Tham khảo tài liệu 'thiết kế định hình các mẫu nhà vệ sinh nông thôn ths. lê anh tuấn phần 6', kỹ thuật - công nghệ, kiến trúc - xây dựng phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả
AMBIENT/
Chủ đề:
Nội dung Text: Thiết kế định hình các mẫu nhà vệ sinh nông thôn ThS. Lê Anh Tuấn phần 6
- Thiết kế định hình các mẫu nhà vệ sinh nông thôn ThS. Lê Anh Tuấn
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Mỗi hố xí 2 ngăn này được 5 – 10 người sử dụng, người ta sử dụng một bên của
hố xí 2 ngăn, phía bên kia đậy kín. Khi phía bên này đầy, khoảng sau 2 tháng thì
sử dụng hoặc bên kia và phân được cào rút ra khỏi bên này. Theo Bộ Y tế nước
Việt Nam Dân chủ Công hòa (1968), nhiệt độ bên trong hộc cao hơn nhiệt độ bên
ngoài khoảng 2 – 6 °C, riêng về mùa hè, khi nhiệt độ bên ngoài là 28 – 32 °C thì
nhiệt độ bên trong hộc ủ phân có thể đạt đến 50 °C. Để ngăn côn trùng phát triển,
chung quanh hố xí này người ta thường trồng cây sả (Citronella) và cây Acilepsis
squaros. Theo các viên chức của Bộ Y tế sau 45 ngày ủ phân có đậy kín trong
hộc “tất cả các vi khuẩn và virus trực khuẩn, trứng, ấu trùng và ký sinh trùng
đường ruột đều bị tiêu diệt và các chất hữu cơ độc hại đã trở thành khoáng chất”
(trích dẫn bởi McMicheal, 1976). Theo một báo cáo của Bộ Y tế, 1978, phân
người sau khi được ủ như vậy đã trở nên không còn mùi hôi và được sử dụng
như một loại phân bón rất tốt. Loại phân này khi dùng để bón ruộng đã gia tăng
năng suất cây trồng từ 10 – 25% nếu so sánh với phân tươi (không được ủ cho
hoai).
Theo Witold Ryberynski et al., (1978), loại hố xí 2 ngăn này đã được giới thiệu
trong cuốn sách “Health in the Third World” in năm 1976 và được tác giả là bà Dr.
Joan McMicheal, đánh giá cao về mặt vệ sinh môi trường cho các nước đang phát
triển. Kiểu hố xí 2 ngăn của Việt Nam đã được giới thiệu và áp dụng cho một số
quốc gia vùng Trung Mỹ như Mexico, Guatemala, … với một số cải tiến nhỏ.
Hình 3.7: Hình phối cảnh hố xí 2 ngăn kiểu Việt Nam
(Nguồn: Witold Ryberynski et al., 1978)
--------------------------------------------------------------------------------------------------------- 47
Chương 3: NHÀ VỆ SINH NÔNG THÔN KHÔNG DÙNG NƯỚC
- Thiết kế định hình các mẫu nhà vệ sinh nông thôn ThS. Lê Anh Tuấn
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Tương tự như Hố xí 2 ngăn kiểu Việt Nam, ở các nước khác cũng có hình thức áp
dụng tương tự như hình sau:
3.2.4 Hố xí tự hoại do chủ nhà tự xây (Owner-built composting toilet)
Loại này là một kiểu nhà vệ sinh đơn giản được phổ biến rộng rãi ở nhiều
vùng nông thôn trên thế giới, do chủ nhà tự xây vì họ không có đủ khả năng tài
chính để trang bị một nhà vệ sinh tốt làm sẵn, có bán trên thị trường. Nông dân lợi
dụng khả năng phân hủy phân người tự nhiên ngay trong điều kiện nhiệt độ thấp.
Ưu điểm của loại hố xí này là rẻ tiền mà vẫn có thể bảo đảm một khả năng xử lý
phân người tương đối vệ sinh và an toàn, gần như không dùng nước hoặc dùng
rât ít, quản lý đơn giản và ít hao năng lương, vận hành không mùi hôi và phân
người được tái sử dụng cho nông nghiệp.
Kết cấu kiểu hố xí này như hình 3.8, mái và vách có thể làm bằng bất kỳ vật liệu
nào kiếm được, chỉ có sàn nhà thì làm bằng bê-tông nhẹ, nhà xí cũng có 2 hộc
riêng biệt, khi sử dụng đầy hộc này sẽ được đóng kín, rồi sang hộc kia và chờ
cho hộc đầy phân tự phân hủy. Mỗi hộc có gắn 2 ống thông hơi đặt lệch vị trí
nhau, giữa 2 ống là một vách ngăn đặt chéo như hình 3.4 để ngăn cản mùi hôi tỏa
đến người sử dụng. Mỗi bên hộc có thể sử dụng khoảng 1 - 2 năm. Phân và nước
tiểu người thải xuống được lấp bằng các chất hữu cơ giàu carbon từ thực vật, dễ
phân hủy như mạc cưa, đôi khi là lá cây, bèo, cỏ, …
Hình 3.8: Hố xí tự hoại kiểu chủ nhà tự xây (hình cắt phối cảnh)
(Nguồn: http://www.weblife.org/humanure)
3.2.5 Hố xí tự hoại kiểu Guatemalan (Guatemalan composting toilet)
Loại này là một kiểu biến thể kiểu của Việt Nam, hố xí này tách riêng phân
và nước tiểu. Nước tiểu được thu gom qua một vách ngăn ở bệ ngồi, có ống dẫn
đi riêng và bể tiểu như hình 3.9 và được dẫn ra ngoài chứa trong một bình bằng
sành. Nước tiểu tách riêng do mau hoai hơn, chứa lượng đạm cao hơn và hạn
--------------------------------------------------------------------------------------------------------- 48
Chương 3: NHÀ VỆ SINH NÔNG THÔN KHÔNG DÙNG NƯỚC
- Thiết kế định hình các mẫu nhà vệ sinh nông thôn ThS. Lê Anh Tuấn
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------
chế được tình trạng ướt và khai thối khi hòa chung với phân người. Bệ ngồi có thể
di chuyển được chứ không cố định như kiểu Việt Nam.
Hình 3.9: Hố xí tự hoại kiểu Guatemalan
(Nguồn: http://www.weblife.org/humanure)
3.2.6 Nhà xí tự hoại có đường dẫn (Batch composting toilets):
Kiểu này còn có tên gọi là Nhà xí Multrum (do một kỹ sư người Thụy Điển
thiết kế, ông Clivus Multrum - đọc là Clee-vus Mul-trum) (Hình 3.10 và 3.11). Theo
Multrum, một người bình thường sẽ thải ra 40 kg phân mỗi năm, nếu sử dụng
nước để dội thì sẽ làm ô nhiễm khoảng 25.000 lít nước hằng năm, do vậy ông
thiết kế ra loại toilet này nhằm tiết kiệm nước và sẽ có phân hoai tái sử dụng cho
bón cây. Nhà xí loại này đã được xây dựng ở Mỹ từ năm 1964.
Theo thiết kế nhà xí Multrum, phân và nước tiểu cùng thu gom vào một hộc chứa
2 đáy. Hầm dẫn và chứa phân được làm kín, dạng máng nghiêng có kích thước
mặt cắt khoảng 1 x 1 m2, dài chừng 3 m. Phân ủ hoai sau hơn 1 năm sẽ được lấy
ra qua một cửa ở hộc ủ. Nhiệt độ trong hộc ủ vừa đủ mát, không nên để quá
32°C. Phân sau khi ủ sẽ được chôn dưới đất hoặc bón cho các vườn cây cảnh.
Theo một báo cáo năm 1977 của Clivus Multrum tại Mỹ về kết quả phân tích dinh
dưỡng của phân ủ từ 7 nhà xí Multrum sau khi được sử dụng từ 4 đến 14 năm.
