Thánh tổ Từ Đạo Hạnh trong bối cảnh Phật giáo triều Lý xứ Đoài

Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 4 - 2012<br /> <br /> 24<br /> <br /> TH¸NH Tæ Tõ §¹O H¹NH TRONG BèI C¶NH<br /> PHËT GI¸O TRIÒU Lý Xø §OµI<br /> NGUYÔN H÷U S¥N(*)<br /> 1. Nh×n nhËn ë t­ c¸ch mét vÞ thiÒn s­,<br /> <br /> 2. §iÓm cÇn x¸c ®Þnh tr­íc hÕt lµ ph¶i<br /> <br /> mét ®¬n vÞ t¸c gia v¨n häc, mét danh<br /> <br /> lùa chän lÊy mét v¨n b¶n gèc, cã ý nghÜa<br /> <br /> H¹nh (?-1117) - quª sinh ë h­¬ng Yªn<br /> <br /> tiÓu sö con ng­êi thùc Tõ §¹o H¹nh. Råi<br /> <br /> nh©n v¨n hãa - lÞch sö, tªn tuæi Tõ §¹o<br /> L·ng, tôc gäi lµng L¸ng, nay thuéc<br /> <br /> ph­êng L¸ng Th­îng, quËn §èng §a (Hµ<br /> Néi) - ®· ®­îc sö s¸ch ghi l¹i tõ rÊt sím.<br /> §¬n cö mét sè nguån tµi liÖu chÝnh:<br /> <br /> - Nhµ s­ Tõ §¹o H¹nh, phÇn Ph­¬ng<br /> <br /> ngo¹i, môc Nh©n vËt, s¸ch An Nam chÝ<br /> l­îc (QuyÓn 15) cña Lª Tr¾c, biªn so¹n<br /> vµo n¨m 1333(1).<br /> - Môc ThiÒn s­ §¹o H¹nh, s¸ch ThiÒn<br /> <br /> UyÓn tËp anh, biªn so¹n kho¶ng thÕ kØ<br /> XII-XIV(2) .<br /> <br /> - Môc Tõ Lé (§¹o H¹nh) trong s¸ch<br /> <br /> Th¬ v¨n Lý-TrÇn(3).<br /> <br /> - Môc Tõ Lé (Tõ §¹o H¹nh) trong s¸ch<br /> <br /> Tõ ®iÓn v¨n häc (Bé míi) ...<br /> (4)<br /> <br /> VÊn ®Ò ®Æt ra ë ®©y lµ tõ mét con ng­êi<br /> <br /> x¸c thùc, vÒ c¬ b¶n cã hµnh tr¹ng tiÓu sö râ<br /> rµng, thÕ råi Tõ §¹o H¹nh ®· chuyÓn hãa<br /> <br /> dÇn thµnh nh©n vËt thÇn linh, truyÒn<br /> <br /> thuyÕt, nh©n vËt cña truyÖn cæ tÝch nh­ thÕ<br /> nµo? Trong suèt gÇn 9 thÕ kØ kÓ tõ khi Tõ<br /> <br /> §¹o H¹nh qua ®êi cho ®Õn nay, h×nh ¶nh<br /> vÒ «ng ®· ®­îc nhËn thøc vµ thÓ hiÖn ra<br /> <br /> sao trong c¸c nguån th­ tÞch cæ vµ trong<br /> t©m thøc d©n gian? Vµ thªm n÷a, cÇn x¸c<br /> <br /> ®Þnh vÞ trÝ Th¸nh tæ Tõ §¹o H¹nh trong<br /> bèi c¶nh PhËt gi¸o triÒu Lý Xø §oµi?<br /> <br /> c¨n cèt, kh¶ dÜ thÓ hiÖn gÇn ®óng nhÊt<br /> tõ trªn c¬ së mét cèt truyÖn bÊt biÕn Êy<br /> <br /> sÏ liªn hÖ, so s¸nh, chØ ra nh÷ng ph­¬ng<br /> diÖn kh¶ biÕn, nh÷ng t×nh tiÕt vµ néi<br /> dung huyÒn ¶o ®­îc trÇm tÝch qua thêi<br /> <br /> gian, khiÕn nã chuyÓn hãa thµnh truyÖn<br /> cæ tÝch kh¸c xa víi cèt lâi ban ®Çu.