Tỉ lệ hiện mắc virus viêm gan B, kiến thức, mức độ tuân thủ và hiệu quả tiêm phòng Vaccine viêm gan B của người dân đến xét nghiệm tại trung tâm y tế dự phòng Đồng Tháp năm 2017–2018

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 5 * 2019 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> <br /> TỈ LỆ HIỆN MẮC VIRUS VIÊM GAN B, KIẾN THỨC,<br /> MỨC ĐỘ TUÂN THỦ VÀ HIỆU QUẢ TIÊM PHÒNG VACCINE VIÊM GAN B<br /> CỦA NGƯỜI DÂN ĐẾN XÉT NGHIỆM TẠI TRUNG TÂM Y TẾ DỰ PHÒNG<br /> ĐỒNG THÁP NĂM 2017 – 2018<br /> Võ Hiếu Nghĩa*, Lê Lan Trinh*<br /> TÓM TẮT<br /> Đặt vấn đề: Bệnh viêm gan B là một trong những vấn đề y tế công cộng hiện nay do khả năng lây<br /> truyền cao, tiến triển thành bệnh mạn tính và có thể dẫn đến tử vong. Nâng cao kiến thức người dân trong<br /> việc phòng bệnh và thực hiện tốt tiêm vaccine được xem là công cụ hiệu quả của phòng chống nhiễm virus<br /> viêm gan B (HBV).<br /> Mục tiêu: Xác định tỷ lệ nhiễm HBV, kiến thức về HBV, sự tuân thủ và hiệu quả tiêm phòng vaccine viêm<br /> gan B của người dân đến khám tại Trung tâm Y tế dự phòng Đồng Tháp năm 2017 - 2018.<br /> Phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu thực hiện ở 244 đối tượng bằng phương pháp chọn mẫu thuận tiện.<br /> Xác định tỷ lệ nhiễm và kiến thức về HBV dựa vào nghiên cứu cắt ngang. Nghiên cứu đoàn hệ tiền cứu được áp<br /> dụng để xác định tỷ lệ tuân thủ và hiệu quả tiêm phòng vaccine viêm gan B.<br /> Kết quả: Có 5,8% người dân 6 – 60 tuổi nhiễm HBV. 24,6% tuân thủ lịch tiêm phòng HBV và hiệu quả đạt<br /> 98,1%. Kiến thức đúng về HBV của người dân 18 - 60 tuổi là 16,2%.<br /> Kết luận: Người dân có kiến thức đúng về HBV vẫn còn hạn chế. Cần có các biện pháp truyền thông phù<br /> hợp nhằm nâng cao kiến thức cộng đồng và đẩy mạnh công tác tiêm phòng HBV.<br /> Từ khóa: viêm gan B, tuân thủ, tiêm phòng, kiến thức<br /> ABSTRACT<br /> PREVALENCE OF HEPATITIS B INFECTION AMONG THE PEOPLE SEEKING HEPATITIS B<br /> VACCINATION SERVICE AT DONG THAP PREVENTIVE MEDICINE CENTER DURING 2017 – 2018<br /> AND KNOWLEDGE, COMPLIANCE OF CLIENTS, EFFECTIVENESS OF HEPATITIS B VACCINATION<br /> Vo Hieu Nghia, Le Lan Trinh<br /> * Ho Chi Minh City Journal of Medicine * Supplement of Vol. 23 – No. 5 - 2019: 579 – 585<br /> Background: Hepatitis B is a current public health issue due to its high transmission, probability of<br /> progression to chronic disease and causing death in serious condition. Increasing public awareness toward disease<br /> prevention and sufficient vaccination are effective measures of preventing hepatitis B virus (HBV) infection.<br /> Objectives: To determine the prevalence of HBV infection among the people seeking hepatitis B vaccination<br /> service at Dong Thap Preventive Medicine Center during 2017 – 2018 and knowledge, compliance of clients, the<br /> effectiveness of hepatitis B vaccination.<br /> Methods: 244 participants were conveniently recruited to the study. A cross-sectional study was employed<br /> to determine the prevalence of HBV infection and knowledge of clients; meanwhile, a prospective cohort study was<br /> applied to determine the compliance and effectiveness of hepatitis B vaccination.