Thực trạng và biện pháp phát triển năng lực sử dụng số liệu thống kê trong dạy học địa lí trung học phổ thông cho sinh viên ngành sư phạm địa lí

TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 17 (42) - Thaùng 6/2016<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Geography Education student’s competency of using statistics in teaching<br /> Geography at high school: situation and solutions<br /> <br /> 1<br /> r nh uy nh<br /> rường Đại học Sài Gòn<br /> 2<br /> h Lê Văn Nhương<br /> rường Đại học n hơ<br /> <br /> 1<br /> Ph.D. Trinh Duy Oanh<br /> Sai Gon University<br /> 2<br /> M.A. Le Van Nhuong<br /> Can Tho University<br /> <br /> <br /> Tóm tắt<br /> Bài viết trình bày kết quả thực hiện kết hợp phương ph p nghiên cứu lí thuyết và thực tế để đ nh gi<br /> năng lực sử dụng số liệu thống kê ( L K) trong dạy học Đ a lí trung học phổ thông ( HP ) của sinh<br /> viên ngành ư phạm Đ a lí rên cơ sở phân tích kết quả khảo s t về năng lực sử dụng L K khi tập<br /> giảng tại rường Đại học ài Gòn và rường Đại học n hơ, nhóm t c giả đề xuất một số biện ph p<br /> giúp ph t triển năng lực sử dụng L K trong dạy học Đ a lí HP cho sinh viên ( V) ngành ư phạm<br /> Đ a lí nói chung và V của 2 trường nói riêng<br /> Từ khóa: số liệu thống kê, thống kê Địa lí, phương pháp thống kê…<br /> Abstract<br /> This paper combines theoretical and practical methods to assess students of Geography Education in<br /> their ability to use statistics in teaching Geography at high school. The surveys conducted in Saigon<br /> University and Can Tho University show that more than 75% of the surveyed students achieve level 2 or<br /> lower in the competency rating scales, and that the students capable of using charts or maps make the<br /> larger percentage than those capable of using individual statistics or tables. By analyzing the data<br /> collected in the surveys, the authors propose solutions to enhance the competency of using statistics in<br /> teaching Geography at high school for Geography Education students in general, and for students of that<br /> field in Saigon University and Can Tho University in particular.<br /> Keywords: statistics data, statistics data of Geography, statistic methods…<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 59<br />  1. Đặt vấn đề triển năng lực sử dụng L K cho V ở tất<br /> rong dạy học Đ a lí trung học phổ cả c c học ph n từ chuyên môn cho tới<br /> thông ( HP ), số liệu thống kê có vai trò nghiệp vụ sư phạm, mới có thể nâng cao<br /> rất quan trọng đối việc ph t triển năng lực được chất lượng dạy học<br /> nhận thức, rèn luyện kĩ năng và tạo sự 2. Phương pháp nghiên cứu<br /> hứng thú cho học sinh (H ) ự đa dạng c nghiên cứu lí thuyết về số liệu<br /> của hình thức biểu hiện L K của chương thống kê và ph t triển năng lực sử dụng<br /> trình Đ a lí (dạng đơn, dạng bảng, dạng L K được chúng tôi tổng hợp từ nhiều<br /> biểu đổ, dạng bản đồ,…) là cơ sở để c c nguồn tài liệu có độ tin cậy cao về mặt<br /> hoạt động dạy và học Đ a lí ở nhà trường khoa học như: s ch, b o c o của Ngân<br /> phổ thông trở nên phong phú và sinh động hàng hế giới, tạp chí khoa học,… Đây<br /> hơn Nhận thấy t m quan trọng của L K, chính là cơ sở lí luận để tiến hành khảo s t,<br /> nhiều công trình nghiên cứu về lí luận và đ nh gi về năng lực sử dụng L K của V<br /> ứng dụng L K trong dạy học Đ a lí đã ngành ư phạm Đ a lí<br /> được thực hiện như: “Phương pháp sử Bên cạnh c c nghiên cứu lí thuyết,<br /> dụng số liệu thống kê trong dạy học Địa lí chúng còn tiến hành khảo s t bằng phiếu<br /> kinh tế - xã hội” của Nguyễn rọng Phúc kết hợp với giảng dạy học ph n