Thực trạng phẩm chất trung thực của học sinh trung học phổ thông tại trường phổ thông dân tộc nội trú tỉnh Điện Biên

JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE<br /> Social Science, 2018, Vol. 63, Iss. 2A, pp. 159-166<br /> This paper is available online at http://stdb.hnue.edu.vn<br /> <br /> DOI: 10.18173/2354-1075.2018-0040<br /> <br /> THỰC TRẠNG PHẨM CHẤT TRUNG THỰC<br /> CỦA HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG<br /> TẠI TRƯỜNG PHỔ THÔNG DÂN TỘC NỘI TRÚ TỈNH ĐIỆN BIÊN<br /> Nguyễn Thu Trang<br /> <br /> Viện Nghiên cứu Sư phạm, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội<br /> Tóm tắt. Trung thực là một trong những phẩm chất cần thiết của mỗi công dân trong mọi<br /> xã hội. Bài viết phản ánh thực trạng biểu hiện phẩm chất trung thực của học sinh trung<br /> học phổ thông tại Trường Phổ thông Dân tộc Nội trú tỉnh Điện Biên, làm cơ sở cho những<br /> nghiên cứu sâu rộng hơn về nguyên nhân, các yếu tố ảnh hưởng đến thực trạng đó, nhằm<br /> đưa ra những biện pháp giúp nâng cao phẩm chất trung thực ở học sinh.<br /> Từ khóa: Nhân cách, phẩm chất, phẩm chất nhân cách, trung thực, học sinh trung học<br /> phổ thông.<br /> <br /> 1.<br /> <br /> Mở đầu<br /> <br /> Con người là nguồn lực quan trọng nhất quyết định sự vẻ vang của mỗi quốc gia. Khẳng<br /> định điều đó, trong bức thư đầu tiên gửi tới các thế hệ học sinh, sinh viên, đội ngũ nhà giáo và cán<br /> bộ ngành giáo dục trong ngày khai trường đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa (tháng<br /> 9 năm 1945), Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết: “Non sông Việt Nam có trở nên tươi đẹp hay không,<br /> dân tộc Việt Nam có sánh vai với các cường quốc năm châu được hay không chính là nhờ một<br /> phần lớn ở công học tập của các em”. Cùng với lời căn dặn đã đi sâu vào lòng của biết bao thế hệ<br /> người dân Việt Nam đó, lúc sinh thời Bác Hồ cũng không ít lần nhấn mạnh vai trò của ngành giáo<br /> dục cũng như sứ mệnh quan trọng của thế hệ trẻ trong tiến trình phát triển của nước nhà. Cho đến<br /> nay, vấn đề phát triển nguồn lực con người vẫn luôn là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của<br /> Đảng, Nhà nước và toàn dân. Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng cũng đã<br /> khẳng định rất rõ: “Phát huy nhân tố con người trong mọi lĩnh vực của đời sống xã hội; tập trung<br /> xây dựng con người về đạo đức, nhân cách, lối sống, trí tuệ và năng lực làm việc; xây dựng môi<br /> trường văn hóa lành mạnh” [1].<br /> Mục tiêu chính của giáo dục là hình thành và phát triển nhân cách cho người học. Xã hội<br /> hiện đại mang lại nhiều thuận lợi nhưng cũng đặt ra không ít khó khăn, thách thức đối với công<br /> tác giáo dục đào tạo thế hệ trẻ. Do vậy, có thể khẳng định việc nghiên cứu về phẩm chất nhân cách<br /> học sinh trong bối cảnh xã hội hiện nay là vô cùng cần thiết.<br /> Ngày nhận bài: 2/2/2018. Ngày sửa bài: 4/3/2018. Ngày nhận đăng: 12/3/2018.