<br /> Results: The prevalence of HBV infection was 5.8% of people aged 6-60 years. There were 24.6% of people<br /> complied with the HBV vaccination schedule and the effectiveness reached 98.1%. Correct knowledge of HBV<br /> *Trung tâm kiểm soát bệnh tật tỉnh Đồng Tháp<br /> Tác giả liên lạc: BS. Võ Hiếu Nghĩa ĐT: 0942764276 Email: hieunghia2211@gmail.com<br /> <br /> <br /> Chuyên Đề Y Tế Công Cộng 579<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 5 * 2018<br /> <br /> among people aged 18-60 years was 16.2%.<br /> Conclusions: People have the right knowledge about HBV is still limited. Appropriate communication<br /> measures are needed to implement for raising community knowledge and promote HBV vaccination.<br /> Keywords: hepatitis B, compliance, vaccination, knowledge<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ cấp thêm bằng chứng cho việc hoạch định chính<br /> Tử vong vì các bệnh liên quan đến viêm gan sách y tế và những hành động can thiệp hiệu<br /> được ước tính đứng vị trí thức 3 trong số các quả hơn đối với VGB.<br /> bệnh truyền nhiễm, và trong năm 2014 có hơn 2 Mục tiêu nghiên cứu<br /> tỷ người đã bị nhiễm virus viêm gan B (HBV) Xác định tỷ lệ nhiễm HBV của người dân từ<br /> trên toàn cầu(2). Việt Nam nằm trong vùng lưu 6 – 60 tuổi đến xét nghiệm tại TTYTDP tỉnh<br /> hành cao của viêm gan virus, tỷ lệ nhiễm HBV Đồng Tháp năm 2017.<br /> từ 8 – 25%(2). Xác định tỷ lệ kiến thức đúng về viêm gan<br /> Bệnh viêm gan B (VGB) vẫn chưa có thuốc virus B của người dân từ 18 – 60 tuổi đến xét<br /> đặc trị, và những người bị nhiễm bệnh có thể là nghiệm tại TTYTDP tỉnh Đồng Tháp năm 2017.<br /> nguồn lây cho những người chưa có miễn dịch Xác định tỷ lệ tuân thủ đúng lịch tiêm phòng<br /> với HBV. Vì vậy, phòng bệnh đóng vai trò rất vacicne viêm gan B của người dân từ 6 – 60 tuổi<br /> quan trọng. Biện pháp hiệu quả nhất là sử dụng đến xét nghiệm tại TTYTDP tỉnh Đồng Tháp<br /> vaccine sớm và đúng quy định, nhất là đối với năm 2017 - 2018.<br /> trẻ sơ sinh và các đối tượng có nguy cơ cao. Việt Xác định tỷ lệ đáp ứng miễn dịch AntiHBs<br /> Nam đã đưa vaccine viêm gan B vào chương (+) sau 3 mũi tiêm ngừa virus viêm gan B đối với<br /> trình tiêm chủng quốc gia mở rộng từ năm 1997 người dân từ 6 – 60 tuổi đến xét nghiệm tại<br /> và thực hiện tiêm vaccine viêm gan B trong vòng TTYTDP tỉnh Đồng Tháp năm 2017 - 2018.<br /> 24 giờ đầu sau sinh cho tất cả trẻ từ năm 2003(1).<br /> ĐỐITƯỢNG- PHƯƠNG PHÁPNGHIÊNCỨU<br /> Để trẻ em đạt được miễn dịch sớm và đầy<br /> đủ, Tổ chức Y tế thế giới đã khuyến cáo tiêm Đối tượng nghiên cứu<br /> vaccine viêm gan B liều sơ sinh trong vòng 24 Người dân từ 6 – 60 tuổi đến xét nghiệm<br /> giờ, và 3 mũi trong năm đầu đời với khoảng virus viêm gan B tại TTYTDP Đồng Tháp năm<br /> cách tối thiểu là 4 tuần. Đối với trẻ lớn, thanh 2017.<br /> thiếu niên và người trưởng thành, phác đồ tối Tiêu chuẩn chọn mẫu<br /> ưu tiêm phòng vaccine viêm gan B được sử Người dân từ 6 – 60 tuổi, chưa từng tiêm<br /> dụng thường quy với lịch trình 3 mũi. Cụ thể, ngừa HBV, lần đầu xét nghiệm virus viêm gan<br /> liều thứ hai và liều thứ ba có khoảng cách ít nhất B, tại TTYTDP Đồng Tháp năm 2017 và đồng ý<br /> lần lượt là 1 tháng và 6 tháng sau liều vaccine tham gia nghiên cứu.