Phân ủ có trung bình 58% chất hữu cơ, trong đó 2,4% là nitrogen, 3,6 % là
phosphorous và 3,9% potassium. Thành phần này cao hơn các loại phân ủ từ các
chất bã đường cống thoát nước, hoặc phân rác ủ hoặc phân xanh. Độ tập trung
dinh dưỡng ở phân ủ nhà xí cũng được ghi nhận. Các độc chất kim loại tìm thấy ở
phân ủ loại này cũng thấp hơn mức an toàn cho phép. Nếu nhà xí Multrum được
quản lý tốt thì không có mùi hôi. Điều này cũng khích lệ cho những ai có ý muốn
sử dụng nhà xí tự hoại loại này nhằm hạn chế việc nhiễm phân cho nguồn nước,
nhất là nguồn nước uống. Kiểu nhà xí Multrum với các thay đổi cho rẻ tiền hơn
cũng đã được giới thiệu ở Philippines, Agrentina, Botsawana và Tanzania nhưng,
rất tiếc đã không thành công. Theo tường thuật của Winblad (1998) thì "Các nhà ủ
mà tôi đã đến xem ở Phi Châu thì hố ủ có mùi hôi khó chịu. Rắc rối là việc trộn
--------------------------------------------------------------------------------------------------------- 49
Chương 3: NHÀ VỆ SINH NÔNG THÔN KHÔNG DÙNG NƯỚC
- Thiết kế định hình các mẫu nhà vệ sinh nông thôn ThS. Lê Anh Tuấn
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------
các chất bài tiết với các loại thực vật thì quá ướt và trong mùa khô không có đủ
cây lá để trộn ủ chung với phân người". Có lẽ một phần do quản lý kém và chưa
hiểu cơ chế phân hủy nên việc áp dụng còn hạn chế ở các nơi này: Có quá nhiều
chất lỏng trong phân sẽ tạo ra điều kiện yếm khí với việc tạo ra mùi hôi.
Hình 3.10: Hố xí kiểu Multrum
(Nguồn: http://www.weblife.org/humanure)
Hình 3.11: Một kiểu hố xí Clivus Minimus cải tiến
(Nguồn: http://www.yourhome.gov.au/technical/fs23.htm )
--------------------------------------------------------------------------------------------------------- 50
Chương 3: NHÀ VỆ SINH NÔNG THÔN KHÔNG DÙNG NƯỚC
- Thiết kế định hình các mẫu nhà vệ sinh nông thôn ThS. Lê Anh Tuấn
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Hình 3.12: Kỹ sư Clivus Multrum với kiểu hố xí do ông thiết kế
tại Tòa nhà Đại học Slippery Rock, Mỹ
(Source: The Humanure Handbook. Jenkins Publishing)
3.2.7 Hố xí lấy phân ủ bằng xe (Wheelie-batch Composting Toilet):
Loại này có kết cấu bên trên cũng như các loại đã trình bày ở trên, chỉ có
phần dưới đáy chổ ngồi là một xe đẩy có 2 bánh như hình 3.13. Loại này phân và
nước tiểu cùng đổ xuống xe đẩy, đáy thùng xe là 1 lưới lọc đê phàn trên giữ phân
lại, còn nước tiểu và nước dịch từ phân thấm chảy xuống dưới và được rút ra
ngoài bằng một ống dẫn. Khi xe đầy thì thay bằng một xe mới.
Hình 3.13: Hố xí lấy phân bằng xe
(Nguồn: http://www.yourhome.gov.au/technical/fs23.htm )
--------------------------------------------------------------------------------------------------------- 51
Chương 3: NHÀ VỆ SINH NÔNG THÔN KHÔNG DÙNG NƯỚC
- Thiết kế định hình các mẫu nhà vệ sinh nông thôn ThS. Lê Anh Tuấn
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------
3.2.8 Nhà vệ sinh kiểu trống quay
Điển hình loại là nhà vệ sinh tự hoại kiểu Carousel (Carousel style
composting toilet) (Hình 3.14), phổ biến ở nhiều nơi vùng nông thôn Bắc Âu. Thay
vì chỉ có 2 hố chứa phân luân phiên, Carousel đã thiết kế 4 ngăn chứa hình tròn,
có tay gạt để xoay 90° cho mỗi khi ngăn chứa đã đầy phân. Trống quay được
quay bằng tay để trộn các thành phần trong phân, gồm chất bài tiết và các vật
chất chứa carbon như rêu than bùn. Đôi khi, trong mùa đông lạnh, người ta có
trang bị thêm điện để sưởi nóng phân ủ hoặc thêm ít nước ấm. Phân ủ được lấy
ra ngoài từ một nắp dưới trống quay. Phân đã hoai dùng để bón cây trồng.
Nguyên tắc ủ phân cũng như các loại trên.
Hình 3.14: Nhà vệ sinh tự hoại kiểu Carousel
(Nguồn: Ecological Sanitation, 1998)
3.2.9 Nhà vệ sinh dùng mặt trời
Nhà vệ sinh dùng mặt trời (Solar toilet) (Hình 3.15) được thiết kế với ngăn
chứa phân có thể phơi ra ánh nắng mặt trời với tấm gương trong suốt bên trên và
khung chưa phân được làm bằng sắt không rỉ. Năng lượng từ mặt trời sẽ cung
cấp nhiệt để hố ủ phân ấm lên tạo điều kiện cho phân dễ phân hủy.