ập giảng<br /> (1997), “Rèn luyện kĩ năng vẽ, nhận xét số để đ nh gi năng lực sử dụng L K của<br /> liệu và biểu đồ” của Đào Ngọc ảnh 79 sinh viên (chia thành 4 nhóm, mỗi<br /> (2008), “Hướng dẫn khai thác Atlat Địa lí nhóm từ 19 đến 20 sinh viên) ư phạm Đ a<br /> Việt Nam” của Lê hông (2008),… uy lí năm thứ tư tại rường Đại học ài Gòn<br /> nhiên, c c nghiên cứu này chủ yếu tập và rường Đại học n hơ rên cơ sở<br /> trung về kiến thức lí thuyết nhưng sự đổi phân tích kết quả khảo s t, chúng tôi đề<br /> mới của nền gi o dục đòi hỏi người gi o xuất c c biện ph p c n thiết để cải thiện và<br /> viên (GV) Đ a lí không chỉ dạy kiến thức nâng cao năng lực sử dụng L K cho V<br /> đơn thu n mà phải giúp H ph t triển được ngành ư phạm Đ a lí nói chung và của 2<br /> c c năng lực đặc thù của môn học, trong đó rường nói riêng.<br /> sử dụng L K là một trong những năng 3. Kết quả nghiên cứu<br /> lực quan trọng nhất Muốn làm được điều 3.1. Số liệu thống kê và năng lực<br /> đó, ngay từ lúc còn ngồi ở ghế giảng sử dụng số liệu thống kê trong dạy học<br /> đường, sinh viên ( V) phải được trang b Địa lí<br /> đ y đủ và ph t triển toàn diện c c phẩm c giả Nguyễn rọng Phúc (1997) và<br /> chất, năng lực của một GV Đ a lí, trong đó WorldBank (2016) đã đưa ra c c kh i niệm<br /> năng lực sử dụng L K phải được ưu tiên kh c nhau về L K nhưng g n như thống<br /> ph t triển hàng đ u uy nhiên, kết quả nhất: SLTK là những số liệu về tình hình<br /> khảo s t tại rường Đại học ài Gòn và sản xuất, sản phẩm, sản lượng, tài nguyên,<br /> Đại học n hơ qua học ph n tập giảng dân cư, tình hình phát triển nông - công<br /> cho thấy hơn 75% V ư phạm Đ a lí vẫn nghiệp,… Thông qua việc phân tích mối<br /> còn lúng túng trong việc sử dụng c c dạng liên hệ của các SLTK, chúng ta có thể biết<br /> L K, nhất là L K ở dạng biểu đồ và được bản chất, đặc điểm của các sự vật,<br /> bản đồ hực tế đó đòi hỏi phải có những hiện tượng và quy luật kinh tế - xã hội.<br /> biện ph p hiệu quả hơn trong việc ph t rong dạy học Đ a lí HP , c c L K phải<br /> <br /> 60<br /> được GV chọn lọc và đơn giản hóa sao cho biết, hiểu, vận dụng, phân tích, tổng hợp<br /> phù hợp với trình độ nhận thức của H và cho đến đ nh gi c bậc đ nh gi năng<br /> phục vụ tốt nhất cho qu trình dạy học ự lực theo thang đ nh gi của Bloom có thể<br /> hiểu biết về L K kết hợp với kĩ năng chọn chia lại thành 4 bậc theo hình thức tư duy<br /> lọc, xử lí và sử dụng L K để giải quyết gồm: biết, hiểu vận dụng (vận dụng, phân<br /> c c vấn đề cụ thể của môn học Đ a lí, từ đó tích, tổng hợp) và đ nh gi<br /> tạo hứng thú học tập cho H chính là năng - Rèn luyện c c kĩ năng sử dụng<br /> lực sử dụng L K của GV Đ a lí. L K bao gồm kĩ năng chọn lọc, xử lí và<br /> Về tính chất, L K sử dụng trong dạy phân tích L K theo 4 bậc: làm được<br /> học Đ a lí HP được chia thành 2 dạng: nhưng còn một số sai sót, làm được và<br /> số liệu rời rạc và số liệu được phân loại không sai sót, làm thành thạo, làm thành<br /> theo chủ đề (WorlBank, 2013) uy nhiên, thạo và có s ng tạo<br /> nếu xét về mặt hình thức trình bày, L K - ạo sự hứng thú cho V trong việc<br /> có thể chia thành: số liệu đơn lẻ, số liệu sử dụng L K và sự hứng thú này được<br /> dạng bảng, số liệu dạng biểu đồ, số liệu đ nh gi ở 4 mức: không hoặc rất ít làm<br /> dạng bản đồ rong bài viết này, chúng tôi việc khi GV giao nhiệm vụ, thụ động làm<br /> dựa trên sự phân loại L K theo hình thức theo yêu c u của GV, tích cực làm việc và<br /> trình bày để ph t triển năng lực sử dụng luôn hoàn thành tốt nhiệm vụ GV giao,<br /> L K cho c c GV Đ a lí trong tương lai luôn hoàn thành tốt c c nhiệm vụ được<br /> Các công