Thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài vào nông nghiệp - Thực trạng và giải pháp

VIỆN NGHIÊN CỨU QUẢN LÝ KINH TẾ TW<br /> Trung tâm Thông tin- Tư liệu<br /> ____________________<br /> <br /> THU HÚT VỐN ĐẦU TƯ TRỰC TIẾP NƯỚC NGOÀI<br /> VÀO NÔNG NGHIỆP - THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP<br /> Đẩy nhanh công nghiệp hoá - hiện đại hoá nông nghiệp, nông thôn nhằm tạo<br /> ra động lực mới để đưa kinh tế nông thôn phát triển lên một giai đoạn cao<br /> hơn và hướng tới một nền nông nghiệp bền vững là một chủ trương lớn của<br /> Đảng và Nhà nước trong thời kỳ hiện nay. Để đạt mục tiêu này, đòi hỏi một<br /> lượng vốn đầu tư lớn vào lĩnh vực nông nghiệp. Trong bối cảnh huy động<br /> nguồn vốn từ ngân sách nhà nước còn hạn hẹp, nguồn vốn ODA có xu<br /> hướng giảm sút trong những năm gần đây thì vốn đầu tư trực tiếp nước<br /> ngoài (FDI) được xác định là một trong những nguồn vốn quan trọng góp<br /> phần hiện thực hoá chủ trương này. Tuy trong giai đoạn hội nhập, nguồn vốn<br /> FDI đổ vào Việt Nam ngày càng tăng, song cho đến nay, vốn FDI vào nông<br /> nghiệp vẫn “chưa tương xứng với tiềm năng”. Do vậy, tìm hiểu nguyên nhân<br /> của thực trạng thu hút FDI trong lĩnh vực nông nghiệp để từ đó có những<br /> giải pháp cho ngành này nhằm tăng cường thu hút FDI là một yêu cầu cấp<br /> bách hiện nay. Lời giải cho bài toán thu hút và nâng cao hiệu quả sử dụng<br /> FDI vào nông nghiệp sẽ có tác dụng thúc đẩy sự phát triển của lĩnh vực này,<br /> qua đó cải thiện mạnh mẽ mức sống của người nông dân - lực lượng chiếm<br /> tới hơn 70% dân số nước ta.<br /> I- Thực trạng thu hút FDI vào nông nghiệp<br /> Đặc điểm của sản xuất nông nghiệp là nhiều rủi ro, lãi suất thấp, thu hồi vốn<br /> chậm cho nên các doanh nghiệp nước ngoài, các công ty tư nhân ít quan tâm<br /> đầu tư cho nông nghiệp. Hiện nay, nguồn vốn đầu tư nước ngoài vào lĩnh<br /> vực nông nghiệp, lâm nghiệp chủ yếu được thực hiện dưới hai hình thức là<br /> doanh nghiệp liên doanh và doanh nghiệp 100 % vốn nước ngoài. Trong đó,<br /> hình thức 100% vốn nước ngoài chiếm tới 77,4%, liên doanh chiếm 22,1%<br /> và hợp đồng hợp tác kinh doanh chỉ chiếm 0,5% tổng vốn đầu tư. Mặc dù,<br /> _____________________<br /> Trung tâm TT-TL, CIEM<br /> <br /> quá trình thu hút và sử dụng FDI đã đạt được những thành tựu nhất định: đã<br /> bổ sung vốn cho nguồn thu ngân sách nhà nước, góp phần chuyển dịch cơ<br /> cấu kinh tế ngành, thúc đẩy xuất khẩu các mặt hàng nông sản, góp phần cải<br /> thiện công nghệ và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và tạo việc làm cho<br /> ngành. Tuy nhiên, thu hút và sử dụng vốn FDI trong nông nghiệp trong thời<br /> gian qua vẫn còn quá thấp so với nhu cầu và tiềm năng của ngành.<br /> Trước hết, tỷ trọng vốn FDI trong nông nghiệp là rất thấp trong cơ cấu<br /> ngành kinh tế và ngày càng có xu hướng giảm.<br /> Năm 2000, Việt Nam có khoảng 340 dự án FDI với tổng vốn trên 2,27 tỷ<br /> USD được cấp phép hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp. Nếu so với năm<br /> 1989 (5 dự án với tổng vốn 2,8 triệu USD), thì cho thấy ngành nông nghiệp<br /> và nông thôn đã có những bước tiến dài trong thu hút và thực hiện nguồn<br /> vốn đầu tư. Thực tế cho thấy trong thời gian qua, một số lĩnh vực có vốn đầu<br /> tư nước ngoài hoạt động khá hiệu quả, cùng với thành phần kinh tế khác tạo<br /> ra sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế trong nông nghiệp, giải quyết số lượng lao<br /> động nhàn rỗi lớn ở nông thôn, và lực lượng lao động Việt Nam có điều kiện<br /> tiếp cận kinh nghiệm quản lý, kỹ thuật hiện đại, từng bước làm chủ trong sản<br /> xuất khi tham gia hội nhập với kinh tế thế giới. Tuy nhiên, theo đánh giá số<br /> vốn FDI đầu tư vào lĩnh vực nông nghiệp còn quá thấp, quy mô nhỏ, trung<br /> bình khoảng 6,7 triệu USD/1 dự án (trong khi đó bình quân chung là 17,5<br /> triệu USD/1 dự án).<br /> Số vốn<br /> Tỷ lệ vốn<br /> FDI đăng<br /> FDI đăng<br /> ký mới<br /> ký trong<br /> trong nông<br /> nông - lâm<br /> - lâm<br /> nghiệp<br /> nghiệp<br /> 20,6<br /> 0,82%<br /> <br /> Năm<br /> <br /> Tổng số<br /> dự án FDI<br /> đăng ký<br /> mới<br /> <br /> 2001<br /> <br /> 502<br /> <br /> Số dự án<br /> FDI đăng<br /> ký mới<br /> trong nông<br /> – lâm<br /> nghiệp<br /> 15<br /> <br /> 2002<br /> <br /> 754<br /> <br /> 18<br /> <br /> 1557,7<br /> <br /> 32,8<br /> <br /> 2,11%<br /> <br /> 2003<br /> <br /> 748<br /> <br /> 15<br /> <br /> 1899,6<br /> <br /> 22,2<br /> <br /> 1,17%<br /> <br /> 2004<br /> <br /> 723<br /> <br /> 7<br /> <br /> 4222,2<br /> <br /> 99,8<br /> <br /> 2,36%<br /> <br /> Tổng số<br /> vốn FDI<br /> đăng ký<br /> mới<br /> 2503,0<br /> <br /> Nguồn: Niên giám thống kê 2001, 2002, 2003, 2004<br /> _____________________<br /> Trung tâm TT-TL, CIEM<br /> <br /> Theo số liệu của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, năm 2005, trong khi tỷ trọng đầu<br /> tư của vốn FDI cho khu vực công nghiệp là 34%, dịch vụ 59% thì khu vực<br /> nông nghiệp-nông thôn chỉ chiếm 7%. Trong giai đoạn tới (2006-2010) nhìn<br /> vào danh mục 94 dự án trọng điểm quốc gia mà bộ này mời gọi vốn FDI gần<br /> 26 tỷ USD càng thấy rõ sự mất cân đối trong đầu tư giữa khu vực công<br /> nghiệp - xây dựng với nông nghiệp-nông thôn. Trong danh mục, ngành nông<br /> nghiệp, lâm nghiệp và chăn nuôi chỉ có 1 dự án; ngành thuỷ sản có khá hơn,<br /> với 4 dự án mời gọi đầu tư.<br /> Tính đến hết năm 2006, tỷ trọng đầu tư FDI trong nông -lâm -ngư nghiệp chỉ<br /> chiếm 6,65% trong số những dự án còn hiệu lực. Cơ cấu phân theo ngành là<br /> trồng trọt 8,2%; chế biến nông sản thực phẩm 49,2%, chăn nuôi và chế biến<br /> thức ăn gia súc 11,6%; trồng rừng và chế biến lâm sản 22,6%; nuôi trồng và<br /> chế biến thuỷ sản 8,4%. Đáng buồn hơn là những chỉ số về FDI trong lĩnh<br /> vực này đang có xu hướng giảm.<br /> Thống kê của Cục Đầu tư nước ngoài (Bộ Kế hoạch và Đầu tư) cho thấy 6<br /> tháng đầu năm 2007, vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) vào lĩnh vực<br /> nông nghiệp chỉ chiếm 2,46%, tức là 107 triệu USD trên tổng số 4,3 tỷ USD<br /> vốn FDI của cả nước. Như vậy, tính đến hết tháng 6/2007, có 7.490 dự án<br /> FDI còn hiệu lực, với tổng vốn đăng ký 67,3 tỷ USD, vốn thực hiện gần 30<br /> tỷ USD. Tuy nhiên, trong đó, các dự án thuộc lĩnh vực nông, lâm nghiệp chỉ<br /> là 758 dự án, số vốn đăng ký trong lĩnh vực này chỉ đạt 3,78 tỷ USD (tương<br /> đương 5,6%), vốn thực hiện là gần 1,9 tỷ USD (xấp xỉ 6,3%). Theo đánh giá,<br /> lĩnh vực nông nghiệp chưa thu hút sự quan tâm của các nhà đầu tư. Tuy khối<br /> lượng FDI tăng lên nhưng tỷ trọng dường như không đổi. Các nhà đầu tư<br /> vẫn dành sự ưu ái với các lĩnh vực công nghiệp, dịch vụ, trong khi nông<br /> nghiệp vẫn chỉ “ngậm ngùi” sở hữu "miếng bánh" nhỏ bé. Điều này không<br /> chỉ thể hiện qua tỷ trọng FDI trong ngành nông nghiệp (chiếm 10,6% số dự<br /> án), mà còn qua cơ cấu đầu tư giữa các ngành. Theo báo cáo, ngành công<br /> nghiệp nặng hiện chiếm tới 45,5% vốn đầu tư; công nghiệp nhẹ chiếm<br /> 32,7%; nông, lâm nghiệp chỉ chiếm 7,6%. Trong khi đó, các quốc gia và<br /> vùng lãnh thổ có nền nông nghiệp phát triển như Đài Loan, Nhật Bản, Hàn<br /> Quốc luôn có tỷ trọng vốn FDI trong nông nghiệp ổn định từ 13-21%. Trong<br /> _____________________<br /> Trung tâm TT-TL, CIEM<br /> <br /> tổng số 575 dự án cấp vốn mới, khu vực nông lâm chỉ khiêm tốn với 28 dự<br /> án.<br /> Đầu tư vào nông nghiệp chủ yếu cho chế biến nông sản, thực phẩm 53,7%<br /> tổng số vốn, trồng rừng và chế biến lâm sản 24,7%, chăn nuôi và chế biến<br /> thức ăn gia súc 12,7%, trồng trọt 8,9%. Tỷ trọng đầu tư cho ngành thấp và<br /> có xu hướng giảm, hiệu quả hoạt động của các dự án chưa cao, chưa phát<br /> huy đầy đủ tiềm năng của đất nước.<br /> Thứ hai, việc phân bổ FDI chưa đồng đều giữa các vùng, miền, tỉ trọng<br /> phân bố giữa các vùng miền rất “vênh” nhau. Phần lớn các dự án tập trung ở<br /> khu vực đồng bằng, các vùng kinh tế trọng điểm phía Nam và phía Bắc còn<br /> các tỉnh vùng sâu, vùng xa tỉ trọng rất thấp. Những vùng sẵn có tiềm năng và<br /> thế mạnh như đồng bằng sông Cửu Long và Đông Nam Bộ tiếp tục đứng<br /> đầu bảng về thu hút FDI. Trong khi khu vực miền núi phía Bắc và Tây<br /> Nguyên đang “khát” vốn đầu tư lại chỉ nhận được sự đầu tư nhỏ giọt. Cụ thể,<br /> số vốn thực hiện tại các tỉnh thuộc vùng Đông Nam bộ chiếm 61,6%, khu<br /> vực Đông Bắc bộ 7,1%, đồng bằng sông Hồng 5,3%, Tây Nguyên 5,6%, khu<br /> vực Tây Bắc chỉ có 0,4%.<br /> Thứ ba, lĩnh vực NN&PTNT chưa thu hút được đầu tư của các nền kinh<br /> tế lớn, thiếu tính đa dạng. Đáng chú ý, mặc dù có tới 42 quốc gia, vùng<br /> lãnh thổ tham gia đầu tư vào lĩnh vực nông nghiệp, nông thôn, nhưng chủ<br /> yếu là các nhà đầu tư đến từ châu Á. Trong đó, dẫn đầu về nguồn vốn FDI<br /> thực hiện là Đài Loan (thuộc Trung Quốc) với 19%, Nhật Bản 18%, Hàn<br /> Quốc 13%, Thái Lan 12%, Pháp 12%, Xin-ga-po 8%... Chúng ta vẫn chưa<br /> có khả năng thu hút các nhà đầu tư tại một số nước, khu vực có tiềm năng,<br /> thế mạnh to lớn về nông nghiệp như Mỹ, Ca-na-đa, Ô-xtrây-li-a, các nước<br /> châu Âu (trừ Pháp). Điều này phần nào phản ánh cơ cấu chung về đối tác<br /> đầu tư, đồng thời cũng thể hiện khả năng vận động, xúc tiến đầu tư của Việt<br /> Nam trong lĩnh vực này còn hạn chế.