Thu thập và đánh giá nguồn gen cam sen (Citrus reticulata Blanco) tại một số vùng trung du miền núi phía Bắc

Chia sẻ: Leon Leon | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:7

Thêm vào BST

Báo xấu

60
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trong giai đoạn 2004-2006, tổng cộng 61 accessions Citrus từ một số vùng trung du và miền núi phía Bắc khu vực Phú Thọ, Yên Bái và tỉnh hagiang đã được thu thập và phân loại của Swingle, 1967. Có được 21 giống thuộc 7 loài như Citrus reticulata, Citrus sinensis, Citrus grandis, Citrus paradisi, Citrus thuốc, Citrus limonia và C. aurantifolia đã xác định. Đây là những tốt Citrus vật liệu di truyền cho các chương trình nhân giống cam quýt. Kết quả của hình thái và dấu vân tay đặc tính cho thấy trong số 20 Cẩm accessions Sen của Citrus reticulata có sự...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Thu thập và đánh giá nguồn gen cam sen (Citrus reticulata Blanco) tại một số vùng trung du miền núi phía Bắc

THU TH P VÀ ĐÁNH GIÁ NGU N GEN CAM SEN (Citrus reticulata Blanco) T I M T S VÙNG TRUNG DU MI N NÚI PHÍA B C Nguy n ình Tu 1, Nguy n Th Ng c Hu 2 Summary Result of collection and characterization for “cam Sen” (Citrus reticulata Blanco) genetic resources in some orthern midlands and mountainous areas During 2004-2006, total of 61 Citrus accessions from some Northern midlands and mountainous areas of Phutho, Yenbai and Hagiang provinces were collected and classified by Swingle, 1967. There were 21 cultivars belong to 7 species as Citrus reticulata, Citrus sinensis, Citrus grandis, Citrus paradisi, Citrus medica, Citrus limonia and C. aurantifolia to have identified. These are the good Citrus genetic material for the Citrus breeding programme. Results of morphological and fingerprinting characterization showed that among 20 Cam Sen accessions of Citrus reticulata there is genetic difference and the eco-geografical condition has effected to the morphological characteristics of “cam Sen” accessions. Keywords: Citrus sp., collection, characterization, genetic diversity, Northern Vietnam. nhiên, cũng như các cây tr ng khác, hi n I. TV N nay ngu n gen cây có múi ang b xói mòn Vi t Nam n m vùng ông Nam châu b i nhi u nguyên nhân, c bi t do nh Á, là m t trong nh ng trung tâm phát sinh hư ng b i n n kinh t th trư ng, nông dân c a các loài cây có múi. Vi t Nam, cây ang có xu hư ng xóa b vư n t p tr ng có múi v i các loài như cam (Citrus các cây có s n phNm ng nh t ho c thay sinensis), quýt (Citrus reticulata), bư i th chúng b ng các loài cây nh p n i m i (Citrrus grandis), chanh (Citrus limon, có hi u qu kinh t cao hơn do v y vi c C. arauntifolia),... ư c tr ng h u h t các i u tra, thu th p và ánh giá ngu n gen t nh và là m t trong nh ng cây ăn qu r t cây có múi ph c v lưu gi và khai thác s quen thu c i v i m i t ng l p nhân dân. d ng Vi t N am nói chung và m t s vùng Có nhi u vùng tr ng cam quýt n i ti ng mi n núi phía B c nói riêng, nơi có s a truy n th ng v i nh ng gi ng cam quí như d ng cao ngu n gen cây có múi là c p thi t. cam Xã oài (Ngh An), cam sành Hà Giang, quýt H ng (Yên Bái), quýt Lý Nhân II. V T LI U VÀ PHƯƠN G PHÁP (Hà Nam), quýt an Hà (Vĩnh Phú)... M t N GHIÊN C U s công trình ã công b c a các tác gi tài, ã ti n hành i u tra, thu th p Tr n Th T c (1977), ình Ca (1992) ngu n gen cây có múi t i huy n Yên L p và Hoàng Ng c Thu n (1993) cho th y Vi t t nh Phú Th ; các huy n Yên Bình, Văn Nam có ngu n gen cây có múi khá a d ng, Ch n t nh Yên Bái và huy n B c Quang t nh c bi t là ngu n gen quýt và bư i. Tuy Hà Giang. Phương pháp i u tra, thu th p 1 ThS., Vi n KHKT N ông Lâm nghi p mi n núi phía B c. 2 PGS. TS., Trung tâm Tài nguyên th c v t.
