kh¸c, trong<br /> h−íng tíi, nh−ng mçi tªn gäi l¹i nhÊn<br /> ®ã cã yÕu tè ng«n ng÷, mµ mét trong<br /> m¹nh vµo mét néi dung, hoÆc mét khÝa<br /> nh÷ng biÓu hiÖn lµ viÖc chuyÓn ng÷<br /> c¹nh riªng cña Kit« gi¸o(7).<br /> danh x−ng Messiah (Chóa Cøu ThÕ theo<br /> tiÕng Do Th¸i) thµnh Christos theo tiÕng 5. Xem thªm: NguyÔn Xu©n Hïng, VÒ nguån gèc vµ<br /> Hy L¹p. Tõ ng«n ng÷ cña Hy L¹p, vÊn ®Ò tªn gäi ®¹o Tin Lµnh t¹i ViÖt Nam, T¹p chÝ<br /> Nghiªn cøu T«n gi¸o, sè 3/2001.<br /> Christos dÇn ®−îc truyÒn b¸ réng vÒ c¸c<br /> 6. Theo: Vò D−¬ng Ninh, LÞch sö v¨n minh thÕ giíi,<br /> n−íc thuéc khu vùc T©y ¢u, vµ tõ ®©y Nxb Gi¸o dôc, 2002.<br /> mét lÇn n÷a, nã cã nh÷ng chuyÓn ®æi 7. Thiªn Chóa gi¸o nhÊn m¹nh vµo mét §Êng ®−îc<br /> gäi lµ Thiªn chóa, vÞ chóa ®éc nhÊt, ®Êng t¹o hãa.<br /> theo c¸c ng«n ng÷ b¶n ®Þa. Tuy nhiªn, Kit« gi¸o nhÊn m¹nh vµo §øc Kit«, ®Êng cøu thÕ.<br /> vÊn ®Ò ®Æt ra lµm ®au ®Çu c¸c nhµ thÇn C«ng gi¸o ¸m chØ tíi tÝnh c¸ch cña t«n gi¸o nµy<br /> (Theo: NguyÔn NghÞ, Khæng Thµnh Ngäc, Hoµng<br /> häc lµ cã tíi ba §øc Chóa trong mét thÓ<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 66<br /> NguyÔn ThÕ Nam. Tªn gäi cña Kit« gi¸o… 67<br /> Minh Thøc, Thiªn Chóa gi¸o ë Thµnh phè Hå ChÝ Thiªn Chóa gi¸o vµ ®¹o Tin Lµnh. Cô thÓ<br /> Minh, tr. 16).<br /> lµ, C¬ §èc gi¸o ( 基 督 教) phiªn dÞch tõ<br /> Tuy vÉn cßn nh÷ng bÊt ®ång vÒ c¸c<br /> “Christianity” trong tiÕng Anh, chØ tÊt c¶<br /> tªn gäi, nh−ng cã thÓ nhËn thÊy r»ng,<br /> nh÷ng t«n gi¸o tin t−ëng vµo ®Êng cøu<br /> cho ®Õn sau n¨m 1518, tõ mét nguån céi<br /> rçi Giªsu Kit«, bao gåm Thiªn Chóa gi¸o,<br /> duy nhÊt lµ Kit« gi¸o ®· hoµn tÊt qu¸<br /> ChÝnh Thèng gi¸o, Tin Lµnh gi¸o, Anh<br /> tr×nh chia ra 3 hÖ ph¸i cã nhiÒu kh¸c<br /> gi¸o. Nh−ng t¹i Trung Quèc, C¬ §èc gi¸o<br /> biÖt. Sù kh¸c biÖt Êy cµng thÊy râ khi<br /> th−êng ®−îc dïng ®Ó chØ “Protestantism”<br /> ®−îc xÐt trong ®iÒu kiÖn c¸c t«n gi¸o<br /> trong tiÕng Anh, vµ ®−îc dÞch thµnh T©n<br /> nµy ®−îc truyÒn b¸ vµo c¸c n−íc ¸ gi¸o ( 新 教), tøc ®¹o Tin Lµnh.<br /> §«ng .(8)<br /> Nguyªn nh©n cña nh÷ng nhÇm lÉn<br /> t£n tiÕNG viÖT t£n tiÕNG anh t£n tiÕNG trung ¢m h¸N viÖT<br /> Kitô giáo Christianity 基督教 Cơ Đốc giáo<br /> Giatô giáo<br /> 耶稣教<br /> Công giáo Catholicism 公教 Công giáo<br /> ThiênChúa giáo Thiên Chúa giáo<br /> 天主教<br /> Tin Lành Protestantism 新教 Tân giáo<br /> Cơ Đốc Tân giáo<br /> 基督新教<br /> Chính Thống giáo Eastern 正教 Chính giáo<br /> Đông Phương Orthodox Đông Chính giáo<br /> 东正教<br /> B¶ng ®èi chiÕu tªn gäi c¸c hÖ ph¸i thuéc Kit« gi¸o(9)<br /> <br /> 2. TÝnh “VÊn<br /> VÊn ®Ò”<br /> ®Ò trong c¸ch gäi tªn: Tõ nµy h¼n cã nhiÒu, trong ®ã chóng t«i ngê<br /> lÞch sö nghiªn cøu ®Õn c¸i nh×n tham r»ng ng−êi ¸ §«ng kh«ng thËt sù s½n<br /> chiÕu ViÖt - Trung sµng trong viÖc tiÕp nhËn tªn gäi cña<br /> 1. HiÖn nay, t¹i Trung Quèc, quan ®iÓm mét t«n gi¸o míi khi mµ n¨m 1517,<br /> cho r»ng: “Kit« gi¸o (Christianity) chia Martin Luther khëi x−íng cho viÖc h×nh<br /> thµnh ba hÖ ph¸i lín: Thiªn Chóa gi¸o, thµnh ®¹o Tin Lµnh. Vµo thêi k× Êy, thÕ<br /> T©n gi¸o vµ ChÝnh Thèng gi¸o. Tªn ®Çy kØ XVI, ®¹o Tin Lµnh dï ph¸t triÓn rÊt<br /> ®ñ cña Thiªn Chóa gi¸o lµ Gi¸o héi nhanh nh−ng vÉn ch−a cã chç ®øng<br /> Thiªn Chóa R«ma (Roma Catholic v÷ng ch¾c ngay t¹i x· héi Ph−¬ng T©y,<br /> Church), cßn gäi lµ C«ng gi¸o R«ma, tªn trong khi nh÷ng ®oµn truyÒn gi¸o cña<br /> dÞch ©m lµ “Ca-t«-lÝch gi¸o” (10)<br /> trë nªn t«n gi¸o phæ biÕn nhÊt T©y ¢u lµ Thiªn<br /> th«ng dông. §Ó ®i ®Õn ®−îc sù nhÊt trÝ Chóa gi¸o ®· s½n sµng cho sø mÖnh cña<br /> nµy lµ c¶ mét qu¸ tr×nh dµi nhÇm lÉn<br /> 8. Kh¸i niÖm C¸c n−íc ¸ §«ng chóng t«i dïng ®Ó chØ<br /> trong viÖc t×m kiÕm tªn gäi, hoÆc phiªn<br /> Trung Quèc, NhËt B¶n, ViÖt Nam, mét sè quèc gia<br /> dÞch tªn gäi tõ ng«n ng÷ Ph−¬ng T©y. Cã trong khu vùc §«ng Nam ¸ vµ b¸n ®¶o TriÒu Tiªn.<br /> mét sè phiªn dÞch sang tiÕng Trung 9. Trong b¶ng ®èi chiÕu, chóng t«i chØ xin nªu ra<br /> mét sè tªn gäi c¬ b¶n ®−îc sö dông phæ biÕn nhÊt<br /> danh x−ng C¬ §èc gi¸o ®· nhÇm lÉn víi<br /> hiÖn nay.