việc cụ thể để ph t triển năng lực giao và tự mài mò nghiên cứu, p dụng<br /> sử dụng L K trong dạy học Đ a lí HP trong những tình huống kh c tương tự<br /> cho V gồm: ựa trên sự phân bậc về nhận thức, kĩ<br /> - Ph t triển được năng lực nhận thức năng và th i độ, chúng tôi chia năng lực sử<br /> về L K từ thấp đến cao (theo thang bậc dụng L K trong dạy học Đ a lí HP<br /> nhận thức của Bloom), tức là trang b của V ra thành 4 bậc để đ nh gi , cụ thể<br /> cho V kiến thức về từng loại L K từ như sau:<br /> <br /> Bảng 1. Các bậc năng lực sử dụng SLTK trong dạy học Địa lí THPT<br /> Bậc<br /> Mô tả Ghi chú<br /> năng lực<br /> 1 họn lọc được c c loại số L K phù hợp để Năng lực đạt mức rất thấp,<br /> gi i quyết từng vấn đề cụ thể của môn học Đ a V phải nỗ lực hết mình kết<br /> lí ở nhà trường phổ thông theo sự hướng dẫn hợp với sự hướng dẫn của<br /> của GV, xử lí được c c L K đã chọn lọc GV mới có thể giảng dạy<br /> nhưng vẫn có sai sót được ở nhà trường phổ thông<br /> 2 họn lọc và xử lí không sai sót c c loại L K Năng lực đạt mức trung bình,<br /> để gi i quyết từng vấn đề cụ thể của môn học đòi hỏi V phải cố gắng<br /> Đ a lí ở nhà trường phổ thông theo sự hướng nhiều hơn<br /> dẫn của GV<br /> 3 họn lọc, xử lí và sử dụng thành thạo c c Năng lực đạt mức tương đối<br /> L K để giải quyết từng vấn đề cụ thể của tốt, V chỉ c n s ng tạo hơn<br /> <br /> 61<br />  Bậc<br /> Mô tả Ghi chú<br /> năng lực<br /> môn học Đ a lí ở nhà trường phổ thông mà trong việc vận dụng c c<br /> không c n sự hướng dẫn của GV L K trong từng tình huống<br /> cụ thể<br /> 4 họn lọc, xử lí và sử dụng thành thạo c c Năng lực sử dụng L K của<br /> L K, đồng thời đ nh gi được mức độ phù V đạt mức cao nhất, V chỉ<br /> hợp của c c L K từ nhiều nguồn kh c nhau c n luyện tập thường xuyên<br /> trong việc giải quyết từng vấn đề cụ thể của c c kĩ năng để hoàn thiện<br /> môn học Đ a lí ở nhà trường phổ thông ự hơn<br /> xây dựng c c bài tập phục vụ việc tự học với<br /> SLTK.<br /> <br /> ự phân bậc như trên là công cụ dùng 3.2. Năng lực sử dụng số liệu thống kê<br /> để đo chính x c năng lực sử dụng L K trong dạy học Địa lí trung học phổ thông<br /> trong dạy học Đ a lí HP của V ngành của sinh viên ngành Sư phạm Địa lí<br /> ư phạm Đ a lí, bởi vì muốn ph t triển (Khảo sát tại Trường ĐH Sài Gòn và<br /> năng lực sử dụng L K cho H khi giảng Trường ĐH Cần Thơ)<br /> dạy thực tập hoặc khi đã trở thành GV Đ a ựa trên c c tiêu chí đ nh gi năng lực<br /> lí, bản thân mỗi V phải thành thạo công ở 4 mức độ, chúng tôi tiến hành khảo s t<br /> việc này ở môi trường đại học c tiêu chí bằng phiếu và đ nh gi trực tiếp qua học<br /> được mô tả cụ thể dùng để đ nh gi tổng ph n ập giảng đối với 79 V ư phạm Đ a<br /> hợp cả về kiến thức, kĩ năng lẫn th i độ của lí năm tư thuộc 3 nhóm ập giảng của<br /> V và đó cũng là tiêu chí để V đ nh gi rường Đại học ài Gòn và rường Đại học<br /> năng lực của H sau này n hơ, kết quả được thể hiện ở bảng 2:<br /> <br /> Bảng 2. Năng lực sử dụng số liệu thống kê của sinh viên Sư phạm Địa lí<br /> Năng lực sử dụng c c dạng L K<br /> Mức 1 Mức 2 Mức 3 Mức 4<br /> của V ư phạm Đ a lí (%)<br /> ạng đơn lẻ 15.3 52.9 19.9 11.9<br /> ạng bảng 16.9 55.9 13.6 13.6<br /> ạng biểu đồ 22.0 54.2 13.6 10.2<br /> ạng bản đồ 32.2 50.8 10.2 6.8<br /> Tỉ lệ trung bình các dạng SLTK 21.6 53.5 14.3 10.6<br /> Nguồn: Kết quả khảo sát về năng lực sử dụng SLTK của SV Sư phạm Địa lí của Trường.