<br /> <br /> H­íng tíi môc ®Ých trªn, chóng t«i<br /> <br /> lùa chän tiÓu truyÖn ThiÒn s­ Tõ §¹o<br /> <br /> H¹nh trong s¸ch ThiÒn UyÓn tËp anh lµm<br /> v¨n b¶n gèc, b¶n trôc. S¸ch cho biÕt s­<br /> <br /> Tõ §¹o H¹nh thuéc thÕ hÖ thø 12 dßng<br /> thiÒn T× Ni §a L­u Chi. §iÒu ®¸ng chó ý<br /> <br /> ë ®©y lµ phÇn nguyªn chó l¹i chÐp thªm<br /> sù kiÖn ng­êi con Sïng HiÒn HÇu ®­îc<br /> lËp lµm vua ThÇn T«ng theo ®óng chÝnh<br /> <br /> *. PGS. TS., ViÖn V¨n häc, ViÖn Khoa häc x· héi<br /> ViÖt Nam.<br /> 1. Lª Tr¾c. An Nam chÝ l­îc (Phan Duy TiÕp dÞch,<br /> chó). B¶n in R«nªo, Phßng T­ liÖu Khoa V¨n häc,<br /> Tr­êng §¹i häc KHXH vµ NV thuéc §¹i häc Quèc<br /> gia Hµ Néi, tr. 191.<br /> 2. ThiÒn UyÓn tËp anh. Lª triÒu VÜnh ThÞnh thËp<br /> nhÊt niªn (1715) tø nguyÖt trïng san. Th­ viÖn ViÖn<br /> Nghiªn cøu H¸n N«m, A.3144, 142 trang.<br /> - ThiÒn UyÓn tËp anh (Ng« §øc Thä, NguyÔn Thóy<br /> Nga dÞch, chó, giíi thiÖu). Ph©n viÖn Nghiªn cøu<br /> PhËt häc vµ Nxb. V¨n häc, H., 1990, tr. 197-203.<br /> 3. NguyÔn HuÖ Chi (chñ biªn). Th¬ v¨n Lý - TrÇn,<br /> tËp 1, Nxb. KHXH, H., 1977, tr. 343-348.<br /> 4. NguyÔn HuÖ Chi. Tõ Lé, trong s¸ch Tõ ®iÓn v¨n häc<br /> (Bé míi), Nxb. ThÕ giíi, H., 2004, tr. 1897-1898.<br /> <br /> 24<br /> <br /> NguyÔn H÷u S¬n. Th¸nh Tæ Tõ §¹o H¹nh...<br /> <br /> 25<br /> <br /> sö §¹i ViÖt sö ký toµn th­ - riªng c©u kÕt<br /> <br /> ®· cã mang, ®Õn ®©y trë d¹ m·i kh«ng ®Î.<br /> <br /> “T­¬ng truyÒn ThÇn T«ng lµ hËu th©n<br /> <br /> ng­êi ch¹y ngùa ®i b¸o. §¹o H¹nh lËp tøc<br /> <br /> l¹i ®Ó ngá cho h­íng t­ duy h­ ¶o:<br /> <br /> cña s­, cßn Gi¸c Hoµng lµ s­ §¹i §iªn”(5) ,<br /> më ®­êng cho trÝ t­ëng t­îng d©n gian<br /> cã ®Êt ph¸t triÓn.<br /> <br /> ë ®©y còng cÇn chó ý tíi c¶ mét hÖ<br /> <br /> thèng chøng tÝch cßn l­u gi÷ l¹i ë Chïa<br /> <br /> L¸ng (Chiªu ThiÒn tù), n¬i ®×nh tæ thê Tõ<br /> §¹o H¹nh vµ vua Lý ThÇn T«ng (1128-<br /> <br /> 1138), vµ khu Chïa ThÇy, n¬i ®­îc coi lµ<br /> ®Þa ®iÓm s­ §¹o H¹nh qua ®êi(6). §ã cßn<br /> lµ c¶ phøc thÓ lÔ héi, héi chïa, trß diÔn<br /> <br /> sù tÝch; lµ 12 ®¹o s¾c phong cña c¸c triÒu<br /> vua Lª, T©y S¬n, NguyÔn; lµ c¸c s¸ch diÔn<br /> N«m Sù tÝch th¸nh ®Õ hä Tõ vµ Phô lôc<br /> <br /> HÇu nhí l¹i lêi §¹o H¹nh dÆn khi tr­íc, sai<br /> thay ¸o t¾m röa, vµo hang nói trót x¸c mµ<br /> <br /> qua ®êi. Sau ®ã phu nh©n sinh con trai, tøc<br /> <br /> D­¬ng Ho¸n. Ng­êi lµng cho lµ viÖc l¹, ®Ó<br /> x¸c §¹o H¹nh vµo trong kh¸m ®Ó thê. Nay<br /> <br /> nói PhËt TÝch tøc lµ chç Êy. H»ng n¨m, mïa<br /> <br /> xu©n, cø ®Õn ngµy mång 7 th¸ng 3, con trai,<br /> con g¸i héi häp ë chïa, lµ héi vui cã tiÕng<br /> <br /> mét vïng. Ng­êi ®êi sau ngoa truyÒn lµ<br /> <br /> ngµy giç cña s­ (x¸c §¹o H¹nh ®Õn kho¶ng<br /> <br /> n¨m VÜnh L¹c nhµ Minh, bÞ ng­êi Minh ®èt<br /> ch¸y, ng­êi lµng Êy l¹i ®¾p t­îng ®Ó thê<br /> nh­ cò, hiÖn nay h·y cßn)”(9)…<br /> <br /> C¶ hai bé s¸ch cæ ThiÒn UyÓn tËp anh<br /> <br /> sù tÝch dµi tíi 464 c©u ; vµ cuèi cïng lµ<br /> <br /> vµ §¹i ViÖt sö ký toµn th­ ®Òu x¸c ®Þnh<br /> <br /> nh÷ng m¶nh vì huyÒn tÝch, huyÒn tho¹i<br /> <br /> L·ng (kinh thµnh Th¨ng Long), ®Õn cuèi<br /> <br /> (7)<br /> <br /> nh÷ng lêi truyÒn tông ®­îc hiÓu nh­ lµ<br /> ®­îc thªu dÖt, phãng ®¹i qua l¨ng kÝnh<br /> t­ëng t­îng d©n gian mµ khã kh¨n l¾m<br /> <br /> míi cã thÓ g¹n ®­îc ®«i nÐt bãng d¸ng<br /> sù thËt …<br /> (8)<br /> <br /> Tõ §¹o H¹nh lµ ng­êi cã c«ng ho»ng<br /> <br /> d­¬ng, h­ng khëi, ph¸t triÓn PhËt gi¸o Xø<br /> §oµi, vïng Chïa ThÇy - Nói ThÇy - PhËt<br /> TÝch - Th¹ch ThÊt - Ninh S¬n (nay thuéc x·<br /> <br /> Sµi S¬n, huyÖn Quèc Oai, ngo¹i thµnh Hµ<br /> <br /> Néi). S¸ch §¹i ViÖt sö ký toµn th­ ghi l¹i<br /> <br /> huyÒn sö lÔ héi PhËt TÝch Xø §oµi g¾n víi<br /> n¬i quy tÞch cña tæ Tõ §¹o H¹nh:<br /> <br /> “BÝnh Th×n, [Héi T­êng §¹i Kh¸nh] n¨m<br /> <br /> thø 7 [1116], (Tèng ChÝnh Hßa n¨m thø 6).<br /> <br /> Mïa h¹, nhµ s­ Tõ §¹o H¹nh trót x¸c ë<br /> <br /> chïa nói Th¹ch ThÊt (Th¹ch ThÊt lµ tªn<br /> <br /> huyÖn, tøc lµ huyÖn Ninh S¬n ngµy nay, tªn<br /> <br /> nói lµ PhËt TÝch. Tõ §¹o H¹nh ®Õn ch¬i nói<br /> Êy, thÊy t¶ng ®¸ trong hang nói cã vÕt ch©n<br /> <br /> ng­êi, lÊy ch©n ­ím vµo võa ®óng; tôc<br /> truyÒn ®ã lµ chç §¹o H¹nh trót x¸c). Tr­íc<br /> kia phu nh©n cña Sïng HiÒn HÇu lµ §ç ThÞ<br /> <br /> quª sinh cña Tõ §¹o H¹nh ë h­¬ng Yªn<br /> ®êi míi trô tr× vµ quy tÞch ë Chïa ThÇy<br /> <br /> (Xø §oµi). Nh­ vËy lµ Tõ §¹o H¹nh ®·<br /> gãp phÇn më ®­êng, chuyÓn tiÕp vµ g¾n<br /> <br /> kÕt ®êi sèng t­ t­ëng PhËt gi¸o trung<br /> <br /> t©m Th¨ng Long víi Xø §oµi. Theo s¸ch<br /> <br /> ThiÒn UyÓn tËp anh, Tõ §¹o H¹nh ®·<br /> <br /> tõng sang ®Õn n­íc Kim XØ (Myanmar),<br /> <br /> tõng ch¨m chØ tr× tông kinh §¹i bi t©m<br /> <br /> §µ la ni; tõng ®­îc thÇn nh©n Tø TrÊn<br /> <br /> thiªn v­¬ng nhËn lµm ®Ö tö cho s­ sai<br /> <br /> ph¸i; tõng ®­îc tham vÊn, thØnh gi¸o c¸c<br /> b Ëc s­ thÇy KiÒu TrÝ Huy Òn vµ Sïng<br /> <br /> 5. ThÝch B¶o Nghiªm. Chïa L¸ng víi sù tÝch ThiÒn<br /> s­ Tõ §¹o H¹nh, T¹p chÝ Nghiªn cøu PhËt häc, sè<br /> 3-1991, tr. 60-62.