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 67<br /> 68 Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 1 - 2013<br /> 10. Tr¸c T©n B×nh. LÝ gi¶i t«n gi¸o, Nxb Hµ Néi, tªn gäi nµy cã khi kÕt hîp víi nhau, vµ<br /> 2007, tr. 347.<br /> do ®ã, Da-t« C¬ §èc ( 耶 穌 基 督 ) còng<br /> m×nh. Vµ lÏ dÜ nhiªn, ng−êi Trung Quèc,<br /> chÝnh lµ Jesus Christ. C¸ch gäi tªn nµy<br /> NhËt B¶n... chØ biÕt ®Õn nh÷ng gi¸o sÜ<br /> cã ¶nh h−ëng kh¸ lín tíi ViÖt Nam.<br /> Thiªn Chóa gi¸o vµ t«n gi¸o cña hä.<br /> 2. T¹i ViÖt Nam, vÊn ®Ò tªn gäi cña<br /> LÞch sö ghi nhËn c«ng cuéc truyÒn Thiªn Chóa gi¸o còng ®· tõng g©y ra<br /> gi¸o t¹i ¸ §«ng cã nh÷ng thÞnh suy theo nhiÒu khã kh¨n, tr−íc hÕt lµ cho nh÷ng<br /> thêi cuéc, viÖc ®Æt tªn cho t«n gi¸o míi gi¸o sÜ truyÒn gi¸o, sau ®Õn lµ ng−êi d©n<br /> ngoµi nh÷ng yÕu tè quyÕt ®Þnh lµ dùa vµo ViÖt vèn bÞ ph©n t¸n thµnh nh÷ng vïng<br /> nguyªn gèc tiÕng Anh, tiÕng Latinh, tiÕng ®Þa lÝ thuéc quyÒn cai qu¶n cña nh÷ng<br /> Bå §µo Nha... cßn ph¶i tÝnh ®Õn yÕu tè thÕ lùc phong kiÕn c¸t cø. Bªn c¹nh ®ã lµ<br /> “quen tai” cña ng−êi b¶n ®Þa. Theo ®ã, chiÒu ¶nh h−ëng gÇn nh− liªn tôc vÒ v¨n<br /> chóng t«i cho r»ng, cã mét sù tr¸o ®æi tªn hãa ®Õn tõ Trung Hoa. §©y cã thÓ lµ<br /> gäi, hoÆc gäi theo quen miÖng, dÉn ®Õn nguyªn nh©n chÝnh dÉn ®Õn sù phøc t¹p<br /> viÖc C¬ §èc gi¸o mµ ng−êi Trung Quèc trong viÖc b¶n ®Þa hãa tªn gäi cña t«n<br /> gäi chÝnh lµ C¬ §èc T©n gi¸o, hay ®¹o Tin gi¸o nµy. ChÝnh nh÷ng hiÓu lÇm vµ<br /> Lµnh theo c¸ch gäi cña ng−êi ViÖt. nh÷ng thãi quen sö dông tªn gäi g©y ra<br /> nhiÒu vÊn ®Ò ®−îc quan t©m, nghiªn cøu.<br /> Trªn thùc tÕ, ë Trung Quèc, C¬ §èc<br /> gi¸o tr−íc n¨m 1517 kh«ng ph¶i lµ ®¹o ViÖc sö dông c¸c thuËt ng÷ C«ng gi¸o<br /> Tin Lµnh, mµ lµ Thiªn Chóa gi¸o La M·, cho tíi nay vÉn ch−a hoµn toµn thèng<br /> bëi ®¹o Tin Lµnh thêi k× nµy cßn ch−a ra nhÊt ngay trong giíi C«ng gi¸o ViÖt<br /> ®êi; vµ C¬ §èc gi¸o sau n¨m 1517 kh«ng Nam. Ngay tõ ®Çu, c¸c Kit« h÷u ®· cè<br /> ph¶i lµ Thiªn Chóa gi¸o mµ lµ ®¹o Tin g¾ng thÝch nghi c¸c thuËt ng÷ C«ng gi¸o<br /> Lµnh (tøc C¬ §èc T©n gi¸o 基 督 新 教, hay T©y Ph−¬ng vµo ViÖt Nam, cã thÓ nh¾c<br /> T©n gi¸o 新 教 ), kh«ng biÕt ®©y lµ sù tíi mét vµi thuËt ng÷ nh−: ®¹o §øc Chóa<br /> nhÇm lÉn hay do c¸ch hiÓu riªng cña Trêi §Êt, ®¹o Chóa, ®¹o §øc Chóa Trêi,<br /> ng−êi Trung Quèc? ®¹o Thiªn Chóa. Trong ®ã côm tõ ®¹o<br /> §øc Chóa Trêi §Êt dïng chØ t«n gi¸o nµy<br /> Trë l¹i víi vÊn ®Ò danh x−ng: Da-t«<br /> ( 耶穌) lµ phiªn ©m tõ ch÷ Jesus, nh©n vËt khi míi ®−îc ®−a vµo x· héi ViÖt Nam.<br /> Tõ ®ã trë ®i, giíi C«ng gi¸o sö dông côm<br /> ®−îc xem lµ con cña Thiªn Chóa bÊt tö,<br /> tõ nµy, hoÆc gäi t¾t lµ ®¹o Chóa, ®¹o §øc<br /> ®−îc §øc MÑ Maria sinh ra, bÞ ®ãng ®inh<br /> Chóa Trêi. S¸ch PhÐp gi¶ng t¸m ngµy sö<br /> vµ chÕt trªn ThËp gi¸, sau ®ã sèng l¹i,<br /> dông kho¶ng 100 lÇn côm tõ §øc Chóa<br /> ®em ¸nh s¸ng cña Ngµi ®Ó ph¸n xÐt<br /> Blêi §Êt. Majorica còng dïng nhiÒu lÇn<br /> 基 督) lµ tªn<br /> ng−êi sèng, kÎ chÕt. C¬ §èc (<br /> hai côm tõ §øc Chóa Trêi vµ Thiªn Chóa<br /> gäi t¾t cña C¬ Lîi T− §èc ( 基 利斯 督 ),<br /> trong c¸c t¸c phÈm cña «ng. Gi¸o héi<br /> dÞch tõ Christ, còng chÝnh lµ chuyÓn ng÷<br /> C«ng gi¸o ViÖt Nam lóc ®Çu còng dïng<br /> tõ Messiah - §Êng Cøu ThÕ siªu nhiªn, v«<br /> nhiÒu nhÊt lµ côm tõ §øc Chóa Trêi,<br /> h×nh vµ toµn n¨ng cña Do Th¸i gi¸o. Hai<br /> Thiªn Chóa, ®Ó chØ §Êng Tèi Cao, hoÆc<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 68<br /> NguyÔn ThÕ Nam. Tªn gäi cña Kit« gi¸o… 69<br /> côm tõ ®¹o §øc Chóa Trêi, ®¹o Thiªn ®¹o C«ng gi¸o(13). T−¬ng tù nh− ViÖt Nam,<br /> Chóa. Ngoµi ra, còng ph¶i ghi nhËn r»ng, c¸ch gäi tªn ®¹o Thiªn Chóa cña ng−êi<br /> ng−êi ngoµi C«ng gi¸o cßn sö dông Trung Hoa còng rÊt lóng tóng, nhÊt lµ<br /> nhiÒu thuËt ng÷ kh¸c nhau ®Ó gäi ®¹o khi ng−êi ngo¹i ®¹o ®Æt tªn cho nã. Theo<br /> Thiªn Chóa. C¸c thuËt ng÷ nµy ®−îc h×nh ®ã, vÊn ®Ò tªn gäi n¶y sinh trong qu¸<br /> thµnh trong suèt c¸c thÕ kØ XVII-XIX, tr×nh truyÒn gi¸o, kh«ng chØ bëi sù bÊt<br /> mµ phæ biÕn nhÊt lµ nh÷ng tªn gäi: ®¹o ®ång vÒ ng«n ng÷, mµ cßn n¶y sinh<br /> Hoa Lang, ®¹o Portughª, ®¹o Pha