Thiết kế bài học khoa học lớp 4, lớp 5 theo hướng tìm tòi thực nghiệm

Tập 183, Số 07, 2018<br /> <br /> Tập 183, số 07, 2018<br /> <br /> 183(07)<br /> N¨m<br /> <br /> 2018<br /> <br /> T¹p chÝ Khoa häc vµ C«ng nghÖ<br /> <br /> Journal of Science and Technology<br /> <br /> CHUYÊN SAN KHOA HỌC XÃ HỘI – NHÂN VĂN – KINH TẾ<br /> Môc lôc<br /> <br /> Trang<br /> <br /> Hoàng Thị Phương Nga - Mô hình du lịch văn học “Làng Vũ Đại ngày ấy”<br /> <br /> 3<br /> <br /> Phạm Thị Thu Hoài, Trần Thị Thanh - Tiếng lóng trong truyện về đề tài giáo dục của Văn Thành Lê<br /> <br /> 9<br /> <br /> Ngô Thị Thanh Nga, Phạm Thị Hồng Vân - Vài nét về các phương thức thể hiện tình vợ chồng trong văn<br /> học trung đại Việt Nam<br /> <br /> 15<br /> <br /> Nguyễn Thị Thắm, Nguyễn Minh Sơn - Ý thức đối thoại của Nguyễn Ngọc Tư với văn học truyền thống thông<br /> qua những nhân vật nữ trong tập truyện Không ai qua sông<br /> <br /> 21<br /> <br /> Đặng Thị Thùy, Nguyễn Diệu Thương - Lô gích của các hiện tượng “phi lô gích” trong ca dao, tục ngữ<br /> người Việt<br /> <br /> 27<br /> <br /> Đinh Thị Giang - Những nhân tố ảnh hưởng đến lối sống của người Việt ở đồng bằng Bắc Bộ hiện nay<br /> <br /> 33<br /> <br /> Nguyễn Diệu Thương, Nguyễn Thị Lan Hương - Phương thức tạo hàm ý trong tiểu phẩm trào phúng<br /> <br /> 39<br /> <br /> Nguyễn Thu Quỳnh, Vì Thị Hiền - Từ ngữ chỉ đồ gia dụng trong tiếng Thái ở tỉnh Điện Biên<br /> <br /> 45<br /> <br /> Nguyễn Thị Thu Oanh, Hoàng Thị Mỹ Hạnh - Vị thế, vai trò cầm quyền của Đảng Cộng Sản Việt Nam giai<br /> đoạn 1945 - 1975 và một số bài học kinh nghiệm<br /> <br /> 51<br /> <br /> Đỗ Hằng Nga, Phạm Quốc Tuấn - Việc thu thuế trong làng xã qua tư liệu hương ước cải lương tỉnh Thái Nguyên<br /> <br /> 57<br /> <br /> Lê Văn Hiếu - Hiệu quả hoạt động của mô hình “ban tuyên vận” xã, phường, thị trấn và “tổ tuyên vận” thôn, bản, tổ<br /> dân phố ở tỉnh Lào Cai trong giai đoạn hiện nay<br /> <br /> 63<br /> <br /> Thái Hữu Linh, Nguyễn Thị Thu Hiền, Nguyễn Thị Thanh Hà - Vai trò của hậu phương Bắc Thái trong cuộc<br /> tổng tiến công Mậu Thân năm 1968<br /> <br /> 69<br /> <br /> Phạm Anh Nguyên - Sức hấp dẫn trong Hài đàm của Phan Khôi<br /> <br /> 73<br /> <br /> Nguyễn Thị Hường, Nguyễn Thị Mão, Nguyễn Tuấn Anh - Nâng cao hiệu quả tổ chức các hoạt động ngoại<br /> khoá trong dạy học môn giáo dục công dân ở các trường trung học phổ thông trên địa bàn thành phố Thái<br /> Nguyên hiện nay<br /> <br /> 79<br /> <br /> Nguyễn Văn Dũng, Đào Ngọc Anh - Thực trạng thể chất của sinh viên không chuyên thể dục thể thao Trường<br /> Đại hoc Sư phạm – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> 85<br /> <br /> Trần Bảo Ngọc, Lê Ngọc Uyển, Bùi Thanh Thủy và cs - Thực trạng xếp loại tốt nghiệp sinh viên diện cử<br /> tuyển ở trường Đại học Y Dược – Đại học Thái Nguyên giai đoạn 2013-2017<br /> <br /> 91<br /> <br /> Nguyễn Thúc Cảnh - Nghiên cứu xây dựng hệ thống bài tập có nội dung thực tế trong giảng dạy cơ học cho<br /> học sinh trung học phổ thông<br /> <br /> 97<br /> <br /> Hà Thị Kim Linh, Chu Thị Bích Huệ - Giáo dục kiến thức pháp luật cho