<br /> đầu tiên(8).<br /> Thời gian và địa điểm nghiên cứu<br /> Trung tâm Y tế dự phòng Đồng Tháp<br /> Thời gian thực hiện từ tháng 04/2017 –<br /> (TTYTDP) đã thực hiện 27.123 mũi tiêm trong<br /> 06/2018 tại TTYTDP tỉnh Đồng Tháp (được đổi<br /> năm 2015. Trong đó, 3.001 mũi tiêm phòng HBV<br /> tên thành Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh<br /> (chiếm 11,1%) và tăng lên 4.243 mũi năm 2016<br /> Đồng Tháp từ 05/2018).<br /> (chiếm 14,8% trong tổng số 28.671 mũi tiêm).<br /> Phương pháp nghiên cứu<br /> Những nghiên cứu về tỷ lệ nhiễm HBV và<br /> hiệu quả tiêm phòng vaccine viêm gan B vẫn còn Thiết kế nghiên cứu<br /> hạn chế tại tỉnh Đồng Tháp. Do đó, cần có Đề tài được thực hiện với hai nghiên cứu liên<br /> những nghiên cứu, số liệu thực tế cụ thể để cung tiếp nhau là nghiên cứu mô tả cắt ngang và<br /> <br /> <br /> <br /> 580 Chuyên Đề Y Tế Công Cộng<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 5 * 2019 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> nghiên cứu đoàn hệ tiền cứu. đoán nhanh sản xuất bởi Abon Biopharm Co.Ltd<br /> Thiết kế nghiên cứu mô tả cắt ngang với độ nhạy > 99,0%, độ đặc hiệu 98,7% và độ<br /> Thực hiện từ 4/2017 đến 10/2017. Thiết kế chính xác 99,5%.<br /> nghiên cứu này nhằm thực hiện 2 mục tiêu: Đối với xác định kiến thức, phỏng vấn đối<br /> + Xác định tỷ lệ nhiễm HBV của đối tượng tượng nghiên cứu bằng bộ câu hỏi soạn sẵn,<br /> tham gia nghiên cứu bằng xét nghiệm định tính được thu thập trực tiếp bởi nhóm tác giả nghiên<br /> HBsAg và AntiHBs. cứu.<br /> + Xác định tỷ lệ kiến thức đúng về HBV của Việc theo dõi sự tuân thủ được đánh giá bởi<br /> đối tượng tham gia nghiên cứu có độ tuổi từ 18 – nhóm nghiên cứu. Xác định nguyên nhân trễ<br /> 60, bằng cách phỏng vấn thông qua bộ câu hỏi. hẹn (nếu có) tại thời điểm tái khám sàng lọc<br /> trước tiêm ngừa lần thứ hai và ba.<br /> Thiết kế nghiên cứu đoàn hệ tiền cứu<br /> Xác định hiệu quả tiêm ngừa vaccine viêm<br /> Thực hiện từ 10/2017 đến 6/2018. Theo dõi<br /> gan B dựa vào xét nghiệm định tính, phát hiện<br /> đối tượng có HBsAg (-), AntiHBs (-) và đồng ý<br /> kháng thể AntiHBs trong mẫu máu tĩnh mạch.<br /> tiêm ngừa vaccine viêm gan B theo lịch 0 - 1 - 6<br /> Thông qua bộ kit cùng loại được sử dụng xác<br /> tháng. Thiết kế nghiên cứu này nhằm thực hiện<br /> định tỷ lệ hiện mắc HBV. Nồng độ AntiHBs ≥<br /> 2 mục tiêu:<br /> 10 mIU/mL đo tại thời điểm 1 tháng sau liều<br /> + Xác định tỷ lệ tuân thủ đúng lịch tiêm thứ ba, được xem là một dấu ấn huyết thanh<br /> phòng vaccine viêm gan B của đối tượng tham đáng tin cậy của việc bảo vệ lâu dài chống lại<br /> gia nghiên cứu. nhiễm HBV(8).<br /> + Xác định tỷ lệ đáp ứng miễn dịch AntiHBs<br /> Biến số nghiên cứu<br /> (+) sau 3 mũi tiêm ngừa vaccine viêm gan B của<br /> Tình trạng nhiễm HBV của đối tượng nghiên<br /> đối tượng tham gia nghiên cứu.<br /> cứu, được xác định thông qua xét nghiệm sàng<br /> Cỡ mẫu lọc thường quy không bao gồm AntiHBc(5). Với ý<br /> Tất cả người dân từ 6 – 60 tuổi đến xét nghĩa các dấu ấn huyết thanh, được phân thành<br /> nghiệm tiêm ngừa vaccine viêm gan B lần đầu 3 nhóm:<br /> tại TTYTDP Đồng Tháp năm 2017 và đồng ý Chưa nhiễm: HBsAg (-) và AntiHBs (-);<br /> tham gia nghiên cứu.<br /> Đang nhiễm HBV khi HBsAg (+) và AntiHBs (-);<br /> Phương pháp chọn mẫu Có miễn dịch chống HBV: HBsAg (-) và<br /> Chọn mẫu thuận tiện. AntiHBs (+).<br /> Phương pháp thu thập số liệu Kiến thức về HBV của đối tượng nghiên cứu<br /> Để xác định tỷ lệ hiện mắc HBV, các đối được đánh giá đúng khi trả lời đúng ít nhất từ<br /> tượng được lấy 2 ml máu tĩnh mạch, được chứa 5/7 nội dung trở lên.<br /> trong ống nghiệm chứa vừa đủ lượng chất Đối tượng được đánh giá là tuân thủ tiêm<br /> chống đông. Sau đó, mẫu máu được quay ly tâm ngừa HBV khi đến đúng hẹn tái khám sàng lọc<br /> tách huyết tương, thực hiện xét nghiệm tìm trước tiêm, để tiếp nhận tư vấn đủ điều kiện<br /> HBsAg và AntiHBs (HBsAb) tại phòng xét hoặc hoãn tiêm theo chỉ định của bác sĩ.<br /> nghiệm đạt chuẩn an toàn sinh học cấp II. Kháng Việc tiêm ngừa vaccine phòng HBV được<br /> nguyên bề mặt HBsAg được phát hiện thông đánh giá là có hiệu quả, khi xét nghiệm máu<br /> qua bộ kit chẩn đoán nhanh sản xuất bởi Amvi định tính AntiHBs (+).<br /> Biotech Incorporation với độ nhạy 99,8%, độ đặc<br /> KẾTQUẢ<br /> hiệu 99,9%. Kháng thể AntiHBs được phát hiện<br /> khi nồng độ ≥ 10 mIU/ml thông qua bộ kit chẩn Nghiên cứu này đã thực hiện trên 224 đối<br /> <br /> <br /> <br /> Chuyên Đề Y Tế Công Cộng 581<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 5 * 2018<br /> <br /> tượng thỏa mãn tiêu chuẩn chọn vào. Tổng số nhóm nghề nghiệp phổ biến là nông dân<br /> đối tượng từ 6 - 60 tuổi lần đầu thực hiện xét (20,4%), cán bộ viên chức (19,9%) và người kinh<br /> nghiệm HBsAg và AntiHBs, là 224. Trong đó, số doanh/tự làm chủ chiếm (19,4%). Bên cạnh đó có<br /> đối tượng ở độ tuổi này được theo dõi tiêm ngừa 19,9% đối tượng cho biết có người thân trong gia<br /> viêm gan B là 138. Có 216 đối tượng từ 18 - 60 đình hiện đang nhiễm HBV (Bảng 1).<br /> tuổi tham gia trả lời phỏng vấn về kiến thức Bảng 2: Tình hình nhiễm virus viêm gan B của<br /> viêm gan B (VGB). người dân từ 6 – 60 tuổi đến xét nghiệm tại<br /> Bảng 1: Các đặc điểm của đối tượng nghiên cứu TTYTDP Đồng Tháp năm 2017<br /> tham gia phỏng vấn (n = 216) Tình trạng nhiễm HBV<br /> Tổng (n,<br /> Đặc điểm đối tượng Tần số Tỷ lệ (%) Đặc điểm Chưa nhiễm Đang nhiễm Miễn dịch<br /> %)<br /> (n, %) (n,%) (n, %)<br /> Giới tính<br /> Nam 87 40,3 Giới tính<br /> Nữ 129 59,7 Nam 70 (73,7) 8(8,4) 17 (17,9) 95 (100)<br /> Nhóm tuổi Nữ 94 (72,9) 5 (3,9) 30 (23,3) 129 (100)<br /> 18 – 40 154 71,3 Nhóm tuổi<br /> 41 – 60 62 28,7 6 – 17 19 (82,6) 3 (13,0) 1 (4,3) 23 (100)<br /> 18 – 40 104 (75,4) 7 (5,1) 27 (19,6) 138 (100)<br /> Trình độ học vấn<br /> 41 – 60 41 (65,1) 3 (4,8) 19 (30,2) 63 (100)<br /> ≤ cấp 1 36 16,7<br /> Tổng 164 (73,2) 13 (5,8) 47 (21) 224 (100)<br /> Cấp 2 48 22,2<br /> Cấp 3 57 26,4 Tỷ lệ nhiễm HBV trong tổng số 224 đối<br /> > cấp 3 75 34,7 tượng nghiên cứu tham gia xét nghiệm lần đầu<br /> Nghề nghiệp HBV là 5,8% (Bảng 2).