Thích ứng với biến đổi khí hậu: Nhìn từ góc độ cộng đồng

THÝCH øNG VíI BIÕN §æI KHÝ HËU:<br /> NH×N Tõ GãC §é CéNG §åNG<br /> <br /> NguyÔn C«ng Th¶o<br /> Ph¹m ThÞ CÈm V©n<br /> <br /> <br /> 1. §Æt vÊn ®Ò hái ®­îc thùc hiÖn ngÉu nhiªn ë c¸c hé gia<br /> 1.1. Bèi c¶nh nghiªn cøu<br /> ®×nh; 30 cuéc th¶o luËn víi ®¹i diÖn lµ c¸c<br /> nhãm kinh tÕ x· héi kh¸c nhau t¹i ®Þa<br /> ViÖt Nam lµ mét trong 15 quèc gia ®­îc ph­¬ng; vµ kÕt hîp tham vÊn 15 chuyªn gia<br /> coi lµ ®·, ®ang vµ sÏ chÞu ¶nh h­ëng nhiÒu ®¹i diÖn tõ cÊp trung ­¬ng tíi cÊp x·.<br /> cña biÕn ®æi khÝ hËu (Dilley chñ biªn, 2005).<br /> VÞ trÝ khu vùc nghiªn cøu<br /> Sè liÖu vµ kÞch b¶n ®· ®­îc ®­a ra nh÷ng t¸c<br /> ®éng cña hiÖn t­îng nµy ë ViÖt Nam: (i) khi<br /> mùc n­íc biÓn t¨ng lªn 1m, ®êi sèng cña<br /> kho¶ng 10,8% d©n sè sÏ bÞ ¶nh h­ëng<br /> (Dagusta chñ biªn, 2007); (ii) nhiÖt ®é trung<br /> b×nh n¨m t¨ng 0,70 víi nhiÒu trËn b·o lín<br /> h¬n kÓ tõ n¨m 1950 (Phil, 2008); (iii) xÐt vÒ<br /> t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn GDP vµ thiÖt h¹i vÒ<br /> ng­êi do nh÷ng biÕn ®æi kh¾c nghiÖt cña thêi<br /> tiÕt, ViÖt Nam lµ mét trong n¨m quèc gia<br /> chÞu ¶nh h­ëng nÆng nÒ nhÊt (Germanwatch,<br /> 2011); (iv) c¸c ®ît n¾ng nãng kÐo dµi xuÊt<br /> hiÖn nhiÒu h¬n ë ViÖt Nam (Bé Tµi nguyªn<br /> M«i tr­êng, 2009). Trong bèi c¶nh Êy, ViÖt<br /> Nam ®· nghiªn cøu vµ tham gia c¸c ho¹t<br /> ®éng kh¸c nhau ®Ó ®èi phã víi xu thÕ nµy.<br /> ChÝnh phñ ViÖt Nam ®· sím phª chuÈn C«ng<br /> ­íc khung cña Liªn Hîp Quèc vÒ biÕn ®æi<br /> khÝ hËu vµ NghÞ ®Þnh th­ Kyoto; ChiÕn l­îc<br /> quèc gia vÒ biÕn ®æi khÝ hËu; Ch­¬ng tr×nh<br /> Môc tiªu Quèc gia øng phã víi biÕn ®æi khÝ<br /> hËu, ChiÕn l­îc Quèc gia vÒ phßng chèng vµ 1.2. §iÓm nghiªn cøu<br /> gi¶m nhÑ thiªn tai. Bµi viÕt nµy lµ mét phÇn<br /> kÕt qu¶ nghiªn cøu t¹i x· H­ng Th¹nh, X· H­ng Th¹nh, huyÖn Th¸p M­êi, tØnh<br /> huyÖn Th¸p M­êi, tØnh §ång Th¸p vµo ®óng §ång Th¸p cã diÖn tÝch tù nhiªn lµ 5.812,44<br /> thêi ®iÓm trËn lò cuèi n¨m 2011. Môc tiªu ha, trong ®ã cã trªn 80% diÖn tÝch trång lóa<br /> cña nghiªn cøu nh»m: (i) x¸c ®Þnh nh÷ng xu (b»ng 4.795ha), cßn l¹i lµ ®Êt nu«i trång thñy<br /> thÕ thay ®æi cña thêi tiÕt qua kÕt qu¶ quan s¶n (261 ha), ®Êt rõng (253 ha) vµ ®Êt ë n«ng<br /> tr¾c cña c¸c nhµ khoa häc vµ c¶m nhËn cña th«n (503 ha). X· H­ng Th¹nh bao gåm 5<br /> ng­êi d©n ®Þa ph­¬ng; (ii) t×m hiÓu ¶nh ®¬n vÞ hµnh chÝnh: th«n 1, th«n 2a, th«n 3 vµ<br /> h­ëng cña qu¸ tr×nh nµy ®Õn ®êi sèng cña th«n 4. Th«n 2a n»m ë trung t©m x·, cã trô<br /> ng­êi d©n; (iii) xem xÐt c¸c ph­¬ng thøc së x·, tr­êng tiÓu häc, tr­êng trung häc,<br /> øng phã víi biÕn ®æi khÝ hËu mµ ng­êi d©n tr¹m y tÕ. D©n sè cña x· lµ 8.745 ng­êi víi<br /> t¹i ®iÓm nghiªn cøu ®· t¹o dùng. Ph­¬ng<br /> ph¸p nghiªn cøu chÝnh ®­îc sö dông lµ ®iÒu NguyÔn C«ng Th¶o, Ph¹m ThÞ CÈm V©n; ViÖn D©n<br /> tra hé gia ®×nh vµ th¶o luËn nhãm: 150 phiÕu téc häc, ViÖn Hµn l©m Khoa häc X· héi ViÖt Nam.