Tiểu luận: Phân tích vị trí và nội dung của quy luật thống nhất và đấu tranh của các mặt đối lập trong hệ thống phép biện chứng duy vật? Ý nghĩa phương pháp luận? Sự vận dụng của Đảng ta trong đường lối đổi mới đất nước?

Chia sẻ: Nguyên Khê | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:19

Thêm vào BST

Báo xấu

505
lượt xem 125
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tiểu luận với đề tài "Phân tích vị trí và nội dung của quy luật thống nhất và đấu tranh của các mặt đối lập trong hệ thống phép biện chứng duy vật? Ý nghĩa phương pháp luận? Sự vận dụng của Đảng ta trong đường lối đổi mới đất nước?" trình bày về: cơ sở lý luận, tính tất yếu và mâu thuẫn bản chất của nền kinh tế thị trường ở Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tiểu luận: Phân tích vị trí và nội dung của quy luật thống nhất và đấu tranh của các mặt đối lập trong hệ thống phép biện chứng duy vật? Ý nghĩa phương pháp luận? Sự vận dụng của Đảng ta trong đường lối đổi mới đất nước?

MỞ ĐẦU Cùng với xu thế của thời đại và thế giới thì việc chuy ển sang n ền kinh tế thị trường của Việt Nam là tất yếu. Vào những năm 70 , cuối những năm 80 của thế kỷ XX , khi mà những khủng hoảng kinh tế trong hệ th ống các nước xã hội chủ nghĩa đã phát triển đến đỉnh điểm, Việt Nam cũng không nằm ngoài tình trạng này . Trước tình hình này , Đảng và Nhà nước ta đã quyết định chuyển nền kinh tế đất nước từ cơ chế tập trung quan liêu , bao cấp sang nền kinh tế thị trường, mà mốc đánh dấu là Đại hội Đảng VI (tháng 12 năm 1986). Kinh tế thị trường là một nền kinh tế phát triển nhất cho tới nay với rất nhiều mặt ưu đIểm. Tuy nhiên, trong quá trình chuyển sang nền kinh t ế th ị trường , nước ta không tránh khỏi những khó khăn . Theo quan đI ển tri ết h ọc duy vật biện chứng thì bất cứ một sự vật , hiện tượng nào cũng ch ứa đựng trong nó những mâu thuẫn của các mặt đối lập . Điều này cũng đúng trong nền kinh tế thị truờng ở Việt Nam hiện nay, trong lòng nó đang chứa đựng các mâu thuẫn . Trong giai đoạn chuyển tiếp này , trước h ết đó là mâu thu ẫn c ủa sự xuất hiện cơ chế mới của nền kinh tế thị trường và cơ chế cũ trong nền kinh tế tập trung , quan liêu , bao cấp ; mâu thu ẫn gi ữa yêu c ầu phát tri ển v ới kiến trúc thượng tầng về mặt chính trị , pháp lý , quan đi ểm , t ư t ưởng . Mâu thuẫn giữa tính tự phát của sự phát triển kinh tế th ị trường (theo ch ủ nghĩa t ư bản) với định hướng xã hội chủ nghĩa , mâu thuẫn giữa mặt tích cực và m ặt tiêu cực của kinh tế thị trường… Những mâu thuẫn này đang hiện diện và tác động m ạnh m ẽ t ới quá trình phát triển nền kinh tế đất nước . Việc nhận thức rõ vấn đ ề này và gi ải quyết chúng có ý nghĩa vô cùng quan trọng để thúc đẩy sự phát tri ển n ền kinh tế Việt Nam hiện nay . Đây là nhiệm vụ hàng đầu của Đảng và Nhà nước ta . Nhận thức được tầm quan trọng của vấn đề này và bằng những kiến thức thu được trong năm học vừa qua tôi chọn đề tài: " Phân tích vị trí và nội dung của quy luật thống nhất và đấu tranh của các mặt đối l ập trong hệ thống phép biện chứng duy vật? Ý nghĩa phương pháp lu ận? S ự v ận dụng của Đảng ta trong đường lối đổi mới đất nước?" 1
I. CƠ SỞ LÝ LUẬN I.1.Lịch sử những tư tưởng triết học chủ nghĩa duy vật trước Mác về mâu thuẫn Trải qua quá trình phát triển của những hình thái khác nhau và các quá trình phát triển cao của các tư tưởng triết học nhân loại các quan ni ệm v ề mâu thuẫn khác nhau cũng thay đổi. Mỗi thời đại , mỗi trường phái lại có những lý giải khác nhau về mâu thuẫn , về các mặt đối l ập , vì tri ết h ọc luôn phát sinh từ những bối cảnh lịch sử nhất định . Thứ nhất là triết học th ời cổ đại mà điển hình là ba nền triết học lớn đó là Trung Hoa , Hy Lạp và ấn Độ . Triết học Trung Hoa đã xuất hiện rất lâu vào cuối thế kỷ thứ II trước công nguyên. Tuy nhiên , phải đến cuối thời Xuân thu _ Chién quốc , các h ệ thống triết học lớn của Trung Quốc mới xuất hiện . Những quan điểm biện chứng về mâu thuẫn thời kỳ này xuất hiện tuy còn sơ khai. Ví d ụ nh ư tr ường phái Âm – Dương. phái Âm – Dương nhìn nh ận mọi tồn t ại không ph ải trong tính đồng nhất tuyệt đối cũng không phải trong sự loại trừ biệt lập không th ể tương đồng . Trái lại tất cả bao hàm sự thống nhất của các mặt đối lập gọi là sự thống nhất Âm – Dương. Quy luật nay thừa nhận mọi th ực tại trên tinh thần biện chứng là trong cái mặt đối lập kia – ít nhất cũng ở trạng thái tiềm năng sinh thành. Triết học ấn Độ thì đưa ra phạm trù “vô ngả”, “vô thường”(của trương phái Phật Quốc ). “Một tồn tại “ nào đó chẳng phải là nó mà là “tổng hợp”, “hội họp” của những cái không phải là nó mà nh ờ hội đủ nhân – duyên . Không có tồn tại nào độc lập tuyệt đối với tồn tại khác Nhưng đã như vậy thì tất yếu phải đi đến một khẳng định về l ẽ vô th ường . Vô thường là chẳng “thường hằng” , “thường hằng “ là cái bất biến, chẳng bất biến là biến động , biến tức là biến động . Có thể nói , cùng với sự phát triển của các hình thức kinh tế – xã hội các tư tưởng về mâu thu ẫn cũng ngày càng rõ nét. Hêraclit – nhà triết học lớn nhất của Hy Lạp cổ đ ại ở th ời kỳ đ ầu c ủa nó thì phỏng đoán rằng: mâu thuẫn tồn tại trong mọi sự vật c ủa th ế giới . Theo ông , các mặt đối lập gắn bó , quy định , ràng buộc với nhau. Heraclit còn khẳng định vũ trụ là một thể thống nhất nhưng trong lòng nó luôn di ễn ra các cuộc đấu tranh của các lực lượng đối lập, nhờ vậy vũ trụ tồn t ại và v ận động . Vì thế đấu tranh là “cha đẻ của tất cả , là ông hoàng của tất cả”. Trải qua hơn một ngàn năm đêm dài trung cổ , nền triết học thời kỳ này chủ yếu là triết học linh viện tập trung vào cái chung và cái riêng . Sang đ ến triết học Tây Âu thời phục hưng và cận đại cùng với nh ững thành t ựu v ề khoa học tự nhiên thì sự đấu tranh giữa triết h ọc duy tâm và tri ết h ọc duy v ật cũng diễn ra hết sức gay gắt . Nhưng các quan đIểm thời kỳ này vẫn rơi nhiều vào siêu hình , máy móc .Tới triết học cổ điển Đức mới th ực s ự bao 2