<br /> Nông dân 44 20,4<br /> Cán bộ viên chức 43 19,9<br /> Tỷ lệ đối tượng nghiên cứu tham gia<br /> Buôn bán, tự làm chủ 42 19,4 phỏng vấn đạt kiến thức đúng từ 5 nội dung<br /> Học sinh, sinh viên 31 14,4 trở lên chiếm 16,2% (Bảng 3).<br /> Nội trợ 30 13,9 Bảng 3: Một số kiến thức đúng về viêm gan virus B<br /> Khác 26 12,0<br /> (n = 216)<br /> Tình trạng VGB gia đình<br /> Nội dung Tần số Tỷ lệ (%)<br /> Chưa được xét nghiệm 77 35,6<br /> 1. Biết tác nhân gây bệnh viêm gan B là<br /> Có người nhiễm 43 19,9 73 34,0<br /> virus<br /> Không người nhiễm 78 36,1 2. Biết thực hiện xét nghiệm máu để chẩn<br /> Không biết/Không nhớ 18 8,3 198 91,7<br /> đoán viêm gan B<br /> Tổng 216 100 3. Biết các triệu chứng khi mắc bệnh viêm<br /> 34 15,7<br /> gan (đúng ≥ 3/10 triệu chứng)<br /> Trong số những người tham gia nghiên cứu,<br /> 4. Kiến thức đúng về cả 3 đường lây<br /> 59,7% là nữ giới, 71,3% trong độ tuổi 18 – 40. Về 28 13,0<br /> truyền<br /> học vấn, hơn 1/3 các đối tượng có học vấn trên Kiến thức đúng về đường máu, dịch tiết,<br /> 99 45,8<br /> cấp 3, trong khi đó 16,7% có học vấn cấp 1 hoặc kim đâm<br /> Kiến thức đúng về đường quan hệ tình<br /> thấp hơn, trình độ học vấn cấp 2 và cấp 3 có sự dục không an toàn<br /> 70 32,4<br /> phân bố khá tương đồng (22,2% và 26,4%). Trình Kiến thức đúng về đường từ mẹ sang con<br /> 51 23,6<br /> độ học vấn có ảnh hưởng đến khả năng nhận lúc chuyển dạ<br /> thức của người dân, khi người dân với trình độ 5. Kiến thức đúng ≥ 4 biện pháp về phòng<br /> 29 13,4<br /> lây nhiễm VGB<br /> học vấn cao có thể dễ dàng và nhanh chóng Tiêm phòng vaccine viêm gan B 172 79,6<br /> nhận ra được sự nguy hiểm của bệnh viêm gan Dùng riêng các dụng cụ cá nhân sắc nhọn 45 20,8<br /> B và các yếu tố liên quan, cũng như tầm quan Truyền máu an toàn 41 19,0<br /> trọng của việc tiêm phòng viêm gan B hơn người Quan hệ tình dục an toàn 38 17,6<br /> trình độ học vấn thấp. Đối với nghề nghiệp, có 3 Yêu cầu dụng cụ riêng khi làm thủ thuật y<br /> 32 14,8<br /> tế xuyên da<br /> <br /> <br /> <br /> 582 Chuyên Đề Y Tế Công Cộng<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 5 * 2019 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> 6. Bệnh viêm gan B là bệnh nguy hiểm 190 88,0 5 kiến thức đúng 22 10,2<br /> 7. Kiến thức đúng ≥2 biến chứng của 6 kiến thức đúng 9 4,2<br /> 71 32,9<br /> VGB 7 kiến thức đúng 4 1,8<br /> Ung thư gan 132 61,1<br /> Tìm thấy mối liên quan có ý nghĩa thống kê<br /> Suy gan, Xơ gan 81 37,5<br /> Viêm gan mạn 34 15,7 giữa kiến thức về bệnh VGB và nhóm tuổi, học<br /> 8. Đánh giá kiến thức chung về bệnh viêm vấn, nghề nghiệp của đối tượng tham gia phỏng<br /> 35 16,2<br /> gan B: đúng ≥5 nội dung vấn (Bảng 4).<br /> Bảng 4: Mối liên quan giữa đặc điểm đối tượng 18 - 60 tuổi và kiến thức về viêm gan B (n = 216)<br /> Kiến thức VGB 2<br /> Đặc điểm đối tượng χ p<br /> Đúng (n, %) Sai (n, %)<br /> Giới tính<br /> Nam 11 (12,6) 76 (87,4)<br /> 1,360 0,265<br /> Nữ 24(18,6) 105 (81,4)<br /> Nhóm tuổi<br /> 18 – 40 tuổi 35 (22,7) 119 (77,3)<br /> 16,816