<br /> <br /> <br /> 45<br /> 2.105 hé gia ®×nh, mËt ®é d©n sè lµ 150 ®Õn th¸ng 4 n¨m sau. L­îng m­a trung b×nh<br /> ng­êi/km2, 100% c­ d©n ë x· lµ ng­êi Kinh 2. c¸c th¸ng ®Çu mïa m­a tõ 150 - 200mm vµ<br /> 2. BiÕn ®æi khÝ hËu t¹i ®iÓm nghiªn cøu t¨ng dÇn mçi th¸ng cho ®Õn khi ®¹t ®Ønh lµ<br /> 2.1. Sè liÖu tõ c¸c tr¹m quan tr¾c 280mm. Sau th¸ng cao ®iÓm, l­îng m­a<br /> 2.1.1. NhiÖt ®é vµ l­îng m­a gi¶m m¹nh trong th¸ng 11, vµ ®Õn th¸ng 12<br /> Mïa m­a t¹i khu vùc nghiªn cøu nãi riªng ®¸nh dÊu sù b¾t ®Çu cña mïa kh«. Hai th¸ng<br /> vµ ë tØnh §ång Th¸p nãi chung b¾t ®Çu tõ ®Çu n¨m, l­îng m­a ë møc thÊp nhÊt víi<br /> th¸ng 5 ®Õn th¸ng 11, mïa kh« tõ th¸ng 12 l­îng m­a trung b×nh th¸ng Ýt h¬n 20mm.<br /> NhiÖt ®é vµ l­îng m­a trung b×nh h»ng th¸ng ë Cao L·nh (1979-2008)<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> - Rainfall: l­îng m­a - Temperature: nhiÖt ®é<br /> Nguån: Tr¹m KhÝ t­îng vµ Thñy v¨n Cao L·nh, 2011.<br /> <br /> NhiÖt ®é khu vùc t­¬ng ®èi æn ®Þnh trong trong kho¶ng 330C. Trong 30 n¨m qua, l­îng<br /> c¶ n¨m, nh­ng mïa m­a thÊp h¬n so víi mïa m­a t¨ng lªn h»ng n¨m, cao nhÊt lµ h¬n<br /> kh«. NhiÖt ®é trung b×nh h»ng th¸ng tõ 250C - 2000mm (n¨m 1999 - 2000) vµ thÊp nhÊt lµ<br /> 290C, nhiÖt ®é thÊp kho¶ng 220C vµ cao nhÊt 996 mm (n¨m 1990).<br /> Thay ®æi l­îng m­a h»ng th¸ng vµ h»ng n¨m ë Cao L·nh (1989 - 2008)<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Nguån: Tr¹m KhÝ t­îng vµ Thñy v¨n Cao L·nh,2011.<br /> <br /> BiÓu ®å 2 cho thÊy l­îng m­a trung b×nh l­îng m­a kh¸ cao, trong tÊt c¶ c¸c th¸ng mïa<br /> h»ng th¸ng trong hai thËp niªn tõ 1989 - 1998 kh« th× l­îng m­a ®Òu cao h¬n so víi cïng kú<br /> vµ tõ 1999 - 2008. Nh­ vËy, trong hai thËp kû<br /> qua, vµo lóc b¾t ®Çu mïa m­a (th¸ng 4 - 5) 2. Sè liÖu do ñy ban Nh©n d©n x· cÊp, th¸ng 10-2011.<br /> <br /> 46 Nghiªn cøu §Þa lÝ nh©n v¨n, sè 1 (1) - Th¸ng 6/2013<br /> t¹i thËp kû tr­íc. L­îng m­a thay ®æi liªn tôc còng cho r»ng l­îng m­a thay ®æi vµ trë nªn<br /> h»ng n¨m trong hai thËp kû, râ nhÊt lµ th¸ng khã dù ®o¸n h¬n tr­íc.<br /> 4, th¸ng 7 vµ th¸ng 12. Ng­êi d©n ®Þa ph­¬ng 2.1.2. Lò lôt<br /> Thay ®æi møc lò h»ng th¸ng ë Cao L·nh trong vßng 10 n¨m qua<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Average 1990s: trung b×nh n¨m 1990<br /> Average 2000s: trung b×nh n¨m 2000<br /> Nguån: Tr¹m KhÝ t­îng vµ Thñy v¨n Cao L·nh,2011.<br /> <br /> BiÓu ®å trªn cho thÊy mùc n­íc lò cao tõ 6 hoÆc th¸ng 7 vµ kÕt thóc vµo th¸ng 10,<br /> th¸ng 9 - th¸ng 11, ®¹t ®Ønh ®iÓm vµo th¸ng th¸ng 12, møc ®Ønh lò th­êng x¶y ra trong<br /> 10. Sè liÖu ®o t¹i tr¹m KhÝ t­îng vµ Thñy v¨n th¸ng 10.<br /> Cao l·nh trong hai giai ®o¹n 1991 - 2000 vµ 2.2. BiÕn ®æi khÝ hËu tõ c¸i nh×n cña ng­êi<br /> 2001 - 2010 cho thÊy: mùc n­íc lò trong tÊt d©n<br /> c¶ c¸c th¸ng trong n¨m ®· thÊp h¬n so víi Mét vÊn ®Ò mµ nghiªn cøu nµy quan t©m lµ<br /> nh÷ng n¨m 2000 vµ 1990. H»ng n¨m, mét nhËn thøc cña ng­êi d©n vÒ biÕn ®æi thêi tiÕt<br /> diÖn tÝch lín cña tØnh §ång Th¸p bÞ ngËp lôt trong nh÷ng n¨m qua vµ kÕt qu¶ kh¶o s¸t hé<br /> khi l­îng m­a ë th­îng nguån s«ng Mª gia ®×nh cho kÕt qu¶ d­íi ®©y:<br /> K«ng ®æ vÒ. M­a lò th­êng b¾t ®Çu vµo th¸ng 2.2.1. Thay ®æi l­îng m­a<br /> NhËn thøc vÒ biÕn ®æi khÝ hËu trong vßng 10 ®Õn 20 n¨m<br /> H¹n h¸n Lò lôt nhiÒu M­a nhiÒu NhiÒu hiÖn t­îng thêi tiÕt<br /> nhiÒu h¬n h¬n h¬n cùc ®oan h¬n<br /> Cã, rÊt nhiÒu 27 5 5 14<br /> Cã 76 123 124 125<br /> Gièng nh­ tr­íc 33 11 14 3<br /> Kh«ng, Ýt h¬n tr­íc 5 3 1 1<br /> Kh«ng biÕt 5 4 3 5<br /> Kh«ng tr¶ lêi 4 4 3 12<br /> Tæng sè hé ®iÒu tra 150 150 150 150<br /> Nguån: §iÒu tra hé gia ®×nh, 2011.