hàm những tư tưởng triết học tiến bộ . Cách mạng và khoa học . Triết học cổ diển Đức đã đạt được trình độ khái quát và tư duy trừu tượng rất cao v ới những hệ thống kết cấu chặt chẽ , thể hiện một trình độ tư duy tài biện thâm cao vượt xa tính trực quan , siêu hình của nền triết học Anh – Pháp ở th ế kỷ XVII – XVIII, do vậy các tư tưởng triết học về mâu thu ẫn đã có nh ững b ước tiến đáng kể Đại biểu đặc trưng của triết học cổ điển Đức là Hêghen . I.2.Quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng về mâu thuẫn. Mỗi sự vật hiện tượng đang tồn tại đều là một thể thống nh ất được cấu thành bởi các mặt đối lập , các thuộc tính , các khuynh h ướng phát tri ển ngược chiều nhau , đối lập nhau… *Sự thống nhất và đấu tranh của các mặt đối lập . Khái niệm mặt đối lập trong quy luật mâu thuẫn là s ự khái quát các mặt , các khuynh hướng , các thuộc tính trái ngược nhau trong một chỉnh th ể làm nên sự vật , hiện tượng . Mỗi mâu thuẫn phải có hai mặt đối lập . Nhưng không phải hai mặt đối lập bất kỳ của một mặt đối lập nào cũng tạo thành mâu thuẫn . Chỉ những mặt đối lập nào nằm trong một ch ỉnh th ể có quan h ệ khăng khít với nhau , tác động qua lại lẫn nhau m ới tạo thành mâu thu ẫn . Mâu thuẫm là một chỉnh thể, trong đó các mặt đối lập vừa đấu tranh , v ừa thống nhất với nhau . Trong một mâu thuẫn , hai mặt đối lập có quan hệ thống nhất với nhau. Khái niệm “thống nhất” trong quy luật mâu thuẫn có nghĩa là hai m ặt đ ối l ập liên hệ với nhau, ràng buộc nhau , quy định nhau ,mặt này lấy m ặt kia làm tiền đề tồn tại của mình . Nếu thiếu một trong hai m ặt đ ối l ập chính t ạo thành sự vật thì nhất định không có sự tồn tại của sự v ật . B ởi v ậy s ự th ống nhất của các mặt đối lập là điều kiện không thể thiếu được cho sự tồn tại của bất kỳ sự vật , hiện tượng nào và ngược lại . Ví dụ :trong sinh vật hai mặt đối lập đồng hoá và dị hoá thống nhất với nhau , nếu chỉ là một quá trình thì sinh vật sẽ bị chết .Trong xã hội tư bản , giai cấp tư sản và giai c ấp vô sản là hai mặt đối lập thống nhất với nhau , nếu không có giai cấp vô sản với tư cách là giai cấp bán sức lao động cho giai cấp tư sản , thì cũng không có giai cấp tư sản tồn tại với tư cách là một giai cấp mua s ức lao đ ộng c ủa giai cấp vô sản để bóc lột giá trị thặng dư… Tuy nhiên , khai niệm “thống nhất “ này chỉ mang tính t ương đối . B ản thân nội dung khái niệm cũng đã nói lên tính chất tương đối của nó . Sự thống nhất của các mặt đối lập trong cùng một sự vật không tách rời sự đấu tranh chuyển hoá giữa chúng . Bởi vì các mặt đ ối l ập cùng t ồn t ại trọng cùng một sự vật thống nhất như một chỉnh thể trọn vẹn nhưng không nằm yên bên nhau mà điều chỉnh chuyển hoá lẫn nhâu t ạo thành đ ộng l ực phát triển của bản thân sự vật . Sự đấu tranh chuyển hoá , bài trừ , ph ủ đ ịnh 3
lẫn nhau giữa các mặt đối lập trong thế giới khách quan th ể hi ện dưới nhi ều hình thức khác nhau . Ví dụ : lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuẩt trong xã hội có đ ối kháng giai cấp , mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất tiên ti ến với quan h ệ s ản xuất lạc hậu kìm hãm nó diễn ra rất quyết liệt và gay gắt . Ch ỉ có th ể thông qua các cuộc cách mạng xã hội bằng rất nhiều hình thức kể cả bạo lực mới có thể giải quyết mâu thuẫn một cách căn bản. Sự đấu tranh của các mặt đối lập được chia thành nhiều giai đoạn . Thông thường khi nó mới xuất hiện , hai mặt đối lập chưa thể hiện rõ xung khắc gay gắt người ta gọi đó là giai đoạn khác nhau . Tất nhiên không ph ải bất kỳ sự khác nhau nào cũng được gọi là mâu thuẫn . Ch ỉ nh ững s ự khác nhau nào cùng tồn tại trong cùng một sự vật có liên hệ hữu cơ với nhau , phát triển ngược chiều nhau , tạo thành động lực bên trong của sự phát tri ển thì hai mặt đối lập đó mới hình thành bước đầu của một mâu thuẫn . Khi hai mặt đối lập của một mâu thuẫn phát triển đến xung đột gay gắt , nó biến thành độc lập . Sự vật cũ mất đi , sự vật mới hình thành . Sau khi mâu thu ẫn đ ược giải quyết sự thống nhất của hai mặt đối lập cũ được thay th ế bởi s ự th ống nhất của hai mặt đối lập mới , hai mặt đối lập mới lại đấu tranh chuy ển hoá tạo thành mâu thuẫn .Mâu thuẫn được giải quyết , sự vật mới xu ất hi ện . C ứ như thế đấu tranh giữa các mặt đối lập làm cho sự vật biến đổi không ng ừng từ thấp đến cao . Chính vì vậy Lênin khẳng định “sự phát triển là một cuộc đấu tranh của các mặt đối lập “. Khi bàn về mối quan hệ giữa sự thống nhất và đấu tranh của các mặt đối lập , Lênin chỉ ra rằng :’Mặc dù thống nhất chỉ là điều kiện để sự vật tồn tại với ý nghĩa là chính nó – nhờ có sự thống nh ất của các mặt đối lập mà chúng ta nhận biết được sự vật , sự vật tồn tại trong thế gi ới khách quan . Song bản thân sự thống nhất chỉ là tạm th ời . Đ ấu tranh c ủa các m ặt đ ối l ập mới là tuyệt đối . Nó diễn ra thường xuyên , liên t ục trong su ốt quá trình t ồn tại của sự vật . Kể cả trong trạng thái ổn định , cũng nh ư khi chuy ển hoá nhảy vọt về chất . Lênin viết :”sự thống nhất (phù hợp , đ ồng nh ất ,tác d ụng ngang nhau )của các mặt đối lập là có điều kiên , tạm th ời , thoang qua trong tương đối . Sự đấu tranh của các mặt đối lập bài trừ lẫn nhau là tuy ệt đ ối cũng như sự phát triển , sự vận động tuyệt đối”. *Chuyển hóa của các mặt đối lập . Không phải bất kỳ sự đấu tranh nào của các mặt đối lập đều dẫn tới sự chuyển hoá giữa chúng . Chỉ có sự đấu tranh của các mặt đ ối l ập phát triển đến một trình độ nhất định , hội đủ các điều kiện cần thi ết m ới d ẫn đến chuyển hoá , bài trừ , phủ định lẫn nhau . Trong giới tự nhiên , chuy ển hoá của các mặt đối lập thường diễn ra một cách tự phát , còn trong xã hội 4