<br /> 6. ThÝch Viªn Thµnh. Non n­íc Chïa ThÇy, T¹p chÝ<br /> Nghiªn cøu PhËt häc, sè 6 -1992, tr. 33-35.<br /> 7. Xem: §ç ThØnh. Thªm t­ liÖu vÒ Chïa L¸ng,<br /> Ng­êi Hµ Néi, sè 31-1993, tr. 8.<br /> - Vua Lý ThÇn T«ng x©y dùng chïa Hoa L¨ng, T¹p<br /> chÝ Nghiªn cøu PhËt häc, sè 2 -1998, tr. 63-64.<br /> 8. ThÝch Thanh §iÖn. Sù tÝch s­ §¹i §iªn víi chïa<br /> DuÖ Tó, Nghiªn cøu PhËt häc, sè 4 -1992, tr. 56.<br /> 9. §¹i ViÖt sö ký toµn th­ (Ng« §øc Thä dÞch, chó),<br /> tËp 1, Nxb. KHXH, H., 1998, tr. 287.<br /> <br /> 25<br /> <br /> Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 4 - 2012<br /> <br /> 26<br /> Ph¹m (1004-1087); ®ång thêi l¹i cã quan<br /> <br /> ph­êng Quan Hoa, quËn CÇu GiÊy, Thµnh<br /> <br /> (1066-1127) vµ hoµng thóc Sïng HiÒn HÇu<br /> <br /> §iªn, ng­êi cã tªn tôc lµ Lª NghÜa, cã<br /> <br /> hÖ kh¸ th©n t×nh víi vua Lý Nh©n T«ng<br /> qua mËt thuyÕt s­ th¸c thai thµnh vua Lý<br /> ThÇn T«ng,… tÊt c¶ hîp lùc t¹o nªn<br /> <br /> huyÒn tÝch k× bÝ vÒ S­ tæ Tõ §¹o H¹nh<br /> trªn vïng ®Êt Xø §oµi thêi Lý.<br /> <br /> 3. Xem xÐt riªng ë ph¹m vi Chïa L¸ng<br /> <br /> cã thÓ thÊy ThiÒn s­ Tõ §¹o H¹nh ®· t¹o<br /> <br /> nªn mét vïng quang phæ v¨n hãa réng<br /> lín. Tr­íc hÕt, ®ã lµ sù hiÖn diÖn ®iÓm di<br /> <br /> tÝch Chïa L¸ng g¾n liÒn víi tªn tuæi nhµ<br /> <br /> s­, mét n¬i cßn ®Ó l¹i nhiÒu bia kÝ, mét<br /> ng«i chïa qua nhiÒu lÇn trïng tu ®Õn<br /> <br /> nay vÉn tån t¹i c¶ quÇn thÓ kiÕn tróc täa<br /> <br /> l¹c gi÷a kho¶ng ®Êt réng, cßn nhiÒu<br /> bãng cæ thô, hµi hßa víi kh«ng gian vµ<br /> c¶nh quan thiªn nhiªn.<br /> <br /> Bªn c¹nh Chïa L¸ng ®­îc coi lµ trung<br /> <br /> t©m ®· h×nh thµnh c¶ mét tiÓu vïng v¨n<br /> <br /> hãa L¸ng víi nhiÒu ®Òn miÕu, chïa chiÒn,<br /> tr¶i däc bê s«ng T« LÞch. §ã lµ Chïa NÒn,<br /> t­¬ng truyÒn chÝnh lµ nÒn nhµ cña Tõ<br /> §¹o H¹nh; chïa Hoa L¨ng (x­a cßn gäi<br /> <br /> Ba L¨ng) lµ n¬i thê phô mÉu vèn rÊt næi<br /> <br /> tiÕng: “Nam thiªn tÝch tù hiÖn Ba L¨ng,<br /> <br /> nhÊt ph­¬ng th¾ng c¶nh, thiªn cæ danh<br /> <br /> lam” (N¬i trêi Nam cã chïa Ba L¨ng,<br /> th¾ng c¶nh mét ph­¬ng, danh lam ngµn<br /> <br /> ®êi). §iÒu ®¸ng chó ý lµ chïa Hoa L¨ng<br /> chÝnh lµ n¬i bµ T¨ng ThÞ Loan tõng ®Õn<br /> tu, dùng x©y chïa vµ qua ®êi; sau ®­îc<br /> vua Lý ThÇn T«ng xuÊt tiÒn t«n t¹o, t¹c<br /> <br /> t­îng phèi thê quan §« s¸t Tõ Vinh<br /> (cha), bµ T¨ng ThÞ Loan (mÑ) vµ chÝnh Tõ<br /> §¹o H¹nh. Thùc tÕ nµy cµng chøng tá<br /> ngê vùc vÒ mèi quan hÖ Tõ §¹o H¹nh Lý ThÇn T«ng lµ cã c¬ së.