Loại nhà vệ sinh này cũng nhận phân và nước tiểu gom chung và không sử dụng
nước để dội rửa. Nguyên tắc ủ phân cũng như các loại trên.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------- 52
Chương 3: NHÀ VỆ SINH NÔNG THÔN KHÔNG DÙNG NƯỚC
- Thiết kế định hình các mẫu nhà vệ sinh nông thôn ThS. Lê Anh Tuấn
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Hình 3.15: Nhà vệ sinh Mặt trời
(Nguồn: Ecological Sanitation, 1998)
3.3 CÁC KIỂU NHÀ XÍ KHÔ KHÔNG CÓ CHUYỂN VẬN PHÂN
3.3.1 Nhà xí trên sông hồ hay cầu tõm
Nhà xí trên sông hồ (the overhung latrine) hoặc cầu cá hoặc cầu tõm là một
loại cầu quen thuộc ở nhiều vùng nông thôn và vùng ven đô thị, đặc biệt là các nơi
có sông nước như ở Đồng bằng sông Cửu Long (Hình 3.16). Mặt dầu loại này
được xây dựng trên ao hồ nhưng cũng được tạm xem là hố xí khô vì chúng ta
không dùng nước để dội rửa sau khi đi vệ sinh. Loại cầu vệ sinh này được xây
dựng một cách đơn giản sau hông nhà mà phía dưới là các bãi sông ngập theo
thủy triều hoặc phía sau các ghe xuồng của các hộ gia đình sống trên sông rạch,
hoặc dạng một nhà tiêu dựng trên cọc, phía dười là ao hồ, hoặc bãi biển. Phân
thải ra được dòng nước theo thủy triều hoặc dòng chảy trên sông đem đi hoặc
pha loãng. Đây là loại hố xí được đánh giá thấp về mặt vệ sinh và mỹ quan. Nhiều
nơi, người dân nông thôn xem việc sử dụng phân thải để nuôi cá (cá vồ, cá trê, cá
trê phi, ...) như một nguồn thu nhập phụ.
Chất thải từ cầu tiêu trên sông rạch là nguồn nguy cơ phát tán bệnh dịch và gây ô
nhiễm nguồn nước một cách đặc biệt. Theo các cơ quan vệ sinh phòng dịch,
những vùng quê có nhiều cầu tiêu trên sông thường là những nơi xảy ra dịch
bệnh liên quan đến nguồn nước nhiều nhất vì nguồn nước ở những nơi này được
dùng cho việc ăn uống, tắm rửa và giặt giũ áo quần.
Hình 3.17 là một đề xuất cải tiến hố xí trên ao nhằm có một cách bảo vệ nguồn
nước ít bị ô nhiễm hơn.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------- 53
Chương 3: NHÀ VỆ SINH NÔNG THÔN KHÔNG DÙNG NƯỚC
- Thiết kế định hình các mẫu nhà vệ sinh nông thôn ThS. Lê Anh Tuấn
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------
PHOTO: LÊ ANH TUẤN
Hình 3.16: Cầu cá phổ biến ở Đồng bằng sông Cửu Long
Đoạn xử lý
nước qua
Ống lấy
cát và sậy
Nhà xí nước từ
sông
Sậy
Van 1 chiều
Ống xả từ
túi cát ra sông
Lưới
Ao cá
Sông
Cát
Ống xả từ ao
Nền đất không thấm
Hình 3.17: Đề xuất kiểu nhà xí trên ao cá cải tiến
Để giảm nguy cơ gây ô nhiễm nguồn nước từ nhà xí trên ao cá, dọc theo chiều
dài (hoặc chiều rộng) của ao nơi đoạn tiếp giáp với nguồn nước ta đào một đoạn
rãnh dài và đổ cát vào rãnh (loại cát "đờ-mi") thành một dải cát (hoặc túi cát), đoạn
này càng dài và rộng thì càng tốt, nên cố gắng trên 2 - 3 mét. Phía trên đoạn cát
ta lấp đất sét thịt và trồng sậy trên đó với mật độ ít nhất khoảng 25 cây/m2 (hoặc
cỏ Vetiver: loại cỏ này có khả năng chống xói lở cao). Nối 2 đoạn ống xả từ ao ra
sông, ống tiếp giáp với ao đặt ở đáy dải cát, đoạn ống từ dải cát ra sông đặt ở đầu
trên của dải cát. Đây là kiểu lọc nước bẩn qua đất cưỡng bức khi mực nước trong
ao cao hơn mực nước sông. Ống lấy nước từ sông vào ao thì đặt cao hơn dải cát
và đoạn ống phía ao có bố trí van 1 chiều nhằm chỉ cho nước từ sông vào ao mà
không có chiều chảy ngược lại.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------- 54
Chương 3: NHÀ VỆ SINH NÔNG THÔN KHÔNG DÙNG NƯỚC
- Thiết kế định hình các mẫu nhà vệ sinh nông thôn ThS. Lê Anh Tuấn
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------
3.3.2 Hố xí cạn
Hố xí cạn (the feuillée) chỉ là một hố đào nông xuống mặt đất khoảng nửa
mét, phía trên có đậy sơ bằng cây gỗ, sàn tre, đôi khi đơn giản chỉ là 2 lóng cây
bắt song song... (Hình 3.17). Chung quanh hố được che chắn sơ sài. Loại hố xí
này thường có ở các vùng nông thôn xa, vùng núi, vùng khan hiếm nguồn nước.