chuyển hoá của các mặt đối lập diễn ra nhất thiết ph ải thông qua ho ạt đ ộng có ý thức của con người Do đó , không nên hiểu sự chuyển hoá của các mặt đối lập ch ỉ là sự hoán đổi vị trí một cách đơn giản , máy móc . Thông th ường thì mâu thu ẫn chuyển hoá theo hai phương thức : +Phương thức thứ nhất :Mặt đối lập này chuyển hoá thành mặt đối lập kia nhưng ở một trình độ cao hơn xét về phương diện chất của sự vật . Ví dụ :Lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất trong xã h ội phong kiến đấu tranh chuyển hoá lẫn nhau để hình thành quan h ệ sản xuất mới ở trình độ cao hơn. +Phương thức thứ hai:Cả hai mặt đối lập đều chuy ển hoá l ẫn nhau đ ể tạo thành hai mặt đối lập hoàn toàn mới . Ví dụ :Nền kinh tế Việt Nam chuyển hoá từ nền kinh t ế k ế hoạch hoá tập trung , quan liêu , bao cấp sang nền kinh tế thị trường có sự quản lý của nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa . Từ mâu thuẫn trên cho ta thấy trong thế giới th ực , b ất kỳ s ự v ật , hi ện tượng nào cũng chứa đựng trong nó những mặt những thuộc tính có khuynh hướng phát triển ngược chiều nhau. Sự đấu tranh chuyển hoá của các m ặt đối lập trong điều kiện cụ thể tạo thành mâu thuẫn . Mâu thuẫn là hiện tượng khách quan , phổ biến của thế giới . Mâu thuẫn được giải quyết , sự vật cũ mất đi , sự vật mới hình thành . Sự vật mới lại nảy sinh các mặt đối lập và mâu thuẫn mới . Các mặt đối lập này đấu tranh chuyển hoá và phủ định lẫn nhau d ể t ạo thành sự vật mới hơn . Cứ như vậy các sự vật , hiên tượng trong th ế giới khách quan thường xuyên biến đổi và phát triển không ngừng . Vì vậy mâu thuẫn là nguồn gốc và động lực phát triển của mọi quá trình phát triển. II. TÍNH TẤT YẾU VÀ MÂU THUẪN BẢN CHẤT CỦA NỀN KINH T Ế THỊ TRƯỜNG Ở VIỆT NAM. II.1. Tính tất yếu của quá trĩnh xây dựng n ền kinh t ế th ị tr ường ở Vi ệt Nam. * Chuyển sang nền kinh tế thị trường là một tất yếu khách quan trong quắ trình phát triển nền kinh tế đất nước . Như đã biết ,kinh tế thị trường là một kiểu tổ chức kinh tế ph ản ánh trình độ phát triển nhất của văn minh nhân loại .Từ trước đến nay nó tồn t ại và phát triển chủ yếu dưới chủ nghĩa tư bản. Ngày nay , kinh t ế th ị trường tư bản chủ nghĩa đã phát triển tới trình độ khá cao và ph ồn thịnh ở các n ước t ư bản phát triển Tuy nhiên, kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa không phải là v ạn năng. Bên cạnh mặt tích cực nó còn có mặt trái , có khuy ết t ật từ trong b ản ch ất 5
của nó do chế độ sở hữu tư bản tư nhân về tư liệu sản xuất chi phối. Cùng với sự phát triển của lực lượng sản xuất , càng ngày mâu thuẫn của chủ nghĩa tư bản càng bộc lộ sâu sắc , không giải quy ết được các v ấn đ ề xã h ội , làm tăng thêm bất công và bất ổn của xã hội , đào sâu thên h ố ngăn cách gi ữa người giàu và người nghèo. Chính vì thế mà , như C.Mác đã phân tích và dự báo , chủ nghĩa tư bản tất yếu phải được thay th ế b ởi một ph ương th ức s ản xuất và chế độ mới văn minh hơn , nhân đạo hơn. Chủ nghĩa tư b ản , m ặc dù đã và đang tìm mọi cách để tự điều chỉnh và tự thích nghi, nhưng do mâu thuẫn từ trong bản chất của nó , chủ nghĩa tư bản không th ể tự gi ải quy ết được , có chăng nó chỉ tạm thời xoa dịu được ch ừng nào mâu thu ẫn mà thôi . Nền kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa hiện đại đang ngày càng th ể hiện xu hướng tự phủ định và tự tiến hoá để chuyển sang một giai đoạn hậu công nghiệp , theo xu hướng xã hội hoá . Đây là tất yếu khách quan , là quy lu ật phát triển của xã hội . Nhân loại muốn tiến lên , xã hội muốn phát tri ển thì dứt khoát không thể dừng lại ở kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa . Mô hình chủ nghĩa xã hội kiểu Xô Viết là một kiểu tổ ch ức xã h ội , t ổ chức kinh tế muốn sớm khắc phục khuyết tật của chủ nghĩa tư bản, muốn nhanh chóng xây dựng một xã hội tốt đẹp hơn , một phương thức s ản xuất văn minh hiện đại hơn chủ nghĩa tư bản . Nhưng có lẽ , do nôn nóng , làm trái quy luật , không năng động , kịp thời điều chỉnh khi c ần thi ết cho nên rút c ục đã không thành công . Liên Xô khắc phục sự nóng vội bằn cách đưa ra thực hiện “chính sách kinh tế mới “(NEP) mà nội dung cơ bản của nó là khuy ến khích phát triển kinh tế hàng hoá, chấp nhận ở mức độ nhất định cơ chế thị trường Muốn thế , Nga cần phải sử dụng quan h ệ tiền t ệ – hàng hoá và phát triển kinh tế hàng hoá nhiều thành phần , đặc biệt là sử dụng ch ủ nghĩa tư bản nhà nước để phát triển lực lượng sản xuất . Tuy ch ỉ m ới th ực hi ện trong một thời gian ngắn nhưng NEP đã đem lại những kế quả tích cực cho nước Nga:hồi phục và phát triển kinh tế bị chiến tranh tàn phá, nhiều nghành kinh tế hoạt động năng động , nhộn nhịp hơn . Tiếc rằng , t ư tu ởng c ủa V.I.Lênin về xây dựng chủ nghĩa xã hội với chính sách NEP đã không được ti ếp t ục thực hiện sau đó . Vào cuối những năm 70 của thế kỷ XX, những khuy ết tật của mô hình kinh tế Xô Viết bộc lộ ra rất rõ cộng với sự yếu kém trong công tác lãnh đạo , quản lý lúc bấy giờ đã làm cho công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô và các nước Đông Âu rơi vào tình trạng kh ủng hoảng trì tr ệ . M ột s ố nhà lãnh đạo chủ chốt của Đảng và Nhà nước Liên Xô lúc đó mu ốn thay đ ổi tình hình bằng công cuộc cải cách , cải tổ nhưng với một “ t ư duy” chính tr ị m ới , họ đã mắc sai lầm nghiêm trọng cực đoan , phiến diện đãn tới sự tan rã của Liên Xô và sự sụp đổ của hệ thống xã hội chủ nghĩa thế giới , đã làm lộ rõ 6
những khuyết tật của mô hình kinh tế cứng nhắc , phi th ị trường , m ặc dù những khuyết tật đó không phải là nguyên nhân tất yếu dẫn tới sự sụp đổ . Việt nam là một nước nghèo , kinh tế kỹ thuật lạc hâu , trình đ ộ xã h ội còn thấp, bị chiến tranh tàn phá nặng nề , di lên ch ủ nghĩa xã h ội là m ục tiêu lý tưởng của những người cộng sản và nhân dân Việt Nam , là khát v ọng thiêng liêng ngàn đời của nhân dân Việt Nam . Nh ưng đi lên ch ủ nghĩa xã h ội bằng cách nào? Đó là câu hỏi lớn và cực kỳ hệ trọng , muốn trả lời thật không đơn giản . Chúng ta đã áp dụng mô hình chủ nghĩa xã hội kiểu Xô Viết , mô hình kinh tế kế hoạch tập trung mang tính bao cấp . Mô hình này đã thu được những kết quả quan trọng, nhất là đáp ứng được yêu cầu của thời kỳ đất nước có chiến tranh. Nhưng về sau mô hình này b ộc lộ nh ững khuy ết điểm ;và trong công tác chỉ đạo cũng phạm phải một số sai lầm mà nguyên nhân sâu xa của những sai lầm đó là bệnh giáo điều, chủ quan , duy ý chí . Lối suy nghĩ và hành động đơn giản , nóng vội không tôn trong quy lu ật khách quan, nhận thức về chủ nghĩa xã hội không đúng với thực tế ở Việt Nam . Trên cơ sở nhận thức đúng đắn hơn và đầy đủ hơn về chủ nghĩa xã h ội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam , Đại hội VI của Đảng cộng sản Việt Nam(tháng 12 năm 1986) đã đề ra đường lối đổi mới toàn diện đất nước nhằm thực hiện có hiệu quả hơn công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội . Đại hội đưa ra những quan niệm mới về con đường , ph ương pháp xây dựng chủ nghĩa xã hội, đặc biệt là quan niệm về công nghiệp hoá xã h ội ch ủ nghĩa trong thời kỳ quá độ, về cơ cấu kinh tế , th ừa nh ận sự tồn t ại khách quan của sản xuất hành hoá và thị trường. Phê phán triệt để cơ chế tập trung , quan liêu , bao cấp và khẳng định chuyển hẳn sang hạch toán kinh doanh. Đại hội VI là một mốc đánh dấu bước chuyển quan trọng trong nhận thức của Đảng cộng sản Việt Nam về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam . *.Bản chất và những đặc trưng của kinh tế thị trường định hướng xã hội ch ủ nghĩa ở Việt Nam Nói kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa có nghĩa đây không phải kinh tế thị trường tự do theo kiểu tư bản chủ nghĩa , cũng không ph ải kinh tế bao cấp quản lý theo kiểu tập trung quan liêu bao cấp và cũng chưa hoàn toàn là kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa ,bởi vì Việt Nam đang ở trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội , vừa có v ừa ch ưa có các y ếu t ố c ủa ch ủ nghĩa xã hội . Chủ trương phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là sự tiếp thu có chọn lọc thành tựu của văn minh nhân loại , phát huy vai trò tích cực của kinh tế thị trường trong việc thúc đẩy sức sản xuất , xã h ội hoá lao động , cả tiến kỹ thuật – công nghệ , nâng cao chất l ượng s ản ph ẩm , t ạo 7
ra nhiều của cải , góp phần làm giàu cho xã hội và cải thi ện đ ời sống nhân dân : đồng thời phải có những biện pháp hữu hiệu nhằm h ạn ch ế mặt tiêu cực của kinh tế thị trường . Đây cũng là sự lựa chọn tự giác con đ ường và mô hình phát triển trên cơ sở quán triệt lý luận Mác – Lênin nắm b ắt đúng quy luật khách quan và vận dụng vào điều kiện cụ thể của Việt Nam . Mục đích của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là phát triển lực lượng sản xuất , phát triển kinh tế để xây dựng cơ s ở v ật ch ất- kỹ thuật của chủ nghĩa xã hội , nâng cao đời sống nhân dân .Phát tri ển l ực lượng sản xuất hiện đại gắn liền với phát triển quan hệ sản xuất mới , tiên tiến. Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa có nhiều hình thức sở hữu,, nhiều thành phần kinh tế , trong dó kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo : kinh tế nhà nước cùng với kinh tế tập th ể ngày càng trở thành n ền t ảng vững chắc . Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa có sự quản lý c ủa Nhà nước, Nhà nước xã hội chủ nghĩa quản lý nền kinh tế bằng chiến lược, quy hoạch, kế hoạch, chính sách , pháp luật , và bằng cả s ức m ạnh v ật ch ất c ủa kinh tế nhà nước : đồng thời sử dụng cơ chế thị trường , áp dụng các hình thức kinh tế và phương pháp quản lý của kinh tế th ị trường đ ể kích thích s ản xuất , giải phóng sức sản xuất , phát huy mặt tích cực , h ạn ch ế m ặt tiêu c ực của cơ chế thị trường , bảo vệ lợi ích của nhân dân lao động , của toàn thể nhân dân . Kinh tế thị rường định hướng xã hội chủ nghĩa th ực hiện phân ph ối chủ yếu theo kết quả lao động và hiệu quả kinh tế , đồng th ời phân ph ối theo mức đóng góp vốn và các nguồn lực khác vào sản xuất , kinh doanh và thông qua phúc lợi xã hội . Tăng trưởng kinh tế gắn liền với đảm bảo ti ến bộ và công bằng xã hội ngay trong từng bước phát triển . Tăng tr ưởng kinh t ế đi đôi với phát triển văn hoá và giáo dục , xây dựng nền văn hoá Việt Nam tiên tiến , đậm đà bản sắc dân tộc , nâng cao dân trí , giáo d ục và đào t ạo con người , xây dựng và phát triển nguồn nhân lực đất nước . C.Mác khẳng định rằng:”…sản xuất hàng hoá và lưu thông hàng hoá là những hiện tượng thuộc về nhiều phương thức sản xuất hết sức khác nhau, tuy rằng quy mô và tầm quan trọng của chúng không giống nhau…Chúng ta hoàn toàn chưa biết gì về những đặc điểm riêng của những phương thức sản xuất ấy và chúng ta chưa thể nói gì về những phương thức sản xu ất ấy, n ếu chúng ta chỉ có những phạm trù trừu tượng của lưu thông hàng hoá , những phạm trù chung của tất cả các phương thức ấy”. Lựa chọn mô hình kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa không phải là sự gán ghép chủ quan giữa kinh tế thị trường vàchủ nghĩa xã 8
