Thử nghiệm vận dụng chu trình Kolb vào dạy học môn Thiên văn học đại cương tại trường Đại học Sài Gòn

TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 25 - Thaùng 12/2014<br /> <br /> <br /> THỬ NGHIỆM VẬN DỤNG CHU TRÌNH KOLB<br /> VÀO DẠY HỌC MÔN THIÊN VĂN HỌC ĐẠI CƯƠNG TẠI<br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC SÀI GÒN<br /> <br /> VÕ THÀNH LÂM(*)<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Thiên văn học là ngành khoa học nghiên cứu chuyển động của các thiên thể, bản chất<br /> và sự tiến hóa của vật chất trong vũ trụ. Vì thế, dạy Thiên văn học cần thiết phải có<br /> phương tiện hỗ trợ dạy học hiện đại cùng với phương pháp, mô hình dạy học thích hợp.<br /> Đề tài này được thực hiện nhằm giới thiệu chu trình Kolb trong phương pháp dạy học<br /> hiện đại và cách thức áp dụng nó thông qua việc xây dựng các bài giảng tiêu biểu trong<br /> môn Thiên văn học đại cương.<br /> Chúng tôi nhận ra rằng, bài giảng nào có vận dụng chu trình Kolb theo đúng trình tự<br /> của chu trình (Kinh nghiệm-Tư duy-Học-Áp dụng) đã làm tăng sự logic tư duy, sự khai<br /> thác tư duy, sự chủ động của SV, từ đó tăng hiệu quả tiếp thu của SV, hiệu quả bài giảng<br /> của thầy cũng được nâng cao hơn so với khi không dùng chu trình Kolb.<br /> Từ khóa: chu trình Kolb, phương pháp dạy học hiện đại<br /> <br /> ABSTRACT<br /> Astronomy concerns the motions of celestial bodies, and the nature and evolution of<br /> matter in the Universe. Hence, it is necessary that modern study means and appropriate<br /> teaching models are applied.<br /> This subject is implemented to introduce about Kolb cycle in modern Teaching and<br /> Learning method, and about how to use it through typical lectures in general astronomy.<br /> We realized that, the lecture applied with Kolb cycle and the correct order of Kolb<br /> cycle (Experiences-Reflection-Learn-Application) has intensified logical thoughts, thought<br /> analysis, students’ proactiveness, and thus promote the efficacy of study. The efficacy of<br /> teaching is also increased in comparison with the teaching without Kolb cycle application.<br /> Keywords: Kolb cycle, modern Teaching and Learning method<br /> <br /> 1. GIỚI THIỆU TÓM TẮT CHU TRÌNH theory - ELT), lý thuyết này được xem như<br /> KOLB(*) một mô hình học tập trải nghiệm<br /> David Kolb là Giáo sư về Phát triển tổ (Experiential Learning Model - ELM) hay<br /> chức tại trường Đại học CaseWestern một chu trình - chu trình Kolb.<br /> Reserve, Cleveland, Ohio (Hoa kỳ). Năm 1.1. Chu trình Kolb<br /> 1984, ông đề xuất lý thuyết học tập dựa Chu trình Kolb gồm 4 quá trình cơ bản<br /> trên kinh nghiệm (Experiential learning theo thứ tự nhất định được mô tả khái quát<br /> như sơ đồ dưới đây:<br /> (*)<br /> TS, Trường Đại học Sài Gòn<br /> <br /> 36<br />  Ở góc độ nghiên cứu của mình, chúng  Thầy hướng dẫn SV suy nghĩ, thảo<br /> tôi sẽ cụ thể hóa việc áp dụng, vận dụng luận, hoặc làm TN giải quyết vấn đề:<br /> chu trình Kolb theo các nội dung chính Đây là quá trình: Tư duy (Reflection)<br /> dưới đây.  