Lang,... trong néi t¹i c¸ch ®Æt tªn. Mét t«n gi¸o<br /> cã thÓ cã nhiÒu c¸ch gäi, vÝ dô ®¹o<br /> VÊn ®Ò tªn gäi bÞ bá mÆc kh¸ l©u cho<br /> M«hamÐt (gäi tªn vÞ gi¸o tæ) cßn ®−îc<br /> nh÷ng hiÓu lÇm tr−íc khi ®−îc giíi<br /> gäi lµ ®¹o Håi håi, hay Håi gi¸o (v× lµ<br /> nghiªn cøu quan t©m lÝ gi¶i. Ngoµi<br /> t«n gi¸o mµ ng−êi d©n téc Håi theo<br /> nh÷ng nghiªn cøu cã chót ®Ò cËp ®Õn tªn<br /> ®«ng), l¹i còng cã tªn lµ ®¹o Islam (tªn<br /> gäi cña Kit« gi¸o ë ViÖt Nam, chóng t«i<br /> chØ th¸i ®é tuyÖt ®èi quy phôc Thiªn<br /> chó ý nhiÒu ®Õn hai bµi viÕt cña NguyÔn<br /> Chóa); cßn ®¹o do gi¸o tæ Giªsu, cã biÖt<br /> NghÞ vµ TrÇn V¨n Toµn. Dï viÕt vÒ tªn<br /> hiÖu lµ Christos, th× ®−îc ng−êi Ch©u ¢u<br /> gäi Thiªn Chóa gi¸o ë ViÖt Nam, nh−ng<br /> gäi lµ Christianisme (viÕt theo tiÕng<br /> c¸c t¸c gi¶ ®· ®Ò cËp ®Õn yÕu tè Trung<br /> Ph¸p); ng−êi Trung Hoa cã hai tªn gäi:<br /> Hoa nh− mét sù thõa nhËn ¶nh h−ëng tõ<br /> nÒn v¨n hãa nµy ®èi víi ViÖt Nam.<br /> gäi theo tªn vÞ gi¸o tæ lµ 耶 穌 (Yē sū), ®äc<br /> theo kiÓu H¸n - ViÖt lµ ®¹o Giat« (Da-t«);<br /> NguyÔn NghÞ sau khi ph©n tÝch diÔn gäi theo biÖt hiÖu phiªn ©m lµ 基利斯督<br /> tr×nh h×nh thµnh c¸c tªn gäi cña Kit« (Jī lì sī dū), ®äc theo kiÓu H¸n - ViÖt lµ C¬<br /> gi¸o ®· ®i ®Õn nhËn ®Þnh cho r»ng, ë Lîi T− §èc, gäi t¾t lµ ®¹o C¬ §èc; cßn ë<br /> ViÖt Nam Thiªn Chóa gi¸o, C«ng gi¸o, ViÖt Nam th× ngay tõ buæi ®Çu ®· phiªn<br /> Kit« gi¸o th−êng ®−îc dïng lÉn lén(11). ©m lµ ®¹o Khirixit« hay Kirixit«, gäi t¾t<br /> C¸c v¨n kiÖn nhµ n−íc th−êng dïng tªn lµ Kit«.<br /> gäi Thiªn Chóa gi¸o, trong khi c¸c tæ<br /> 3. NÕu cø hiÓu nh− vËy th× vÊn ®Ò cã<br /> chøc hµnh chÝnh, b¸o chÝ(12) l¹i sö dông<br /> vÎ sÏ trë nªn kh¸ ®¬n gi¶n. Tuy nhiªn,<br /> tõ C«ng gi¸o. ¤ng còng cho r»ng, c¸c tªn<br /> cßn nhiÒu h¬n thÕ, nh÷ng yÕu tè liªn<br /> gäi cã thÓ vÉn tiÕp tôc ®−îc sö dông theo<br /> quan ®Õn tªn gäi cña Kit« gi¸o ®em l¹i<br /> thãi quen, vµ ph¶i hiÓu râ néi dung<br /> bëi mét diÔn tr×nh truyÒn gi¸o phøc t¹p<br /> chÝnh yÕu cña tõng tªn gäi ®−îc sö dông.<br /> vµ l©u dµi t¹i ¸ §«ng. Trªn c¬ së thu<br /> TrÇn V¨n Toµn cã mét nghiªn cøu kh¸ thËp tõ nhiÒu nguån t− liÖu vµ kh¶o s¸t<br /> c«ng phu vÒ vÊn ®Ò tªn gäi cña Kit« gi¸o, c¸c nghiªn cøu ®· ®−îc c«ng bè hoÆc<br /> mét trong nh÷ng mèi quan t©m cña «ng<br /> lµ tÝnh “chÝnh danh” trong c¸ch gäi tªn 11. NguyÔn NghÞ, Tªn gäi ®¹o Thiªn Chóa ë ViÖt<br /> Nam, T¹p chÝ Nghiªn cøu T«n gi¸o, sè 6/2001.<br /> vÒ ®¹o Thiªn Chóa ë ViÖt Nam khi mµ<br /> 12. Cã thÓ kÓ ®Õn nh−: Uû ban §oµn kÕt C«ng gi¸o<br /> hiÖn cßn qu¸ nhiÒu tªn gäi nh−: ®¹o §øc ViÖt Nam, b¸o C«ng gi¸o vµ D©n téc, b¸o Ng−êi<br /> Chóa Trêi, ®¹o Giat«, ®¹o C¬ §èc, ®¹o C«ng gi¸o ViÖt Nam…<br /> Hoa Lang, ®¹o Khirixit«, ®¹o Kit« råi<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 69<br /> 70 Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 1 - 2013<br /> 13. TrÇn V¨n Toµn, §¹o Thiªn Chóa, ®¹o Gia T«, ng«n ng÷ vµ thêi ®iÓm xuÊt hiÖn ®Ó t¹m<br /> ®¹o C¬ §èc, ®¹o C«ng gi¸o? Nªn gäi thÕ nµo cho<br /> t¸ch ba nhãm tªn gäi trªn:<br /> chÝnh danh?, T¹p chÝ Nghiªn cøu T«n gi¸o, sè<br /> 4/2003. - Nhãm tªn gäi xuÊt ph¸t tõ phÝa c¸c<br /> c«ng nhËn, cã thÓ nªu ra mét sè vÊn ®Ò gi¸o sÜ: Mét sè ng−êi viÕt du kÝ cïng<br /> cÇn ®−îc gi¶i quyÕt sau ®©y: nhiÒu gi¸o sÜ Ch©u ¢u tá ra kh¸ ng−ìng<br /> <br /> - YÕu tè néi sinh cña c¸c d©n téc trong mé nÒn v¨n hãa ViÖt Nam(14) khi hä ®Æt<br /> <br /> viÖc ®Æt tªn cho t«n gi¸o míi, sù ¸p ®Æt ch©n tíi c¸c quèc gia cña ng−êi An Nam.<br /> <br /> mang tinh thÇn cÇu thÞ cña c¸c nhµ Ngoµi viÖc bu«n b¸n, tÝch cùc giíi thiÖu<br /> <br /> truyÒn gi¸o, vµ vai trß cña ng−êi Trung thµnh tùu v¨n minh Ph−¬ng T©y, hä cßn<br /> <br /> Hoa vµ ng−êi NhËt B¶n trong viÖc ®Þnh truyÒn b¸ ng«n ng÷ vµ t«n gi¸o. Nh÷ng<br /> <br /> h×nh c¸c tªn gäi. gi¸o sÜ Ch©u ¢u víi tr×nh ®é häc vÊn cao<br /> cßn tÝch cùc häc ng«n ng÷ b¶n ®Þa, häc<br /> - VÊn ®Ò thø hai lµ trong bèi c¶nh<br /> ch÷ H¸n, N«m(15), ghi l¹i tiÕng ViÖt theo<br /> phøc t¹p cña buæi ®Çu truyÒn gi¸o, ®©u lµ<br /> kÝ tù Latinh. VÒ viÖc gäi tªn t«n gi¸o cña<br /> ng«n ng÷ Ch©u ¢u chÝnh ®−îc sö dông<br /> m×nh, cã vÎ nh− c¸c gi¸o sÜ thÝch sö dông<br /> trong hµng c¸c gi¸o sÜ?