hội , mà là sự nắm bắt và vận dụng xu th ế vận động khách quan c ủa kinh t ế thị trường trong thời đại hiện nay . Đảng cộng sản Việt nam trên cơ s ở nh ận thức tính quy luật phát triển của thời đại và s ự khái quát đúc rút kinh nghi ệm phát triển kinh tế thị trường thế giới , đặc biệt là từ thực tiễn xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Trung Quốc và Việt Nam , để đưa ra chủ trương phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa , nhằm sử dụng kinh tế thị trường để thực hiện mục tiêu từng bước tiến lên chủ nghĩa xã hội . Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là mô hình kinh tế trong th ời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội . Đây là một kiểu kinh tế th ị trường mới trong l ịch s ử phát triển của kinh tế thị trường . II.2. Những mâu thuẫn tồn tại trong nền kinh tế thị trường ở Việt Nam *Mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất . Trong công cuộc xây dựng và phát triển nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần , vận hành theo cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước , theo định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta hiện nay , v ấn đ ề l ực l ượng s ản xuất và quan hệ sản xuất là một vấn đề hết sức phức tạp , mâu thuẫn giữa hai lực lượng này và những biểu hiện của nó xét trên ph ương di ện tri ết h ọc Mac-Lênin , theo đó lực lượng sản xuất là nội dung của sự vật còn quan h ệ sản xuất là ý thức của sự vật , lực lượng sản xu ất là y ếu t ố quy ết đ ịnh quan hệ sản xuất , lực lượng sản xuất là yếu tố động , luôn thay đ ổi. Khi l ực lượng sản xuất phát triển đến một trình độ nhất định thì quan h ệ s ản xu ất s ẽ không còn phù hợp nữa và trở thành y ếu tố kìm hãm sự phát tri ển c ủa l ực lượng sản xuất . Để mở đường cho lực lượng sản xuất phát triển , c ần thay thế quan hệ sản xuất cũ băng quan hệ sản xuất mới phù h ợp với tính ch ất và trình độ phát triển của lực lượng sản xuất .Chính quan h ệ sản xuất t ự phát triển để để phù hợp với lực lượng sản xuất , quan hệ sản xuất phù hợp với tính chất và trình độ của lực lượng sản xuất , đó là quy luật kinh tế chung cho sự phát triển của xã hội . Quá trình mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất tiên ti ến với quan h ệ s ản xuất lạc hậu kìm hãm nó diễn ra gay gắt , quyết liệt và cần đ ược gi ải quyết . Nhưng giải quyết nó bằng cách nào ? Đó chính là các cu ộc cách m ạng xã hội ,các cuộc chuyển đổi kinh tế mà các cuộc chuỷên đổi kinh tế ở nước ta là một ví dụ . Khi một mục tiêu , một nhiệm vụ cực kỳ quan trọng , th ể hiện tính chất cách mạng của công cuộc đổi mới hiện nay ở Vi ệt Nam là phấn đấu xây dựng nước ta trở thành quốc gia công nghiệp hoá , hiện đại hoá , xã hội công bằng , dân chủ , văn minh . Công nghiệp hoá , hiện đại hoá đất nước là ch ủ trương , biện pháp v ừa mang tính cách mạng vừa mang tính khoa học để xây dựng ch ủ nghĩa xã h ội . Nói đến công nghiệp hoá , hiện đại hoá đất nước chính là nói đến n ền sản 9
xuất tiên tiến và đó chính là lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất , nói đến khoa học, đến sự anh minh của trí tuệ là nói đến một ph ương th ức t ối ưu đ ể thoát khỏi tình trạng sản xuất nhỏ , nông nghiệp lạc hậu , tạo điều kiện và cơ sở vật chất – kỹ thuật cho chủ nghĩa xã hội được xây dựng và phát tri ển. Không thể ăn đói mặc rách với cái cuốc trên vai cộng thêm tấm lòng cộng sản để kiến thiết chủ nghĩa xã hội , chuyển sang nền kinh tế thị trường . Kh ẳng định cái mới , đúng đắn tự bản thân nó đã bao g ồm c ả ý nghĩa ph ủ đ ịnh , g ạt bỏ cả quan niệm cũ sai lầm về điều kiện xây dựng chủ nghĩa xã h ội ở n ước ta . Trước đây , chúng ta thiếu quan tâm tới vai trò của trí tu ệ , khoa h ọc đ ến việc tạo lập cơ sở vật chất –kỹ thuật của chủ nghĩa xã hội . Bằng ch ứng là một thời chúng ta coi trọng không đúng mức tầng lớp trí th ức và khoa h ọc trong môi trường tương quan với đội ngũ những người lao động khác . Do thế , hậu quả tất yếu sảy ra là khoa học ở nước ta ch ậm hoặc không có đi ều kiện phát triển , đất nước không thoá khỏi nền sản xuất nh ỏ , nông nghi ệp lạc hậu và cũng không thể nói tới công nghiệp hoá hiện đại hoá đất nước . *Mâu thuẫn giữa các hình thức sở hữu trước đây và trong kinh tế thị trường . Trước đây , người ta quan niệm những hình thức sở hữu trong chủ nghĩa xã hội là: sở hữu chủ nghĩa xã hội tồn t ại dưới hai hình th ức là s ở h ữu toàn dân và sở hữu tập thể . Sự tồn tại hai hình thức sở hữu đó là t ất y ếu khách quan bởi hoàn cảnh lịch sử khi tiến hành cách mạng xã hội chủ nghĩa và xây dựng xã hội chủ nghĩa . Sau khi giành được chính quy ền giai c ấp công nhân đứng trước hai hình thức sở hữu tư nhân khác nhau: sở hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa và sở hữu tư nhân của những người sản xuất nh ỏ. Thực t ế đòi hỏi giai cấp công nhân phải có thái độ giải quyết khác nhau. Đ ối v ơí hình thức sở hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa bằng cách tước đoạt hoặc chuộc lại để