phụ nữ vùng dân tộc thiểu số ở huyện<br /> Võ Nhai, tỉnh Thái Nguyên<br /> <br /> 105<br /> <br /> Nguyễn Thị Thanh Hồng, Nguyễn Thị Khánh Ly, Vũ Kiều Hạnh - Tăng cường sự tham gia của sinh viên<br /> vào các hoạt động học tiếng Anh trong lớp học đông nhiều trình độ của sinh viên năm thứ nhất trường Đại học<br /> Y Dược – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> 111<br /> <br /> Phạm Thị Huyền, Vũ Thị Thủy - Vận dụng phong cách nêu gương theo tư tưởng Hồ Chí Minh trong xây dựng<br /> phong cách làm việc đối với cán bộ chủ chốt ở nước ta hiện nay<br /> <br /> 117<br /> <br /> Đàm Quang Hưng - Thiết kế bài học khoa học lớp 4, lớp 5 theo hướng tìm tòi thực nghiệm<br /> <br /> 123<br /> <br /> Hoàng Thị Thu Hoài - Những khó khăn trong việc dạy và học từ vựng tiếng Anh chuyên cho sinh viên chuyên<br /> ngành điều dưỡng, trường Cao đẳng Y tế Thái Nguyên và một số giải pháp đề xuất<br /> <br /> 129<br /> <br /> Nguyễn Lan Hương, Văn Thị Quỳnh Hoa - Những nhân tố ảnh hưởng đến khả năng nói tiếng Anh của sinh<br /> viên năm thứ nhất trường Đại học Nông Lâm – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> 135<br /> <br /> Vũ Kiều Hạnh - Những yếu tố quyết định đến mức độ đọc hiểu của sinh viên năm thứ hai tại trường Đại học<br /> Nông Lâm – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> 141<br /> <br /> Nguyễn Thị Quế, Hoàng Thị Nhung - Hỏi đúng để tự học và học tập cộng tác thành công – hướng tới xây<br /> dựng người học ngoại ngữ độc lập trong bối cảnh hội nhập khu vực và quốc tế<br /> <br /> 147<br /> <br /> Ngô Thị Thu Hà, Nguyễn Thị Hoài Thu - Ứng dụng các phương pháp giảng dạy tích cực nhằm nâng cao chất<br /> lượng dạy – học tiếng Việt cho học viên quốc tế tại Học viện Kỹ thuật Quân sự<br /> <br /> 153<br /> <br /> Dương Văn Tân - Đánh giá hiệu quả áp dụng trò chơi vận động trong phát triển thể lực chung cho sinh viên<br /> trường Đại học Kỹ thuật Công nghiệp – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> 159<br /> <br /> Bùi Thị Hương Giang - Nâng cao năng lực giao tiếp giao văn hóa trong dạy và học ngoại ngữ<br /> <br /> 165<br /> <br /> Trần Hoàng Tinh, Nông La Duy, Phạm Văn Tuân - Xây dựng trung đội tự quản trong quản lý giáo dục tính<br /> kỷ luật cho sinh viên tại trung tâm giáo dục quốc phòng và an ninh trong giai đoạn hiện nay<br /> <br /> 171<br /> <br /> Trần Thị Yến, Khổng Thị Thanh Huyền - Sử dụng hình thức đọc chuyên sâu để nâng cao khả năng viết học<br /> thuật cho sinh viên chuyên ngành tiếng Anh<br /> <br /> 177<br /> <br /> Đỗ Thị Hồng Hạnh, Hoàng Mai Phương - Đào tạo nghề cho lao động nông thôn trên địa bàn huyện Chợ Mới,<br /> tỉnh Bắc Kạn<br /> <br /> 183<br /> <br /> Trần Thùy Linh, Trần Lương Đức, Nguyễn Thị Thùy Trang - Cách tiếp cận của pháp luật cạnh tranh liên<br /> minh châu Âu về hành vi lạm dụng mang tính trục lợi<br /> <br /> 189<br /> <br /> Nguyễn Thị Thanh Hà, Phạm Việt Hương - Xây dựng bộ tiêu chí và chỉ số kinh tế phù hợp để đánh giá quản<br /> lý rừng bền vững ở huyện Định Hóa<br /> <br /> 195<br /> <br /> Đinh Thị Hoài - Truyền thông marketing sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện tại Trung tâm Học liệu Đại<br /> học Thái Nguyên<br /> <br /> 201<br /> <br /> Nguyễn Thị Thanh Xuân - Nghiên cứu nhân tố ảnh hưởng đến sự hài lòng của khách hàng sử dụng dịch vụ<br /> khách sạn tại Thanh Hóa, Việt Nam<br /> <br /> 207<br /> <br /> Dương Thị Tình - Đóng góp của xuất khẩu hàng hóa tới tăng trưởng kinh tế của tỉnh Yên Bái<br /> <br /> 213<br /> <br /> Lê Minh Hải, Trần Viết Khanh - Phân tích tổ chức không gian lãnh thổ du lịch tỉnh Thái Nguyên<br /> <br /> 219<br /> <br /> Hà Văn Vương - Vận dụng lý thuyết Ecgônômi trong tổ chức môi trường làm việc tại văn phòng chi nhánh may<br /> Sông Công II - Công ty Cổ phần Đầu tư và Thương mại TNG<br /> <br /> 227<br /> <br /> Mai Anh Linh, Nguyễn Thị Minh Anh - Đánh giá chất lượng dịch vụ và sự hài lòng của khách hàng: nghiên<br /> cứu thực nghiệm tại siêu thị Lan Chi, Thái Nguyên<br /> <br /> 233<br /> <br /> Đinh Hồng Linh, Nguyễn Thu Nga, Nguyễn Thu Hằng - Sử dụng hàm Loga siêu việt để đánh giá hiệu quả<br /> kinh doanh của các ngân hàng Việt Nam<br /> <br /> 239<br /> <br /> Đàm Quang Hưng<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 183(07): 123 - 128<br /> <br /> THIẾT KẾ BÀI HỌC KHOA HỌC LỚP 4, LỚP 5<br /> THEO HƯỚNG TÌM TÒI THỰC NGHIỆM<br /> Đàm Quang Hưng*<br /> Ban Tổ chức Tỉnh ủy Bắc Giang<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Khoa học có vị trí và vai trò quan trọng ở tiểu học. Môn Khoa học giúp cho học sinh tiểu học bước<br /> đầu hiểu biết bản chất và quy luật hoạt động của thế giới tự nhiên. Học tập tìm tòi thực nghiệm là<br /> một định hướng học tập kiểu mới, cơ bản làm thay đổi những quan điểm về định hướng học tập<br /> truyền thống. Ở đó học sinh là chủ thể quan trọng của quá trình học tập, giáo viên chỉ là người<br /> định hướng hoạt động (khi thực sự cần thiết) và tổ chức các hoạt động học tập đó; trên cơ sở dự<br /> đoán những trải nghiệm cuộc sống mà học sinh đã có cùng với năng lực của cá nhân mình thì học<br /> sinh có thể thiết kế định hướng những hoạt động học tập phù hợp nhằm phát triển năng lực cá nhân<br /> người học một cách chủ động, tích cực và toàn diện.<br /> Từ khoá: thiết kế bài học; tìm tòi; thực nghiệm; bài học tìm tòi; bài học thực nghiệm.<br /> <br /> VẤN ĐỀ VỀ DẠY KHOA HỌC THEO<br /> HƯỚNG TÌM TÒI THỰC NGHIỆM *<br /> Nền tảng triết học của dạy học (DH) theo<br /> hướng tìm tòi thực nghiệm đã được hình<br /> thành từ những công trình của L.X. Vygotsky<br /> [1], [2] với Lí thuyết Vùng cận phát triển<br /> (Zone of Proximal development), của J.<br /> Dewey [3] với học thuyết kinh nghiệm và<br /> thực chứng trong giáo dục, của J. Piaget với lí<br /> thuyết cấu trúc nhận thức kiến tạo, của P.<br /> Freire [4] với tác phẩm nổi tiếng Pedagogy of<br /> the Oppressed (Giáo dục học của kẻ bị áp bức<br /> – khởi nguồn cho phong trào Giáo dục học<br /> phê phán từ Nam Mĩ. Những đại diện nổi bật<br /> trong nghiên cứu DH dựa vào tìm tòi tiếp đó<br /> là J.Bruner [5] là người đầu tiên sử dụng thuật<br /> ngữ học tập dựa vào tìm tòi (Inquiry –based<br /> Learning) và cũng là đại biểu ưu tú của triết lí<br /> kiến tạo trong giáo dục. Tác giả DeBoer, G.