ngu n gen cây có múi theo hư ng d n c a SSR (Simple Sequence Repeat) ngu n gen Vi n Tài nguyên di truy n th c v t qu c t cây có múi t i Trung tâm Tài nguyên th c (IPGRI, 1988). i u tra, thu th p thông tin v t. S li u ư c x lý theo phương pháp theo các câu h i trong phi u i u tra k t h p th ng kê sinh h c tương ng trên các ph n phương pháp i u tra nông thôn có s tham m m EXCEL và N TSYS pc 2.0. gia c a ngư i dân (PRA). Mô t c i m hình thái nông h c c a các m u gi ng cây có III. K T QU VÀ TH O LU N múi b ng phương pháp quan tr c, o m 1. i u tra, thu th p và phân lo i ngu n tr c ti p. Phân lo i loài, gi ng theo khóa gen cây có múi phân lo i c a Swing và Ruce (1967) và tài li u hư ng d n c a IPGRI (1988). Trong 2 năm (2004-2005), ã ti n hành ánh giá a d ng ngu n gen chi Citrus i u tra, thu th p, phân lo i ngu n gen cây có thu th p t i các vùng nghiên c u và phân múi t i các vùng nghiên c u thu c huy n Yên tích m i quan h các m u dòng gi ng cam Bình, Văn Ch n t nh Yên Bái, huy n B c Sen t i vùng nghiên c u b ng phương pháp Quang t nh Hà Giang và huy n Yên L p t nh phân tích các c i m hình thái k t h p Phú Th . K t qu trình bày trong b ng 1. tham kh o k t qu phân tích ch th phân t B ng 1. K t qu thu th p và phân lo i ngu n gen cây có múi t i các vùng nghiên c u S m u STT Tên khoa h c Tên đ a phương Nơi thu th p gi ng I. CITRUS SINENSIS Cam ng t (Cam Yên Bình (01), Văn Ch n (01)-Yên Bái, B c 1. Citrus sinensis Obs 03 chanh) Quang-Hà Giang (01) II. CITRUS RETICULATA Yên L p-Phú Th (01), Yên Bình (01), Văn Ch n 1 Citrus reticulata Blanco Quýt đ 04 (01)- Yên Bái và B c Quang-Hà Giang (01) 2 Citrus reticulata Blanco Quýt vàng 01 B c Quang-Hà Giang Yên Bình (01)-Yên Bái và B c Quang-Hà Giang 3 Citrus reticulata Blanco Quýt đư ng 02 (01) 4 Citrus reticulata Blanco Quýt chum 01 B c Quang-Hà Giang Quýt chum/Cam Yên L p-Phú Th (03), Yên Bình (04), Văn 5 Citrus reticulata Blanco 20 Sen Ch n (10)-Yên Bái và B c Quang-Hà Giang (03) 6 Citrus reticulata Blanco Quýt hôi 01 Yên L p-Phú Th (01) Yên Bình (01), Văn Ch n (01)-Yên Bái và B c 7 Citrus nobilis Cam sành 03 Quang-Hà Giang (01) III. CITRUS GRANDIS Yên L p-Phú Th (01), Văn Ch n (01)-Yên Bái 1 Citrus grandis Obs Bư i chua 03 và B c Quang-Hà Giang (01) Yên Bình (01), Yên Bái và B c Quang-Hà Giang 2 Citrus grandis Obs Bư i đư ng 02 (01) 3 Citrus grandis Obs Bư i đào 02 Yên L p-Phú Th (01), Yên Bình-Yên Bái (01) Bư i đ (Bư i 4 Citrus grandis Obs 02 Yên L p-Phú Th (01), Yên Bình-Yên Bái (01) sơn)
S m u STT Tên khoa h c Tên đ a phương Nơi thu th p gi ng Yên L p-Phú Th (01), Yên Bình (01), Văn 5 Citrus grandis Obs Bư i Pomelo 03 Ch n (01) - Yên Bái Bư i Kh Lĩnh 6 Citrus grandis Obs 02 Yên Bình (01), Văn Ch n (01)-Yên Bái (Bư i ng t) 7 Citrus grandis Obs Bư i Phú Di n 02 Yên L p-Phú Th (01), Yên Bình (01)-Yên Bái IV. CITRUS PARADISI Bư i chùm (bư i 1. Citrus paradisi Obs 01 B c Quang-Hà Giang (01) r ng) V. CITRUS MEDICA 1 Citrus medica Sacc. Ph t th 02 Yên L p-Phú Th (01), Yên Bình (01)- Yên Bái 2 Citrus medica Ethroge Chanh yên 01 B c Quang-Hà Giang (01) VI.CITRUS LIMON Yên