đưa thẳng lên sở hữu toàn dân , còn đối với hình th ức s ở h ữu t ư nhân c ủa những người sản xuất nhỏ thì không thể dùng những biện pháp nh ư trên , mà pỉai kiên trì giáo dục , thuyết phục tổ chức họ trên cơ sở tự nguyện chuyển lên sở hữu tập thể bằng việc hợp tác hoá hai hình th ức . Sở h ữu đó là đ ặc thù tiến lên chủ nghĩa cộng sản của giai cấp công và nông dân tập thể. Các hình thức sở hữu trước đây và trong thời kỳ quá độ chuy ển sang kinh tế thị trường ở Việt Nam. Hơn 10 năm đổi mới đất nước theo định hướng xã hội ch ủ nghĩa ở nước ta đã chứng minh tính đúng đắn của đường lối đổi m ới , c ủa chính sách đa dạng hoá các hình thức sở hữu do Đảng ta khởi xướng và lãnh đạo toàn dân thực hiện . Thực tiễn đã cho thấy một nền kinh tế nhiều thành ph ần đương nhiên phải bao gồm nhiều hình thức sở hữu , chứ không phải chỉ bao gồm hai hình thức sở hữu là sở hữu toàn dân và s ở h ữu t ập th ể nh ư quan niệm trước đây . 10
Trong giai đoạn hiện nay , nền kinh tế hàng hoá nhi ều thành ph ần theo định hướng xã hội chủ nghĩa mà chúng ta đang xây dựng và phát tri ển bao gồm nhiều hình thức sở hữu như: sở hữu toàn dân , sở hữu tập thể , sở hữu nhà nước , sở hữu cá thể và sở hữu hỗn hợp . Trong các hình th ức s ở h ữu này , khái quát lại chỉ có hai hình thức sở hữu đó là : công h ữu và t ư h ữu , còn các hình thức sở hữu khác chỉ là hình thức trung gian, quá độ hoặc hỗn hợp . ở đây mỗi hình thức sở hữu lại có nhiều hình thức biểu hiện về trình độ th ể hiện khác nhau. Chúng được hình thành trên cơ sở có cùng bản chất kinh tế và tuỳ theo trình độ phát triển của lực lượng sản xuất và năng lực quản lý . Về sở hữu toàn dân. Trước đây , người ta quan niệm sở hữu toàn dân trùng với sở hữu nhà nước . Nền kinh tế nhiều thành phần đương nhiên bao gôm nhiều hình thức sở hữu, trong đó kinh tế quốc doanh giữ vị trí then chốt liên k ết và h ỗ tr ợ các thành phần kinh tế khác phát triển theo hướng có lợi cho quốc tế dân sinh . Nhà nước quản lý kinh tế với tư cách là cơ quan có quỳên lực đại diện cho lợi ích của nhân dân và là đại diện đối với tài sản sở hữu toàn dân . ở nước ta hiện nay , như hiến pháp và luật đất đai quy đ ịnh rõ :”Xét và mặt kinh tế , đất đai là phương tiện tồn tại của cả một cộng đồng xã h ội . Xét về mặt xã hội , đất đâi là nơI cư trú của một c ộng đ ồng . Th ế nh ưng khi xét trên cả hai phương diện có thể nói đất đai không thể là s ở h ữu của riêng ai . Tuy nhiên , suy cho cùng , đất đai là tư liệu sản xuất , hay nói chính xác hơn đó là một bộ phận quan trọng của sản xuất . B ởi th ế , dù là đ ặc bi ệt thì trong nền kinh tế hàng hoá, nó vẫn phải hoạt động theo quy luật của thị trường và chịu sự điều tiết của quy luật đó .Việc đất đai thuộc sở hữu toàn dân mà nhà nước là người đại diện, thống nhất quản lý không h ề mâu thu ẫn với việc trao quyền cho các hộ nông dân, kể cả quyền chuyển nhượng , quyền sử dụng đất đai nếu biết giải quyết các vấn đề sở hữu, biết tách quyền sở hữu với quyền sử dụng . Chẳng hạn như ruộng đất vẫn thuộc quyền sở hữu toàn dân nhưngngười nông dân có quyền sử dụng ổn định lâu dài thì có thể đem lại một sức bật cho sự phát triển của lực lượng sản xuất vừa tăng cường của nền kinh tế nói chung. Văn kiện đại ội VII của Đảng ta đã chỉ rõ:”Trên cơ sở chế độ sở hữu toàn dân về đất đai ,đất được giao cho người nông dân sử dụng lâu dài . Nhà nước quy định bằng luật pháp các vấn đề về thừa kế , chuyển quyền sử dụng đất…” (Đảng cộng sản Việt Nam-văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốclần thứ VII-Nhà xuất bản s ự th ật-Hà n ội 1991).Như vậy hình thức sở hữu toàn dân ở nước ta hiện nay đã đ ược xác định theo nội dung mới , có nhiều khả năng để th ực sự trở thành đ ộng l ực phát triển kinh tế . Về sở hữu nhà nước . 11
Trong thời kỳ bao cấp trước đây , không chỉ có nước ta mà còn ở các nước khác trong hệ thống các nước xã hội chủ nghĩa th ường đông nhất sở hữu nhà nước với sở hữu toàn dân. Do nhầm lẫn như vậy mà trong m ột th ời gian khá dài , người ta thường bỏ qua sở hữu nhà nước ch ỉ quan tâm đặc bi ệt tới sở hữu toàn dân với chế độ công hữu dưới hai hình th ức sở hữu toàn dân và sở hữu tập thể. Và cũng bởi sở hữu toàn dân gắn kết với khu v ực kinh t ế quốc doanh mà chúng ta ra sức quốc doanh hoá nền kinh tế với niền tin cho rằng chỉ có như vậy mới có chủ nghĩa xã hội nhiều hơn. Thực ra , với quan niệm đó, sở hữu toàn dân không trở thành sở hữu của một ch ủ th ể cụ th ể nào cả. Trong xã hội mà nhà nước còn tồn tại thì sở hữu toàn dân ch ưa có đi ều kiện vận động trên bề mặt của đời sống kinh tế nói chung. Hình th ức s ở h ữu nhà nước xét về tổng thể , mới chỉ là kết cấu bên ngoài của sở h ữu . Còn k ết cấu bên trong của sở hữu nhà nước ở nước ta có lẽ chủ yếu thể hiện ở quyền sở hữu đó , ở khu vực kinh tế quốc doanh , khu v ực các doanh nghi ệp nhà nước . Về sở hữu tập thể . Ở nước ta trước đây, sở hữu tập thể chủ yếu tồn tại dưới hình thức hợp tác xã (gồm cả hợp tác xã nông nghiệp và ti ểu th ủ công nghi ệp ) v ới n ội dung là cả giá trị và giá trị sử dụng đều là của chung mà các xã viên là ch ủ s ở hữu chính . Vì vậy, với hình thức sở hữu này , quy ền mua bán hoặcchuy ển nhượng tư liệu sản xuất , trong thực tế sản xuất và l ưu thông hàng hoá ở nước ta đã diễn ra hêt sức phức tạp. Quyền của các t ập th ể s ản xu ất th ường rất hạn chế , song đôi khi lại có tình trạng lạm quyền. Sự không xác định , s ự nhập nhằng giữa quyền sở hữu nhà nước và sở hữu tư nhân trá hình cũng là hiện tượng phổ biến . Để thoát khỏi tình trạng đó, trong