<br /> E. [6] cho rằng nếu cần mô tả mục tiêu của<br /> giáo dục khoa học từ năm 1950 trở lại đây<br /> bằng một từ duy nhất, thì từ đó chính là Tìm<br /> tòi (Inquiry).<br /> Dạy học dựa vào tìm tòi được xem như tương<br /> tự DH dựa vào vấn đề và cả hai chiến lược<br /> đều nằm trong trào lưu kiến tạo. Những<br /> nghiên cứu cụ thể về DH dựa vào tìm tòi hết<br /> sức phong phú. Học tập dựa vào tìm tòi ngày<br /> *<br /> <br /> nay đều ở dạng mở (Open) hoặc gọi là thật sự<br /> (The truth), chứ không phải tìm tòi kiểu sách<br /> vở vòng vo tương tự DH nêu vấn đề trước đây<br /> hay DH gợi mở như Khổng Tử nói ngày xưa.<br /> Đó là tìm tòi thực sự trong khi học tập.<br /> PGS.TS Đặng Thành Hưng [7], [8] đã mô tả 4<br /> kiểu phương pháp DH, trong đó có kiểu<br /> phương pháp kiến tạo-tìm tòi. Trong kiểu<br /> phương pháp kiến tạo-tìm tòi có một số mô<br /> hình kĩ thuật như Kiến tạo-tìm tòi di chuyển,<br /> Kiến tạo-tìm tòi biến đổi, Kiến tạo-tìm tòi<br /> bằng phân hóa hành động, Kiến tạo-tìm tòi<br /> theo giai đoạn đó đều là tìm tòi thực nghiệm.<br /> Còn tác giả Lương Việt Thái [9] đã phân tích<br /> một số tiến trình DH theo tư tưởng của thuyết<br /> kiến tạo. Trên cơ sở các bước chung của DH<br /> kiến tạo (làm bộc lộ hiểu biết, quan niệm ban<br /> đầu của học sinh (HS); thay đổi, phát triển<br /> hiểu biết, quan niệm ban đầu của HS; củng cố<br /> vận dụng kiến thức mới). Ông đề xuất tiến<br /> trình DH cho nội dung trong môn Khoa học ở<br /> tiểu học có những đặc điểm chung của DH<br /> kiến tạo như chú ý tới những hiểu biết, quan<br /> niệm ban đầu của HS; đòi hỏi HS phải tích<br /> cực tham gia…<br /> Tóm lại, cách DH theo hướng tìm tòi thực<br /> nghiệm đưa người học vào những cuộc phiêu<br /> lưu tìm kiếm để thỏa mãn trí tò mò. Với trí tò<br /> mò được thỏa mãn, HS xây dựng các khuôn<br /> khổ nhận thức đủ để giải thích những kinh<br /> <br /> Tel: 0983 332707; Email: damhung83@gmail.com<br /> <br /> 123<br /> <br /> Đàm Quang Hưng<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> nghiệm của mình. Điều này cho thấy rằng<br /> việc giảng dạy theo hướng tìm tòi thực<br /> nghiệm luôn luôn phải bắt đầu với hay ít nhất<br /> liên quan đến việc kích thích óc tò mò và khơi<br /> gợi năng lực tự vấn.<br /> QUAN ĐIỂM XÂY DỰNG CHƯƠNG<br /> TRÌNH VÀ ĐẶC ĐIỂM MÔN KHOA HỌC<br /> LỚP 4, 5<br /> Quan điểm xây dựng chương trình môn<br /> Khoa học lớp 4, 5<br /> Căn cứ vào đặc điểm tâm sinh lí HS lứa tuổi<br /> tiểu học và và mục tiêu, yêu cầu cần đạt về<br /> phẩm chất, năng lực; định hướng về nội dung<br /> giáo dục thì quan điểm xây dựng chương trình<br /> môn Khoa học bậc tiểu học được thể hiện:<br /> - Chương trình Khoa học tích hợp các nội<br /> dung vật lí, hóa học, sinh học.. nhằm hướng<br /> đến cung cấp cho HS những hiểu biết về môi<br /> trường tự nhiên, môi trường nhân tạo; về con<br /> người, sức khỏe…<br /> - Nội dung chương trình được tổ chức thành<br /> các chủ đề phát triển và mở rộng từ lớp 4 đến<br /> lớp 5. Căn cứ vào nội dung của mỗi chủ đề thì<br /> các nội dung giáo dục về: sức khỏe, công<br /> nghệ, giáo dục môi trường… sẽ được tích hợp<br /> lồng ghép vào một cách hợp lí [10], [11].