<br /> <br /> C¸ch Chïa L¸ng kho¶ng vµi ba c©y sè<br /> <br /> cßn cã chïa DuÖ Tó (thuéc th«n TiÒn, x·<br /> DÞch Väng, huyÖn Tõ Liªm, phñ Quèc<br /> <br /> Oai, trÊn S¬n T©y; nay thuéc ®Þa phËn<br /> <br /> phè Hµ Néi). N¬i ®©y thê ThiÒn s­ §¹i<br /> cha lµ Lª H­ng, mÑ lµ NguyÔn ThÞ Phan.<br /> <br /> Trong s¸ch ThiÒn UyÓn tËp anh vµ mét<br /> sè nguån t­ liÖu kh¸c cho r»ng Tõ §¹o<br /> <br /> H¹nh ®èi nghÞch víi §¹i §iªn vµ «ng<br /> <br /> chÝnh lµ hËu th©n §iÒu Ngù Gi¸c Hoµng,<br /> vËy mµ «ng l¹i ®­îc d©n lµng träng<br /> <br /> väng, ®­îc lËp lµm thµnh hoµng, ®­îc<br /> c¸c triÒu ®¹i phong kiÕn s¾c phong vµ<br /> <br /> ban thªm mÜ tù HuÖ TrÝ ®¹i v­¬ng. Thªm<br /> n÷a, còng vµo ngµy 7 th¸ng 3 ©m lÞch<br /> h»ng n¨m, d©n lµng vÉn më héi chïa vµ<br /> dÉn l¹i sù tÝch ThiÒn s­. Nh­ vËy, c¸i<br /> <br /> nh×n hiÖn thùc cho thÊy mét h×nh ¶nh s­<br /> §¹i §iªn ph¸p thuËt tµi ba, ®­îc t«n<br /> <br /> träng, kÝnh thê, cßn t­ duy huyÒn tho¹i<br /> in ®Ëm s¾c mµu MËt t«ng l¹i cho thÊy<br /> <br /> mét Ph¸p s­ §¹i §iªn ®èi lËp vµ chÞu<br /> thÊt b¹i tr­íc ThiÒn s­ Tõ §¹o H¹nh.<br /> DÉu sao «ng còng lµ nh©n vËt lÞch sö cã<br /> <br /> quan hÖ chÆt chÏ víi Tõ §¹o H¹nh vµ<br /> gãp phÇn t¹o nªn truyÒn thuyÕt trong c¶<br /> <br /> mét hÖ thèng v¨n hãa vËt thÓ vµ phi vËt<br /> thÓ däc bê s«ng T«(10)…<br /> <br /> §Æt trong t­¬ng quan chung cña PhËt<br /> <br /> gi¸o thêi Lý vèn ®Æc biÖt chó ý thÓ hiÖn<br /> <br /> quan niÖm vÒ b¶n thÓ víi c¸c d¹ng thøc<br /> tån t¹i nh­ ph¸p, ph¸p b¶n,<br /> <br /> ph¸p tÝnh,<br /> <br /> th©n, ch©n th©n, s¾c th©n, phµm th©n,<br /> tam th©n, huyÔn th©n, tù thÓ, ng·, thøc,<br /> t©m, t©m thÓ, th©n t©m..., nh÷ng bµi th¬ -<br /> <br /> kÖ cña S­ tæ Tõ §¹o H¹nh còng th­êng<br /> thiªn vÒ chiªm nghiÖm b¶n chÊt cña<br /> <br /> ch©n t©m, mèi quan hÖ h÷u - kh«ng, kim<br /> - cæ. ¤ng tõng hái s­ thÇy KiÒu TrÝ<br /> HuyÒn vÒ ch©n t©m qua mét bµi th¬ - kÖ:<br /> <br /> Cöu hçn phµm trÇn vÞ thøc c©m (kim),<br /> <br /> 10. NguyÔn H÷u S¬n. ThiÒn s­ Tõ §¹o H¹nh - tõ<br /> Chïa L¸ng ®Õn Chïa ThÇy, T¹p chÝ S«ng H­¬ng, sè<br /> 10-2000, tr. 5-8.<br /> <br /> 26<br /> <br /> NguyÔn H÷u S¬n. Th¸nh Tæ Tõ §¹o H¹nh...<br /> <br /> 27<br /> <br /> BÊt tri hµ xø thÞ ch©n t©m.