<br /> tiÕng ViÖt h¬n, b»ng chøng lµ mét sè tªn<br /> - V× sao c¸c tªn gäi ®ã l¹i ®−îc lùa gäi kh¸ thuÇn ViÖt ®· ra ®êi: ®¹o §øc<br /> chän? Vµ néi dung chÝnh yÕu cña c¸c tªn Chóa Trêi (Blêi), ®¹o §øc Chóa Trêi (Blêi)<br /> gäi ®ã? §Êt, ®¹o Khi-xi-t¨ng,...<br /> - §· tõng cã rÊt nhiÒu c¸c tªn gäi chØ - Nhãm tªn gäi nhËp néi tõ Trung Hoa:<br /> Kit« gi¸o trong buæi ®Çu ®Æt ch©n ®Õn Ngoµi tõ thuÇn ©m H¸n - ViÖt lµ C«ng<br /> khu vùc, vËy liÖu cã thÓ thùc hiÖn ®−îc gi¸o xuÊt hiÖn kh¸ muén vµ cßn g©y<br /> sù ph©n k× c¸c tªn gäi ®ã? nhiÒu nghi ng¹i trong viÖc x¸c ®Þnh thêi<br /> <br /> - Ba thuËt ng÷ “®¹o”, “gi¸o”, “t«n gi¸o” ®iÓm h×nh thµnh, c¸c tªn gäi Thiªn Chñ<br /> <br /> cã ý nghÜa nh− thÕ nµo khi ®em g¾n víi gi¸o (Thiªn Chóa gi¸o), Da-t« C¬ §èc<br /> c¸c tªn gäi Kit« gi¸o, vµ ®iÓm chung, gi¸o... ra ®êi kh¸ sím. Theo chóng t«i, c¸c<br /> <br /> ®iÓm khu biÖt gi÷a ba thuËt ng÷ ®ã lµ g×? tõ nµy ®−îc nhËp néi tõ Trung Hoa bëi<br /> tÝnh thuÇn H¸n vµ nh÷ng ghi chÐp kh¸<br /> HiÖn chóng t«i ch−a thÓ thèng kª c¸c<br /> sím thÓ hiÖn sù xuÊt hiÖn cña chóng trong<br /> tªn gäi vÒ Kit« gi¸o t¹i c¸c quèc gia trong<br /> c¸c Ên phÈm tõ Trung Quèc ®−a sang.<br /> khu vùc ®Ó cã sù so s¸nh, nh−ng nÕu ®èi<br /> chiÕu víi Trung Hoa, ta sÏ thÊy d−êng nh− 14. Xem thªm: William Dampier, Mét chuyÕn du<br /> hµnh ®Õn §µng Ngoµi n¨m 1688, Nxb. ThÕ giíi,<br /> ng−êi ViÖt Nam tá ra tréi h¬n trong viÖc<br /> 2007; J. Barrow, Mét chuyÕn du hµnh ®Õn xø Nam<br /> sö dông nhiÒu tõ ng÷ ®Ó chØ t«n gi¸o nµy. Hµ (1792-1793), Nxb. ThÕ giíi, 2008; Jean -<br /> Cã t×nh tr¹ng nµy lµ do ngoµi viÖc tiÕp thu Baptiste Tavernnier, TËp du kÝ míi vµ k× thó vÒ<br /> v−¬ng quèc §µng Ngoµi, Nxb. ThÕ giíi, 2005;<br /> c¸c tõ ng÷ chØ tªn t«n gi¸o cña c¸c gi¸o sÜ,<br /> Cristophro Bori, Xø §µng trong n¨m 1621, Nxb.<br /> ng−êi ViÖt Nam cßn tiÕp nhËn c¸c tªn gäi Thµnh phè Hå ChÝ Minh, 1998.<br /> ®Õn tõ Trung Quèc bªn c¹nh viÖc tù ®Æt tªn 15. C¸c gi¸o sÜ Ch©u ¢u kh¸ tha thiÕt víi viÖc sö<br /> dông ch÷ N«m ®Ó dÞch Kinh s¸ch Thiªn Chóa gi¸o<br /> cho t«n gi¸o míi. Cã thÓ dùa vµo ®Æc ®iÓm ra tiÕng ViÖt, chøng minh cho môc tiªu cña hä lµ<br /> h−íng tíi quÇn chóng. Kh«ng Ýt gi¸o sÜ tù dÞch sè<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 70<br /> NguyÔn ThÕ Nam. Tªn gäi cña Kit« gi¸o… 71<br /> kinh s¸ch nµy, sè kh¸c lµ nh÷ng trÝ thøc b¶n ®Þa, ngoµi vai trß lµm ng¾n l¹i kho¶ng c¸ch<br /> hoÆc theo Nho, hoÆc theo PhËt, chÝnh nh÷ng ng−êi<br /> gi÷a ng−êi ®i truyÒn gi¸o víi ng−êi ®−îc<br /> nµy lµ trung gian ®Ó võa ®−a Thiªn Chóa gi¸o ®Õn<br /> quÇn chóng, võa ®−a nã th©m nhËp vµo tÇng líp trÝ häc ®¹o, cßn cã t¸c dông ghi l¹i nh÷ng<br /> thøc, trung l−u vµ th−îng l−u trong xM héi phong ©m ®äc cña tiÕng ViÖt kh«ng cßn tån t¹i<br /> kiÕn n−íc ta.<br /> tõ nhiÒu thÕ kØ.<br /> - Nhãm tªn gäi néi sinh kh¸ ®a d¹ng<br /> ViÖc lùa chän c¸c tõ ng÷ kh¸c nhau ®Ó<br /> vµ th−êng thÓ hiÖn sù k× thÞ nhÊt ®Þnh<br /> gäi tªn c¸c t«n gi¸o thuéc Kit« gi¸o ®−îc<br /> cña ng−êi ViÖt ®èi víi Kit« gi¸o. C¸c tªn<br /> thùc hiÖn dùa trªn hai tiªu chÝ: ©m ®äc<br /> gäi ®ã, theo chóng t«i cã thÓ lµ: ®¹o Hoa<br /> vµ phiªn dÞch tõ ý nghÜa cña tªn gäi gèc.<br /> Lang, ®¹o Portughª, ®¹o Pha Lang, T©y<br /> D−¬ng Gia-t«, T¶ ®¹o... Cã nhiÒu nguyªn Dùa vµo c¸ch nµy, ta cã thÓ x¸c minh<br /> <br /> nh©n g©y ra sù k× thÞ trªn, nh− do kh«ng ®−îc mét c¸ch t−¬ng ®èi thêi ®iÓm ra ®êi<br /> <br /> hiÓu nhau vÒ v¨n hãa, do m−u ®å chÝnh cña c¸c thuËt ng÷: Nh÷ng tªn gäi h×nh<br /> <br /> trÞ, sù nghi ng¹i cña c¸c thÕ lùc phong thµnh dùa trªn ©m ®äc ra ®êi tr−íc<br /> <br /> kiÕn c¸t cø, hoÆc sù Ých kØ vµ hµ kh¾c, Ýt nh÷ng tªn gäi dùa trªn viÖc phiªn dÞch ý<br /> <br /> nhiÒu ®· cã trong t− t−ëng ng−êi ViÖt, nghÜa tªn gäi gèc ¢u. Nguyªn nh©n cña<br /> <br /> tr−íc hÕt lµ cña nh÷ng nhµ Nho víi mét t×nh tr¹ng nµy cÇn ph¶i cã thêi gian ®Ó<br /> t«n gi¸o kh«ng khuyÕn khÝch viÖc thê hai nÒn v¨n minh t×m ®−îc tiÕng nãi<br /> cóng «ng bµ tæ tiªn. chung, viÖc phiªn dÞch ý nghÜa c¸c tªn<br /> gäi gèc ¢u ®ßi hái ng−êi dÞch ph¶i cã<br /> Vai trß cña ng−êi Hoa vµ ng−êi NhËt<br /> mét nÒn t¶ng nhÊt ®Þnh vÒ Kit« gi¸o. Ta<br /> trong c«ng cuéc nhËp néi Thiªn Chóa gi¸o<br /> cã thÓ kÕt hîp c¸ch nµy víi viÖc kh¶o s¸t<br /> vµo ViÖt Nam lµ kh¸ quan träng. NhiÒu<br /> c¸c v¨n b¶n ghi chÐp ®· x¸c ®Þnh ®−îc<br /> ghi chÐp cho thÊy, bªn c¹nh ®éi ngò thÇy<br /> niªn ®¹i cña c¸c gi¸o sÜ, gi¸o d©n cïng<br /> gi¶ng vµ linh môc, th× sè kiÒu d©n ®Õn tõ<br /> víi viÖc x¸c ®Þnh nh÷ng tõ cæ trong v¨n<br /> hai quèc gia nµy tham gia truyÒn b¸ Thiªn<br /> Chóa gi¸o vµo n−íc ta kh¸ ®«ng(16). §¸ng b¶n ®Ó tiÕn hµnh ph©n k× lÞch sö h×nh<br /> <br /> tiÕc lµ t¹i Héi An, hÇu hÕt sè ng−êi NhËt thµnh tªn gäi.<br /> <br /> ph¶i bá ®¹o (qu¸ khãa) vµ nÕu con ch¸u ViÖc lÝ gi¶i sù h×nh thµnh c¸c tªn gäi,<br /> cña hä cßn tån t¹i th× còng ®· bÞ ViÖt hãa còng nh− x¸c ®Þnh néi dung chÝnh yÕu<br /> ®Ó hßa vµo ®êi sèng ViÖt. cña c¸c tªn gäi ®ã cÇn nhiÒu thêi gian<br /> <br /> VÒ viÖc x¸c minh ng«n ng÷ chÝnh vµ t©m huyÕt. Víi nh÷ng kh¶o s¸t b−íc<br /> <br /> ®−îc c¸c gi¸o sÜ sö dông khi truyÒn gi¸o ®Çu, chóng t«i t¹m thêi tËp hîp, ®−a ra<br /> t¹i ViÖt Nam cÇn cã nh÷ng thèng kª sè mét sè kiÕn gi¶i dùa trªn sù ®èi chiÕu<br /> l−îng gi¸o sÜ ®Õn tõ Ch©u ¢u. Cã mét ViÖt-Trung:<br /> ®iÓm chung lµ nh÷ng gi¸o sÜ nµy ®Òu - §¹o Hoa Lang ( 化 郎 道): Tªn gäi nµy<br /> ph¶i häc tiÕng Latinh, ng«n ng÷ lµm nÒn cã tõ thÕ kØ XVII, theo TrÇn V¨n Toµn,<br /> t¶ng chÝnh cho sù ra ®êi cña c¸c ng«n c¸c s¸ch §¹i ViÖt sö ký toµn th− vµ<br /> ng÷ Ch©u ¢u. ChÝnh thø ng«n ng÷ nµy Kh©m ®Þnh ViÖt sö th«ng gi¸m c−¬ng<br /> sau ®ã v« t×nh ®· trë thµnh mét thµnh tè môc ®Òu cã nh¾c tíi. S¸ch §¹i ViÖt sö ký<br /> t¹o nªn ch÷ Quèc ng÷. TiÕng Latinh<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 71<br /> 72 Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 1 - 2013<br /> toµn th− viÕt: “Mïa ®«ng th¸ng 10 (1663), lµ Jªsu nh− bæn ®¹o An Nam quen ®äc,<br /> cÊm ng−êi trong n−íc häc ®¹o Hoa Lang. mµ trong c¸c s¸ch ®¹o ®· c¾t nghÜa r»ng:<br /> “TiÕng Jªsu nghÜa lµ §Êng hay cøu”. NÕu<br /> 16. Ng−êi NhËt ®Õn Héi An c¸c n¨m 1587, 1596,<br /> ®äc hai ch÷ nµy theo ©m ®äc cña ng−êi<br /> 1614 do nh÷ng cuéc cÊm ®¹o trong n−íc NhËt. Hä<br /> cïng víi ng−êi Hoa sèng tËp trung trong hai khu Trung Quèc th× kh«ng sai kh¸c nhiÒu ©m<br /> riªng biÖt t¹i Héi An, mçi khu cã mét bang tr−ëng ®äc cña ng«n ng÷ gèc (Jªsu), nh−ng khi<br /> cai qu¶n.<br /> ®äc sang ©m H¸n - ViÖt th× ®· kh¸c sai ®i<br /> Tr−íc ®©y ng−êi n−íc Hoa Lang vµo<br /> nhiÒu”. Ghi chÐp nµy chøng tá tªn gäi<br /> n−íc ta, lËp ®¹o lõa phØnh d©n ngu, ®µn<br /> Da-t« ®−îc nhËp néi tõ Trung Quèc tr−íc<br /> «ng ®µn bµ ngu dèt nhiÒu ng−êi tin mé,<br /> n¨m 1828.<br /> chç nhµ gi¶ng ng−êi ë hçn t¹p, trai g¸i<br /> kh«ng ph©n biÖt. Tr−íc ®· ®uæi ng−êi - Thiªn Chóa gi¸o ( 天 主 教): Tªn gäi<br /> gi¶ng ®¹o ®i råi, mµ s¸ch vë n¬i gi¶ng nµy ®−îc ng−êi Trung Quèc ®Æt ra c¨n<br /> <br /> h·y cßn thãi tÖ ch−a ®æi. §Õn nay l¹i cø vµo c¸ch phiªn dÞch cña c¸c gi¸o sÜ<br /> <br /> nghiªm cÊm”(17). truyÒn ®¹o Da-t« ( 耶 稣) vµo cuèi thêi<br /> Minh, truy nguyªn s©u xa cña tªn gäi<br /> Cã nhiÒu c¸ch gi¶i thÝch cho sù ra ®êi<br /> Êy lÊy tõ mét c©u cæ ng÷: “ 至 高 莫 若 天,<br /> tªn gäi nµy. Cã ng−êi cho r»ng, ®ã lµ tªn<br /> ®Æt cho c¸c l¸i bu«n Ph−¬ng T©y chë<br /> 至 尊 莫 若 主” chÝ cao m¹c nh−îc thiªn,<br /> chÝ t«n m¹c nh−îc chñ (cao nhÊt kh«ng<br /> nh÷ng thø v¶i cã hoa v¨n nh− hoa khoai<br /> g× b»ng Trêi, t«n quý nhÊt kh«ng g×<br /> lang, nh÷ng ng−êi theo ®¹o Thiªn Chóa<br /> b»ng Chóa). Tªn gäi nµy cã thÓ ®· xuÊt<br /> ®−îc gäi lµ Hoa Lang ®¹o, v× gi÷ mét ®¹o<br /> hiÖn vµ sö dông réng r·i vµo cuèi thêi<br /> nh− l¸i bu«n Êy. Philippe Langlet viÕt:<br /> Minh trong thêi k× truyÒn gi¸o cña<br /> “Trong Minh sö, Ngo¹i quèc truyÖn, cã<br /> Matteo Bicci (1552 - 1610). Mét sè l−îng<br /> gäi hä lµ Hoa Lan, hä lµ ng−êi Ph−¬ng<br /> s¸ch vë nhÊt ®Þnh do vÞ gi¸o sÜ nµy<br /> T©y mµ d©n t«i gäi tr¹i ®i lµ Hoa Lang”.