Trò tự đọc tài liệu, SGK tại chỗ để rút<br /> Trong quá trình thực hiện một bài ra kết luận bài học dưới sự định hướng<br /> giảng, nếu ta tiến hành theo phương thức của thầy.<br /> Đây là quá trình: Học (Learn)<br /> và các bước như sau :<br />  Thầy đặt câu hỏi (hoặc TN) mới và<br />  Với kiến thức, kinh nghiệm đã có của yêu cầu SV áp dụng kiến thức vừa học<br /> sinh viên (SV), Thầy giáo nêu vấn đề để giải quyết.<br /> của bài học mới hoặc làm thí nghiệm Đây là quá trình: Áp dụng (Apply)<br /> (TN) đối với môn Vật lý, Hóa, Sinh.<br /> Đây là quá trình: Làm (Experience or<br /> Do)<br /> <br /> Các quá trình trên là một chuổi liên tiếp nhau:<br /> <br /> Nên ta cũng có thể xem như một chu trình<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 37<br />  - Quá trình 1: Kinh nghiệm (Experiment nghiệm được chuyển đổi thành “tri thức”.<br /> or Do) Trong quá trình này, các kinh nghiệm được<br /> Người học với kiến thức sẵn có hoặc nâng cao, phát triển và kết quả là người<br /> đã đọc tài liệu về chủ đề đang học tập, hoặc học đã học được vấn đề đặt ra hoặc thực<br /> đã làm thử theo hướng dẫn của một số bài hiện được kế hoạch cho các hoạt động tiếp<br /> giới thiệu về chủ đề cần học. Do đó sẽ tạo theo trong thời gian tới.<br /> ra một số kinh nghiệm nhất định cho người - Quá trình 4: Thử nghiệm (hay áp<br /> học. Theo chu trình Kolb, đó mới chỉ là sự dụng- Apply)<br /> bắt đầu. Ở quá trình 3, người học đã có kết luận<br /> - Quá trình 2: Tư duy (Reflection or được rút ra từ thực tiễn, bài học, thí<br /> Review) nghiệm,... Kết luận này sẽ đưa vào thực<br /> Quá trình tư duy hay quan sát có suy tiễn để kiểm nghiệm xem có đúng hay<br /> tưởng (Reflective Observation) là quá trình không, hoặc áp dụng kết luận đó vào thực<br /> mà người học từ kinh nghiệm sẵn có, tự suy tiễn mới thông qua việc áp dụng giải bài<br /> tưởng để xem vấn đề đặt ra đúng hay sai. tập, làm thí nghiệm mới trên cơ sở kiến<br /> Từ đó, họ rút ra được bài học bước đầu, học thức thu được từ quá trình 3.<br /> cái vừa tìm, cái mới, định hướng mới cho 1.2. Sự vận hành và biến hóa của chu<br /> việc học tập tiếp theo hiệu quả hơn. trình Kolb<br /> - Quá trình 3: Học (Learn) Chu trình Kolb là phong phú, đa dạng<br /> Tiếp sau quá trình 2, người học khái và có hướng mở. Dưới đây là một vài sự<br /> quát hóa các kinh nghiệm vừa tiếp thu. Quá vận hành và biến hóa của chu trình Kolb<br /> trình 3 là giai đoạn quan trọng để các kinh<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Một tiết dạy, hay một đợt tập huấn 1.3. Những ưu điểm của chu trình<br /> ngắn hạn hoặc một bài thực hành thí Kolb<br /> nghiệm ngắn: Bắt đầu từ kinh nghiệm, đến Ưu điểm 1: Các quá trình có thể có sự<br /> tư duy, đến học, đến áp dụng rồi chấm dứt vận hành riêng tùy vào môn học mà người<br /> chu trình. ta chú trọng quá trình nào trong 4 quá trình<br /> Hoặc tiết dạy nhiều nội dung hoặc một để khai thác kỹ hơn.<br /> bài thực hành thí nghiệm lớn: Bắt đầu từ Đồng thời với sự vận động của chu<br /> kinh nghiệm, đến tư duy, đến học, đến áp trình còn có sự vận động riêng của từng<br /> dụng rồi tiếp tục chu trình lần thứ hai. quá trình theo trình tự chu trình.