L p-Phú Th (01), Yên Bình (01), Văn 1 Citrus limonia Burn Chanh đào 03 Ch n (01)-Yên Bái VII. C ITRUS AURANTIFOLIA 1 Citrus aurantifolia Burn Chanh ta 02 Yên L p-Phú Th (01), Yên Bình (01)-Yên Bái 2 Citrus aurantifolia Chanh ngô 01 B c Quang-Hà Giang (01) T ng s 61 T k t qu b ng 1 cho th y, t ng s C. aurantifolia (chanh ta, chanh ngô) và 61 m u gi ng c a 21 gi ng a phương C. limonia (chanh ào). thu c 7 loài c a chi Citrus ã ư c thu th p Nhóm C. reticulata (Mandarin) bao t các vùng nghiên c u thu c Yên Bái, Hà g m: C. reticulata (Quýt), C. sinensis (cam Giang và Phú Th . Như v y, ngu n gen cây ng t), C. paradisi (bư i chùm). có múi t i 04 vùng nghiên c u khá a d ng c v loài và gi ng g m 3 nhóm loài c a Nhóm C. maxima (Pomelo) hay còn g i chi Citrus là: là nhóm C. grandis (bư i). Nhóm C. medica (Citron) bao g m: ây là ngu n v t li u quí ph c v cho C. medica (ph t th , chanh yên), các chương trình ch n l c gi ng cây ăn qu có múi cho vùng trung du mi n núi phía B c. B ng 2. Qui mô tr ng và phân b các m u gi ng cam Sen t i Văn Ch n th i gian 2005-2006 Di n tích đ t Di n tích tr ng S n lư ng S m u gi ng TT Tên xã t nhiên (ha) cam Sen (ha) năm 2005 (t n) cam Sen/xã 1 Cát Th nh - 11,9 - 1 2 Bình Thu n 5555,3 11 50 1 3 Minh An - 77,1 - 2 4 Nghĩa Tâm 4448,0 211 1200 2 5 Tân Th nh 2989,05 11 68 1 6 Thư ng B ng La 9243,78 42,5 125 1 7 Tr n Phú 1900,31 48 300 2 T ng s 24.136,44 412,5 1.743 10 Ngu n: S li u th ng kê Phòng Kinh t nông nghi p huy n Văn Ch n năm 2006.
T ng s m u cam Sen thu th p t i 04 gi ng. Có hai phương pháp ánh giá a vùng nghiên c u là 20 m u. Trong ó vùng d ng di truy n là: Phương pháp ánh giá Văn Ch n 10 m u chi m 50% t ng s . Năm trên cơ s phân tích các c i m hình thái 2005-2006, t i huy n Văn Ch n t ng s và ánh giá a d ng di truy n m c di n tích tr ng cam Sen hi n nay kho ng phân t , thông qua các ch th phân t (ch 420 ha. Các xã tr ng v i di n tích nhi u, th ng men và ch th ADN). t p trung là: xã Nghĩa Tâm (211 ha), xã Trong tài, chúng tôi áp d ng phương Minh An (77,0 ha), Thư ng B ng La pháp phân tích kho ng cách di truy n b ng (47 ha), Nông trư ng Tr n Phú (48 ha), s th ng kê sinh h c ánh giá s a d ng di di n tích còn l i tr ng theo hình th c quy truy n c a 20 m u gi ng cam Sen ã ánh mô h gia ình r i rác các xã. giá và tuy n ch n t i các vùng nghiên c u, k t h p so sánh v i k t qu phân tích a 2. K t qu ánh giá s a d ng ngu n d ng di truy n t p oàn quýt (Citrus gen c a các m u gi ng cam Sen reticulata B.) t i Trung tâm Tài nguyên K t qu ánh giá a d ng di truy n và th c v t. Danh sách, ngu n g c các m u phân nhóm theo kho ng cách di truy n dòng cam Sen tham gia phân tích a d ng ngu n v t li u kh i u s ư c s d ng di truy n trình bày b ng 3. hi u qu trong các chương trình ch n t o B ng 3. gu n g c các m u gi ng cam Sen trong phân tích a d ng di truy n TT M u gi ng Ngu n g c TT M u gi ng Ngu n g c 1 CS1 Yên L p, Phú Th 11 CS11 Văn Ch n, Yên Bái 2 CS2 Yên L p, Phú Th 12 CS12 Văn Ch n, Yên Bái 3 CS3 Yên L p, Phú Th 13 CS13 Văn Ch n, Yên Bái 4 CS4 Yên Bình Yên Bái 14 CS14 Văn Ch n, Yên Bái 5 CS5 Yên