Thành phần và tác dụng xua muỗi aedes aegypti của tinh dầu sả (cympobogon nardus)

Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 1 * 2013<br /> <br /> THÀNH PHẦN VÀ TÁC DỤNG XUA MUỖI AEDES AEGYPTI<br /> CỦA TINH DẦU SẢ (CYMPOBOGON NARDUS)<br /> Huỳnh Kha Thảo Hiền*, Lê Thành Đồng*, Dương Phước An**<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Đặt vấn đề: Cây Sả là một loài thực vật được trồng phổ biến tại Việt Nam để làm gia vị, làm thuốc chữa<br /> cảm sốt… Tinh dầu Sả từ lâu đã được sử dụng như một tác nhân xua muỗi và diệt côn trùng. Mục tiêu nghiên<br /> cứu nhằm khảo sát thành phần hóa học tinh dầu và đánh giá tác dụng xua muỗi Aedes aegypti của tinh dầu Sả.<br /> Phương pháp nghiên cứu: Chưng cất tinh dầu bằng phương pháp cất lôi cuốn theo hơi nước. Thành phần<br /> hóa học của mẫu tinh dầu được được phân tích bằng phương pháp sắc kí khí ghép khối phổ (GC-MS). Đánh giá<br /> tác dụng xua muỗi theo qui trình “Khảo nghiệm hóa chất, chế phẩm diệt côn trùng, diệt khuẩn dùng trong lĩnh<br /> vực gia dụng và y tế” - Bộ Y tế.<br /> Kết quả nghiên cứu: Tinh dầu Sả chưng cất có màu vàng nhạt, mùi thơm đặc trưng, tỉ trọng 0,8915, năng<br /> suất quay cực từ - 1,25º đến - 5º, chỉ số chiết quang 1,4850 - 1,4936. Thành phần tinh dầu phân tích bằng GCMS thu được 8 thành phần trong đó có các phân tử đặc trưng: anpha và beta Citral. Đánh giá tác dụng xua muỗi<br /> Aedes aegypti cho thấy hệ số bảo vệ của tinh dầu Sả trên 90% sau 90 phút xoa tinh dầu ở các nồng độ tinh dầu<br /> 25% trong ethanol và lượng dùng là 1ml trên 25 cm2 diện tích da từ cổ tay đến khuỷu tay hoặc từ ống cổ chân<br /> đến gối.<br /> Kết luận: Tính chất lý - hóa và thành phần tinh dầu thu được từ cây Sả phù hợp với công bố thành phần<br /> trong những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam. Tác dụng xua Aedes aegypti với nồng độ tinh dầu sả 25% trong<br /> ethanol có hệ số bảo vệ là (92,93 ± 1, 415%) và thời gian bảo vệ là 90 phút trong lồng 40 x 40 x 40 cm.<br /> Từ khóa: tinh dầu, cây Sả , Aedes aegypti, Citral.<br /> <br /> ABSTRACT<br /> COMPOSITION AND REPELLENT ACTIVITY OF ESSENTIAL OIL OF LEMONGRASS IN AEDES<br /> AEGYPTI<br /> Huynh Kha Thao Hien, Le Thanh Dong, Duong Phuoc An,<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 17 - Supplement of No 1 - 2013: 216 - 219<br /> Background: Lemongrass is planted popularly in Vietnamese as a spice, as well as a medicine and essential<br /> oil that has long been used as an anti-mosquito & anti-insecticide agent. Objectives: surveying chemical<br /> composition and evaluating the effect of oil extracts from Lemongrass in repelling Aedes aegypti.<br /> Methods: Essential oil from Lemongrass plant is extracted by heat hydro-distillation. The chemical<br /> composition was identified and quantified by GC-MS analyses. Evaluating the effect of lemongrass oil in repelling<br /> Aedes aegypti by using protocol “Examining of chemicals, insecticides, bactericides applied by household and<br /> sanitation” - Ministry of Health.