<br /> Liên hệ: Nguyễn Thu Trang, e-mail: nttrang1201@yahoo.com<br /> <br /> 159<br /> <br /> Nguyễn Thu Trang<br /> <br /> Lứa tuổi học sinh trung học phổ thông (THPT) là giai đoạn cuối cùng của thời kì học sinh.<br /> Ở lứa tuổi này, hầu hết học sinh đều muốn thể hiện cái tôi một cách mạnh mẽ. Các em cho rằng<br /> mình đã là người lớn nên không còn muốn chịu sự kiểm soát của bố mẹ và thầy cô giáo. Một trong<br /> những hệ lụy của đặc điểm này là dễ xuất hiện tình trạng gian dối, thiếu trung thực đối với gia<br /> đình, thầy cô và bạn bè, cũng như không thành thật với chính bản thân mình.<br /> Bài viết chỉ ra thực trạng phẩm chất trung thực của học sinh THPT hiện nay, với mẫu nghiên<br /> cứu là các học sinh và giáo viên Trường Phổ thông Dân tộc Nội trú tỉnh Điện Biên, làm cơ sở đề<br /> xuất các biện pháp giúp nâng cao phẩm chất này ở học sinh.<br /> <br /> 2.<br /> 2.1.<br /> <br /> Nội dung nghiên cứu<br /> Một số khái niệm liên quan đến vấn đề nghiên cứu<br /> <br /> Khái niệm nhân cách: Nhân cách là đề tài bất tận của các nhà khoa học về tâm lí học, xã<br /> hội học, nhân học. . . Có rất nhiều cách định nghĩa khác nhau về nhân cách, tùy theo các cách tiếp<br /> cận. Song tựu chung lại, các tác giả đều có cùng quan điểm rằng nhân cách là một chỉnh thể tâm lí<br /> thống nhất mang tính đặc thù và ổn định. Tính chủ thể của mỗi cá nhân được biểu hiện thông qua<br /> nhân cách của họ. Nhân cách được hình thành và phát triển từ hoạt động và các mối quan hệ xã<br /> hội, tạo nên “ý nghĩa xã hội” của cá nhân [2].<br /> Khái niệm phẩm chất: Phẩm chất được định nghĩa là cái làm nên giá trị của người hay<br /> vật (theo Hoàng Phê và các cộng sự trong “Từ điển Tiếng Việt”) [6] hay bản chất tốt đẹp ở con<br /> người (theo Nguyễn Như Ý và các cộng sự trong “Từ điển Tiếng Việt thông dụng”) [8]. Từ điển<br /> Cambridge định nghĩa phẩm chất là đặc tính, nét đặc trưng của người hoặc sự vật [9]. Cũng tương<br /> tự như vậy, theo cách định nghĩa của từ điển Oxford, phẩm chất là đặc điểm hoặc thuộc tính riêng<br /> được sở hữu bởi người hoặc vật nào đó [10]. Tựu chung lại, có thể hiểu phẩm chất là nét đặc trưng<br /> quy định giá trị của người hay vật. Theo đó, có thể đánh giá, xếp hạng, xác định giá trị của đối<br /> tượng căn cứ vào phẩm chất của đối tượng đó.<br /> Khái niệm phẩm chất nhân cách: Nhân cách là một chỉnh thể thống nhất mà phẩm chất<br /> nhân cách là một khía cạnh biểu hiện trong đó. Từ những khái niệm chung về nhân cách và phẩm<br /> chất như đã nêu ở trên, chúng tôi đề xuất định nghĩa phẩm chất nhân cách là “một hệ thống bao<br /> hàm các đặc điểm đạo đức, thái độ, tình cảm, hành vi ứng xử thể hiện giá trị cá nhân và giá trị xã<br /> hội trong mỗi chủ thể”. Phẩm chất nhân cách chi phối mọi hoạt động và giao tiếp trong đời sống<br /> của cá nhân.<br /> Khái niệm phẩm chất trung thực: Trung thực được hiểu là “ngay thẳng, thật thà, đúng với<br /> sự thật, không làm sai lệch sự thật” [6, 8]. Trung thực giúp con người phản ánh được đúng bản<br /> chất của đối tượng cũng như của chính chủ thể. Bởi lẽ đó, con người không chỉ cần trung thực với<br /> người khác hay với các sự vật, sự kiện mà còn cần thành thực với chính bản thân mình.