<br /> <br /> NhËn thøc chung cña ng­êi d©n vÒ thay ®æi l­îng m­a n¨m cã t¨ng lªn, nhiÒu hiÖn t­îng<br /> khÝ hËu ë ®Þa ph­¬ng trong 10 - 20 n¨m qua, thêi tiÕt cùc ®oan vµ khÝ hËu ®· trë lªn khã dù<br /> mïa m­a ®Õn sím h¬n vµ kÐo dµi h¬n, tæng ®o¸n h¬n.<br /> <br /> Nghiªn cøu §Þa lÝ nh©n v¨n, sè 1 (1) - Th¸ng 6/2013 47<br />  C¶m nhËn cña ng­êi d©n vÒ sù thay ®æi vÒ thêi tiÕt so víi 10-20 n¨m tr­íc<br /> <br /> Ý kiến khác, 9%<br /> Mùa mưa kéo dài<br /> hơn, 35%<br /> Mùa khô ngắn hơn,<br /> 1%<br /> <br /> <br /> Mùa khô dài hơn, 8%<br /> <br /> Mưa nhiều hơn, 46%<br /> <br /> <br /> <br /> Nguån: §iÒu tra hé gia ®×nh, 2011.<br /> <br /> Ng­êi d©n còng cho r»ng lò lôt ®· nghiªm Theo ghi nhËn cña ng­êi d©n, mïa lò<br /> träng h¬n so víi 10 - 20 n¨m tr­íc, vµ hä trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y cã xu thÕ b¾t ®Çu<br /> còng c¶m nhËn ®­îc sù gia t¨ng cña nh÷ng kÕt thóc muén h¬n. Trong vµi thËp kû qua,<br /> trËn m­a lín kÌm theo giã m¹nh, b·o vµ sÊm cã ba n¨m ®Ønh lò cao ®ét biÕn lµ 1978,<br /> sÐt. Khi ®­îc hái vÒ sù thay ®æi vÒ thêi tiÕt, 2000, 2011, vµ cã tíi 90% diÖn tÝch toµn x·<br /> cã tíi 46% c©u tr¶ lêi lµ hiÖn nay m­a nhiÒu ®· bÞ ngËp. Trong nh÷ng n¨m ®ã, kÕt qu¶<br /> h¬n, vµ 35% mïa m­a ®· kÐo dµi h¬n. ph¶n ¸nh cña ng­êi d©n ®­îc ghi nhËn ë<br /> 2.2.2. Lò lôt b¶ng 2.<br /> NhËn ®Þnh cña ng­êi d©n vÒ thay ®æi mïa lò<br /> Tr­íc 2000 2000 - 2011<br /> Lò lôt ®Õn sím h¬n, th­êng cuèi th¸ng 5 Lò lôt ®Õn muén h¬n, th­êng lµ ®Çu th¸ng 6<br /> Lò lôt kÕt thóc sím, th­êng lµ vµo th¸ng 10 Lò lôt kÕt thóc ®Çu th¸ng 11<br /> Møc ®Ønh lò th­êng ®¹t ®­îc trong th¸ng 9 Møc ®Ønh lò th­êng x¶y ra vµo cuèi th¸ng 10<br /> Nguån: Th¶o luËn nhãm, 2011.<br /> <br /> 3. HÖ sinh kÕ cña ng­êi d©n trong x· thèng ®ª bao, ng¨n chÆn ngËp lôt vµ t­íi tiªu<br /> 3.1. Trång trät cho trang tr¹i vµo mïa kh«. N¨ng suÊt lóa<br /> Víi c¸c hé gia ®×nh ë x· H­ng Th¹nh, lóa trung b×nh lµ 7 tÊn/ha ë vô §«ng Xu©n, 5 tÊn ë<br /> lµ c©y trång chÝnh víi hai mïa trong n¨m. vô HÌ Thu, vµ h¬n 6 tÊn ë vô Thu §«ng.<br /> Theo ng­êi d©n, tr­íc nh÷ng n¨m 1990, hä Ng­êi d©n gi¶i thÝch vÒ viÖc n¨ng suÊt cao<br /> chØ cã mét vô lóa mçi n¨m. Tõ cuèi nh÷ng trong vô mïa ®Çu tiªn lµ do ®Êt ®­îc lµm giµu<br /> n¨m 1990, chÝnh phñ ®· ®Çu t­ rÊt nhiÒu cho chÊt dinh d­ìng sau thêi gian lò (th¸ng 8 ®Õn<br /> ph¸t triÓn thñy lîi; giíi thiÖu gièng lóa míi vµ th¸ng 11); gi¶m s¶n l­îng trong vô thø hai lµ<br /> nh÷ng kü thuËt canh t¸c hiÖn ®¹i. Nh÷ng can do ®iÒu kiÖn thêi tiÕt kh«, nãng h¬n vµ dÞch<br /> thiÖp nµy gióp ng­êi d©n chñ ®éng t­íi tiªu, bÖnh c©y trång. Ngoµi c©y lóa, mét sè gia<br /> rót ng¾n giai ®o¹n sinh tr­ëng cña c©y trång ®×nh cßn trång c©y sen, chanh hay khoai m«n<br /> xuèng cßn 3 th¸ng. Vµ cho phÐp t¨ng vô lóa trong vô hÌ thu khi n¨ng suÊt lóa ®· thÊp h¬n.<br /> mçi n¨m còng nh­ t¨ng n¨ng suÊt lóa. Vô §©y lµ ®iÒu mµ ng­êi d©n ë ®©y häc ®­îc tõ<br /> §«ng Xu©n b¾t ®Çu vµo th¸ng 11 vµ ®­îc thu c¸c n«ng d©n ë An Giang, gióp mang l¹i thu<br /> ho¹ch vµo th¸ng 2, trong khi vô HÌ Thu ®­îc nhËp thªm cho ng­êi d©n.