<br /> Results: Essential oil from Lemongrass have yellowish, specific odor, d = 0.8915, Optical rotation from 1.25º to - 5º, refraction index 1.4850 - 1.4936, a total of eight compounds were identified from essential oil using<br /> GC-MS analyses which are specific constituent: Alpha - citral, Beta - citral, …. Evaluating the effect of essential<br /> oil extracted from citronellal herb in repel Aedes aegypti showed protection coefficient over 90% and protection<br /> * Viện Sốt rét – Ký sinh trùng – CT TPHCM, ** Khoa Dược ĐH Y Dược TPHCM<br /> <br /> Tác giả liên lạc: KS Huỳnh Kha Thảo Hiền, ĐT: 0909317936, Email : thaohienhuynh@gmail.com<br /> <br /> 216<br /> <br /> Chuyên Đề Ký Sinh Trùng<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 1 * 2013<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> time after 90 minutes expose essential oil to concentration 25% in ethanol which 1 ml essential oil was applied to<br /> 25 cm2 of volunteer’s forearm or knee.<br /> Conclusion: Physic-chemical properties and essential oil composition from Lemongrass (cympobogon<br /> nardus) match with essential oil composition published in the “Vietnamese medicinal plants and herbs”.<br /> Evaluating the effect of essential oil extracted from Lemongrass in repelling Aedes aegypti shows 25% oil<br /> concentration with a protection coefficient of 92.93 ± 1. 415% after 90 minutes in a test cage 40 x 40 x 40 cm.<br /> Key words: essential oil, Lemongrass, Aedes aegypti, citral.<br /> Poaceae).<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Để phòng tránh các bệnh do muỗi lây<br /> truyền: sốt rét, sốt xuất huyết... ngoài biện pháp<br /> phun tồn lưu và tẩm màn thì biện pháp phòng<br /> tránh cá nhân vẫn là chủ yếu. Một trong những<br /> biện pháp đơn giản và tiện lợi nhất là sử dụng<br /> kem xoa hoặc dung dịch xua muỗi. Trên thị<br /> trường trong nước hiện nay cũng có rất nhiều<br /> loại sản phẩm ở dạng kem xua muỗi như là<br /> Soffell, Off ! Remos …mà thành phần chủ yếu là<br /> hợp chất DEET, một hóa chất tổng hợp.<br /> Cây Sả (Cympobogon nardus Renld - Poaceae)<br /> là một loài thực vật được trồng phổ biến tại Việt<br /> Nam để làm gia vị thực phẩm, cây thuốc chữa<br /> cảm sốt… Tinh dầu Sả từ lâu đã được sử dụng<br /> như một tác nhân xua muỗi và diệt côn trùng.<br /> Trong những năm qua, các công trình nghiên<br /> cứu về các chế phẩm dịch chiết diệt hoặc xua<br /> côn trùng có nguồn gốc thực vật đã được công<br /> bố và kết quả cho thấy hiệu quả bảo vệ của<br /> chúng khá cao, tiêu biểu các sản phẩm tinh<br /> dầu(1,3,4,5,6,7).<br /> Với nguồn nguyên liệu thực vật này tương<br /> đối dễ tìm, giá thành không cao và dễ dàng<br /> phân hủy trong môi trường tự nhiên. Đây sẽ là<br /> một triển vọng mới cho công tác nghiên cứu và<br /> sản xuất các sản phẩm xua côn trùng truyền<br /> bệnh nói chung và muỗi nói riêng.<br /> <br /> ĐỐI TƯỢNG - PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> Nguyên liệu<br /> Cây Sả được cung cấp từ nhà Vườn ở khu<br /> vực Đức Hòa tỉnh Long An.<br /> <br /> Muỗi thử nghiệm<br /> Muỗi cái Aedes aegypti 2 - 5 ngày tuổi, được<br /> cung cấp bởi phòng nuôi của Viện Sốt rét - Ký<br /> sinh trùng - Côn trùng TP.HCM, đủ tiêu chuẩn,<br /> chưa hút máu và nuôi bằng dung dịch glucose<br /> 10%.<br /> <br /> Phương pháp nghiên cứu<br /> Phương pháp chưng cất tinh dầu<br /> Chưng cất tinh dầu bằng phương pháp<br /> chưng cất lôi cuốn hơi nước.<br /> Xác định thành phần hóa học tinh dầu bằng<br /> phương pháp GC-MS.