<br /> <br /> 2.2.<br /> <br /> Kết quả nghiên cứu thực trạng phẩm chất trung thực của học sinh trung<br /> học phổ thông tại trường Phổ thông dân tộc nội trú tỉnh Điện Biên<br /> <br /> Với nội dung nghiên cứu nhằm tìm ra thực trạng biểu hiện phẩm chất trung thực của học<br /> sinh THPT, trong nghiên cứu này chúng tôi chọn địa bàn khảo sát tại Trường Phổ thông Dân tộc<br /> Nội trú tỉnh Điện Biên, với số lượng mẫu nghiên cứu là 119 học sinh (HS) và 41 giáo viên (GV) tại<br /> trường. Bảng 1 mô tả cụ thể số lượng của mẫu nghiên cứu theo từng tiêu chí cụ thể. Các phương<br /> pháp nghiên cứu được sử dụng là: phương pháp nghiên cứu tài liệu, phương pháp điều tra bằng<br /> 160<br /> <br /> Thực trạng phẩm chất trung thực của học sinh trung học phổ thông tại Trường...<br /> <br /> bảng hỏi, phương pháp xử lí số liệu bằng thống kê toán học. Với phương pháp điều tra bằng bảng<br /> hỏi, chúng tôi xây dựng phiếu hỏi dành cho đối tượng học sinh và giáo viên với các câu hỏi được<br /> thiết kế theo thang Likert 4 mức độ với cách quy ước về mức điểm như sau: Chưa bao giờ: 1<br /> điểm; Hiếm khi: 2 điểm; Thỉnh thoảng: 3 điểm; Thường xuyên: 4 điểm. Phương pháp xử lí số liệu<br /> bằng thống kê toán học giúp chúng tôi lượng hóa kết quả của phương pháp điều tra bằng bảng hỏi<br /> bằng phần mềm SPSS; từ đó phát hiện thực trạng phẩm chất trung thực của học sinh thuộc mẫu<br /> nghiên cứu.<br /> <br /> Giới tính<br /> Khối lớp<br /> <br /> Học lực<br /> Nghề nghiệp<br /> mẹ<br /> Nghề nghiệp<br /> bố<br /> <br /> Bảng 1. Vài nét về mẫu nghiên cứu<br /> Học sinh<br /> Số lượng<br /> Tỉ lệ %<br /> Nam<br /> 44<br /> 36,7<br /> Nữ<br /> 66<br /> 55,0<br /> Lớp 10<br /> 35<br /> 29,2<br /> Lớp 11<br /> 36<br /> 30,0<br /> Lớp 12<br /> 38<br /> 31,7<br /> Giỏi<br /> 8<br /> 6,7<br /> Khá<br /> 61<br /> 50,8<br /> Trung bình<br /> 28<br /> 23,3<br /> Yếu<br /> 0<br /> 0<br /> Kém<br /> 0<br /> 0<br /> Công nhân<br /> 3<br /> 2,5<br /> Nông dân<br /> 100<br /> 83,3<br /> Cán bộ công chức, viên chức<br /> 10<br /> 8,3<br /> Công nhân<br /> 3<br /> 2,5<br /> Nông dân<br /> 87<br /> 72,5<br /> Cán bộ công chức, viên chức<br /> 12<br /> 10,0<br /> Lực lượng vũ trang<br /> 4<br /> 3,3<br /> Lao động tự do<br /> 3<br /> 2,5<br /> <br /> Giáo viên<br /> <br /> Tổng số<br /> giáo viên<br /> tham gia<br /> khảo sát<br /> thực trạng:<br /> 41<br /> <br /> 2.2.1. Kết quả thực trạng phẩm chất trung thực của học sinh trung học phổ thông xét theo<br /> các mặt biểu hiện<br /> Bảng 2. Các mặt biểu hiện của phẩm chất trung thực của học sinh trung học phổ thông<br /> Trung thực<br /> Thứ bậc<br /> Điểm trung bình (X) Độ lệch chuẩn<br /> Trung thực với bản thân<br /> 3,41<br /> 0,61<br /> 2<br /> Trung thực với người khác<br /> 3,12<br /> 0,59<br /> 3<br /> Tôn trọng sự thật<br /> 2,80<br /> 0,57<br /> 4<br /> Bảo vệ sự thật<br /> 3,42<br /> 0,65<br /> 1<br /> Kết quả khảo sát thực trạng về