bối cảnh của nền kinh tế thị trường hiện naycần phải xác định rõ quyền mua bán và chuy ển nhượng tư liệu sản xuất đối với các tập thể sản xuất kinh doanh. Ch ỉ có nh ư vậy, sở hữư tập thể mới có thể trở thành hình thức sở hữu có hiệu quả. Chúng ta biết, hợp tác xã không phải là hình thức riêng có đặc trưng cho chủ nghĩa xã hội, nhưng nó là một hình thức sỏ hữu kinh tế ti ến b ộ trong th ời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội . Vì vậy , chúng ta phải duy trì và phát tri ển hơn nữa khi xây dựng chủ nghĩa xã hội như V.I.Lênin đã kh ẳng định :”ch ế d ộ của người xã viên hợp tác xã văn minh là chế độ xã hội chủ nghĩa". Hợp tác xã là nhu cầu thiết thực của nền kinh t ế h ộ gia đình , c ủa n ền sản xuất hàng hoá. Khi lực lượng sản xuất trong nông nghiệp và công nghi ệp nhỏ phát triển đến một trình độ nhất định , nó sẽ thúc đ ẩy quá trình h ợp tác . Trong đIều kiện của nề kinh tế hàng hoá các nhu cầu về vốn , cung ứng v ật tư, tiêu thụ sản phẩm… đòi hỏi các hộ sản xuất phải liên kết với nhau m ới 12
có khả năng cạnh tranh và phát triển. Chính nhu cầu đó đã liên k ết nh ững người lao động lại với nhau làm nảy sinh quan hệ sở hữu tập th ể. Th ực t ế cho thấy , ở nước ta hiện nay đã có những hình thức hợp tác xã kiểu mới ra đời do nhu cầu tồn tại và phá triển của cơ chế thị trường “hợp tác xã được tổ chức trên cơ sở đóng góp cổ phần và sự tham gia trực ti ếp c ủa xã viên , phân phối theo kết quả lao động và cổ phần đóng góp, mỗi xã viên có quyền như nhau đối với công việc chung”(Đảng cộng sản Việt Nam –Văn kiện đại hội đại biểu toàn quốc làn thứ VIII-nhà xuất bản chính trị quốc gia Hà N ội – 1996) . ĐIều này cho thấy kết cấu bên trong của sở hữu tập th ể đã thay đổi phù hợp với tình hình thực tiễn ở nước ta hiện nay. *Mâu thuẫn giữa kinh tế thị trường và mục tiêu xây dựng con người xã hội chủ nghĩa . Chủ tịch Hồ Chí Minh cho rằng: muốn xây dựng chủ nghĩa xã hội trước hết phải có con người xã hội chủ nghĩa. Yếu tố con người gi ữ vai trò c ực kỳ quan trọng trong sự nghiệp cách mạng, bởi vì con người là chủ thể của mọi sáng tạo, của mọi nguồn của cải vật chất và văn hoá. Con người phát triển cao về trí tuệ, cường tráng về thể chất , phong phú về tinh thần , trong sáng về đạo đức là động lực của sự nghiệp xây dựng xã hội m ới , là m ục tiêu c ủa chủ nghĩa xã hội . Chúng ta phải lấy con người làm điểm xuất phát . Kinh tế thị trường là một loại hình kinh tế mà trong đó các mối quan h ệ giữa con người với con người đều thông qua thị trường , tức là thông qua việc mua bán , trao đổi hàng hoá tiền tệ trên thị trường . Trong kinh tế hàng hoá , quan hệ hàng hoá tiền tệ phát triển , mở rộng bao quát trên mọi lĩnh vực , có ý nghĩa phổ biến đối với người sản xuất và người tiêu dùng . Do nảy sinh và phát triển trong một điều kiện lịch sử nhất định, kinh tế thị trường phản ánh đầy đủ trình độ văn minh và phát triển là nhân tố phát triển sức s ản xu ất , tăng trưởng kinh tế , thúc đảy xã hội phát triển. Tuy nhiên , kinh t ế th ị tr ường cũng có những khuyết đIểm của nó như cạnh tranh lạnh lùng , tính tự phát mù quáng dẫn đến sự phá sản , thất nghiệp , khủng hoảng chu kỳ. Xuất phát từ sự phân tích trên đây , chúng ta th ấy rằng đổi m ới ở n ước ta hiện nay, không thể xây dựng và phát triển con người nếu thi ếu y ếu t ố kinh tế thị trường. Do hậu quả của nhiều năm chiến tranh, của nền kinh tế kém phát triển , của cơ chế tập trung quan liêu bao cấp nền kinh tế nước ta đã tụt hậu rất xa so với khu vực và thế giới . Trong tình hình đó thì kinh t ế th ị trường là nhân tố rất quan trọng đưa nền kinh tế nước ta thoát khỏi kh ủng hoảngvà phát triển phục hồi sản xuất , đẩy mạnh tốc độ phát triển, bắt kịp bước bước tiến của thời đại. Trên cơ sở đó đời sống nhân dân ngày càng được cải thiện và nâng cao , những nhu cầu sinh hoạt vật chất cơ bản hàng ngày được đáp ứng đ ầy đ ủ và 13
nhanh chóng . Con người không thể có cơ thể khoẻ mạnh nếu thiếu ăn , thiếu mặc, thiếu các điều kiện chăm sóc sức khoẻ hiện đại . Con ng ười không th ể có trí tuệ minh mẫn , phát triển các điều kiện vật ch ất ti ến hành các ho ạt động học tập , nghiên cứu khoa học không được đáp ứng . Việc xây dựng , củng cố hoàn thiện cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa cũng đồng nghĩa với việc tạo ra điều kiện vật ch ất cơ bản để thực hiện chiến lược xây dựng con người cho thế kỷ XXI. Trong năm qua , kinh tế thị trương ở nước ta đã được nhân dân hưởng ứng rộng rãi và đi vào cuộc sống rất nhanh chóng , góp ph ần kh ơi d ậy nhi ều tiềm năng sáng tạo , làm cho nền kinh tế sống động hơn . Đây là những kết quả rất đáng mừng , đáng được phát huy . nó thể hiện sự phát hiện và vận dụng đúng đắn các quy luật khách quan của xã hội . Quá trình biện ch ứng đi lên chủ nghĩa xã hội từ khách quan đang trở thành nhận thức chủ quan trên quy mô toàn xã hội . Bên cạnh đó , có một khía cạnh khác cần đề cập tới : kinh tế th ị trường ở nước ta hiện nay không chỉ tạo điều kiện vật chất để xây dựng , phát huy nguồn lực con người mà còn tạo ra môi trường thuận lợi cho con ng ười phát triển hoàn toàn , toàn diện cả về thể chất và tinh th ần. Kinh t ế th ị tr ường t ạo ra sự chạy đua , cạnh tranh quyết liệt . Điều đó buộc con người ph ải năng động , sáng tạo , linh hoạt , có tác phong nhanh nhạy , có đầu óc phân tích , tổng hợp để thích nghi và hành động có hiệu quả. Từ đó nâng cao năng lực hoạt động thực tiễn của con người góp phần làm giảm đi tính trì trệ và ch ậm chạp vốn có của người lao động trong nền kinh tế lạc