<br /> ph¸t triÓn tõ th¸ng 3 ®Õn th¸ng 6, th¸ng 7 - 11 3.2. Nu«i trång vµ khai th¸c thuû s¶n<br /> lµ kho¶ng thêi gian lò lôt. mét sè n¬i trong Bªn c¹nh trång lóa, nu«i vµ ®¸nh b¾t thñy<br /> x·, vô thø ba (Thu §«ng) ph¸t triÓn nhê hÖ s¶n lµ ho¹t ®éng mang l¹i nguån thu nhËp phô<br /> <br /> 48 Nghiªn cøu §Þa lÝ nh©n v¨n, sè 1 (1) - Th¸ng 6/2013<br /> cho ng­êi d©n ®Þa ph­¬ng, ®Æc biÖt lµ trong xuÊt. §Þa bµn lµm viÖc th­êng lµ c¸c x· l©n<br /> mïa lò. Theo quan s¸t thùc tÕ, nhiÒu hé gia cËn hay c¸c huyÖn trong tØnh. Thu nhËp<br /> ®×nh nu«i c¸ lång víi quy m« nhá trong mïa trung b×nh lµ 80.000VN§/ngµy cho phô n÷<br /> m­a. Ngoµi ra, trong x· cßn cã kho¶ng 15 hé vµ 100.000VN§/ngµy dµnh cho nam giíi.<br /> gia ®×nh nu«i t«m, ®©y lµ nh÷ng hé gia ®×nh Trong 150 hé ®iÒu tra, 90 hé gia ®×nh cã Ýt<br /> kh¸ gi¶, cã vèn ®Çu t­, mét sè hé kh¸c ph¸t nhÊt mét thµnh viªn ®· di c­, h¬n 2/3 trong sè<br /> triÓn nu«i Õch. Quan s¸t thùc ®Þa cho thÊy ®ã (69,6%) cho r»ng di c­ ®Ó lµm viÖc. T¹i<br /> ch¨n nu«i c¸c lo¹i gia sóc, gia cÇm nh­ tr©u, c¸c cuéc pháng vÊn cho thÊy thu nhËp tõ viÖc<br /> bß, lîn, gµ kh«ng phæ biÕn ë ®Þa ph­¬ng. lµm thuª ë c¸c khu c«ng nghiÖp t¹i TP. Hå<br /> Thñy s¶n ®­îc khai th¸c tõ hai nguån: kªnh ChÝ Minh vµ B×nh D­¬ng kho¶ng 2.000.000®<br /> ®Þa ph­¬ng, ao, hå, s«ng, nh÷ng c¸nh ®ång - 3.000.000®/th¸ng. Con sè nµy còng t­¬ng<br /> ngËp n­íc vµ tõ nu«i trång. Mét sè ng­êi chØ ®­¬ng víi tiÒn c«ng mét lao ®éng n«ng<br /> b¾t c¸ ë gÇn nhµ ®Ó phôc vô cho b÷a ¨n h»ng nghiÖp ë x· H­ng Th¹nh cã thÓ kiÕm ®­îc<br /> ngµy, trong khi ®ã nh÷ng ng­êi kh¸c sö dông nh­ng nhu cÇu ®èi víi lao ®éng n«ng nghiÖp<br /> thuyÒn ®Ó ®¸nh b¾t trªn c¸c c¸nh ®ång lóa t¹i ®Þa ph­¬ng lµ kh«ng æn ®Þnh.<br /> ngËp n­íc cña hä, th­êng lµ vµo ban ®ªm. Qua<br /> 4. ¶nh h­ëng cña biÕn ®æi khÝ hËu ®Õn<br /> c¸c cuéc pháng vÊn, ng­êi ta ­íc tÝnh r»ng, mét<br /> ng­êi d©n<br /> ng­êi cã thÓ kiÕm ®­îc kho¶ng 200.000 VN§<br /> cho viÖc ®¸nh b¾t thuû s¶n mçi ®ªm. 4.1. S¶n xuÊt n«ng nghiÖp<br /> 3.3. Lµm thuª Trong bèi c¶nh s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®ãng<br /> Mét hiÖn t­îng kh¸ phæ biÕn hiÖn nay vai trß quan träng trong sinh kÕ cña ng­êi<br /> cña ng­êi d©n x· H­ng Th¹nh lµ di c­ kiÕm d©n, vÊn ®Ò mµ nhãm nghiªn cøu quan t©m lµ<br /> viÖc lµm thªm ®Ó t¨ng thu nhËp, ®Æc biÖt ë cã hay kh«ng ¶nh h­ëng cña biÕn ®æi khÝ hËu<br /> nh÷ng gia ®×nh kh«ng cã hoÆc cã Ýt ®Êt s¶n trong thêi gian gÇn ®©y ®Õn ho¹t ®éng s¶n<br /> xuÊt vµ thu nhËp cña hä. Ph¶n håi chung mµ<br /> ng­êi d©n ®­a ra ®­îc m« t¶ ë b¶ng d­íi ®©y.<br /> T¸c ®éng cña thiªn tai tíi s¶n xuÊt l­¬ng thùc vµ thu nhËp hé gia ®×nh<br /> Møc ®é t¸c ®éng S¶n xuÊt l­¬ng thùc Thu nhËp hé gia ®×nh<br /> Cã, ¶nh h­ëng rÊt nhiÒu 54 46<br /> Cã, chØ ¶nh h­ëng Ýt 72 82<br /> Kh«ng ¶nh h­ëng 14 6<br /> Kh«ng tr¶ lêi 7 15<br /> Kh«ng biÕt 3 1<br /> Tæng sè hé ®iÒu tra 150 150<br /> <br /> Nguån: §iÒu tra hé gia ®×nh, 2011.<br /> <br /> Nh­ vËy, hÇu hÕt c¸c hé d©n ®Òu cho r»ng h×nh, khi ®Ønh lò vÒ sím h¬n th«ng lÖ mét<br /> thiªn tai cã ¶nh h­ëng ®Õn s¶n xuÊt l­¬ng thùc th¸ng (th¸ng 9 thay v× th¸ng 10) ®· khiÕn d©n<br /> vµ thu nhËp cña hä. Theo c¶m nhËn cña ng­êi ®Þa ph­¬ng hoµn toµn bÞ ®éng trong viÖc thu<br /> d©n, sù thay ®æi thÊt th­êng cña thêi tiÕt trong ho¹ch lóa dÉn ®Õn nhiÒu hé gÇn nh­ bÞ mÊt<br /> nh÷ng n¨m gÇn ®©y, còng nh­ sù khã dù b¸o tr¾ng. Giã m¹nh, m­a thÊt th­êng khiÕn viÖc<br /> vÒ thêi ®iÓm chuyÓn mïa, c¸c diÔn biÕn thÊt phun thuèc kh«ng hiÖu qu¶, s©u bÖnh ph¸t<br /> th­êng cña mùc n­íc vµo mïa m­a khiÕn hä triÓn còng lµ nh÷ng khã kh¨n mµ ng­êi d©n<br /> gÆp nhiÒu khã kh¨n trong viÖc triÓn khai thêi ph¶n ¸nh vµ ®iÒu ®ã khiÕn hä ph¶i dµnh nhiÒu<br /> ®iÓm gieo trång, phun thuèc hay thu ho¹ch chi phÝ h¬n cho viÖc mua thuèc trõ s©u, ph©n<br /> n«ng s¶n. Mïa lò n¨m 2011 lµ mét vÝ dô ®iÓn bãn, gièng c©y trång.