phẩm chất trung thực của học sinh THPT thể hiện ở Bảng<br /> 2 cho thấy học sinh THPT trong mẫu nghiên cứu có tần suất biểu hiện về phẩm chất trung thực ở<br /> mức khá trở lên. Trong đó, các biểu hiện bảo vệ sự thật và trung thực với bản thân đạt điểm trung<br /> bình cao nhất (X = 3,42 và 3,41), ứng với mức “thường xuyên”. Sau đó là biểu hiện trung thực với<br /> 161<br /> <br /> Nguyễn Thu Trang<br /> <br /> người khác (X = 3,12) và thấp nhất là biểu hiện tôn trọng sự thật (X = 2,80).<br /> <br /> 2.2.2. Biểu hiện phẩm chất trung thực của học sinh trung học phổ thông<br /> * Phẩm chất trung thực của học sinh trung học phổ thông thể hiện ở khía cạnh trung<br /> thực với bản thân<br /> Bảng 3. Các mặt biểu hiện trung thực với bản thân của học sinh trung học phổ thông<br /> Độ lệch<br /> Điểm trung<br /> Stt<br /> Trung thực với bản thân<br /> Thứ bậc<br /> chuẩn<br /> bình (X)<br /> 1<br /> Giữ vững lập trường của cá nhân<br /> 3,53<br /> 0,76<br /> 1<br /> 2<br /> Thẳng thắn nhận khuyết điểm<br /> 3,47<br /> 0,78<br /> 2<br /> Dám thừa nhận sự yếu kém của<br /> 3<br /> 3,45<br /> 0,77<br /> 3<br /> bản thân<br /> Kết quả về các mặt biểu hiện phẩm chất trung thực của học sinh THPT theo Bảng 3 cho<br /> thấy, những biểu hiện về sự trung thực với chính mình được học sinh thể hiện với tần suất cao (X<br /> dao động từ 3,45 đến 3,53). Biểu hiện “giữ vững lập trường cá nhân” thể hiện sự kiên định, tôn<br /> trọng, trung thực với quan điểm của mình được học sinh thể hiện nhiều nhất (X = 3,53). Bên cạnh<br /> đó, học sinh cũng dám thẳng thắn thừa nhận khuyết điểm và sự yếu kém của bản thân nhờ đó giúp<br /> các em phát triển và hoàn thiện mình hơn.<br /> * Phẩm chất trung thực của học sinh trung học phổ thông thể hiện ở khía cạnh trung<br /> thực với người khác<br /> Bảng 4. Biểu hiện trung thực với người khác của học sinh trung học phổ thông<br /> Độ lệch<br /> Điểm trung<br /> Stt<br /> Trung thực với người khác<br /> Thứ bậc<br /> chuẩn<br /> bình (X)<br /> Không giả vờ thích/đồng ý với ai đó để<br /> 1<br /> 3,09<br /> 0,89<br /> 4<br /> đạt được mục đích của mình<br /> Không đổ lỗi cho người khác về lỗi lầm<br /> 2<br /> 3,11<br /> 0,90<br /> 3<br /> của bản thân<br /> Thẳng thắn chỉ ra những sai sót của<br /> 3<br /> 3,19<br /> 0,75<br /> 2<br /> người khác<br /> Không “lách luật” khi tham gia giao<br /> 4<br /> thông trên đường, đi thi hay đối phó với<br /> 3,20<br /> 0,89<br /> 1<br /> giáo viên<br /> Theo kết quả về biểu hiện trung thực với người khác ở Bảng 4, các học sinh trong mẫu<br /> nghiên cứu thể hiện sự trung thực với người khác chỉ dừng ở mức điểm khá, tương ứng với tần suất<br /> “thi thoảng”. Theo đó, “không lách luật khi tham gia giao thông, khi đi thi hay đối phó với giáo<br /> viên” và “thẳng thắn chỉ ra những sai sót của người khác” được học sinh thực hiện nhiều nhất trong<br /> số các biểu hiện thuộc nhóm trung thực với người khác, song không phải là thường xuyên, với X<br /> = 3,20 và 3,19. Ngoài ra, học sinh không giả vờ thích hoặc đồng ý với người khác để đạt được mục<br /> đích cá nhân và khi mắc khuyết điểm không đổ lỗi cho người khác, vừa thể hiện sự thành thật với<br /> người khác đồng thời cũng là tôn trọng chính bản thân mình.