<br /> <br /> 38<br />  Sự vận động của các quá trình trong chu trình Kolb<br /> <br /> <br /> Ưu điểm 2: Chu trình Kolb có thể linh các môn Vật lý đại cương, Cơ lý thuyết, …<br /> động theo kiểu xoáy trôn ốc tùy vào môn - Cần nhiều hình ảnh minh họa: hình<br /> học, khóa học theo cách một lần hay nhiều tĩnh, động, mô phỏng thông qua sử dụng<br /> lần đĩa CD, DVD, video, internet, máy vi tính,<br /> Ưu điểm 3: Ưu điểm của từng quá projector…<br /> trình, trong đó quá trình Tư duy - Môn thiên văn nghiên cứu về tự<br /> (Reflection) hầu hết được chú trọng trong nhiên về vật chất, thiên thể và sự vận hành<br /> giảng dạy các môn khoa học (science) tại biến hóa của hệ Mặt trời, các sao, thiên hà<br /> các nước tân tiến Anh, Mỹ,…. và vũ trụ. Vì thế học và tìm hiểu thiên văn<br /> Chu trình được sử dụng cho cả thầy lẫn giúp ta hiểu biết nhiều hơn những khám<br /> trò. Đối với thầy, vận dụng chu trình cho phá mới về tự nhiên, không gian vũ trụ.<br /> việc thiết kế bài giảng, tập huấn ngắn hạn, - Là thú vị, vì một số chương có bài<br /> trung hạn, khóa học chuyên đề,…; đối với tập, kiến thức người học càng được củng<br /> trò, chu trình hỗ trợ cho việc lên kế hoạch cố minh họa cho những môn học khác; SV<br /> chương trình học của mình. có thể đóng vai của người làm công tác<br /> Kolb cũng chỉ ra rằng, trình tự các quá thiên văn để tính toán, suy đoán, dự đoán<br /> trình trong chu trình là cần thiết, nhưng về quá khứ hiện tại và tương lai.<br /> không nhất thiết phải bắt đầu từ một quá 2.2. Đặc điểm của sinh viên<br /> trình nào nhất định. - Sinh viên hiếu động, ham tìm hiểu,<br /> 2. KHẢ NĂNG VẬN DỤNG CHU thích sưu tầm về tự nhiên, thiên văn, vũ trụ.<br /> TRÌNH KOLB VÀO MÔN THIÊN VĂN - Sinh viên có thể tự sưu tầm các tài<br /> HỌC ĐẠI CƯƠNG TẠI TRƯỜNG ĐẠI liệu sách giáo khoa, tài liệu kỹ thuật số,<br /> HỌC SÀI GÒN mạng internet…<br /> 2.1. Đặc điểm của việc dạy và học - Sinh viên có thể đọc và tham khảo<br /> môn Thiên văn học đại cương được tài liệu bằng tiếng Anh nếu có sự<br /> - Cần điều kiện tiên quyết: Học trước hướng dẫn và cung cấp thuật ngữ chuyên<br /> <br /> <br /> 39<br /> ngành thích hợp. 3.2. Vận dụng chu trình Kolb thông<br /> 2.3. Điều kiện về cơ sở vật chất qua các seminar của sinh viên<br /> Trường Đại học Sài Gòn có đủ máy Cho sinh viên phân nhóm, tự soạn, tự<br /> chiếu projector, âm thanh ở các phòng học, thuyết trình, nhằm mục đích thực hiện chu<br /> và Wi-Fi. kỳ 2 của chu trình Kolb (chu kỳ 1 Thầy<br /> 3. PHƯƠNG ÁN VẬN DỤNG CHU dạy, vận dụng Kolb ở 2 điểm: trình tự, và<br /> TRÌNH KOLB VÀO MÔN THIÊN VĂN sự vận động của quá trình tư duy,...Chu kỳ<br /> HỌC ĐẠI CƯƠNG TẠI TRƯỜNG ĐẠI 2: Trò seminar-thực hiện vòng 2 theo trình<br /> HỌC SÀI GÒN tự đó nhưng khối lượng kiến thức cao,<br /> 3.1. Vận dụng chu trình Kolb trong nhiều hơn)<br /> các bài dạy môn Thiên văn học đại cương - Mục đích:<br /> - Chúng tôi thực hiện bài giảng theo + Thầy dạy theo chu trình Kolb, sinh<br /> chủ đề của các chương trong giáo trình viên học. Kết quả: Sinh viên hiểu chu trình<br /> Thiên văn học đại cương hiện hành, bao Kolb, thông qua thực hiện các nhiệm vụ<br /> gồm: Sao Chổi, Hệ Mặt trời, Thiên hà, vũ theo chu trình Kolb, sinh viên hiểu tốt bài<br /> trụ học,... giảng.