<br /> <br /> Nghiªn cøu §Þa lÝ nh©n v¨n, sè 1 (1) - Th¸ng 6/2013 49<br />  ¶nh h­ëng cña thiªn tai tíi hé gia ®×nh<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Nguån: §iÒu tra hé gia ®×nh, 2011.<br /> <br /> BiÓu ®å trªn ph¶n ¸nh møc ®é ¶nh h­ëng cã b»ng chøng cho thÊy mèi liªn hÖ râ rµng,<br /> cña c¸c lo¹i thiªn tai ®Õn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp trùc tiÕp víi sù thay ®æi cña thêi tiÕt. Lò vÒ<br /> cña c¸c hé gia ®×nh ë H­ng Th¹nh do ng­êi cao, m­a to céng víi giã m¹nh ®­îc coi lµ<br /> d©n ®­a ra. Cã thÓ nãi, lò lôt vÉn cã t¸c ®éng nguyªn nh©n khiÕn viÖc ch¨n th¶ vÞt trªn ®ång<br /> nhiÒu nhÊt ®Õn s¶n xuÊt còng nh­ ®êi sèng cña ruéng sau thêi ®iÓm thu ho¹ch gÆp nhiÒu khã<br /> c¸c hé gia ®×nh trong x·. Khi l­îng m­a thay kh¨n. §iÒu ®ã khiÕn ng­êi d©n ph¶i gi÷ ®µn vÞt<br /> ®æi lµm ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn n¨ng suÊt c©y ë nhµ, cho ¨n b»ng thãc.<br /> trång. Tuy nhiªn, trong mét c©u hái vÒ nh÷ng nh h­ëng gi¸n tiÕp cña biÕn ®æi khÝ hËu<br /> thay ®æi s¶n l­îng lóa, 84% sè hé ®­îc hái ®èi víi ho¹t ®éng ch¨n nu«i râ nÐt nhÊt ë côm<br /> chØ ra r»ng n¨ng suÊt c©y trång ®· t¨ng lªn d©n c­ míi thuéc th«n 2A. C¸c hé trong côm<br /> trong 5 - 10 n¨m qua, chØ cã 6% ghi nhËn sù d©n c­ nµy vèn sèng ë c¸c vïng tròng, r¶i r¸c<br /> suy gi¶m n¨ng suÊt c©y trång, vµ 10% sè trªn ®Þa bµn x·. Víi sù hç trî cña ChÝnh phñ,<br /> ng­êi ®­îc hái cho r»ng n¨ng suÊt c©y trång tõ n¨m 2009 nh÷ng hé nµy ®­îc di chuyÓn tõ<br /> vÉn gi÷ nguyªn. n¬i ë thÊp, th­êng xuyªn bÞ ngËp lôt vÒ côm<br /> BiÕn ®éng thÊt th­êng cña thêi tiÕt còng d©n c­ míi cã ®Þa thÕ cao h¬n. Tuy nhiªn, theo<br /> khiÕn viÖc trång c©y ¨n qu¶ trong khu«n viªn quy ®Þnh cña chÝnh quyÒn, c¸c hé d©n di<br /> v­ên cña ng­êi d©n ë x· H­ng Th¹nh gÇn nh­ chuyÓn vÒ ®©y kh«ng ®­îc tiÕp tôc ch¨n nu«i<br /> kh«ng phæ biÕn. §iÒu nµy, theo ng­êi d©n lµ lîn nh­ tr­íc ®©y bëi côm d©n c­ n»m däc<br /> do mùc n­íc lò hiÖn nay cao vµ thêi gian lò vÒ theo tuyÕn kªnh thñy lîi quan träng. ViÖc h¹n<br /> dµi h¬n so víi tr­íc ®©y, khiÕn c¸c lo¹i c©y ¨n chÕ ch¨n nu«i ë ®©y, theo c¸n bé ®Þa ph­¬ng lµ<br /> qu¶ kh«ng ph¸t triÓn ®­îc. nh»m ®¶m b¶o vÖ sinh m«i tr­êng, nhÊt lµ<br /> 4.2. Ch¨n nu«i trong ®iÒu kiÖn mçi hé d©n khi di chuyÓn vÒ<br /> Víi ®Æc thï c­ tró ë vïng mµ mïa lò kÐo ®©y chØ ®­îc ph©n 50m2 ®Êt ë. Quy ®Þnh nµy<br /> dµi, cïng víi truyÒn thèng kinh tÕ, x· héi cña khiÕn c¸c hé d©n mÊt ®i nguån thu tõ ch¨n<br /> ®Þa ph­¬ng, ch¨n nu«i gia sóc, gia cÇm kh«ng nu«i, mÊt ®i nguån ph©n bãn cho c©y trång.<br /> ph¸t triÓn m¹nh ë H­ng Th¹nh. y ban Nh©n Mét ghi nhËn kh¸c lµ ¶nh h­ëng cña thêi<br /> d©n x· còng kh«ng cã sè liÖu vÒ ®µn gia sóc, tiÕt, l­îng m­a vµ mùc n­íc lò ®èi víi viÖc<br /> gia cÇm trªn ®Þa bµn, trong khi kÕt qu¶ ®iÒu tra nu«i c¸. Sù thÊt th­êng cña møc lò khiÕn viÖc<br /> hé cho thÊy con sè nµy kh«ng ®¸ng kÓ. §µn nu«i c¸ gÆp nhiÒu khã kh¨n, nhÊt lµ viÖc ®¶m<br /> gia cÇm ®¸ng kÓ nhÊt lµ vÞt, cã 97/150 hé ®iÒu b¶o nguån thøc ¨n cho c¸. KÕt qu¶ th¶o luËn<br /> tra cã nu«i vÞt ë ph¹m vi tõ vµi chôc ®Õn hµng nhãm vµ pháng vÊn s©u cho thÊy trong nh÷ng<br /> ngh×n con. Ph¶n håi tõ thùc ®Þa cho thÊy dÞch n¨m gÇn ®©y, l­îng c¸ vÒ theo lò còng gi¶m<br /> bÖnh ë ®µn vÞt trë nªn phæ biÕn, nh­ng kh«ng ®¸ng kÓ.