<br /> Tinh Sả sau chiết xuất được xác định thành<br /> phần hóa học bằng phương pháp sắc kí khí<br /> ghép khối phổ (GC-MS) tại Phân viện Khoa học<br /> vật liệu TP.HCM với máy Agilent 190918-433,<br /> cột TR-5MS (30 m; 0,25 mm; 0,25 m film). Sử<br /> dụng Helium làm khí mang ở áp suất 7,05 bar,<br /> thể tích bơm 1 ml. Chu trình nhiệt: bắt đầu 600C,<br /> tăng 30C/ phút đến 2400C. Sử dụng thư viện phổ<br /> NIST để nhận danh thành phần tinh dầu.<br /> <br /> - Chiết xuất tinh dầu từ cây Sả bằng phương<br /> pháp chưng cất lôi cuốn theo hơi nước.<br /> <br /> Phương pháp đánh giá tác dụng xua của tinh<br /> dầu Sả<br /> Theo qui trình “Khảo nghiệm hóa chất, chế<br /> phẩm diệt côn trùng, diệt khuẩn dùng trong<br /> lĩnh vực gia dụng và y tế - Bộ Y tế”.<br /> <br /> - Khảo sát thành phần hóa học tinh dầu và<br /> đánh giá tác dụng xua muỗi Aedes aegypti của<br /> tinh dầu chiết từ cây Sả (Cympobogon nardus -<br /> <br /> Tinh dầu được pha loãng trong dung môi<br /> thích hợp (ethanol) điều chế thành các nồng độ<br /> khác nhau (4 mức nồng độ 15%, 20%, 25%, 30%<br /> <br /> Xuất phát từ thực tế trên chúng tôi tiến hành<br /> nghiên cứu “Thành phần và tác dụng xua muỗi<br /> Aedes aegypti của tinh dầu Sả” nhằm mục tiêu:<br /> <br /> Chuyên Đề Ký Sinh Trùng<br /> <br /> 217<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 1 * 2013<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> ).<br /> <br /> Mô hình lồng thử nghiệm, gồm 2 loại có<br /> kích thước như sau:<br /> - Lồng 1: Kích thước 40 x 40 x 40 (cm)<br /> - Lồng 2: Kích thước 2 x 2 x 2 (m)<br /> Đánh giá hiệu lực xua theo công thức hệ số<br /> bảo vệ (HSBV).<br /> <br /> X (%) <br /> <br /> K <br /> x100<br /> K<br /> <br /> hiệu suất phù hợp với các tài liệu đã công bố<br /> trước đây(2,8).<br /> <br /> Phân tích thành phần hóa học tinh dầu<br /> Bảng 3. Kết quả phân tích thành phần hóa học tinh<br /> dầu Cây Sả<br /> TT<br /> <br /> Thành phần<br /> <br /> 1<br /> 2<br /> <br /> Beta - pinene<br /> Beta - trans<br /> ocimene<br /> 4,6,6 - trimethyl<br /> bicyclo [3,3,1] hept<br /> -3-en-2-ol<br /> Beta - citral<br /> Alpha - citral<br /> Selina-6-en-4-ol<br /> Alpha-Cadiol<br /> 1,4a-dimethyl-7-(1methylethylidene)d<br /> ecahydro-1naphtalenol<br /> <br /> 3<br /> <br /> X: hệ số bảo vệ.<br /> K: số lần muỗi đậu vào tay (chân) ở lồng đối chứng.<br /> <br /> : số lần muỗi đậu vào tay (chân) ở lồng thử nghiệm<br /> <br /> Phương pháp xử lý kết quả nghiên cứu<br /> Kết quả hệ số bảo vệ được trình bày dưới<br /> dạng Mean ± SEM<br /> So sánh kết quả trung bình của các HSBV sử<br /> dụng phép kiểm “t - test”.<br /> So sánh phương sai của các HSBV trung<br /> bình sử dụng Anova 1 yếu tố hoặc “F - test”<br /> <br /> Đánh giá tính an toàn của tinh dầu Sả<br /> Tính an toàn của tinh dầu khuynh diệp được<br /> đánh giá dựa trên bảng câu hỏi phỏng vấn về<br /> tác dụng phụ của 1 loại hóa chất, chế phẩm.