<br /> - Đối tượng: SV đại học chính quy + Sinh viên tự mình thực hiện các<br /> ngành SP Vật Lý. nhiệm vụ theo chu trình Kolb trong<br /> - Phương tiện sử dụng: Máy vi tính, đĩa seminar<br /> CD, VCD, DVD, đèn chiếu projector, bảng + Cả chu kỳ 1,2 liền kề nhau trong 1<br /> trắng ghi thẳng trên màn hình đang chiếu, môn học đã nói lên tính tích cực, “biến<br /> phiếu. hóa” của chu trình Kolb vì chu kỳ 2 sẽ<br /> - Cách thức vận dụng chu trình Kolb nâng cao hơn về số lượng, khối lượng kiến<br /> trong các bài giảng: thức cho người học.<br /> Bước 1: Chiếu hình tĩnh, động của bài - Các chủ đề sinh viên thực hiện<br /> giảng cho sinh viên xem (Từ kiến thức sẵn seminar:<br /> có, SV quan sát, nhận định: Thực hiện quá Dưới đây là một trong số các chủ đề do<br /> trình 1- Kinh nghiệm) nhóm SV chọn hoặc tự lập chủ đề theo đề<br /> Bước 2: Đặt vấn đề, yêu cầu của bài cương môn học và giáo trình hiện hành<br /> giảng, SV trao đổi thảo luận nhóm để tìm + Sao- Mặt Trời<br /> câu trả lời đúng nhất (Thực hiện quá trình + Thiên cầu- Nhật động<br /> 2- Tư duy) + Lượng giác cầu<br /> Bước 3: Chiếu hình bổ sung hoặc cho + Quy luật chuyển động của các thiên<br /> đọc tài liệu nhanh tại chỗ, thu phiếu trả lời thể<br /> của SV. Thầy gợi ý và định hướng cho SV + Bốn mùa- Thời gian – Lịch<br /> tìm được kết quả (kiến thức) đúng nhất của - Tiến trình thực hiện chu trình Kolb<br /> nội dung bài giảng (Thực hiện quá trình 3- theo chủ đề:<br /> Học) +Chu kỳ 1: Thầy thuyết giảng có vận<br /> Bước 4: Thầy cho SV làm bài tập định dụng chu trình Kolb 4 quá trình.<br /> tính, định lượng áp dụng nội dung vừa học +Chu kỳ 2: Trò seminar theo trình tự:<br /> (Thực hiện quá trình 4- Áp dụng) o Quá trình 1: SV thuyết trình (20<br /> phút)<br /> <br /> 40<br />  o Quá trình 2: Thầy và bạn học đặt o Quá trình 4: Nhóm vận dụng kiến<br /> câu hỏi cho nhóm thuyết trình, thảo luận, thức để giải thích và giải bài tập định tính,<br /> trả lời có định hướng của thầy. định lượng. Thầy bổ sung kết luận cho<br /> o Quá trình 3: SV hệ thống các kiến hoàn chỉnh.<br /> thức chính của bài thông qua các câu trả Hai chu kỳ trên, được mô tả bằng sơ đồ<br /> lời, nêu bật nội dung chính và minh chứng dưới đây: Màu đen (đứt nét) là chu kỳ 1,<br /> các nội dung, công thức tính toán nếu có. màu đỏ (liền nét) là chu kỳ 2.<br /> Đây là quá trình học của cả tập thể lớp.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Chu trình Kolb 2 chu kỳ<br /> <br /> 3.3. Kết quả đạt được cao hơn. Trong chu trình đó vai trò của<br /> Thầy giảng ít, sử dụng ngôn ngữ hình người học là trung tâm, chủ động khai thác<br /> ảnh gây hứng thú cho SV (quá trình kinh khả năng tư duy của mình đúng logic, đúng<br /> nghiệm) và nêu vấn đề đã giúp SV phát hướng hơn, vì thế khả năng Học- Hành của<br /> huy được tính tích cực học tập, chủ động người học được tự phát huy cao nhất có<br /> chiếm lĩnh kiến thức (quá trình tư duy). thể.