<br /> <br /> <br /> Bảng 2 cho thấy năng lực sử dụng chưa cao, điều này được thể hiện ở chỗ có<br /> L K của V ư phạm Đ a lí tại rường 75,1% V chỉ đạt ở mức 2 hoặc thấp hơn<br /> ĐH ài Gòn và rường ĐH n hơ là theo thang bậc đ nh gi năng lực sử dụng<br /> <br /> 62<br />  L K Đ ng lo ngại hơn, có 21 6% V chỉ dạng bản đồ, nhất là c c bản đồ sử dụng<br /> đạt ở mức 1 về năng lực sử dụng L K, phương ph p Đồ giải và phương ph p Bản<br /> trong đó năng lực sử dụng bản đồ của V đồ - Biều đồ<br /> là thấp nhất (32 2%) rong tất c c c c - Rèn luyện kĩ năng đ nh gi năng lực<br /> dạng L K, tỉ lệ sinh viên sử dụng L K sử dụng L K của V đối với H ở nhà<br /> tốt nhất là dạng đơn lẻ (31 8% đạt mức 3 trường phổ thông<br /> và mức 4) và tỉ lệ này thấp nhất là dạng 3.3. Một số biện pháp phát triển<br /> bản đồ (16 8%), dạng biểu đồ và dạng bảng năng lực sử dụng số liệu thống kê trong<br /> l n lượt là 23 8% và 27 2% dạy học Địa lí trung học phổ thông cho<br /> Ngoài kết quả tổng hợp trên, chúng tôi sinh viên Sư phạm Địa lí<br /> còn xem xét ở mỗi tiêu chí cụ thể trong ựa trên thực trạng năng lực sử dụng<br /> thang đ nh gi để đưa ra những biện ph p L K trong dạy học Đ a lí H P của V<br /> ph t triển năng lực phù hợp hơn với V ngành ư phạm Đ a lí tại rường ĐH ài<br /> Kết quả phân tích cho thấy h u hết V có Gòn và rường ĐH n hơ, chúng tôi đề<br /> thể xử lí tốt c c L K được cung cấp sẵn xuất một số biện ph p để ph t triển năng<br /> (trừ L K dạng biểu đồ) nhưng lại khó lực sử dụng L K cho V gồm: ph t triển<br /> khăn trong việc chọn lọc c c số liệu phù năng lực nhận thức cho V về L K và<br /> hợp với mỗi vấn đề c n giải quyết hoặc c c dạng thể hiện L K trong dạy học Đ a<br /> nguồn L K mà V tìm được có độ tin lí HP ; rèn luyện c c kĩ năng chọn lọc,<br /> cậy không cao Bên cạnh đó, việc nhận xét xử lí và phân tích L K; rèn luyện phương<br /> và giải thích c c L K ở dạng bảng, sơ đồ, ph p sử dụng c c dạng L K trong c c<br /> biều đồ chưa là rõ được mối liên hệ chặt khâu của qu trình dạy học; xây dựng động<br /> chẽ của chuỗi L K; ngôn ngữ diễn đạt có cơ và tạo sự hứng thú học tập với L K<br /> “ngô nghê” và không s t với nội dung c n cho SV.<br /> truyền tải Đ ng ngại nhất là năng lực sử 3.3.1. Phát triển năng lực nhận thức về<br /> dụng bản đồ không tốt dẫn đến c c L K số liệu thống kê trong dạy học Địa lí - THPT<br /> thể hiện trên bản đồ thường b bỏ qua, hoặc ố liệu thống kê được phân loại theo<br /> có khai th c nhưng không hiệu quả nhiều c ch kh c nhau, tuy nhiên L K<br /> ừ thực trạng trên, chúng tôi tổng kết trong chương trình Đ a lí HP có 4 dạng<br /> một số công việc c n làm để giúp V ph t chính: ạng đơn lẻ, dạng bảng, dạng biểu<br /> triển năng lực sử dụng L K trong dạy học đồ và dạng bản đồ Giúp sinh viên hiểu và<br /> Đ a lí HP cho V như sau: sử dụng c c dạng L K phù hợp với từng<br /> - ung cấp đ y đủ, rõ ràng kiến thức vấn đề dạy học là công việc rất quan trọng,<br /> về c c loại L K và phương ph p sử dụng quyết đ nh hiệu quả dạy học Khi sử dụng<br /> phù hợp với từng loại L K cho V từ học L K, trước hết sinh viên c n phải biết<br /> ph n chuyên môn cho đến nghiệp vụ bản chất và ý nghĩa của từng loại L K,<br /> - Rèn luyện kĩ năng chọn lọc L K từ điều đó được cụ thể hóa như sau:<br /> những nguồn đ ng tin cậy - SLTK dạng đơn lẻ: là những số liệu<br /> - Rèn luyện kĩ năng nhận xét, phân thống kê dùng riêng lẻ để cụ thể hóa một<br /> tích, đ nh gi L K cho từng vấn đề cụ thể đối tượng đ a lí nào đó về mặt số lượng<br /> từ s ch gi o khoa Đ a lí HP (Nguyễn rọng Phúc, 1997) c số liệu<br /> - Rèn luyện kĩ năng sử dụng L K thống kê riêng lẻ dùng để đ nh lượng, minh<br /> <br /> 63<br /> họa, lí giải, chứng minh, c c hiện tượng, Đ a lí H P thường xuất hiện một số loại<br /> kh i niệm hoặc quy luật đ a lí Đơn v tính cơ bản như: cột, đường, tròn, miền, kết hợp<br /> của c c L K riêng lẻ rất đa dạng, có