<br /> cïng c¸c céng sù cña «ng ®· ®−îc<br /> Vµ «ng ghi chó r»ng, ®ã kh«ng thÓ lµ<br /> truyÒn vµo n−íc ta ngay tõ thêi k×<br /> Hßa Lan ®−îc, nh−ng lµ ng−êi Bå §µo<br /> Nha, c¨n cø theo l¸ th− cña gi¸o sÜ Le<br /> nµy (20). Ng−êi ViÖt ®äc côm tõ 天 主 教 lµ<br /> Thiªn Chóa gi¸o, gäi §øc Jªsu lµ Chóa<br /> Royer viÕt n¨m 1714 vÒ vô cÊm ®¹o n¨m<br /> Giªsu cã lÏ v× vµo thêi k× tªn gäi nµy<br /> 1712, nh− sau: “Còng nh− tr−íc ®©y, s¾c<br /> ®−îc ®−a ®Õn n−íc ta, c¸c chóa TrÞnh,<br /> lÖnh cÊm ®¹o kh«ng bao giê gäi tªn lµ<br /> NguyÔn lµ nh÷ng ng−êi cã thùc quyÒn;<br /> ®¹o §øc Chóa Trêi, nh−ng ®· cÊm ®¹o<br /> viÖc g¾n tªn gäi víi mét ®Êng qu©n chñ<br /> d−íi c¸i tªn lµ ®¹o Hoa Lang, tøc lµ ®¹o<br /> tèi cao (vua trªn trêi) thÓ hiÖn tÝnh<br /> cña ng−êi Bå §µo Nha”(18).<br /> chÊt tù ®Ò cao cña tÝn ®å Kit« gi¸o.<br /> - Da-t« ( 耶 穌): S¸ch Ch©n ®¹o yÕu lý (19)<br /> <br /> 17. §¹i ViÖt sö ký toµn th−, QuyÓn XIX, HuyÒn T«ng<br /> viÕt: “B»ng tiÕng Da-t« kÎ ghÐt ®¹o quen Môc hoµng ®Õ, TËp III, b¶n dÞch, Nxb. KHXH, 2009,<br /> dïng, thËt lµ tiÕng v« nghÜa trong n−íc tr. 321.<br /> 18. Philippe Langlet, TruyÒn thèng ViÖt Nam: Mét<br /> An Nam, v× kÎ ®äc tiÕng Êy cø vÌ ch÷<br /> quèc gia trong lßng v¨n ho¸ Trung Hoa. DÉn theo:<br /> Nho, song ng−êi §¹i Minh ®äc tiÕng Êy TrÇn V¨n Toµn, §¹o Thiªn Chóa, ®¹o Gia T«, ®¹o<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 72<br /> NguyÔn ThÕ Nam. Tªn gäi cña Kit« gi¸o… 73<br /> C«ng gi¸o? Nªn gäi thÕ nµo cho chÝnh danh?, T¹p Lang... ta sÏ thÊy cã c¶m t×nh víi C«ng<br /> chÝ Nghiªn cøu T«n gi¸o, sè 4/2003.<br /> gi¸o h¬n nhiÒu! NÕu ®Æt trong bèi c¶nh<br /> 19.真道要理 (Ch©n ®¹o yÕu lÝ), b¶n ch÷ N«m, do<br /> Gi¸m môc Jacques Longer Gia so¹n n¨m 1828 vµ in phong kiÕn c¨ng th¼ng th× vÊn ®Ò cßn<br /> n¨m 1829. phøc t¹p h¬n khi mµ quyÒn lùc cña vua<br /> 20. Hai cuèn s¸ch gi¸o lÝ viÕt b»ng tiÕng H¸n: Thiªn<br /> l¹i bÞ c¹nh tranh bëi mét “chóa/chñ” nµo<br /> Chóa thùc lôc cña Minh Kiªn (M.Ruggieri), xuÊt<br /> b¶n ë Phóc KiÕn n¨m 1584 vµ Thiªn Chóa thùc ®ã. Kh«ng nh÷ng vËy, thuËt ng÷ C«ng<br /> nghÜa cña Lîi MM §Ëu (M.Ricci), xuÊt b¶n ë Qu¶ng gi¸o cßn gióp cho t«n gi¸o mµ nã chØ tíi<br /> Ch©u n¨m 1603.<br /> ®−îc trë vÒ víi b¶n nguyªn gi¸ trÞ khi<br /> 公 教): Ch÷ c«ng (公) trong<br /> - C«ng gi¸o ( sinh ra: t«n gi¸o cña mäi ng−êi. Hai tõ<br /> Gi¸o héi C«ng gi¸o (公 教 会) khëi nguyªn C«ng gi¸o cã lÏ xuÊt hiÖn vµo kho¶ng<br /> tõ ch÷ “Catholicus” trong tiÕng Latinh, ®Çu thÕ kØ XX, vµ ngµy cµng ®−îc sö<br /> nghÜa lµ “phæ biÕn”, phiªn dÞch thµnh dông mét c¸ch th«ng dông.<br /> “c«ng” trong tiÕng Trung lµ lÊy ý tõ “ 天<br /> 下 为 公” (thiªn h¹ vi c«ng), v× tÝn ®å<br /> Theo Linh môc §ç Quang ChÝnh(21), khi<br /> ba gi¸o sÜ ®Çu tiªn ®Õn Cöa Hµn(22) ngµy<br /> Thiªn Chóa gi¸o cho r»ng, chØ cã Gi¸o<br /> 18/1/1615 truyÒn gi¸o ch−a ai biÕt tiÕng<br /> héi Thiªn Chóa míi lµ “toµn thÕ giíi”,<br /> ViÖt. C¸c «ng ph¶i gi¶ng ®¹o qua th«ng<br /> “tÊt c¶”, “®¹i chóng”. Nh÷ng tÝn h÷u C¬<br /> dÞch viªn, vµ cã lÏ chÝnh c¸c th«ng dÞch<br /> §èc lùa chän tªn gäi nµy lµ v× hä cho<br /> viªn (th−êng lµ ng−êi Hoa, ®«i khi lµ<br /> r»ng, Gi¸o héi ban ®Çu cña hä më réng<br /> ng−êi NhËt) ®· gäi t«n gi¸o míi lµ ®¹o<br /> cho tÊt c¶ mäi ng−êi, chø kh«ng ®Æc ®Þnh<br /> Hoa Lang. Trong côm tõ nµy th× ®¹o<br /> cho riªng mét d©n téc, giai cÊp, hoÆc<br /> mang mét ý nghÜ chung, chØ mét t«n<br /> t«ng ph¸i nµo. Thêi k× ®Çu cña C¬ §èc<br /> gi¸o nµo ®ã, tõ Hoa Lang th× ng−îc l¹i<br /> gi¸o, ch÷ “c«ng” mang mét ý nghÜa b×nh<br /> g©y ra nhiÒu vÊn ®Ò nhÇm lÉn, v× nã cã<br /> th−êng, nh−ng trong qu¸ tr×nh ph¸t<br /> ©m ®äc gÇn gièng tªn n−íc Hµ Lan, mét<br /> triÓn cña lÞch sö, nã dÇn cã sù thay ®æi<br /> quèc gia nhá bÐ míi t¸ch khái sù b¶o hé<br /> vÒ mÆt ý nghÜa, vµ cuèi cïng thuËt ng÷<br /> cña T©y Ban Nha vµ kh«ng ®¹i diÖn cho<br /> Gi¸o héi C«ng gi¸o ( 公 教 会) trë thµnh së søc m¹nh T©y ¢u. §Ó tr¸nh t×nh tr¹ng<br /> h÷u riªng cña Gi¸o héi Thiªn Chóa gi¸o<br /> nµy, ®ång thêi nªu cao tinh thÇn cña t«n<br /> La M· vÒ mÆt ph¸p lÝ. T−¬ng tù nh− vËy,<br /> gi¸o m×nh, c¸c gi¸o sÜ cÇn t×m ra mét c¸i<br /> ch÷ “chÝnh” ( 正) trong “ChÝnh gi¸o”,<br /> tªn míi cña ®¹o. Vµ Kit« gi¸o, do ®ã, cã<br /> “ChÝnh Thèng gi¸o”, ‘§«ng ChÝnh gi¸o”<br /> thÓ cßn cã nh÷ng c¸ch gäi tªn sau:<br /> míi ®Çu còng mang mét ý nghÜa v¨n tù<br /> Khixit¨ng, ®¹o Chóa Dªu, Thiªn, Ngäc<br /> b×nh th−êng, nh−ng sau l¹i trë thµnh së<br /> Hoµng, Th−îng §Õ, Thiªn Chñ,...