<br /> <br /> 50<br />  T¸c ®éng cña thiªn tai tíi mét sè lÜnh vùc<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Nguån: §iÒu tra hé gia ®×nh n¨m 2011.<br /> <br /> Nguån thu nhËp cña c¸c hé gia ®×nh ®ang gi¸n tiÕp cña sù thay ®æi nµy ®­îc cho lµ do sù<br /> thay ®æi ®¸ng kÓ. C¸ch ®©y 10 n¨m, c¸c nguån thay ®æi cña c¸c yÕu tè thêi tiÕt. Ngµy nay,<br /> thu nhËp tõ n«ng nghiÖp, lao ®éng n«ng nghiÖp, nhiÒu hé gia ®×nh t×m thu nhËp tõ c¸c nguån<br /> ®¸nh b¾t c¸ vµ ch¨n nu«i gi÷ vai trß quan träng, kh¸c nh­ c¸c ho¹t ®éng phi n«ng nghiÖp, nu«i<br /> nh­ng hiÖn nay ®ang gi¶m dÇn. Nguyªn nh©n trång thñy s¶n vµ lµm c«ng ¨n l­¬ng.<br /> C¸c nguån thu nhËp chÝnh cña hé gia ®×nh<br /> Nguån thu<br /> Nguån thu nhËp<br /> nhËp hiÖn Thay ®æi<br /> N=150 % 10 n¨m tr­íc (hé %<br /> nay (hé gia (%)<br /> gia ®×nh)1<br /> ®×nh)<br /> N«ng nghiÖp 97 64,7 110 73,8 -9,2<br /> Lao ®éng n«ng nghiÖp 67 44,7 72 48,3 -3,7<br /> C©u c¸ 48 32,0 55 36,9 -4,9<br /> Ch¨n nu«i 37 24,7 46 30,9 -6,2<br /> Kinh doanh/th­¬ng m¹i 31 20,7 23 15,4 5,2<br /> Di c­ ®i n¬i kh¸c lµm viÖc 26 17,3 4 2,7 14,6<br /> Cho thuª ®Êt 13 8,7 0 0,0 8,7<br /> Thu nhËp tõ l­¬ng 8 5,3 4 2,7 2,6<br /> Nu«i trång thñy s¶n 7 4,7 3 2,0 2,7<br /> Lao ®éng trong c¸c nhµ m¸y 5 3,3 2 1,3 2,0<br /> <br /> Nguån: §iÒu tra hé gia ®×nh, 2011.<br /> <br /> Sè liÖu ë trªn còng cho thÊy thu nhËp tõ 4.3. C¸c ho¹t ®éng sinh kÕ kh¸c<br /> n«ng nghiÖp vµ ch¨n nu«i gi¶m m¹nh nhÊt, Víi nh÷ng hé nghÌo vµ kh«ng cã ®Êt, sù<br /> trong khi thu nhËp tõ lao ®éng di c­ vµ cho thay ®æi cña khÝ hËu mµ ®Æc biÖt lµ sù thay ®æi<br /> thuª ®Êt s¶n xuÊt gia t¨ng. §iÒu nµy phï hîp<br /> víi nh÷ng ph©n tÝch ë trªn. 1. TÝnh cho 150 hé gia ®×nh.<br /> <br /> <br /> Nghiªn cøu §Þa lÝ nh©n v¨n, sè 1 (1) - Th¸ng 6/2013 51<br /> l­îng m­a t¸c ®éng ®Õn kinh tÕ hé gia ®×nh khiÕn chi phÝ dµnh cho ch¨m sãc søc kháe<br /> chñ yÕu lµ ë khÝa c¹nh vÒ nhu cÇu lao ®éng t¨ng, ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn ®êi sèng kinh tÕ<br /> n«ng nghiÖp (®i lµm thuª) vµ ho¹t ®éng kinh hé gia ®×nh. nh h­ëng trùc tiÕp cña nh÷ng<br /> doanh t¹i ®Þa ph­¬ng bÞ gi¶m. §iÒu nµy ®­îc diÔn biÕn bÊt th­êng cña thêi tiÕt ®èi víi sinh<br /> gi¶i thÝch lµ do sè ngµy m­a t¨ng, hä kh«ng m¹ng cña ng­êi d©n còng ®­îc ghi nhËn. Tõ<br /> thÓ ra ngoµi lµm viÖc vµ dÉn ®Õn kh«ng cã thu ®Çu n¨m 2011, cã 3 ng­êi trong x· bÞ sÐt ®¸nh<br /> nhËp. Sù gia t¨ng sè ngµy m­a b·o còng ¶nh tö vong, ®iÒu mµ hµng chôc n¨m tr­íc ch­a<br /> h­ëng tíi ho¹t ®éng th­¬ng m¹i vµ kinh x¶y ra. Møc lò cao còng ®e däa sinh m¹ng cña<br /> doanh do søc mua gi¶m m¹nh. §èi víi nh÷ng ng­êi d©n. §ît lò cuèi n¨m 2011 ®· lÊy ®i<br /> ng­êi nghÌo vµ kh«ng cã ®Êt s¶n xuÊt, ®èi sinh m¹ng cña hai ng­êi trong x· khi thuyÒn<br /> t­îng dÔ bÞ tæn th­¬ng bëi biÕn ®æi khÝ hËu th× c©u cña hä bÞ sãng ®¸nh ch×m.<br /> di c­ lµ mét lùa chän quan träng. Giao th«ng ®i l¹i trong mïa lò còng gÆp<br /> 4.4. Søc kháe vµ an sinh x· héi nhiÒu khã kh¨n, víi nguy hiÓm ®e däa ®Õn<br /> N­íc giÕng lµ nguån n­íc sinh ho¹t cña tÝnh m¹ng cña ng­êi d©n khi mét nöa sè hé<br /> ®¹i bé phËn ng­êi d©n ë H­ng Th¹nh vµ d©n ë c¸c th«n 1, th«n 2A vµ th«n 3 vÉn c­ tró<br /> nguån n­íc nµy bÞ ¶nh h­ëng nghiªm träng ë vïng thÊp ven ®ång, khu vùc bÞ ngËp s©u<br /> trong mïa lò. Quan s¸t thùc tÕ cho thÊy hÇu hµng mÐt khi mïa lò vÒ. Ph­¬ng tiÖn ®i l¹i chñ<br /> hÕt c¸c hé d©n ë th«n 1, th«n 2A thiÕu n­íc yÕu trong mïa lò cña nh÷ng hé d©n nµy lµ<br /> s¹ch do n­íc giÕng bÞ « nhiÔm. C¸c hé d©n ë thuyÒn, xuång. §©y lµ rµo c¶n trong viÖc ®¶m<br /> th«n 3 dï cã n­íc m¸y nh­ng nhiÒu hé vÉn b¶o viÖc ®i häc ®Çy ®ñ, ®óng giê cña häc sinh,<br /> kh«ng cã n­íc s¹ch khi lò vÒ lµm h­ h¹i nhÊt lµ häc sinh tiÓu häc, khi nhãm nµy kh«ng<br /> ®­êng èng n­íc. ThiÕu n­íc s¹ch dÉn ®Õn thÓ tù chÌo thuyÒn hay ®iÒu khiÓn xuång.<br /> viÖc ng­êi d©n ph¶i sö dông nguån n­íc « V. C¸c ph­¬ng thøc thÝch øng<br /> nhiÔm vµ dï ch­a cã con sè thèng kª chÝnh 5.1. ë cÊp ®é hé gia ®×nh<br /> x¸c, bÖnh tiªu ch¶y, bÖnh ngoµi da ®­îc cho C¸c hé gia ®×nh ë x· H­ng Th¹nh hiÖn nay<br /> lµ t¨ng ®¸ng kÓ trong mïa lò tõ vµi n¨m trë ®· vµ ®ang thÝch øng víi c¸c t¸c ®éng tiªu cùc<br /> l¹i ®©y. cña biÕn ®æi khÝ hËu, thêi tiÕt cùc ®oan. C¸c<br /> Sù thay ®æi thÊt th­êng cña thêi tiÕt, mµ cô biÖn ph¸p chñ yÕu bao gåm: kiÕn cè hãa nhµ<br /> thÓ lµ cña nh÷ng ®ît n¾ng, nãng kÐo dµi bÊt ë, chê cøu trî, t×m hç trî tõ ng­êi th©n ®· di<br /> th­êng, m­a b·o bÊt chît còng ®­îc ng­êi c­, tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ kh¸c,<br /> d©n cho lµ cã ¶nh h­ëng tiªu cùc ®Õn søc kháe ®Æc biÖt lµ nghÒ c¸, ®iÒu chØnh c¸c ho¹t ®éng<br /> cña ng­êi d©n, nhÊt lµ ng­êi giµ. §iÒu nµy n«ng nghiÖp vµ phi n«ng nghiÖp.<br /> BiÖn ph¸p ®¶m b¶o an ninh l­¬ng thùc<br /> C¸ch ®¶m b¶o an ninh l­¬ng thùc Ph¶n håi cña ng­êi d©n<br /> Dùa vµo sù gióp ®ì bªn ngoµi 71<br /> Gi¶m tiªu thô thùc phÈm 43<br /> T¨ng thu nhËp 32<br /> Gi¶m chi tiªu 23<br /> Di c­ cña c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh 20<br /> B¸n tµi s¶n 4<br /> Thay ®æi h­íng s¶n xuÊt 3<br /> Nguån: §iÒu tra hé gia ®×nh, 2011.<br /> <br /> B¶ng trªn lµ kÕt qu¶ thu ®­îc tõ nh÷ng c©u ninh l­¬ng thùc trong 5 - 10 n¨m qua, viÖc<br /> hái më, nhiÒu lùa chän ®­îc ®Æt ra liªn quan vay tiÒn hay vay thùc phÈm ®· ®­îc chó träng<br /> ®Õn c¸ch mµ ng­êi d©n ®èi phã víi mÊt an h¬n c¶. Lùa chän di c­ t×m viÖc lµm ë n¬i<br /> <br /> 52 Nghiªn cøu §Þa lÝ nh©n v¨n, sè 1 (1) - Th¸ng 6/2013<br /> kh¸c cña c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh còng Phô n÷ x· còng më c¸c líp d¹y nghÒ nh­ ®an,<br /> lµ mét c¸ch thøc ®Ó ®èi phã víi t×nh tr¹ng dÖt cho phô n÷, ®ãng vai trß lµ cÇu nèi gi÷a<br /> thiÕu l­¬ng thùc, ®Æc biÖt lµ ®èi víi nh÷ng ng­êi d©n víi c¸c doanh nghiÖp, gãp phÇn<br /> ng­êi kh«ng cã ®Êt hoÆc khan hiÕm ®Êt s¶n t¨ng thu nhËp cho hä ®Æc biÖt trong suèt mïa<br /> xuÊt. §iÓm ®Õn cña dßng di c­ diÔn ra nhiÒu lò. Vai trß cña c¸c tæ chøc Phi chÝnh phñ còng<br /> nhÊt ë c¸c ®« thÞ lín nh­ Thµnh phè Hå ChÝ ngµy cµng cã vÞ trÝ quan träng. §iÓn h×nh lµ tæ<br /> Minh, B×nh D­¬ng (45,5%), c¸c ®« thÞ lín chøc Care t¹i ViÖt Nam ®· cÊp hµng tr¨m<br /> trong vïng (24,8%), trong tØnh (20,7%). D­íi chiÕc xuång cho nh÷ng hé d©n c­ tró ë vïng<br /> gãc ®é an sinh x· héi, nh»m h¹n chÕ ¶nh thÊp. GÇn 200 hé nghÌo trong x· ®­îc cÊp<br /> h­ëng tiªu cùc cña lò, ng­êi d©n th­êng ph¶i 20kg g¹o mçi hé trong ®ît lò 2011.