<br /> Sau quá trình học, SV được áp dụng ngay 4. KẾT LUẬN<br /> và nhờ đó SV tự tin hơn. Các kết quả từ thử nghiệm qua các bài<br /> Sự vận dụng chu trình Kolb đã làm nổi dạy bằng các phương pháp, phương thức<br /> bật thêm tính logic, tính thuyết phục, tính khác nhau có áp dụng chu trình Kolb đã<br /> khoa học, đáp ứng được tương đối trọn vẹn cho thấy bài giảng nào có áp dụng chu<br /> quy trình kế thừa kiến thức sẵn có thông trình Kolb đã làm tăng sự logic tư duy, sự<br /> qua Hành (thí nghiệm, làm,…) rồi suy khai thác tư duy, sự tích cực, chủ động của<br /> nghĩ, tư duy để hiểu và Học một cách chủ SV (vận động của quá trình: Tư duy,…),<br /> động, rồi từ đó người học sẽ vận dụng, áp đồng thời theo đúng trình tự của chu trình<br /> dụng các kiến thức học mới đó hiệu quả (vận động của chu trình: Kinh nghiệm-Tư<br /> hơn và vì thế khả năng chủ động sáng tạo duy-Học-Áp dụng) đã làm tăng tính thuyết<br /> <br /> 41<br /> phục, tăng số lượng, chất lượng tiếp thu theo một cấu trúc mới nhằm làm phong<br /> kiến thức của SV, từ đó tăng hiệu quả tiếp phú hóa, tích cực hóa việc dạy học lấy<br /> thu của SV, hiệu quả bài giảng của Thầy người học làm trung tâm, góp phần cập<br /> cũng được nâng cao hơn so với khi không nhật kiến thức và nâng cao hiệu quả giảng<br /> dùng “Chu trình Kolb”. Kết quả seminar dạy theo hướng đổi mới trong Chỉ thị số 32<br /> của SV đã thêm một bằng chứng khác về của Bộ GD và ĐT năm 2006 và Nghị quyết<br /> tính hiệu quả của vận dụng chu trình, đó là Đại hội Đảng XI.<br /> SV học chu trình, hiểu và áp dụng được Chu trình Kolb có thể vận dụng cho<br /> chu trình. một số môn học thuộc lĩnh vực khoa học tự<br /> Trên quan điểm tiếp thu và duy trì nhiên, khoa học xã hội ở các cấp học khác<br /> những cái hay của phương pháp dạy học nhau. Việc vận dụng chu trình Kolb phù<br /> truyền thống, đồng thời kết hợp với hợp ở trường đại học sẽ góp phần nâng cao<br /> phương tiện dạy học thông thường, hiện hiệu quả hoạt động nghề nghiệp của giảng<br /> đại, cùng với việc vận dụng chu trình Kolb viên theo học chế tín chỉ hiện nay.<br /> <br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> Tiếng Việt<br /> 1. Jacques Delors (20030, Học tập - Một kho báu tiềm ẩn, Nxb Giáo Dục.<br /> 2. Trần Bá Hoành cùng nhóm tác giả (2002), Áp dụng dạy và học tích cực trong môn Vật<br /> lý, Nxb ĐHSP HN.<br /> 3. Wilbert J. McKeachie (2002), Những thủ thuật trong dạy học, nguồn tài liệu Dự án<br /> Việt, Bỉ.<br /> Tiếng Anh<br /> 4. Geoffrey Petty (1998), Teaching Today, Stanley Thornes Ltd- United Kingdom.<br /> 5. Katy Salisbury (2003), Vietnam Subject Specialist Trainer Training Course,<br /> University of St Mark & St John, Erriford Road- Plymouth Devon, PL8 8BH,<br /> England.<br /> 6. Kolb, D. A. (1984), Experiential Learning, London: Prentice Hall.<br /> 7. Kolb D. (2011), Experiential learning: experience as the source of learning<br /> and development. Prentice Hall. 2011.<br /> Internet<br /> 8. en.wikipedia.org/wiki/David_A._Kolb<br /> 9. www.academia.edu/4173058/Kolb<br /> 10. www.learning-theories.com/experiential-learning-kolb.html.<br /> *Ngày nhận bài: 3/10/2014. Biên tập xong: 1/12/2014. Duyệt đăng: 6/12/2014<br /> <br /> 42<br />