thể (cột ghép hoặc cột chồng và đường)<br /> là đơn v hiện vật, c i, con… (chẳng hạn: - SLTK dạng bản đồ: rên bản đồ,<br /> dân số thể giới năm 2013 là 7 tỷ người, L K có cả dạng đơn lẻ, dạng bảng và<br /> năm 2004 Hoa Kì có 94,9 triệu con bò, dạng biểu đồ; hiểu và sử dụng c c dạng<br /> 60,4 triệu con lợn,…); cũng có thể là đơn này trên bản đồ cũng giống như đã trình<br /> v gi tr tính bằng tiền tệ như Rup, U bày bên trên uy nhiên, khi đề cập đến<br /> hay đơn v thời gian như 1 th ng, 5 năm; L K dạng bản đồ, chúng tôi muốn nhấn<br /> hoặc cũng có thể là đơn v kép như U mạnh đến L K được sử dụng trong c c<br /> hoặc kg/người/năm, m3/s… phương ph p biểu hiện bản đồ như đường<br /> - SLTK dạng bảng: là dạng L K đẳng tr , đồ giải, bản đồ - biểu đồ, phân<br /> được tập hợp lại thành bảng với c c cột và t ng độ cao ố liệu thống kê dạng bản đồ<br /> dòng có mối quan hệ chặt chẽ với nhau Về không chỉ thể hiện đặc điểm, tính chất, tình<br /> bản chất, L K dạng này được bố trí thành hình sản xuất, tình hình ph t triển,… của<br /> một ma trận, khi phân tích, GV sẽ so s nh của sự vật, hiện tượng đ a lí mà còn thể<br /> mối tương quan giữa c c ph n tử trong ma hiện sự phân bố của chúng trên một lãnh<br /> trận để rút ra những kết luận có căn cứ ó thổ cụ thể Vì vậy, khi phân tích L K<br /> 2 loại bảng L K là bảng đơn giản dạng bản đồ, sự phân bố về mặt không gian<br /> (thường là ma trận có số dòng hoặc cột tối của c c sự vật, hiện tượng đ a lí là yếu tố<br /> đa là 2) và bảng phức tạp (là những ma trận ưu tiên hàng đ u, không được bỏ sót<br /> có số dòng hoặc cột lớn hơn 2) Đơn v tính 3.3.2. Rèn luyện kĩ năng chọn lọc, xử lí<br /> của bảng cũng rất đa dạng như ở L K và phân tích số liệu thống kê<br /> dạng đơn lẻ Quy trình sử dụng số liệu thống kê<br /> - SLTK dạng biểu đồ: là dạng L K trong dạy học Đ a lí – THPT thông thường<br /> đã được trực quan hóa bằng c c hình ảnh được thực hiện qua 3 bước gồm: chọn lọc,<br /> cụ thể (cột, đường, tròn, miền,…) dựa trên xử lí và phân tích L K c bước này<br /> c c nguyên tắc to n học nhất đ nh L K được cụ thể hóa qua c c mục bên dưới<br /> dạng biểu đồ có mối quan hệ chặt chẽ với a. Chọn lọc số liệu thống kê<br /> dạng bảng, từ bảng số liệu người ta có thể Khi chọn lọc L K, V cho rằng họ<br /> xây dựng được c c loại biểu đồ kh c nhau gặp nhiều khó khăn trong việc tìm được<br /> và ngược lại Giống như L K dạng bảng, nguồn L K phù hợp và đ ng tin cậy Bên<br /> L K dạng biểu đồ cũng dùng để rút ra cạnh c c L K từ gi o trình và tài liệu do<br /> những kết luận có căn cứ về một chuỗi c c GV cung cấp, c c b o và tạp chí chuyên<br /> sự vật, hiện tượng đ a lí hoặc qu trình ph t ngành, s ch chuyên khảo mà V tìm được,<br /> triển của c c sự vật, hiện tượng đ a lí đó chúng tôi đề xuất thêm một số nguồn L K<br /> uy nhiên, biểu đồ mang tính trực quan đ ng tin cậy từ c c trang web như bảng 3<br /> nên dễ thu hút H , đồng thời H cũng dễ bên dưới c nguồn này được cung cấp bởi<br /> phân tích hơn so với L K dạng bảng ó những tổ chức có uy tín và được sử dụng<br /> rất nhiều loại biểu đồ, nhưng chương trình trên toàn thế giới hoặc cho cả Việt Nam.<br /> <br /> <br /> <br /> 64<br />  Bảng 3. Một số nguồn số liệu thống kê phục vụ dạy học Địa lí - THPT<br /> hương<br /> Mảng kiến thức Tên trang web Đ a chỉ trang web<br /> trình<br /> Đ a lí 10 - Bản đồ - Lưới chiếu bản đồ (U A) www.mapthematics.com<br /> (Đ a lí đại - Vũ rụ - Hàng không và Vũ trụ Hoa www.nasa.gov<br /> cương) - r i Đất Kì geology.lnu.edu.ua<br /> - Gi o trình Khoa học r i<br /> Đất của Đại học bang Illinois<br /> - ân cư ục điều tra dân số Hoa Kì www.prb.org<br /> - Nông nghiệp<br /> - Công nghiệp Ngân hàng thế giới data.worldbank.org<br /> - ch vụ<br /> - Môi trường và sự Phổ biến kiến thức về Ph t<br /> sustainabledevelopment.