Sau mỗi lần đi thải, người ta phủ nhẹ lên phân một lớp đất. Sau một thời gian,
khoảng vài tuần đến 1-2 tháng thì hố đầy, người ta lấp kín bằng đất và che đậy
bằng một tấm chắn bất kỳ nào họ kiếm được như một tấm nylon, một tấm phên
hoặc một vĩ sắt phế thải để chó mèo và các động vật khác không đào bới và
người khác lưu ý tránh trúng đào chỗ này.
Loại hố xí cạn này, thoạt tiên có vẻ vệ sinh hơn loại cầu tiêu trên sông nhưng thật
sự cũng là nguồn gây ô nhiễm đất và nhiễm bệnh từ các loại ruồi nhặng và giun
móc tồn tại rất lâu trong đất. Hố xí cạn chỉ nên sử dụng trong các trường hợp khẩn
cấp và tạm thời cho việc bài tiết.
Lưu ý: Cẩn thận đối với cây đỡ trên miệng hố, trong điều kiện này, cây rất dễ bị
mục và gãy, có thể gây nguy hiểm cho người sử dụng !!!
Phần khung
bao che
Phần đất đậy
(có khung đỡ)
Phần hố
đào cạn
Hình 3.17: Các phần "lắp ghép" của một hố xí cạn
--------------------------------------------------------------------------------------------------------- 55
Chương 3: NHÀ VỆ SINH NÔNG THÔN KHÔNG DÙNG NƯỚC
- Thiết kế định hình các mẫu nhà vệ sinh nông thôn ThS. Lê Anh Tuấn
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------
3.3.3 Hố xí đào chìm
Hố xí đào chìm (The pit latrine) cũng là một dạng hố đào dưới đất nhưng
sâu hơn hố xí cạn, áp dụng cho các vùng đất cao, thấm nước tốt, thường là nền
đất cát. Đáy hố chứa phân nên cao hơn mực nước ngầm ít nhất 3 m đế tránh ô
nhiễm tầng nước ngầm (theo Wager & Lanoix, 1958). Hố đào có kích thước vào
khoảng 1,0 x 1,0 m, có vách xây bằng gạch chống càng tốt, chung quanh rải một
lớp sạn sỏi khoảng 1/3 chiều cao hố đào từ đáy để dễ thấm (Hình 3.18, 3.19).
Chiều sâu của hố chứa phân không nên đào sâu quá 4 m để dễ xây dựng và
tránh hiện tượng sụp hố. Diện tích mặt đất cần thiết cho loại hố xí đào chìm
khoảng 2,0 m x 2,0 m.
A-A
Nhà
vệ sinh
1m
1m
3,5 m
Hố đào
1,2 m
Sạn sỏi
Cát A A
>3m
mực nước ngầm
Hình 3.18: Hố xí đào chìm ngồi xốm đơn giản
Hình 3.19: Một kiểu hố xí đào chìm cải tiến (có ống thông hơi, bệ ngồi bệt)
(Nguồn:http://www.local.gov.za)
--------------------------------------------------------------------------------------------------------- 56
Chương 3: NHÀ VỆ SINH NÔNG THÔN KHÔNG DÙNG NƯỚC
Thêm vào BST
Báo xấu
Download
Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ
