Thụ lý vụ án kinh tế những bất cập và giải pháp hoàn thiện

TẠP CHÍ KHOA HỌC, Đại học Huế, Số 23, 2004<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> THỤ LÝ VỤ ÁN KINH TẾ <br /> NHỮNG BẤT CẬP VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN<br /> <br />                                                                                                                      Đoàn Đức  <br /> Lương<br />                                                                                            Tr ường Đại học khoa học, Đại học  <br /> Huế<br /> <br /> <br /> Việc giải quyết các vụ án kinh tế, dân sự, hành chính, lao động nói chung và  <br /> vụ  án kinh tế nói riêng phải tuân theo những trình tự, thủ  tục nhất định. Giải quyết  <br /> vụ  án kinh tế  tại Tòa án trên cơ  sở  Pháp lệnh thủ  tục giải quyết các vụ  án kinh tế <br /> năm 1996, theo đó việc khởi kiện và thụ  lý vụ  án được quy định từ  Điều 31 đến  <br /> Điều 33. Thụ lý vụ án kinh tế có ý nghĩa quan trọng vì nó đặt trách nhiệm của Tòa án  <br /> phải giải quyết vụ án trong thời hạn nhất định kể  từ  thời điểm thụ  lý vụ  án; đồng  <br /> thời kể từ thời điểm này Tòa án mới tiến hành các hoạt động tố tụng để  giải quyết  <br /> vụ  án. Tuy nhiên, trong thực tiễn áp dụng quy định của pháp luật về  thụ  lý vụ  án <br /> kinh tế  còn gặp nhiều vướng mắc do pháp luật thiếu thống nhất, thiếu cụ  thể. Vì <br /> vậy, trong bài viết này chúng tôi phân tích các quy định của pháp luật về  những bất  <br /> cập của thụ lý vụ án kinh tế và đưa ra nhưng giải pháp trong quá trình xây dựng Bộ <br /> luật tố tụng dân sự.<br /> 1. Pháp luật hiện hành về thụ lý vụ án kinh tế.<br />  Theo quy định tại Điều 1 của Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ  án kinh tế <br /> năm 1994 thì cá nhân, pháp nhân theo thủ  tục do pháp luật quy định có quyền khởi  <br /> kiện vụ  án kinh tế  để  yêu cầu Tòa án bảo vệ  quyền và lợi ích hợp pháp của mình.  <br /> Quyền khởi kiện vụ án kinh tế là cơ sở pháp lý đầu tiên để các chủ thể tham gia vào  <br /> quan hệ tố tụng, thể hiện quyền tự định đoạt của đương sự. Tuy nhiên, không phải  <br /> bất kỳ chủ thể nào khởi kiện vụ án kinh tế  Tòa án cũng thụ lý giải quyết, việc giải  <br /> quyết của Tòa án khi đảm bảo các điều kiện sau:<br />     Thứ  nhất , chủ thể khởi kiện phải có tư  cách pháp lý. Đối với cá nhân thực  <br /> hiện quyền khởi kiện bằng việc trực tiếp ký vào đơn khởi kiện hoặc thông qua  <br /> người đại diện theo  ủy quyền. Đối với năng lực hành vi tố  tụng của cá nhân trong  <br /> Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án dân sự năm 1989 quy định cụ thể, việc khởi <br /> kiện vụ  án kinh tế  thì những chủ  thể  kinh doanh luôn luôn phải đảm bảo năng lực <br /> 49<br /> hành vi đầy đủ  mới được tiến hành các hoạt động kinh doanh nên trong Pháp lệnh  <br /> thủ tục giải quyết vụ án kinh tế không đề cập đến năng lực hành vi tố tụng. Đối với <br /> pháp nhân thực hiện quyền khởi kiện thông qua người đại diện bằng văn bản. Trong <br /> tố  tụng dân sự  thì Viện kiểm sát có quyền khởi tố, tổ  chức xã hội có quyền khởi  <br /> kiện vì lợi ích chung trong những trường hợp nhất định liên quan đến người chưa <br /> thành niên, người mất năng lực hành vi dân sự... Trong tố  tụng kinh tế  pháp luật <br /> không quy định quyền khởi tố  của Viện kiểm sát, quyền khởi kiện của tổ  chức xã  <br /> hội vì công việc kinh doanh là vấn đề  riêng tư  của các chủ  thể, các cá nhân hoặc  <br /> pháp nhân có đủ khả năng cân nhắc có nên khởi kiện tại Tòa án hay lựa chọn những  <br /> phương thức giải quyết khác phù hợp hơn.<br />      Thứ  hai, việc khởi kiện vụ án kinh tế thuộc thẩm quyền giải quyết của Tòa  <br /> án nhân dân. Việc xác định vụ án có phải là vụ án kinh tế và thuộc thẩm quyền giải  <br /> quyết của Tòa án nhân dân hay không thông qua việc nghiên cứu đơn khởi kiện, các  <br /> tài liệu do nguyên đơn cung cấp và đối chiếu với Điều 12 của Pháp lệnh thủ tục giải  <br /> quyết các vụ án kinh tế năm 1994:<br /> ­ Các tranh chấp về  hợp đồng kinh tế  giữa pháp nhân với pháp nhân, giữa  <br /> pháp nhân với cá nhân có đăng ký kinh doanh.<br /> ­ Các tranh chấp giữa các thành viên trong công ty với nhau và các thành viên  <br /> công ty với công ty liên quan đến quá trình thành lập, hoạt động và giải thể công ty.<br /> ­ Các tranh chấp liên quan đến việc mua bán cổ phiếu, trái phiếu.<br /> Khi đã xác định vụ  án kinh tế  thuộc thẩm quyền giải quyết của Tòa án nhân <br /> dân cũng cần lưu ý các bên có thỏa thuận trọng tài hay không. Theo Điều 1, Điều 3  <br /> và Điều 5 của Pháp lệnh trọng tài Thương mại năm 2003 và Nghị quyết 05/2003/NĐ  <br /> ­ HĐTP Tòa án nhân dân tối cao thì trọng tài thương mại có thẩm quyền giải quyết  <br /> các tranh chấp phát sinh tronh hoạt động thương mại nếu trước hoặc sau khi xảy ra  <br /> tranh chấp các bên có thỏa thuận trọng tài. Tuy nhiên, cũng có trường hợp thỏa thuận  <br /> trọng tài nhưng thỏa thuận bị  vô hiệu theo Điều 10 của Pháp lệnh trọng tài thương  <br /> mại, có quyết định của Tòa án hủy quyết định của trọng tài (nếu các bên không có <br /> thỏa thuận khác thì Tòa án vẫn thụ lý giải quyết).<br />       Thứ  ba. thủ  tục khởi kiện chỉ  được khởi kiện đối với những việc còn thời  <br /> hiệu khởi kiện. Việc xác định thời hiệu khởi kiện đối với các tranh chấp kinh tế có ý  <br /> nghĩa quan trọng để Tòa án thụ lý giải quyết hay không. Thời hiệu khởi kiện vụ án <br /> kinh tế là 06 tháng kể từ ngày phát sinh tranh chấp, trừ trường hợp pháp luật có quy <br /> định khác. Ngoài ra trong một số trường hợp luật chuyên ngành có quy định thời hiệu <br /> khởi kiện riêng " thời hiệu tố tụng áp dụng cho tất cả các hành vi thương mại là 02 <br /> năm kể từ thời điểm phát sinh quyền khiếu nại" (Điêu 242 của Luật Thương mại).<br /> 50<br />       Thứ  tư, chủ  thể  khởi kiện chỉ  được khởi kiện những việc trước đó Tòa án <br /> chưa giải quyết bằng bản án hay quyết định có hiệu lực của Tòa án hay của cơ quan  <br /> có thẩm quyền khác.<br /> Việc   giải   quyết   các   tranh   chấp   kinh   tế   thường   thông   qua   các   hình   thức <br /> thương lượng, hòa giải, trọng tài hoặc Tòa án. Trong trường hợp vụ  án kinh tế  đã  <br /> được gải quyết bằng quyết định, bản án của Tòa án hoặc quyết định trọng tài đã có  <br /> hiệu lực pháp luật thì Tòa án không thụ lý giải quyết nữa mà trả lại đơn cho đương  <br /> sự theo khoản 03 Điều 32 của Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án kinh tế. <br /> Sau khi nghiên cứu đơn kiện và các chứng cứ  do nguyên đơn cung cấp thấy  <br /> đủ các điều kiện nêu trên và vụ án thuộc thẩm quyền của Tòa án cấp mình thì thông  <br /> báo ngay cho nguyên đơn biết. Trong thời hạn 07 ngày kể từ  ngày nhận được thông  <br /> báo nguyên đơn phải nộp tiền tạm ứng án phí theo quy định của pháp luật và Tòa án  <br /> vào sổ thụ lý vụ án kể từ ngày nguyên đơn xuất trình chứng cứ về việc nộp tiền tạm  <br /> ứng án phí.<br /> 2. Những bất cập của pháp luật về thụ lý vụ án kinh tế và giải pháp.<br /> Điều 33 của Pháp lệnh thủ  tục giải quyết các vụ  án kinh tế  quy định " Nếu <br /> Tòa án xét  thấy vụ  án thuộc thẩm  quyền của mình thì phải thông báo ngay cho <br /> nguyên đơn biết". Thời gian từ khi Tòa án nhận đơn khởi kiện đến khi thông báo cho  <br /> nguyên đơn biết được xác định là bao nhiêu được hiểu một cách trừu tượng "thông  <br /> báo ngay"  nên dẫn đến việc kéo dài việc xem xét đơn khởi kiện và thụ  lý vụ  án. <br /> Theo pháp luật hiện hành thì thụ  lý vụ  án kinh tế, dân sự, lao động được quy định <br /> trong ba pháp lệnh khác nhau. Theo Điều 37 của Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ <br /> án dân sự  thì trong thời hạn  một tháng  hoặc tối đa là  hai tháng kể  từ  ngày Tòa án <br /> nhận đơn, đương sự  phải nộp tạm  ứng án phí thì Tòa án không thụ  lý vụ  án. Việc  <br /> thụ lý vụ án lao động theo Điều 35 của Pháp lệnh thủ tục giải quyết các tranh chấp  <br /> lao động năm 1996 thì thời hạn bảy ngày kể từ  ngày nộp đơn nguyên đơn phải nộp <br /> tiền tạm ứng án phí. Như vậy, thời hạn và thời điểm tiến hành thủ  tục thụ  lý vụ án <br /> không thống nhất mà không thể  lý giải được các quy định này dựa trên cơ  sở  khoa  <br /> học nào. Đối với vụ án kinh tế thời hạn nộp tạm ứng án phí là một hoặc hai tháng kể <br /> từ ngày nhận đơn. Theo chúng tôi khi xây dựng Bộ luật tố tụng dân sự nên quy định <br /> về thụ lý vụ án kinh tế, lao động, dân sự thống nhất về thời điểm:  người khởi kiện  <br /> phải nộp tiền tạm  ứng án phí trong thời hạn hai mươi ngày kể  từ  ngày nhận được  <br /> giấy báo của Tòa án về việc nộp tiền tạm ứng án phí.<br /> Trong trường hợp không đủ điều kiện thụ  lý thì Tòa án trả  lại đơn kiện cho  <br /> người khởi kiện. Điều 32 của Pháp lệnh quy định việc trả lại đơn kiện: Người khởi  <br /> kiện không có quyền khởi kiện, thời hiệu khởi kiện đã hết, sự  việc đã được giải <br /> 51<br /> quyết bằng bản án hoặc quyết định đã có hiệu lực pháp luật của cơ quan Nhà nước <br /> có thẩm quyền.Khi trả lại đơn kiện thẩm phán có phải ra một quyết định về việc trả <br /> lại đơn kiện hay không. Pháp luật hiện hành mới chỉ quy định những căn cứ mà chưa  <br /> quy định trình tự  thủ  tục trả  lại đơn kiện. Trong thực tế  nhiều trường hợp do nhận  <br /> thức khác nhau về điều kiện thụ lý (như Tòa án cho rằng đã hết thời hiệu khởi kiện, <br /> người khởi kiện lại chứng minh rằng còn thời hiệu khởi kiện và việc trả  lại đơn <br /> kiện không có cơ  sở), người khởi kiện không thể  khiếu nại việc không thụ  lý của  <br /> Tòa án vì không có văn bản. Vấn đề này hiện nay có ý kiến cho rằng Tòa án phải ra  <br /> quyết định thụ  lý vụ  án hoặc quyết định không thụ  lý vụ  án và trả  lại đơn kiện. <br /> Trong trường hợp này người khởi kiện có quyền khiếu nại quyết định không thụ  lý <br /> của Tòa án. Theo chúng tôi để  bảo vệ  quyền và lợi ích hợp pháp của người khởi  <br /> kiện thì Tòa án khi trả lại đơn khởi kiện không qua văn bản trả lại đơn kiện (chẳng  <br /> hạn thông báo về việc trả lại đơn kiện) trong đó có nêu rõ lý do. Trong trường hợp  <br /> người khởi kiện không thống nhất với văn bản trả  lại đơn khởi kiện do thẩm phán <br /> ký có quyền khiếu nại với chánh án Tòa án có thẩm quyền. Nếu theo quan điểm  <br /> thẩm phán ra quyết định không thụ lý vụ án kinh tế là chưa phù hợp vì từ  thời điểm <br /> thụ  lý vụ án mới xác định trách nhiệm của Tòa án trong việc giải quyết vụ án và ra  <br /> các quyết định theo pháp luật tố  tụng, thẩm phán không thể  ra các quyết định trước  <br /> khi thụ lý vụ án.<br /> Trong các quy định của pháp luật phải xác định rõ thời gian mà không nên quy  <br /> định chung chung "thông báo ngay" dẫn đến việc áp dụng không thống nhất. Trên  <br /> thực tế  có những vụ án thời hạn một tuần kể từ ngày nộp đơn đã có thông báo nộp <br /> tạm  ứng án phí, ngược lại có những vụ  án nguyên đơn nộp đơn một vài tháng mà <br /> không được thông báo. Do vậy, đối với các vụ án dân sự, kinh tế, lao động nói chung <br /> và án kinh tế  nói riêng liên quan đến lợi ích của các chủ  thể  nên cần xác định thời  <br /> gian xem xét đơn khởi kiện cụ  thể. Hiện nay trong dự thảo Bộ luật tố tụng dân sự <br /> (lần thứ  11) tại Điều 172 vẫn giữ  nguyên quy định của các pháp lệnh là "Tòa án  <br /> thông báo ngay cho người khởi kiện" là chưa hợp lý. Đối với quy định này theo chúng <br /> tôi có thể  quy định theo hướng: Trong thời hạn 20 ngày kể  từ  ngày nhận được đơn <br /> khởi kiện Tòa án phải thông báo cho người khởi kiện biết để  làm thủ  tục nộp tiền <br /> tạm ứng án phí.<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1. Các văn bản pháp luật về tố tụng dân sự, kinh tế, lao động, hành chính và thi  <br /> hành án, nxb Chính trị Quốc gia Hà Nội (2001).<br /> <br /> <br /> <br /> 52<br />  2. Phạm  Thanh Phấn,  Nguyễn Huy  Anh.  Những nội  dung cơ  bản  trong Luật  <br /> Thương mại nước CHXHCN Việt Nam, nxb  Đồng Nai (1997).<br /> 3. Phan Hữu Thư.  Xây dựng Bộ  luật tố  tụng dân sự. Những vấn đề  lý luận và  <br /> thực tiễn. NXB Chính trị Quốc gia Hà Nội  (2001).<br /> 4. Ủy ban thường vụ Quốc hội. Pháp lệnh trọng tài thương mại năm (2003).<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> <br /> Thụ lý vụ án kinh tế là công việc dầu tiên của Tòa án, là bước mở đầu của quá trình  <br /> tố  tụng. Tuy nhiên, các quy định của pháp luật hiện hành về  thụ  lý vụ  án kinh tế  còn khái  <br /> quát, nhiều điểm bất hợp lý. Trong bài viết này chúng tôi phân tích các quy định của pháp  <br /> luật, những bất cập và đưa ra những giải pháp về  thụ  lý vụ  án kinh tế  trong quá trình xây  <br /> dựng Bộ luật tố tụng dân sự.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 53<br />  THE ENROLMENT OF ECONOMIC CASE ­  THE DRAWBACKS<br /> AND SOLUTIONS TO PERFECT<br />                                                                                                               Doan  Duc Luong<br />                                                               College of  Sciences, Hue University<br /> SUMMARY<br /> The enrolment of economic case is first activity of the Court and it is also the first step  <br /> of legal procedure.The legal provisions of the enrolment of economic case, however, are quite  <br /> general and some of  them are irritional. In this writing, we would like to analyse the current  <br /> legal provisions, their drawbacks and propose the solutions to perfect them in the process of  <br /> building the Vietnamese Civil Procedure Code.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 54<br />