Bình, Yên Bái 15 CS15 Văn Ch n, Yên Bái 6 CS6 Yên Bình, Yên Bái 16 CS16 Văn Ch n, Yên Bái 7 CS7 Yên Bình, Yên Bái 17 CS17 Văn Ch n, Yên Bái 8 CS8 B c Quang, Hà Giang 18 CS18 Văn Ch n, Yên Bái 9 CS9 B c Quang, Hà Giang 19 CS19 Văn Ch n, Yên Bái 10 CS10 B c Quang, Hà Giang 20 CS20 Văn Ch n, Yên Bái T ng s 73 c i m hình thái nông nhóm ho c gi a các gi ng trong nhóm h u h c c a các m u cam Sen ã ư c mô t , h t là các tính tr ng s lư ng, qui nh b i ánh giá theo bi u m u chuNn c a IPGRI. nhi u gen và ch u nh hư ng c a môi Tuy nhiên, chúng tôi ch s d ng 44 c trư ng bên ngoài như chi u cao cây, ư ng i m hình thái chính theo 4 nhóm ch tiêu kính tán cây, kích thư c lá, kh i lư ng qu , c i m hính thái thân, lá, hoa, qu ư c dày cùi, dày v qu , s múi/qu ... ch n l a s d ng vào các mô hình toán Sau khi mã hóa s li u theo phương pháp th ng kê sinh h c phân tích a d ng di c a IPGRI, chúng tôi xác l p cây phân truy n. Khi phân tích s li u h u h t các nhóm a d ng di truy n trên máy vi tính tính tr ng nh tính c a ngu n gen cam Sen b ng chương trình NTSYS pc2.0 t i Trung không khác nhau gi a 20 dòng nghiên c u. tâm Tài nguyên th c v t, Vi n Khoa h c Nh ng tính tr ng có s sai khác gi a các Nông nghi p Vi t Nam.
K t qu phân tích chùm (hình 1) d a nhóm l n các dòng cam Sen thu t i mi n trên h s tương ng di truy n c a 44 tính núi Yên Bái và Hà Giang. tr ng hình thái cho th y rõ nét và tr c quan Trong nhóm th 1 t i h s tương ng m i quan h di truy n gi a các m u gi ng 0,817 l i phân thành 3 nhóm: Nhóm 1.1. cam Sen. 20 m u gi ng cam Sen ư c phân g m 6 m u gi ng có ký hi u CS15, CS16, thành 2 nhóm ng d ng di truy n. Hai CS17, CS18, CS19, CS20 thu th p t i nhóm l n v i các m u gi ng trình bày trong huy n Văn Ch n, t nh Yên Bái. Nhóm 1.2. b ng 3 ư c th hi n như sau: g m 2 m u gi ng thu huy n B c Quang, Nhóm 1 g m 17 m u gi ng cam Sen có t nh Hà Giang. Nhóm 1.3. g m 9 m u s ký hi u t CS4 n CS20 thu th p t i gi ng, trong ó có 8 m u gi ng thu t i 2 t nh Yên Bái và t nh Hà Giang; nhóm th 2 huy n Văn Ch n và huy n Yên Bình, t nh ch g m 3 gi ng thu th p t i huy n Yên Yên Bái và 1 m u gi ng CS9 thu t i B c L p, t nh Phú Th . Như v y nhóm 2 v i 3 Quang, Hà Giang. Gi ng này có s khác dòng cam Sen thu t i vùng trung du t nh bi t kho ng 15% s tính tr ng v i các gi ng Phú Th có kho ng cách di truy n 0,27 v i trong nhóm. Hình 1. Cây di truy n c a 20 m u gi ng theo 44 c i m hình thái v thân, lá, hoa, qu T k t qu phân nhóm cho th y vùng cùng m t nhóm, còn m u M118 thu t i Yên sinh thái ã nh hư ng khá rõ nét n ki u L p, Phú Th n m nhóm khác. Có 3 m u hình c a các m u gi ng cam Sen nghiên gi ng thu ư c t i Yên Bái là cùng m t c u. K t qu này cũng trùng v i k t qu ki u hình bi u hi n c a 1 ki u gen. H s phân tích a d ng di truy n ngu n gen quýt khác bi t di truy n gi a m u gi ng M110 hi n có c a Vi t Nam b ng phân tích ADN v i nhóm 3 m u gi ng M119, M122 và (SSR-Simple Sequence Repeat) do Trung M123 là 0,06, trong khi h s khác bi t di tâm Tài nguyên th c v t ti n hành năm truy n gi a m u gi ng M118 thu t i Phú 2006. Theo ó trên cây sơ quan h di Th v i nhóm m u gi ng thu t i Yên Bái truy n, 4 m u gi ng cam Sen thu ư c t i và B c Quang là 0,11. B c Quang, Hà Giang (1 m u, M110), Yên Xét v quan h di truy n, hai dòng cam Bình, Yên Bái (M119) và Văn Ch n, Yên Sen CS1 và CS2 cùng thu ư c t i Yên Bái (2 m u, M122 và M123) n m trong L p, t nh Phú Th có quan h di truy n g n