<br /> <br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> Chiết xuất tinh dầu Sả<br /> Bảng 1. Hiệu suất chưng cất bằng phương pháp cất<br /> lôi cuốn theo hơi nước<br /> Nguyên liệu<br /> Sả cây<br /> <br /> Độ ẩm Lượng tinh Hiệu suất<br /> Khối<br /> lượng (kg) (%)<br /> dầu (ml)<br /> (% )<br /> 50<br /> 25<br /> 52,5<br /> 0,14<br /> <br /> Bảng 2. Tính chất lý - hóa của tinh dầu Sả<br /> Tính chất<br /> Màu sắc, mùi<br /> Tỉ trọng ở 25º C<br /> Năng suất quay cực<br /> Chỉ số chiết quang ở<br /> o<br /> 25 C<br /> Tính tan<br /> <br /> Tinh dầu Sả<br /> Màu vàng nhạt<br /> Mùi thơm đặc trưng<br /> 0,8915<br /> Từ - 1.25º đến - 5º<br /> 1.4850 - 1.4936<br /> Tan tốt trong dung môi kém phân<br /> cực và Ethanol<br /> <br /> Nhận xét: Tinh dầu thu được có đặc điểm và<br /> <br /> 218<br /> <br /> 4<br /> 5<br /> 6<br /> 7<br /> 8<br /> <br /> CT phân Thời gian<br /> tử<br /> lưu (phút)<br /> C10H16<br /> 7,659<br /> <br /> Hàm<br /> lượng%<br /> 5,536<br /> <br /> C10H16<br /> <br /> 9,551<br /> <br /> 0,396<br /> <br /> C10H16O<br /> <br /> 15,480<br /> <br /> 1,352<br /> <br /> C10H16O<br /> C10H16O<br /> C15H26O<br /> C15H26O<br /> <br /> 17,802<br /> 19,151<br /> 32,902<br /> 34,345<br /> <br /> 36,437<br /> 52,258<br /> 2,489<br /> 1,229<br /> <br /> C15H26O<br /> <br /> 35,788<br /> <br /> 0,303<br /> <br /> Nhận xét: Kết quả phân tích tinh dầu sả<br /> (Cympobogon nardus) cho thấy thành phần hóa<br /> học có trong tinh dầu phù hợp với thành phần<br /> hóa học đã công bố trong “Những cây thuốc và<br /> vị thuốc Việt Nam của GS Đỗ Tất Lợi”. Các<br /> thành phần tinh dầu chủ yếu là dẫn xuất terpen<br /> hoặc dẫn chất aldehyd.<br /> <br /> Kết quả thử nghiệm hệ số bảo vệ của tinh<br /> dầu khuynh diệp<br /> Thử nghiệm hệ số bảo vệ trong lồng 40 x 40 x<br /> 40 cm<br /> Bảng 4. Kết quả thử nghiệm hệ số bảo vệ của tinh<br /> dầu Sả<br /> Thời gian<br /> bảo vệ<br /> <br /> Nồng độ<br /> 15%<br /> 59,25 ±<br /> Sau 30 phút<br /> 2,081<br /> Sau 60 phút 92,92 ±<br /> 0,797<br /> Sau 90 phút<br /> <br /> Hệ số bảo vệ (%)<br /> Nồng độ Nồng độ<br /> 20%<br /> 25%<br /> 82,32 ±<br /> 84,24 ±<br /> 5.845<br /> 6.614<br /> 98,01 ±<br /> 93,68 ±<br /> 0,375<br /> 1,396<br /> 92,93 ±<br /> 1,415<br /> <br /> Nồng độ<br /> 30%<br /> 93,65 ±<br /> 0.728<br /> 94,89 ±<br /> 0,730<br /> <br /> Nhận xét: Thời điểm sau 90 phút khả năng<br /> bảo vệ của tinh dầu Sả nồng độ sử dụng 25% là<br /> 92,93 ± 1, 415 (%) trong khi ở các nồng độ 15%,<br /> 20%, 30% theo quy ước về sự kết thúc thử<br /> nghiệm thì không còn tác dụng bảo vệ.<br /> <br /> Chuyên Đề Ký Sinh Trùng<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 1 * 2013<br /> Thử nghiệm hệ số bảo vệ trong lồng 2 x 2 x 2m<br /> Bảng 5. Kết quả thử nghiệm hệ số bảo vệ của tinh<br /> dầu sả<br /> Thời gian<br /> bảo vệ<br /> <br /> Nồng độ<br /> 15%<br /> 90,30 ±<br /> Sau 30 phút<br /> 2,093<br /> Sau 60 phút<br /> <br /> Hệ số bảo vệ (%)<br /> Nồng độ Nồng độ<br /> 20%<br /> 25%<br /> 97,22 ±<br /> 97,72 ±<br /> 0,306<br /> 0,196<br /> 59,50 ±<br /> 65,05 ±<br /> 1,567<br /> 3,736<br /> <br /> Nồng độ<br /> 30%<br /> 94,79 ±<br /> 0,532<br /> <br /> Nhận xét: So sánh kết quả trung bình hệ số<br /> bảo vệ ở thời điểm sau 60 phút của các nồng độ<br /> tinh dầu sả sử dụng thì hệ số bảo vệ ở nồng độ<br /> 25% là cao nhất (65,05 ± 3,736%). Tuy nhiên, kết<br /> quả thống kê so sánh hệ số bảo vệ trung bình ở<br /> nồng độ 25% với 20% khác nhau không có ý<br /> nghĩa (p > 0,05). Các nồng độ 15% và 30% theo<br /> quy ước không còn bảo vệ.<br /> Kết quả thử nghiệm ở lồng 2 x 2 x 2m khẳng<br /> định rằng nồng độ tinh dầu Sả là 25% có hệ số<br /> bảo vệ là tốt nhất so với các nồng độ thử nghiệm<br /> khác cùng điều kiện.