<br /> <br /> (NhËt nguyÖt t¹i non ®Çu,<br /> <br /> LiÔu kiÕn nh­ nh­ ®o¹n khæ t©m.<br /> <br /> KÎ giµu cã ngùa tèt,<br /> <br /> NguyÖn thïy chØ ®Ých khai ph­¬ng tiÖn,<br /> (LÉn víi bôi ®êi tù bÊy l©u,<br /> <br /> Ch©n t©m vµng ngäc biÕt t×m ®©u?<br /> Cói xin réng më bµy ph­¬ng tiÖn,<br /> <br /> ThÊy ®­îc Ch©n Nh­ s¹ch khæ sÇu)<br /> (NguyÔn Lang dÞch)<br /> <br /> Khi ph¸p lùc vµ duyªn thiÒn thuÇn<br /> <br /> thôc, ®óng lóc cã vÞ t¨ng hái: “§i ®øng<br /> <br /> n»m ngåi ®Òu lµ PhËt t©m. VËy thÕ nµo lµ<br /> PhËt t©m?” th× s­ ®· tr¶ lêi b»ng mét bµi<br /> th¬ - kÖ:<br /> <br /> H÷u kh«ng nh­ thñy nguyÖt,<br /> VËt tr­íc h÷u kh«ng kh«ng.<br /> (Cã th× cã tù m¶y may,<br /> kh«ng.<br /> <br /> thÕ gian nµy còng<br /> <br /> VÇng tr¨ng v»ng vÆc in s«ng,<br /> Ch¾c chi<br /> <br /> mµng)<br /> <br /> cã<br /> <br /> cã<br /> <br /> kh«ng<br /> <br /> kh«ng m¬<br /> <br /> (HuyÒn Quang dÞch)<br /> <br /> B¶n dÞch kh¸c thêi hiÖn ®¹i:<br /> <br /> (Cã th× mu«n sù cã,<br /> <br /> Kh«ng th× tÊt c¶ kh«ng.<br /> <br /> Cã, kh«ng tr¨ng ®¸y n­íc,<br /> <br /> §õng v­íng cã kh«ng kh«ng)<br /> (Thanh Tõ dÞch)<br /> <br /> S­ l¹i cã thªm mét bµi th¬ - kÖ n÷a:<br /> NhËt nguyÖt t¹i nham ®Çu,<br /> Nh©n nh©n tËn thÊt ch©u.<br /> Phó nh©n h÷u c©u tö,<br /> Bé hµnh bÊt kÞ c©u.<br /> <br /> (Thanh Tõ dÞch)<br /> <br /> Cho ®Õn ®o¹n kÕt, S­ tæ chñ ®éng ®ãn<br /> <br /> nhËn c¸i chÕt, chñ ®éng ®i vµo câi thä<br /> chung vµ c¶m nhËn vÒ ngµy nhËp câi<br /> NiÕt Bµn, tho¸t vßng sinh diÖt, ®ång thêi<br /> <br /> thÓ hiÖn râ sù øng gi÷a lêi r¨n d¹y ®Ö tö<br /> vÒ viÖc “t¹m gi÷ ng«i vua” víi lêi th¬<br /> “ThÇy x­a mÊy l­ît hãa thÇy nay”:<br /> <br /> “S­ bÌn t¾m röa, thay quÇn ¸o s¹ch sÏ<br /> - NghiÖp duyªn cña ta ch­a hÕt, cßn<br /> <br /> Vi kh«ng nhÊt thiÕt kh«ng.<br /> <br /> c¶<br /> <br /> Ch¼ng chÞu dïng ngùa ®©u)<br /> <br /> råi b¶o ®Ö tö:<br /> <br /> T¸c h÷u trÇn sa h÷u,<br /> <br /> Kh«ng th×<br /> <br /> Ng­êi ng­êi mÊt ngäc ch©u.<br /> <br /> ph¶i th¸c sinh ®Ó t¹m gi÷ ng«i vua. Ngµy<br /> <br /> sau thä chung sÏ ®­îc lµm thiªn tö ë câi<br /> trêi thø ba m­¬i ba. NÕu thÊy ch©n th©n<br /> <br /> cña ta h­ n¸t th× lóc Êy ta míi thËt nhËp<br /> NiÕt Bµn, kh«ng cßn ph¶i trô trong vßng<br /> sinh diÖt n÷a.<br /> <br /> C¸c ®Ö tö nghe nãi kh«ng cÇm ®­îc<br /> <br /> n­íc m¾t. S­ bÌn ®äc bµi kÖ r»ng:<br /> Thu lai bÊt b¸o nh¹n lai quy,<br /> <br /> L·nh tiÕu nh©n gian t¹m ph¸t bi.