<br /> h÷u riªng cña ChÝnh Thèng gi¸o.<br /> - Khixit¨ng: Trong tr−êng hîp nh÷ng<br /> ThuËt ng÷ C«ng gi¸o së dÜ ®−îc chÊp<br /> gi¸o sÜ truyÒn gi¸o kh«ng biÕt tiÕng ViÖt,<br /> nhËn, vµ cã lÏ lµ nguyªn nh©n cho ph¸t<br /> hä hoµn toµn cã thÓ dïng nguyªn ng«n<br /> triÓn ®¹o t¹i §«ng ¸, v× nã tù th©n ®· cã ng÷ cña n−íc hä, hoÆc mét thø ng«n ng÷<br /> mét søc m¹nh. NÕu ®em so s¸nh nã víi th«ng dông kh¸c ®Ó nãi vÒ t«n gi¸o ®ã.<br /> thuËt ng÷ Thiªn Chóa gi¸o, hay ®¹o Hoa Nh− tr−êng hîp Thiªn Chóa gi¸o sÏ vÉn<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 73<br /> 74 Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 1 - 2013<br /> ®−îc gäi lµ Christian, víi tõ nµy c¸c gi¸o tªn gäi nµy sÏ lµ Thiªn Chóa gi¸o La<br /> sÜ cã thÓ sÏ phiªn ©m d−íi d¹ng kÝ tù M·, hoÆc C«ng gi¸o La M·. Tuy nhiªn,<br /> Latinh lµ Khixit¨ng. theo kh¶o s¸t b−íc ®Çu cña chóng t«i,<br /> <br /> - §¹o Chóa Dªu (Deus): Deus lµ danh ng−êi Trung Quèc thÝch dïng tªn gäi<br /> <br /> tõ Bå §µo Nha, cã rÊt nhiÒu dÊu vÕt cña Thiªn Chóa gi¸o, trong khi ®ã ng−êi<br /> ViÖt Nam hiÖn nay ®ang nghiªng theo<br /> 21. §ç Quang ChÝnh, Dßng Tªn trong x] héi §¹i h−íng −u tiªn dïng tªn gäi C«ng gi¸o.<br /> ViÖt 1615-1773, Nxb T«n gi¸o, 2008.<br /> 22. Thuéc §µ N½ng ngµy nay. Nh− ®· tr×nh bµy, thuËt ng÷ Thiªn<br /> Chóa gi¸o xuÊt hiÖn kh¸ sím t¹i Trung<br /> tõ nµy trong c¸c v¨n b¶n kinh s¸ch C«ng<br /> Quèc, cßn C«ng gi¸o xuÊt hiÖn muén<br /> gi¸o ch÷ H¸n N«m. ë d¹ng ch÷ N«m, Dªu<br /> h¬n. HiÖn vÉn ch−a thÓ kh¼ng ®Þnh<br /> th−êng ®−îc viÕt lµ Diªu ( 姚), cã khi cßn ®−îc thuËt ng÷ C«ng gi¸o ra ®êi tõ khi<br /> ®−îc ®äc lµ Dªu xãt. nµo? Chóng t«i vÉn thiªn vÒ gi¶ thuyÕt<br /> - Thiªn, Ngäc Hoµng, Th−îng §Õ, cho r»ng, thuËt ng÷ nµy ®−îc dïng ®Ó<br /> Thiªn Chñ: Nh÷ng thuËt ng÷ nµy ®Òu cã phiªn dÞch ch÷ Catolica, vµ ng−êi chän<br /> thÓ ®· ®−îc dïng ®Ó chØ t«n gi¸o míi bëi tõ C«ng gi¸o ph¶i lµ ng−êi cã tr×nh ®é<br /> chóng ®¸p øng ®−îc tiªu chÝ chØ møc ®é nhÊt ®Þnh vÒ t«n gi¸o nµy.<br /> uy quyÒn cña ®¹o. Tªn gäi C«ng gi¸o ngoµi viÖc thÓ hiÖn<br /> - §¹o Bµ FÐ, ®¹o Bµ Cho: §©y lµ hai tªn ®−îc râ h¬n b¶n chÊt ý nghÜa cña t«n<br /> gäi xuÊt hiÖn ë mét vµi ®Þa ph−¬ng ë gi¸o nµy, cßn t¹o mét mèi thiÖn c¶m<br /> ViÖt Nam, g¾n liÒn víi ®èi t−îng truyÒn nhÊt ®Þnh tõ phÝa ng−êi nghe, nhÊt lµ<br /> gi¸o. ViÖc ®Æt tªn theo c¸ch nµy còng víi mét chÝnh thÓ võa míi lËt ®æ chÕ ®é<br /> kh¸ th−êng thÊy, nh− tr−êng hîp ng−êi thùc d©n phong kiÕn ®Ó giµnh lÊy chÝnh<br /> Campuchia ®Æt tªn cho Thiªn Chóa gi¸o quyÒn. Bªn c¹nh ®ã, còng ph¶i thÊy r»ng,<br /> lµ ®¹o An Nam. viÖc dïng thuËt ng÷ C«ng gi¸o ®Ó dÇn<br /> thay thÕ Thiªn Chóa gi¸o còng cã nghÜa<br /> - Ngoµi nh÷ng tªn gäi nªu trªn, ng−êi<br /> lµ thÓ hiÖn sù kh¸c biÖt t−¬ng ®èi gi÷a<br /> ViÖt cßn dïng hai tõ L−¬ng - Gi¸o ®Ó<br /> Kit« gi¸o t¹i ViÖt Nam víi Kit« gi¸o t¹i<br /> ph©n biÖt ng−êi kh«ng theo C«ng gi¸o<br /> Trung Quèc. Chóng t«i t¹m sö dông kh¸i<br /> víi ng−êi theo C«ng gi¸o. Kh¸i niÖm<br /> niÖm tÝnh tréi v¨n hãa, vµ søc chèng cù<br /> ng−êi cã ®¹o, gi¸o d©n còng th−êng lµ<br /> v¨n hãa ®Ó lÝ gi¶i mét sè kh¸c biÖt mang<br /> mét c¸ch nãi kh¸c chØ nh÷ng ng−êi theo<br /> tÝnh b¶n ®Þa vÒ vÊn ®Ò tªn gäi:<br /> C«ng gi¸o.<br /> Còng gièng nh− PhËt gi¸o(23), Kit«<br /> 3. ThuËt ng÷ “Thiªn<br /> Thiªn Chóa<br /> Chóa gi¸o”<br /> gi¸o t¹i<br /> gi¸o khi míi ®−îc truyÒn b¸ vµo Trung<br /> Trung Quèc vµ “C«ng<br /> C«ng gi¸o”<br /> gi¸o t¹i ViÖt Nam<br /> Quèc, ViÖt Nam, NhËt B¶n... ®−îc gäi<br /> Cho ®Õn nay, t¹i Trung Quèc vµ ViÖt b»ng nhiÒu tªn gäi kh¸c nhau. Nh÷ng<br /> Nam, hai thuËt ng÷ Thiªn Chóa gi¸o vµ tªn gäi xuÊt ph¸t tõ ViÖt Nam còng dÇn<br /> C«ng gi¸o vÉn ®−îc dïng lÉn ®Ó chØ bÞ thay thÕ bëi c¸c tªn gäi do ng−êi<br /> cïng mét t«n gi¸o, tªn ®Çy ®ñ cña c¸c Trung Quèc ®Æt ra, vµ nh− vËy ng−êi<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 74<br /> NguyÔn ThÕ Nam. Tªn gäi cña Kit« gi¸o… 75<br /> ViÖt