<br /> ph t triển bền vững triển bền vững của Liên Hiệp<br /> un.org<br /> Quốc<br /> Đ a lí 11 c vấn đề chung<br /> (Đ a lí thế của thế giới và châu - Ngân hàng thế giới data.worldbank.org<br /> giới) lục<br /> - ư liệu dạy học Đ a lí 11 dayhocdiali.jimdo.com<br /> c vấn đề của một - Bộ Ngoại giao Việt Nam www.moit.gov.vn<br /> số quốc gia và khu<br /> - ổng cục thống kê Việt Nam www.gso.gov.vn<br /> vực: Hoa Kì, Liên<br /> Minh châu, Đông<br /> Nam Á,…<br /> Đ a lí 12 Đ a lí ự nhiên<br /> (Đ a lí ân số và phân bố - ổng cục thống kê Việt Nam www.gso.gov.vn<br /> Việt Nam) dân cư<br /> - Bộ ông thương Việt Nam www.moit.gov.vn<br /> c ngành kinh tế - ục xúc tiến thương mại VN www.vietrade.gov.vn<br /> c vùng kinh tế<br /> - Học viện Hải quân Việt Nam hocvienhaiquan.edu.vn<br /> Biển – đảo - 100 câu hỏi về biển đảo của chinhphu.vn<br /> hính phủ Việt Nam<br /> Nguồn: Nhóm tác giả tổng hợp.<br /> <br /> Các trang web từ bảng trên cung cấp chọn những số liệu phù hợp là có thể giải<br /> rất nhiều loại L K, chúng tôi đã sắp xếp quyết tốt c c vấn đề trong dạy học Đ a lí có<br /> theo từng nhóm chủ đề nên V chỉ c n liên quan đến L K n lưu ý c c L K<br /> <br /> <br /> 65<br /> khi thu thập được đưa vào sử dụng phải mang lại cũng sẽ rất thấp ố liệu thống kê<br /> gắn với vùng lãnh thổ nhất đ nh, điều này được sử dụng đúng lúc, đúng nơi, đúng<br /> tạo ra sự kh c biệt giữa sử dụng L K c ch sẽ làm tăng niềm tin và hứng thú học<br /> trong dạy học Đ a lí với L K trong thống tập cho V<br /> kê học Khi phân tích L K dạng đơn lẻ, GV<br /> b. Xử lí số liệu thông kê không chỉ quan tâm đến bản thân con số<br /> Việc thu nhập L K qua nhiều nguồn mà phải lưu ý nội dung mà chúng phản<br /> kh c nhau sẽ dễ dẫn đến sự thiếu thống nh; trong một số trường hợp phải so s nh,<br /> nhất hoặc c c số liệu này không phù hợp đối chiếu với c c L K kh c hoặc phân<br /> với mục đích dạy học Vì vậy, h u hết c c tích t ng nghĩa ẩn sau những con số thì<br /> L K phải được xử lí, sắp xếp lại, đồng mới thấy được hết gi tr của L K hẳng<br /> thời phân loại thành c c dạng: đơn lẻ, hạn, khi nói đồng bằng ở Nhật Bản chiếm<br /> bảng, biểu đồ hoặc bản đồ nhằm phục vụ 14% diện tích cả nước (Lê hông, 2015),<br /> hiệu quả nhất cho công t c giảng dạy Việc con số này khi so s nh với diện tích tự<br /> xử lí L K chủ yếu là làm đơn giản đi c c nhiên của Nhật Bản thì có thể thấy đồng<br /> số liệu phức tạp bằng c ch chọn lọc những bằng ở Nhật Bản rất nhỏ hẹp; và kiến thức<br /> số liệu tiêu biểu để sắp xếp chúng thành ẩn sau con số này là việc diện tích đồng<br /> c c bảng có tính lô-gic cao, hoặc trực quan bằng nhỏ hẹp sẽ gây khó khăn cho việc bố<br /> hóa c c bảng số liệu thành biểu đồ, bản đồ trí sản xuất, phân bố dân cư, đồng thời là<br /> rong một số trường hợp c n thể hiện cơ nguyên nhân sâu sa làm cho người Nhật có<br /> cấu hoặc tốc độ tăng trưởng của đối tượng tinh th n vượt khó tuyệt vời<br /> đ a lí, L K được xử lí bằng c ch chuyển Khi phân tích c c L K dạng bảng và<br /> những đơn v tính tuyệt đối (kg, tấn, biểu đồ, nội dung phân tích c n phản nh<br /> người, ) sang đơn v tính tương đối (%) t m tổng qu t cao trước khi đi vào chi tiết;<br /> Việc xử lí L K vừa rèn luyện cho V kĩ phân tích c c gi tr cực đại, cực tiểu, tính<br /> năng tính to n, đồng thời thông qua việc chất biến động của chuỗi số liệu; sau đó gộp<br /> xử lí c c L K trở nên khoa học và phù nhóm c c đối tượng c n xét theo những c ch<br /> hợp hơn với c c nội dung c n phân tích nhất đ nh (gộp c c đơn v theo