<br /> * Phẩm chất trung thực của học sinh trung học phổ thông thể hiện trên khía cạnh tôn<br /> 162<br /> <br /> Thực trạng phẩm chất trung thực của học sinh trung học phổ thông tại Trường...<br /> <br /> trọng sự thật<br /> <br /> Stt<br /> 1<br /> 2<br /> 3<br /> <br /> Bảng 5. Biểu hiện tôn trọng sự thật của học sinh trung học phổ thông<br /> Độ lệch<br /> Điểm trung<br /> Tôn trọng sự thật<br /> Thứ bậc<br /> chuẩn<br /> bình (X)<br /> Không nói dối<br /> 2,42<br /> 0,82<br /> 3<br /> Không che giấu sự thật<br /> 3,13<br /> 0,97<br /> 1<br /> Thực hiện theo lẽ phải, dù điều đó ảnh<br /> 3,01<br /> 0,94<br /> 2<br /> hưởng tới quyền lợi cá nhân<br /> <br /> Trong nhóm biểu hiện tôn trọng sự thật, việc “không nói dối” ít được học sinh chú trọng<br /> thực hiện, xếp ở thứ bậc cuối cùng của bảng với điểm trung bình ở mức “khiêm tốn” là 2,42. Cùng<br /> nhóm đó là biểu hiện “không che giấu sự thật” (X = 3,13) và “thực hiện theo lẽ phải, dù điều đó<br /> ảnh hưởng tới quyền lợi cá nhân” (X = 3,01) chỉ dừng ở mức thỉnh thoảng thực hiện.<br /> * Phẩm chất trung thực của học sinh trung học phổ thông thể hiện trên khía cạnh dám<br /> đấu tranh bảo vệ sự thật<br /> Bảng 6. Biểu hiện dám đấu tranh bảo vệ sự thật của học sinh trung học phổ thông<br /> Độ lệch<br /> Điểm trung<br /> Stt<br /> Thứ bậc<br /> Dám đấu tranh bảo vệ sự thật<br /> chuẩn<br /> bình (X)<br /> 1<br /> Sẵn sàng đấu tranh vì lẽ phải<br /> 3,53<br /> 0,75<br /> 1<br /> 2<br /> Kiên quyết đấu tranh bảo vệ lẽ phải<br /> 3,49<br /> 0,78<br /> 2<br /> 3<br /> Kiên quyết phản đối sự gian dối<br /> 3,44<br /> 0,74<br /> 3<br /> Phân tích nhóm biểu hiện dám đấu tranh bảo vệ sự thật, thấy được học sinh trong mẫu khảo<br /> sát thực hiện các biểu hiện này ở tần suất cao. Theo đó, các em sẵn sàng và kiên quyết đấu tranh<br /> bảo vệ lẽ phải (X = 3,53 và 3,49), cũng như kiên quyết phản đối sự gian dối (X = 3,44). Số liệu<br /> này cho thấy các học sinh trong mẫu nghiên cứu đã chú trọng việc đấu tranh vì lẽ phải. Đây là một<br /> tín hiệu đáng mừng, bởi nếu chỉ tôn trọng sự thật thôi thì chưa đủ, mà còn cần dũng cảm đấu tranh<br /> bảo vệ nó. Có như vậy, sự thật vẫn là sự thật chứ không bị “bóp méo” hay sai lệch.<br /> <br /> 2.2.3. Phẩm chất trung thực của học sinh trung học phổ thông xét theo một số tiêu chí<br /> * Phẩm chất trung thực của học sinh trung học phổ thông theo tự đánh giá của học sinh<br /> và đánh giá của giáo viên, cán bộ quản lí<br /> Do nhóm biểu hiện tôn trọng sự thật không được đưa vào phiếu hỏi dành cho giáo viên và<br /> cán bộ quản lí nên chúng tôi chỉ so sánh, phân tích kết quả tự đánh giá của học sinh và đánh giá<br /> của giáo viên ở ba mặt biểu hiện: trung thực với bản thân, trung thực với người khác, dám đấu<br /> tranh bảo vệ sự thật. Kết quả được trình bày ở Bảng 7.<br /> <br /> 163<br /> <br />