nhau nh t v i h s tương ng gi a 2 dòng Hai dòng CS11 và CS12 cũng có h s là 0,9529. Có th nói dòng CS1 và CS2 là tương ng t i 0,9411, hai dòng này u m t dòng, cùng ki u gen, b i vì h u như t t thu ư c t i huy n Văn Ch n, t nh Yên c các tính tr ng u gi ng nhau ch khác Bái, tương ng v i các tính tr ng ánh giá, nhau r t ít chi u dài cánh hoa, chi u dài gi a 2 dòng này ch sai khác v m t s và kh i lư ng qu , mà các tính tr ng s tính tr ng s lư ng v qu như kh i lư ng lư ng này ch u nh hư ng c a môi trư ng qu , ư ng kính và chi u dài qu , nh ng khá l n. Kho ng cách di truy n gi a 2 dòng tính tr ng này u ch u nh hư ng c a i u CS1, CS2 v i dòng CS3 ch là 0,0569. ki n ngo i c nh. B ng 4. Phân nhóm các m u gi ng theo h s tương ng di truy n 0,805 Nhóm Tên m u gi ng S m u Nhóm I 17 I.1 CS15, CS16, CS17, CS18, CS19, CS20 6 I.2 CS8, CS10 2 1.3 CS13, CS14, CS7, CS5, CS12, CS11, CS9, CS6, CS4 9 Nhóm II CS1, CS2, CS3 3
T¹p chÝ khoa häc vµ c«ng nghÖ n«ng nghiÖp ViÖt Nam Trong nhóm 1.1, gi a hai dòng CS17 và CS18 có các c tính gi ng nhau n 90,59%, dòng CS15 có kho ng cách di truy n v i các dòng còn l i trong nhóm là 0,16. Trong nhóm 1.2. phân tích kho ng cách di truy n gi a các nhóm nh hơn cho th y nhánh g m 2 dòng CS5 và CS7 khác bi t 15% v i nhóm 7 gi ng còn l i. IV. K T LU N VÀ N GHN T i 4 vùng nghiên c u thu c 3 t nh Yên Bái, Hà Giang và Phú Th có ngu n gen cây có múi-Citrus khá a d ng c m c loài và gi ng. T ng s 61 m u gi ng thu c 7 loài ã ư c thu th p là ngu n v t li u kh i u t t cho công tác b o t n và ch n t o gi ng cây ăn qu có múi các t nh mi n núi phía B c. i u ki n sinh thái có ý nghĩa v i s a d ng ki u hình c a cùng m t ngu n gen cam Sen. N hóm cam Sen thu ư c t i vùng trung du Phú Th khác bi t v i nhóm thu th p vùng núi Yên Bái và Hà Giang h s khác bi t 0,15; v i nh ng tính tr ng v thân, lá, qu có khác bi t v i các m u khác nhóm. Trên cơ s phân tích a d ng ngu n gen gi ng cam Sen ã thu th p t i các vùng nghiên c u, c n ti p t c ánh giá chi ti t các c i m sinh trư ng phát tri n, năng su t c a các dòng gi ng cam Sen tuy n ch n nh ng cá th có ti m năng m r ng ph c v s n xu t. TÀI LI U THAM KH O 1 ình Ca, 1992. Kh năng và tri n v ng phát tri n cây quýt và m t s cây ăn qu có múi khác vùng B c Quang-Hà Giang, Tr. 36-37. 2 IPGRI, 1988. Descriptors for Citrus sp., Rome, Italy. 3 obumasa ito, 2005. Status Report on genetic resources of Citrus in Asia- Pacific Region, IPGRI, Rome, Italy. 4 Hoàng g c Thu n, 1993. K t qu i u tra m t s gi ng quýt t nh L ng Sơn, K t qu nghiên c u khoa h c c a khoa Tr ng tr t. NXB. Nông nghi p, Hà N i. 5 Tr n Th T c, 1990. Tài nguyên cây ăn qu Vi t Nam, trong “ Tuy n ch n m t s công trình NCKH Nông nghi p (1986-1991), NXB. Nông nghi p, Hà N i. gư i ph n bi n: Tr n Duy Quý 7