tỉnh, theo<br /> Đôi khi việc xử lí c c L K sẽ cho GV và vùng; hoặc gộp c c đối tượng theo nhóm chỉ<br /> H c c kết quả đ ng mong đợi và giải tiêu cao, trung bình, thấp, ) để tìm ra c c<br /> quyết được đ y đủ, rõ ràng những vấn đề mối quan hệ, c c quy luật đ a lí,…<br /> trong dạy học mà c c số liệu sơ cấp hoặc Khi phân tích L K dạng bản đồ, GV<br /> số liệu thứ cấp chưa qua xử lí không thể chú ý làm rõ độ lớn, đặc tính, số lượng, sự<br /> thực hiện được phân bố của c c đối tượng trên bản đồ Bản<br /> c. Phân tích số liệu thống kê trong đồ vừa là phương tiện dạy học, vừa là<br /> dạy học Địa lí - Trung học phổ thông nguồn tri thức đ a lí quan trọng, vì vậy GV<br /> Phân tích L K là khâu cuối cùng, c n sử dụng bản đồ như một công cụ để<br /> đồng thời cũng là khâu quyết đ nh hiệu quả phát triển tư duy đ a lí cho V Muốn vậy,<br /> của việc sử dụng L K trong dạy học Đ a GV c n thường xuyên rèn luyện c c thao<br /> lí Nếu khâu lựa chọn và xử lí đã được thực t c tư duy cho H như phân tích, so s nh,<br /> hiện chỉn chu nhưng khâu phân tích không tổng hợp ngay trên bản đồ rong qu trình<br /> được thực hiện tốt thì hiệu quả dạy học hướng dẫn H khai th c bản đồ, GV có thể<br /> <br /> 66<br /> dẫn dắt V tìm hiểu những khía cạnh của H thực hiện c c thao t c so s nh, phân<br /> từng vấn đề bằng c c câu hỏi, sau đó V sẽ tích, tổng hợp để tìm ra kiến thức mới<br /> tự làm việc với c c số liệu và hình thức Ngoài ra, GV cũng c n x c đ nh rõ số liệu<br /> biểu hiện của chúng hẳng hạn, phân tích nào dùng để minh họa và số liệu nào dùng<br /> c c số liệu về mật độ dân số của Việt Nam để khắc sâu kiến thức cho H , có như vậy<br /> được thể hiện trên bản đồ ân số (Atlat thì hiệu quả sử dụng L K mới tối ưu<br /> Đ a lí Việt Nam) GV có thể gợi mở bằng - Sử dụng SLTK trong hướng dẫn làm<br /> c c câu hỏi: ân cư tập trung chủ yếu ở bài tập và bài thực hành: Khi hướng dẫn<br /> đâu? Nơi nào đông đúc nhất, nơi nào thưa H thực hành sử dụng L K, GV c n phải<br /> thớt nhất? ự phân bố dân cư có đồng nhất yêu c u H nhận xét hiện tượng và giải<br /> với sự phân bố của c c đô th lớn không? thích được hiện tượng đó dựa vào những<br /> ại sao dân cư và c c đô th lớn lại tạp kiến thức đã có Bên cạnh đó, GV c n theo<br /> trung chủ yếu ở vùng đồng bằng? dõi để bổ sung hoặc điều chỉnh nếu H trả<br /> óm lại, khi phân tích L K GV c n lời của H không đủ ý, có như vậy H mới<br /> lưu ý rằng: c L K thường có khuyết được rèn luyện kĩ năng Đ a lí Qu trình<br /> điểm lớn là dễ b lạc hậu và biến động theo hướng dẫn làm bài tập và bài thực hành c n<br /> thời gian, vì vậy chúng c n phải thường lưu ý c c vấn đề sau: X c đ nh rõ ý nghĩa<br /> xuyên được cập nhật và xử lí lại để đảm của L K đưa ra để làm gì? ông dụng của<br /> bảo tính thời sự của vấn đề chúng ra sao? Nêu những kiến thức lí thuyết<br /> 3.3.3. Rèn luyện cho sinh viên và hành động có liên quan đến bài tập và bài<br /> phương pháp sử dụng số liệu thống kê thực hành (số liệu có mấy loại? ưu và nhược<br /> trong quá trình dạy học Địa lí - Trung học điểm của từng loại?) ìm những mối liên<br /> phổ thông hệ của c c L K như thế nào? rình tự c c<br /> Để việc sử dụng L K trong dạy học sử dụng c c L K ra sao?<br /> Đ a lí - HP đạt hiệu quả cao, GV phải có - Sử dụng số liệu thống kê để kiểm tra,<br /> sự chuẩn b chu đ o cho từng khâu trong đánh giá kiến thức và kĩ năng của<br /> suốt qu trình dạy học, cụ thể: học sinh: Để đ nh gi kiến thức và kĩ năng<br /> - Sử dụng SLTK trong khâu chuẩn bị của H , GV có thể đưa ra c c câu hỏi vấn<br /> bài: c n lựa chọn số liệu sao cho phù hợp đ p, những tình huống có vấn đề hay sử<br /> với nội dung bài học, x c đ nh rõ dạng số dụng bản đồ,… Đối với việc kiểm tra, đ nh<br /> liệu là đơn lẻ, bảng, biểu đồ hay bản đồ và gi kiến thức lí thuyết, đ p n của c c câu<br /> số liệu này dùng để minh họa, dẫn chứng hỏi mà GV đưa ra đòi hỏi phải kết hợp<br /> hay ph t triển tư duy cho H au khi đã có L K với kiến thức đã có mới có thể giải<br /> c c L K c n thiết, GV c n dự kiến trước quyết trọn vẹn Đối với c c bài kiểm tra,<br /> c c phương tiện dạy học giúp H khai th c đ nh gi kĩ năng, GV c n kết hợp kiểm tra<br /> hiệu quả nhất c c L K này c c thao t c thực hành của H trên biểu đồ,<br /> - Sử dụng SLTK trong giảng dạy kiến bản đồ với kh c năng vận dụng c c loại<br /> thức mới: GV c n ghi trước c c số liệu lên biểu đồ, bản đồ đó để giải quyết thỏa đ ng<br /> bảng hoặc trên giấy, riêng đối với bản đồ những yêu c u do GV đặt ra<br /> thì c n x c đ nh rõ ràng số liệu nào c n sử 3.3.4. Tạo sự hứng thú học tập với<br /> dụng và số liệu nào c n bỏ qua rên cơ sở số liệu thống kê cho sinh viên<br /> c c số liệu đã chuẩn b cẩn thận, GV cho Để việc sử dụng L K trong dạy học<br /> <br /> 67<br /> Đ a lí trở nên hứng thủ hơn, GV c n lưu ý nhiều nguồn kh c nhau Bên cạnh đó, cũng<br /> những điểm sau: c n thường xuyên rèn luyện cho V c c<br /> - rước hết phải tạo niềm tin cho V phương ph p sử dụng L K phù hợp cho<br /> về hiệu qủa của việc sử dụng L K trong từng khâu trong qu trình dạy học Bên<br /> dạy học Đ a lí HP Muốn vậy, chính bản cạnh việc ph t triển năng lực nhận thức và<br /> thân mỗi GV phải có năng sử dụng L K rèn luyện kĩ năng sử dụng L K trong dạy<br /> và mỗi bài giảng của GV sẽ trở nên rõ học Đ a lí - HP cho V, GV c n tạo<br /> ràng, mạch lạc và có tính thuyết phục cao thêm động lực và sự hứng thú cho V qua<br /> hơn khi có sự hỗ trợ của L K mỗi nội dung giảng dạy có sự hỗ trợ của<br /> - Trong những giờ học không nên cho L K ó như vậy việc ph t triển năng lực<br /> V nhớ qu nhiều số liệu, GV chỉ c n chọn sử dụng L K cho V mới đạt hiệu quả<br /> lọc c c số liệu tiêu biểu, có tính thuyết cao nhất<br /> phục cao là đủ<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> - Những L K c n V ghi nhớ, GV<br /> 1. Nguyễn ược, Nguyễn rọng Phúc (2004), Lí<br /> c n làm nổi bật và nhấn mạnh trong bài<br /> luận dạy học Địa lí, Nxb ĐH P Hà Nội<br /> học, đồng thời trình bày rõ nguồn gốc của<br /> 2. Đặng Văn Đức (2003), Phương pháp dạy học<br /> c c số liệu để V vừa đ nh gi độ tin cậy,<br /> Địa lí theo hướng tích cực, Nxb ĐH P Hà Nội.<br /> vừa học c ch chọn lọc c c L K để giải<br /> 3. Nguyễn rọng Phúc (1997), Phương pháp sử<br /> quyết từng vấn đề cụ thể do chính c c em<br /> dụng số liệu thống kê trong dạy học Địa lí<br /> đặt ra kinh tế - xã hội, Nxb Giáo dục Đại học Quốc<br /> - GV không nên qu lạm dụng L K, gia Hà Nội<br /> gây tình trạng qu tải về L K cho V<br /> 4. Nguyễn rọng Phúc (2001), Phương tiện thiết<br /> 4. Kết luận bị kĩ thuật trong dạy học Địa lí, Nxb Đại học<br /> Qua qu trình nghiên cứu, chúng tôi Quốc gia Hà Nội<br /> cho rằng việc cải thiện và ph t triển năng 5. Lê hông (tổng chủ biên) (2015), Bộ sách<br /> lực sử dụng L K trong dạy học Đ a lí - giáo Khoa Địa lí 10, 11 và 12, Nxb Giáo dục<br /> HP là hoàn toàn có thể thực hiện được Việt Nam<br /> Vấn đề quan trọng hàng đ u khi thực hiện 6. WorldBank (Ngân hàng thế giới), Trang dữ<br /> c c biện ph p ph t triển năng lực sử dụng liệu thống kê năm 2016.<br /> L K cho V là rèn luyện được kĩ năng http://data.worldbank.org/topic/economy-and-<br /> chọn lọc, xử lí và phân tích c c L K từ growth<br /> <br /> <br /> <br /> Ngày nhận bài: 11/4/2016 Biên tập xong: 15/6/2016 uyệt đăng: 20/6/2016<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 68<br />