<br /> <br /> KẾT LUẬN - KIẾN NGHỊ<br /> Kết luận<br /> Về tính chất lý - hóa của tinh dầu Sả<br /> Chất lượng tinh dầu Sả thu được bằng<br /> phương pháp chưng cất lôi cuốn hơi nước đạt<br /> tính chất lý - hóa .<br /> Về hiệu suất thu được phù hợp so với các tài<br /> liệu đã công bố.<br /> <br /> Thành phần hóa học tinh dầu<br /> Thu được 8 thành phần trong đó có 2 thành<br /> phần đặc trưng của cây Sả là Anpha và Beta Citral.<br /> Đánh giá tác dụng xua của tinh dầu Sả trên<br /> Aedes aegypti<br /> Mô hình thử nghiệm lồng 40 x 40 x 40 cm<br /> Ở nồng độ 25%, hệ số bảo vệ của tinh dầu sả<br /> là cao nhất (92,93 ± 1, 415) và thời gian bảo vệ là<br /> 90 phút. Tiếp tục theo dõi sau 90 phút sự bảo vệ<br /> không còn (theo quy ước).<br /> <br /> Chuyên Đề Ký Sinh Trùng<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Mô hình thử nghiệm lồng 2 x 2 x 2 m<br /> Ở nồng độ 25% hệ số bảo vệ của tinh dầu sả<br /> là 65,05 ± 3,736, cao hơn nồng độ 20% (59,50 ±<br /> 1,567) và thời gian bảo vệ của 2 nồng độ này là<br /> 60 phút. Tiếp tục theo dõi sau 60 phút sự bảo vệ<br /> không còn (theo quy ước).<br /> Tinh dầu Sả (Cymbopogon nardus Rendl) được<br /> xem là sản phẩm tiềm năng có tác dụng xua côn<br /> trùng.<br /> <br /> Tính an toàn của tinh dầu trong thử nghiệm<br /> Theo kết quả phỏng vấn bằng bảng câu hỏi<br /> không thấy bất kỳ tác dụng phụ nào trong suốt<br /> quá trình khảo nghiệm.<br /> <br /> Đề nghị<br /> - Nghiên cứu điều chế sản phẩm để tăng<br /> tính ổn định tinh dầu và kéo dài thời gian bảo<br /> vệ.<br /> - Khảo sát sự biến đổi thành phần tinh dầu<br /> Sả theo thời điểm, theo mùa và tác dụng của<br /> chúng.<br /> - Đánh tác dụng xua của tinh dầu Sả trên<br /> những loài côn trùng truyền bệnh hay gây bệnh<br /> khác.<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1.<br /> <br /> 2.<br /> 3.<br /> 4.<br /> <br /> 5.<br /> <br /> 6.<br /> 7.<br /> <br /> 8.<br /> <br /> Barnard DR. and Xue RD(2004), Laboratory Evaluation of<br /> Mosquito Repellents Against Aedes albopictus, Culex nigripalpus,<br /> and Ochlerotatus triseriatus (Diptera: Culicidae), J. Med. Entomol.<br /> 41 (4), 726-730.<br /> Đỗ Tất Lợi (2003), Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam, NXB Y<br /> học, 688-689, 742-744.<br /> Guidelines for efficacy testing of mosquito to repellents for<br /> human skin. WHO/HTM/NTD/WHOPES/2009.4.<br /> Jantan Iand Zaki ZM(1998), Development Of EnvironmentFriendly Insect Repellents From The Leaf Oils Of Selected Malaysian<br /> Plants, ASEAN Review of Biodiversity and Environmental<br /> Conversation (ARBEC).<br /> Masetti A, Maini S (2006), Arm in cage tests to compare skin<br /> repellents against bites of Aedes albopictus, Bulletin insectology 59<br /> (2):157-160.<br /> Mustapha D, Frances SP, Stricman D(2006), Insect repellents:<br /> Principle, methods and uses. CRC Press.<br /> Rajkumar S. and Jebanesan A (2007). Repellent activity of selected<br /> plant essential oils against the malarial fever mosquito Anopheles<br /> stephensi, Tropical Biomedicine 24 (2), 71-75.<br /> Văn Đình Đệ (2002), Sản xuất chất thơm thiên nhiên tổng hợp, NXB<br /> Khoa học và Kỹ thuật, tr 7-22.<br /> <br /> 219<br /> <br />