<br /> <br /> VÞ b¸o m«n nh©n h­u luyÕn tr­íc,<br /> Cæ s­ kØ ®é t¸c kim s­.<br /> <br /> Thu vÒ ch¼ng b¸o nh¹n theo bay<br /> <br /> C­êi nh¹t ng­êi ®êi uæng xãt vay<br /> <br /> Th«i hìi m«n ®å ®õng quyÕn luyÕn<br /> ThÇy x­a mÊy l­ît hãa thÇy nay.<br /> <br /> (Ng« TÊt Tè dÞch)”<br /> §­¬ng nhiªn, sù biÓu c¶m c¸c d¹ng<br /> <br /> thøc tån t¹i ®ã bao giê còng ph¶i béc lé<br /> <br /> qua c¸c mèi liªn hÖ, quan hÖ vµ quy chiÕu<br /> kh¸c nh­ h÷u - v«, sinh - tö, tu chøng vµ<br /> gi¶i tho¸t, ®êi sèng t©m linh vµ thÕ giíi<br /> <br /> 27<br /> <br /> Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 4 - 2012<br /> <br /> 28<br /> tù nhiªn, thiªn nhiªn. Nãi mét c¸ch kh¸c,<br /> <br /> ®o¸n vÒ con ®­êng tiÕp nhËn, di chuyÓn<br /> <br /> cña nhËn thøc võa lµ sù chiÕu øng, ®èi<br /> <br /> hay c¶ LÜnh Nam chÝch qu¸i lÉn ViÖt<br /> <br /> c¸ch quan niÖm vÒ b¶n thÓ võa lµ c¬ së<br /> <br /> t­îng vµ ®Ých ®Õn cña con ®­êng tu<br /> chøng vµ gi¶i tho¸t.<br /> <br /> 4. Trªn c¬ së tiÓu truyÖn ThiÒn s­ Tõ<br /> <br /> §¹o H¹nh ®­îc ghi chÐp trong s¸ch<br /> ThiÒn UyÓn tËp anh, chóng t«i tiÕn hµnh<br /> so s¸nh tr­íc hÕt víi c¸c bé s­u tËp v¨n<br /> <br /> cèt truyÖn cã chÝnh x¸c theo l­îc ®å trªn,<br /> <br /> §iÖn U Linh ®Òu chÐp truyÖn Tõ §¹o<br /> H¹nh theo v¨n bia, thÇn tÝch, lêi truyÒn<br /> <br /> miÖng d©n gian nµo ®ã? Trong t×nh h×nh<br /> v¨n b¶n hiÖn nay, vÊn ®Ò hÇu nh­ ch­a<br /> cã lêi gi¶i ®¸p triÖt ®Ó, chuÈn x¸c.<br /> <br /> So víi tiÓu truyÖn ThiÒn s­ Tõ §¹o<br /> <br /> häc d©n gian ®­îc ghi l¹i b»ng ch÷ H¸n<br /> <br /> H¹nh trong ThiÒn UyÓn tËp anh, truyÖn ë<br /> <br /> vµ LÜnh Nam chÝch qu¸i. §i s©u t×m hiÓu<br /> <br /> nhÊt - A.33) mang tùa ®Ò TruyÖn Tõ §¹o<br /> <br /> d­íi thêi phong kiÕn: ViÖt §iÖn U Linh<br /> hai bé s¸ch nµy thÊy cã mét hiÖn t­îng<br /> <br /> ®¸ng l­u ý: trong khi ë c¶ 9 dÞ b¶n LÜnh<br /> <br /> Nam chÝch qu¸i ®Òu chÐp truyÖn Tõ §¹o<br /> <br /> H¹nh vµo phÇn chÝnh biªn th× ë tÊt c¶<br /> <br /> c¸c b¶n cã chÐp truyÖn trªn trong ViÖt<br /> <br /> §iÖn U Linh ®Òu chØ xuÊt hiÖn trong<br /> phÇn Tôc biªn, T©n san, HiÖu tËp, T©n<br /> <br /> ®Ýnh, HiÖu b×nh, Trïng bæ ... §iÒu nµy cã<br /> nghÜa lµ nguyªn b¶n gèc ViÖt §iÖn U<br /> <br /> Linh gåm 27 truyÖn ®Òu kh«ng chÐp<br /> truyÖn Tõ §¹o H¹nh vµ nã chØ cã thÓ do<br /> <br /> ng­êi ®êi sau chÐp nèi thªm. NhËn xÐt vÒ<br /> <br /> LÜnh Nam chÝch qu¸i (b¶n chÐp ®Çy ®ñ<br /> H¹nh vµ NguyÔn Minh Kh«ng cã mét sè<br /> <br /> ®iÓm kh¸c biÖt nh­: §o¹n më ®Çu cã<br /> kh¸c ®«i chót, nãi râ bµ mÑ tªn lµ Loan -<br /> <br /> Sau ®o¹n giíi thiÖu vÒ Gi¸c Hoµng cã<br /> thªm mét c©u nhÊn m¹nh “§ã chÝnh lµ<br /> §¹i §iªn hãa sinh vËy” vµ bá ®i bµi th¬<br /> tø tuyÖt NhËt nguyÖt t¹i nham ®Çu - Cßn<br /> l¹i phÇn cèt truyÖn, kÓ c¶ thø tù c¸c bµi<br /> <br /> th¬ (kÖ) còng chÝnh x¸c theo ThiÒn UyÓn<br /> <br /> tËp anh - Riªng phÇn cuèi cã l¾p ghÐp<br /> thªm truyÖn vÒ NguyÔn Minh Kh«ng.<br /> <br /> §Õn s¸ch ViÖt §iÖn U Linh, ë c¶ 8 v¨n<br /> <br /> ®iÒu nµy, §inh Gia Kh¸nh viÕt: “Nh×n<br /> <br /> b¶n cßn l¹i vµ so 27 truyÖn gèc ®Òu<br /> <br /> T­íng Qu©n, Thanh CÈm miÕu vµ H­ng<br /> <br /> chÝnh biªn. TruyÖn Sù tÝch ®¹i th¸nh Tõ<br /> <br /> chung th× thÊy, ngoµi ba truyÖn §oµn<br /> <br /> §¹o §¹i v­¬ng mµ tÊt c¶ 5 b¶n ®Òu chÐp,<br /> cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng c¶ truyÖn Tõ §¹o<br /> <br /> H¹nh n÷a còng do Ng« Gi¸p §Ëu (1853-?)<br /> <br /> biªn so¹n, v× trong bµi b¹t cña «ng cã<br /> ®o¹n nh­ sau: “Cã ng­êi b¶o: C¸c truyÖn<br /> <br /> vÒ anh liÖt chÝnh khÝ mµ bæ sung thªm<br /> vµo th× ®· ®µnh råi, ®Õn nh­ l¹i chÐp c¸c<br /> <br /> truyÖn thÇn th«ng ch©n khÝ nh­ truyÖn<br /> <br /> §¹o H¹nh, Minh Kh«ng mµ phÇn lín cã<br /> <br /> tÝnh chÊt hoang ®­êng th× lµ cí sao<br /> vËy?”, vµ «ng kh¼ng ®Þnh tiÕp: “TruyÖn<br /> <br /> Tõ §¹o H¹nh th× l¹i lÊy tõ LÜnh Nam<br /> <br /> chÝch qu¸i cña Vò Quúnh - KiÒu Phó<br /> sang, mµ LÜnh Nam chÝch qu¸i th× l¹i<br /> dùa vµo ThiÒn UyÓn tËp anh”(11). Song ­íc<br /> <br /> kh«ng chÐp truyÖn Tõ §¹o H¹nh ë phÇn<br /> <br /> §¹o H¹nh thuéc phÇn “phô lôc” cã chÐp<br /> c¸c chi tiÕt kh¸c víi s¸ch ThiÒn UyÓn tËp<br /> <br /> anh lµ: §o¹n më ®Çu ghi râ mÑ tªn lµ<br /> Loan, “nhµ ë ®­îc kiÓu ®Êt quý”, “sinh ra<br /> ®­îc Tõ §¹o H¹nh cã khÝ cèt tiªn PhËt” -<br /> <br /> ChÐp râ cã cha lµ Tõ Vinh sau khi chÕt<br /> <br /> ®­îc “dùng l¨ng, miÕu vµ ®¾p t­îng ®Ó<br /> thê, h»ng n¨m cø ®Õn ngµy 10 th¸ng<br /> <br /> Giªng lµ ngµy giç, t¹i ®Òn cã tÕ lÔ”; bµ mÑ<br /> chÕt ®­îc phèi thê lµm th¸nh phô vµ<br /> <br /> th¸nh mÉu - §i T©y Thiªn (tøc T©y Tróc,<br /> Thiªn Tróc, chØ Ên §é) häc thuËt l¹ cïng<br /> <br /> 11. Lý TÕ Xuyªn. ViÖt §iÖn U Linh (TrÞnh §×nh D­<br /> dÞch, §inh Gia Kh¸nh bæ sung, hiÖu ®Ýnh), Nxb. V¨n<br /> häc, H, 1972, tr. 13.<br /> <br /> 28<br /> <br />