<br /> - Quá trình tổ chức DH môn Khoa học sẽ đi<br /> sâu vào hình thành cho HS có cách nhìn, cách<br /> tiếp cận với thế giới tự nhiên một cách khoa<br /> học phù hợp với lứa tuổi HS tiểu học [12],<br /> [13]. Các kiến thức được lựa chọn để dạy học<br /> trong môn khoa học phải đảm bảo phù hợp,<br /> thiết thực, gắn với những vấn đề thường gặp<br /> trong cuộc sống hằng ngày của các em. HS học<br /> khoa học qua tìm tòi khám phá, qua quan sát,<br /> thực hành… góp phần hình thành và phát triển<br /> năng lực nhận thức, tìm hiểu nhằm nâng cao<br /> năng lực vận dụng kiến thức khoa học để giải<br /> quyết một số vấn đề đơn giản trong cuộc sống.<br /> Đặc điểm môn Khoa học lớp 4, 5<br /> Môn Khoa học là một môn học bắt buộc được<br /> dạy ở các lớp 4 và lớp 5 của cấp tiểu học.<br /> Môn học được xây dựng trên cơ sở kế thừa và<br /> phát triển từ môn Tự nhiên và Xã hội (các lớp<br /> 1, 2, 3) và là cơ sở để học môn Khoa học tự<br /> 124<br /> <br /> 183(07): 123 - 128<br /> <br /> nhiên ở cấp trung học cơ sở. Môn Khoa học<br /> tích hợp các kiến thức vật lí, hóa học, sinh<br /> học, sức khỏe, môi trường, thông qua môn<br /> học, HS bước đầu được tiếp cận với một số sự<br /> vật, hiện tượng phổ biến trong tự nhiên và<br /> cuộc sống hằng ngày, giúp các em có các<br /> nhận thức bước đầu về thế giới tự nhiên, đóng<br /> góp vào giáo dục khoa học tự nhiên ở giai<br /> đoạn cơ bản. Đồng thời góp phần hình thành,<br /> phát triển ở HS các phẩm chất cần thiết của<br /> một con người trong xã hội mới, bên cạnh đó<br /> góp phần hình thành và phát triển ở HS năng<br /> lực nhận thức, tìm tòi và khám phá thế giới tự<br /> nhiên xung quanh, năng lực vận dụng kiến<br /> thức vào thực tiễn.<br /> THIẾT KẾ BÀI HỌC TRONG DẠY KHOA<br /> HỌC LỚP 4, 5 THEO HƯỚNG TÌM TÒI<br /> THỰC NGHIỆM<br /> Các tiêu chí trong thiết kế bài học dạy học<br /> môn Khoa học theo hướng tìm tòi thực<br /> nghiệm<br /> Tạo ra tình huống dạy học có tính vấn đề<br /> Trong triết học duy vật biện chứng cũng có<br /> nói, mâu thuẫn là nguồn gốc, là động lực của<br /> sự phát triển. Bên trong bản thân con người<br /> HS cũng luôn xuất hiện những mâu thuẫn đó<br /> chính là mâu thuẫn giữa yêu cầu, nhiệm vụ<br /> nhận thức với tri thức, kinh nghiệm vốn có<br /> của cá nhân HS. Theo các nhà tâm lí học thì<br /> con người chỉ tư duy tích cực khi xảy ra các<br /> nhu cầu tư duy; tức là khi đứng trước khó<br /> khăn nhận thức hay một tình huống có vấn đề.<br /> Như vậy khi gặp một chủ thể của nhận thức<br /> không đủ vốn hiểu biết về kiến thức để giải<br /> thích các sự vật, hiện tượng khách quan khi<br /> đó sẽ xuất hiện tình huống có vấn đề.<br /> Có diễn biến rõ ràng và quan sát được<br /> DH khoa học ở tiểu học theo hướng tìm tòi<br /> thực nghiệm đòi hỏi phải có sự chọn lọc kĩ<br /> càng giữa các nội dung của bài học, mặc dù<br /> mức độ tiếp nhận kiến thức của HS khi được<br /> học tập theo hướng tìm tòi thực nghiệm sẽ có<br /> kết quả cao. Nhưng bên cạnh đó, việc lựa<br /> chọn nội dung để thực hiện quá trình DH này<br /> đỏi hỏi những yêu cầu nhất định.<br /> <br />