<br /> Thứ tư, ngay khi dòng vốn FDI khiêm tốn ấy chảy vào địa hạt nông<br /> nghiệp - nông thôn, thì hiệu quả sử dụng cũng rất thấp. Thực tế, nhiều dự<br /> án triển khai rất chậm, thậm chí đang trong tình trạng kinh doanh thua lỗ; tỷ<br /> lệ dự án bị giải thể trước thời hạn khá cao so với các lĩnh vực đầu tư khác<br /> _____________________<br /> Trung tâm TT-TL, CIEM<br /> <br /> (khoảng hơn 30% so với mức bình quân chung là 20%). Hiệu quả đầu tư<br /> cũng chưa phát huy đầy đủ tiềm năng, thế mạnh của nước ta trong lĩnh vực<br /> này. Đơn cử trong lĩnh vực trồng trọt và chế biến nông sản, các nhà đầu tư<br /> mới chỉ tập trung khai thác tiềm năng, nguồn lực sẵn có về đất đai, lao động,<br /> thiếu những dự án tạo giống cây, giống con mới, triển khai nuôi, trồng, chế<br /> biến các loại rau, quả xuất khẩu có hàm lượng kỹ thuật cao, chất lương tốt,<br /> phù hợp với điều kiện Việt Nam. Không những thế, các dự án FDI chưa khai<br /> thác tiềm năng, lợi thế của các vùng, ngành, mà mới chỉ tập trung ở các dự<br /> án trồng rừng nguyên liệu, chế biến nông sản với hiệu quả thấp. Trong khi<br /> nông nghiệp các nước khác trong khu vực và trên thế giới đang phát triển<br /> theo hướng hiện đại hóa thì các dự án FDI vào nông nghiệp Việt Nam vẫn<br /> chưa chú trọng vào khoa học, công nghệ cao. Ngoài ra, còn khá nhiều dự án<br /> tác động nghiêm trọng đến cảnh quan, môi trường tự nhiên...<br /> II – Nguyên nhân<br /> 1. Nguyên nhân khách quan<br /> Trước hết, có một thực tế được các chuyên gia kinh tế thừa nhận là lĩnh vực<br /> nông nghiệp vốn tiềm ẩn nhiều rủi ro. Hoạt động này thường diễn ra ở các<br /> vùng nông thôn rộng lớn, điều kiện tự nhiên khó khăn, lệ thuộc nhiều vào<br /> thời tiết, sản phẩm mang tính mùa vụ, dễ hư hỏng, thường xuyên bị ảnh<br /> hưởng của thiên tai, dịch bệnh… Sản phẩm nông nghiệp thường có tỉ suất<br /> lợi nhuận thấp, mức thu nhập không cao. Trong điều kiện thời tiết Việt Nam<br /> luôn thay đổi thất thường, thiên tai thường xuyên xảy ra thì rủi ro do thiên<br /> nhiên mang lại trong lĩnh vực này càng cao.<br /> Thứ hai, Việt Nam hiện đang sở hữu một nền nông nghiệp nhìn chung còn<br /> là sản xuất nhỏ, manh mún, đầu tư phân tán. Những tiêu chuẩn hiện đại cần<br /> thiết cho một nền nông nghiệp hàng hoá như tuân theo các chu trình sản xuất<br /> GAP, kiểm tra chất lượng, … còn rất xa lạ với nông dân nên càng khó thu<br /> hút các dự án nước ngoài.<br /> Thứ ba, hệ thống kết cấu hạ tầng nông thôn nước ta hiện nay quá thiếu và<br /> yếu, nhất là khu vực miền núi, vùng sâu, vùng xa, nên không tạo ra sức cạnh<br /> tranh và thu hút đầu tư.<br /> _____________________<br /> Trung tâm TT-TL, CIEM<br /> <br />