Nam dïng tªn gäi Thiªn Chóa gi¸o, ng−êi Trung Quèc ch−a kÞp cËp nhËt vÒ<br /> C¬ §èc gi¸o, C«ng gi¸o theo c¸ch gäi sù h×nh thµnh mét hÖ ph¸i Kit« gi¸o míi<br /> t¹i Ph−¬ng T©y, dÉn ®Õn kh«ng ph©n biÖt<br /> 23. Theo kh¶o s¸t, cã kho¶ng trªn 17 tªn gäi kh¸c<br /> ®−îc sù kh¸c biÖt gi÷a Kit« gi¸o nguyªn<br /> nhau chØ PhËt gi¸o khi t«n gi¸o nµy truyÒn b¸ ®Õn<br /> ViÖt Nam, Trung Quèc, nh−: PhËt gi¸o, Bôt, Bôt §µ, thñy víi T«n gi¸o c¶i c¸ch (Tin Lµnh);<br /> Phæ §µ, PhËt §µ, Phï §å, Bå §Ò… nh−ng cuèi cïng Hai lµ, sù b¶o thñ cña ng−êi Trung Quèc<br /> PhËt gi¸o, c¸ch gäi tªn cña ng−êi Trung Quèc vÉn<br /> khi tiÕp nhËn t«n gi¸o míi, kÕt qu¶ hä<br /> th¾ng thÕ vµ ®−îc sö dông réng rMi ë ViÖt Nam, tªn<br /> gäi Bôt chØ cßn ®−îc biÕt tíi trong nh÷ng c©u chuyÖn<br /> d©n gian, vµ kh«ng mÊy ng−êi nghÜ r»ng, ®ã l¹i lµ<br /> tªn gäi chØ PhËt gi¸o. kh«ng nghÜ ®Õn viÖc ®Æt tªn cho t«n gi¸o<br /> cña ng−êi Trung Quèc (24)<br /> . §©y cã thÓ t¹m míi, vµ do ®ã, hä dïng tªn gäi Thiªn<br /> gäi lµ tÝnh tréi v¨n hãa cña nÒn V¨n Chóa gi¸o ®Ó ph©n biÖt víi C¬ §èc gi¸o,<br /> minh Trung Hoa ®· g©y ¶nh h−ëng tíi C¬ §èc T©n gi¸o (Tin Lµnh). Trong hai<br /> ViÖt Nam, dï ®ã cã thÓ ch−a h¼n ®· lµ gi¶ thuyÕt nµy th× gi¶ thuyÕt thø hai tá<br /> ¶nh h−ëng tÝch cùc. Sang ®Õn thêi ®¹i ra hîp lÝ h¬n. NÕu xÐt vÒ b¶n chÊt cña<br /> Hå ChÝ Minh, vÊn ®Ò tªn gäi cña Kit« t«n gi¸o míi(25) th× c¸ch lùa chän cña<br /> <br /> gi¸o g¾n liÒn víi vÊn ®Ò cñng cè khèi ng−êi Trung Quèc kh«ng ph¶i kh«ng cã<br /> <br /> ®¹i ®oµn kÕt toµn d©n téc. Tªn gäi C«ng nh÷ng ®iÓm hîp lÝ.<br /> <br /> gi¸o trong bèi c¶nh ®ã lµ mét lùa chän Tuy ®· cã sù ph©n biÖt, khu biÖt c¸c<br /> tèi −u cho nh÷ng ®oµn thÓ C«ng gi¸o, thuËt ng÷ chØ tªn gäi cña c¸c t«n gi¸o<br /> n¬i tËp hîp nh÷ng ng−êi C«ng gi¸o ñng thuéc Kit« gi¸o, nh−ng ë Trung Quèc vµ<br /> hé quyÒn lîi cña d©n téc. Chóng t«i t¹m ngay c¶ ViÖt Nam vÉn cßn nhiÒu nhÇm<br /> gäi hiÖn t−îng nµy lµ lùc ®Èy v¨n hãa lÉn trong viÖc sö dông c¸c tªn gäi ®ã.<br /> cña mét nÒn v¨n hãa ®ang muèn kh¼ng Ng−êi theo ®¹o Tin Lµnh ë ViÖt Nam ®«i<br /> ®Þnh m×nh. khi vÉn tù gäi m×nh lµ C¬ §èc nh©n, cßn<br /> <br /> Víi tr−êng hîp tªn gäi Tin Lµnh ®−îc tªn gäi Thiªn Chóa gi¸o, ®¹o Thiªn Chóa<br /> <br /> sö dông ë ViÖt Nam trong khi ng−êi vÉn ®−îc nhiÒu ng−êi ViÖt Nam sö dông.<br /> <br /> Trung Quèc vÉn sö dông tªn gäi C¬ §èc Nh÷ng nhÇm lÉn nµy do thãi quen sö<br /> <br /> gi¸o, cã thÓ thÊy r»ng, ®¹o Tin Lµnh dông tªn gäi g©y nªn, vµ cã ®«i chót khã<br /> ®−îc ®−a vµo ViÖt Nam gÇn nh− cïng kh¨n cho ng−êi nghiªn cøu, còng nh−<br /> thêi ®iÓm khi nã ®−îc ®−a vµo Trung ng−êi ngo¹i ®¹o trong viÖc t×m hiÓu vÒ<br /> Quèc. Trong khi ng−êi Trung Quèc vÉn Kit« gi¸o./.<br /> cßn nhÇm lÉn víi viÖc gäi tªn hÖ ph¸i<br /> Kit« gi¸o nµy th× ng−êi ViÖt Nam l¹i t×m<br /> ra mét tªn gäi hîp lÝ: Tin Lµnh. Ch÷ Tin 24. Chóng t«i dïng kh¸i niÖm c¸ch gäi cña ng−êi<br /> Lµnh cã thÓ ®−îc dÞch tõ ch÷ Phóc ©m Trung Quèc v× c¸c tªn gäi nµy xuÊt xø tõ Trung<br /> Quèc, cßn tªn gäi do cô thÓ ai ®Æt ra th× xin bµn sau.<br /> trong tiÕng H¸n, nh−ng t¹i sao ng−êi VÒ ®iÓm nµy, theo TrÇn V¨n Toµn, c¸c gi¸o sÜ chän<br /> H¸n kh«ng dïng hai ch÷ Phóc ©m ®Ó gäi dïng tªn gäi Thiªn Chñ (hay Thiªn §Þa Ch©n Chñ)<br /> tªn hÖ ph¸i t«n gi¸o míi? Cã thÓ ®Æt ra<br /> cho t«n gi¸o cña hä ®Ó tr¸nh hiÓu lÇm víi c¸c vÞ thÇn<br /> trong c¸c t«n gi¸o kh¸c, còng nh− nh÷ng nghi ng¹i<br /> gi¶ thuyÕt víi hai nguyªn nh©n: Mét lµ, cña hoµng ®Õ vÒ ý tø chØ ®Õn v−¬ng vÞ cña «ng ta. V×<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 75<br /> 76 Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 1 - 2013<br /> c¸c gi¸o sÜ ®Òu thuéc ph¸i Catolica, nªn t«n gi¸o cña<br /> hä cßn ®−îc gäi lµ C«ng gi¸o. Bëi vËy, hai tªn gäi<br /> nµy ®−îc dïng ®Ó chØ cïng mét t«n gi¸o.<br /> 25. XÐt vÒ b¶n chÊt, ®¹o Tin Lµnh chñ tr−¬ng gi¶n<br /> tiÖn c¸c lÔ nghi, ®èi t−îng vµ c¸ch thøc thê phông,<br /> chØ tin vµo Kinh Th¸nh, kh«ng lÖ thuéc vµo Gi¸o<br /> hoµng vµ Tßa Th¸nh La MM,… tøc lµ cã nh÷ng ®iÓm<br /> kh¸ gÇn víi Kit« gi¸o nguyªn thñy.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 76<br />