<br /> n©ng cao nÒn nhµ khi lò vÒ, tÝch tr÷ cñi ®un, KÕt luËn<br /> l­¬ng thùc, thùc phÈm cho mïa lò. Mét hiÖn Nh÷ng ph¸t hiÖn chÝnh cña nghiªn cøu nµy<br /> t­îng còng phæ biÕn lµ c¸c hé gia ®×nh c­ tró ®· chØ ra r»ng: (i) cã sù gia t¨ng vÒ l­îng m­a<br /> ë vïng thÊp di chuyÓn ®Õn ë nhê hä hµng ë vµ thêi gian m­a; (ii) thêi ®iÓm mïa m­a ®Õn<br /> khu vùc cao ®Ó tr¸nh lò trong mïa m­a. khã ®o¸n ®Þnh h¬n; (iii) nh÷ng hé nghÌo chÞu<br /> 5.2. CÊp ®é céng ®ång ¶nh h­ëng nhiÒu nhÊt cña diÔn biÕn thêi tiÕt<br /> Vai trß cña l¸ng giÒng ®­îc ghi nhËn lµ tiªu cùc. Mét trong nh÷ng biÖn ph¸p thÝch<br /> quan träng trong viÖc hç trî nhau khi gÆp øng nhÊt cña ng­êi d©n lµ di c­ t×m viÖc lµm,<br /> thiªn tai. Sù hç trî th­êng th«ng qua h×nh thøc ®Æc biÖt ë nh÷ng hé thiÕu ®Êt s¶n xuÊt. Trong<br /> cho vay tiÒn, l­¬ng thùc hay hç trî nh©n lùc khi ®ã, qu¸ tr×nh di c­ ë c¸c hé kh¸ gi¶<br /> gióp söa sang nhµ cöa, di chuyÓn ®å ®¹c, thu th­êng v× môc ®Ých t×m m«i tr­êng gi¸o dôc<br /> ho¹ch mïa vô hay giíi thiÖu c¬ héi viÖc lµm. tèt h¬n. §iÒu ®¸ng quan t©m lµ qu¸ tr×nh di c­<br /> Mét trong nh÷ng cÇu nèi gióp qu¸ tr×nh di c­ chñ yÕu mang tÝnh tù ph¸t, th«ng qua c¸c<br /> t×m viÖc lµm lµ th«ng qua m¹ng l­íi ng­êi m¹ng l­íi x· héi, quan hÖ gia ®×nh, l¸ng<br /> quen trong th«n, x·. KÕt qu¶ ®iÒu tra hé gia giÒng. Nghiªn cøu còng ghi nhËn ng­êi d©n<br /> ®×nh cho thÊy cã 71/150 sè hé ph¶n håi cho ®· vµ ®ang nhËn ®­îc sù hç trî tõ chÝnh<br /> r»ng vai trß cña l¸ng giÒng rÊt quan träng vµ quyÒn trong viÖc gi¶m thiÓu t¸c h¹i cña diÔn<br /> trªn thùc tÕ ®· hç trî hä khi gÆp thiªn tai. biÕn thêi tiÕt tiªu cùc. Tuy nhiªn, do h¹n chÕ<br /> Trong th¸ng 11 n¨m 2012, khi lò vÒ bÊt ngê vÒ nguån lùc, nh÷ng hç trî nµy míi chØ mang<br /> vµ ®Ønh lò cao, ë nh÷ng khu vùc ngËp lôt s©u tÝnh ng¾n h¹n vµ bÞ ®éng./.<br /> (th«n 2A vµ th«n 3), ng­êi d©n thµnh lËp<br /> nhãm vËn chuyÓn t×nh nguyÖn, ph©n c«ng<br /> ng­êi ch¹y xuång, ghe chë ng­êi ®i l¹i, häc<br /> sinh ®i häc h»ng ngµy. Xuång, ghe do ng­êi<br /> d©n cho m­în, kinh phÝ mua x¨ng, dÇu do ñy<br /> ban Nh©n d©n x· hç trî. Mét ®­êng d©y ®iÖn<br /> tho¹i nãng ®­îc thiÕt lËp nh»m gióp c¸c hé 1. Black, R., and others (2011), The effect of<br /> d©n ë vïng ngËp cã thÓ liªn hÖ víi nhãm khi environmental change on human migration. Global<br /> hä cÇn sù trî gióp. Environmental Change 21, pp. 3-11.<br /> 2. B¸o c¸o Kinh tÕ - x· héi, H­ng Th¹nh,<br /> ChÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng còng ®ãng vai trß 2011.<br /> kh¸ tÝch cùc trong viÖc hç trî l­¬ng thùc cho 3. Carew-Reid, J. (2008), Rapid assessment of<br /> c¸c hé nghÌo, chÞu ¶nh h­ëng nghiªm träng the extent and impact of sea level rise in Viet Nam.<br /> cña thiªn tai (lò lôt, h¹n h¸n, mÊt mïa, h­ h¹i Melbourne: International Centre for Environmental<br /> nhµ cöa, sinh m¹ng). Mét ho¹t ®éng rÊt ®¸ng Management (ICEM).<br /> ghi nhËn lµ viÖc chÝnh quyÒn x· cÊp kinh phÝ 4. Chaudhry, P., and G. Ruysschaert (2007),<br /> ®Ó më líp d¹y b¬i cho trÎ em trong ®Þa bµn x·. Climate change and human development in Viet<br /> Líp häc diÔn ra vµo c¸c buæi chiÒu ngay t¹i ao Nam, Human Development Report Office<br /> n­íc nhá tr­íc cæng ñy ban Nh©n d©n x·. Héi Occasional Paper 2007/46, New York.<br /> <br /> <br /> Nghiªn cøu §Þa lÝ nh©n v¨n, sè 1 (1) - Th¸ng 6/2013 53<br />