hậu từ ngàn đời con người Việt Nam. Kinh tế thị trường tạo ra những điều kiện thích hợp cho con người mở rộng các quan hệ mua bán , giao lưu , từ đó hình thành nh ững chuẩn mực văn hoá , đạo đức theo tiêu chí của thị trường nh ư ch ữ tín trong chất lượng và giao dịch…Đây cũng là một hướng tốt đẹp bù đắp những thi ếu hụt trong hệ giải trí của con người Việt Nam. Tuy nhiên , cần phải thấy rằng không phải cứ xây dựng kinh tế thị trường là những phẩm chất tốt đẹp tự nó hình thành cho con người . Có những lúc, những nơi , kinh tế thị trường không những làm cho con người ta năng động hơn, tốt đẹp hơn mà ngược lại , còn làm tha hoá b ản ch ất con người biến con người trở thành gã nô lệ sùng bái đồng tiền hoặc đạo đức giả chỉ biết tôn trọng sức mạnh và lợi ích cá nhân , s ẵn sàng chà đ ạp lê nhân phẩm , đạo đức , luân lý… Bên cạnh những tác động tích c ực , kinh t ế th ị trường có nhiều khuyết tật ,hạn chế gây ra những tác động xấu . Nhưng phân tích trên đây cho thấy , kinh tế thị trường là mục tiêu xây dựng con người xã hội chủ nghĩa là một mâu thuẫn biện chứng trong th ực tiễn ở nước ta hiện nay . 14
Đây chính là hai mặt đối lập của một mâu thuẫn xã h ội . Gi ữa kinh t ế th ị trường và quá trình xây dựng con người vừa có sự thống nhất , vừa có sự đấu tranh. Kinh tế thị trường vừa tạo ra những điều kiện xây dựng , phát huy những nguồn lực của con người, vừa tạo ra những độc tố huỷ hoại con người . Việc giải quyết những mâu thuẫn trên đây là việc làm không hề đơn giản . Đối với nước ta, mâu thuẫn giữa kinh tế thị trường và quá trình xây d ựng con người được giải quýêt bằng vai trò lãnh đạo của Đảng , bằng sự quản lý c ủa nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa . Đảng ta xác đ ịnh :”s ản xu ất hàng hoá không đối lập với chủ nghĩa xã hội mà là thành tựu phát tri ển c ủa nền văn minh nhân loại , tồn tại khách quan , c ần thi ết cho xây d ựng ch ủ nghĩa xã hội và cả khi chủ nghĩa xã hội đã được xây d ựng “.Nh ư v ậy , Đ ảng ta đã vạch rõ sự thống nhất giữa kinh tế thị trường và mục tiêu xây dựng ch ủ nghĩa xã hội . Việc áp dụng cơ chế thị trường đòi hỏi ph ải nâng cao năng l ực quản lý tầm vĩ mô của Nhà nước , đồng th ời ph ải xác nh ận đ ầy đ ủ quy ền t ự chủ của các đơn vị sản xuất khinh doanh . Thực hiện tốt những vấn đề này sẽ phát huy được những tác động to lớn cũng như ngăn ngừa những h ạn ch ế , khắc phục được những tiêu cực , khiếm khuyết của kinh tế thị trường . Các hoạt động sản xuất kinh doanh phải hướng vào phục vụ công cuộc xây d ựng nguồn lực con người. Cần phải tiến hành các hoạt động văn hoá giáo d ục nhằm loại bỏ tâm lý sùng bái đồng tiền , bất ch ấp đạo lý , coi th ường các giá trị nhân văn , phải ra sức phát huy các giá trị tinh thần nhân đạo , thẩm m ỹ , các di sản văn hoá nghệ thuật của dân tộc như nội dung của Nghị quyết trung ương V đã nêu. Đây chính là công cụ , phương tiện quan trọng để tác động , góp phần giải quyết các mâu thuẫn đã nêu trên *Mâu thuẫn giữa cơ chế cũ và cơ chế mới. Trải qua một thời gian dài nền kinh tế được điều khiển bằng cơ ch ế tập trung quan liêu bao cấp , nền kinh tế hoạt động theo mênh l ệnh b ắt bu ộc … đã tạo ra một phong cách làm việc trì trệ , thiếu trách nhi ệm , s ản xu ất đình đốn . Chính vì vậy, khi chuyển sang nền kinh tt ế th ị trường , n ền kinh t ế mở đã khiến nền kinh tế gặp nhiều khó khăn. Các hoạt động kinh tế vẫn còn mang nặng tính tập trung quan liêu bao cấp . Các hoạt động thông qua các cơ quan trung gian nhà nước v ẫn còn đ ầy dẫy những thủ tục phiền hà gây tốn thời gian vô ích , cán bộ quan liêu c ửa quyền dẫn đến hạn chế sự phát triển của nền kinh tế . Hoạt động của các c ơ quan nhà nước khi chuyển sang kinh tế thị trường không bắt kịp nhịp độ sản xuất do máy móc . II.3. Thực trạng và phương hướng giải quyết những mâu thu ẫn trong nền kinh tế thị trường. 15
Theo quan điểm của Mác: các quy luật khách quan đều tồn tại và phát huy tác dụng một cách khách quan và không phụ thuộc vào ý chí của con người . Vì vậy , con người không thể sáng tạo thêm quy luật và con người cũng không có khả năng thủ tiêu các quy luật khách quan . Vận d ụng vào n ền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam , chúng ta một lần nữa khẳng định những mâu thuẫn của nền kinh tế tồn t ại m ột cách khách quan và tuân theo quy luật của phép biện ch ứng duy vật . Do vậy , mu ốn gi ải quyết mâu thuẫn ở Việt Nam hiện nay chúng ta phải dựa vào quy luật đấu tranh và thống nhất của các mặt đối lập . Trong phạm vi bài tiểu luận , tôi xin mạn phép đưa ra hướng giải quyết cụ thể cho một mâu thuẫn đó là :mâu thuẫn giữa tăng trưởng kinh tế và công bằng xã hội . Khi đề cập tới mâu thuẫn này chúng ta phải khẳng định đây là nội dung chủ yếu của các học thuyết kinh tế , của các chiến lược , chính sách phát triển kinh tế của các nước đang phát triển . Một mục tiêu chiến lược CNH- HĐH ở nước ta là tăng trưởng kinh tế cao , liên tục , lâu dài, đi kèm với ti ến bộ và công bằng xã hội . Đại hội VIII đã chỉ rõ bài học cũng nh ư ph ương hướng phát triển lau dài “tăng trưởng kinh tế gắn liền với công bằng xã h ội “. Và giới nghiên cứu nước ngoài tương đối thống nhất khẳng định phương hướng đó là ở giai đoạn đầu của sự phát triển , đối với nước nông nghi ệp đi theo con đường công nghiệp hoá , điều cần thiết là gia tăng đáng kể về thu nhập do tăng trưởng kinh tế được thúc đẩy bởi việc bộ phận lao động được thu hút vào một số nghành có năng xuất lao động cao đi li ền với s ự gi ảm sút tỷ lệ thu nhập có 20 , 40 hoặc 60% dân số ở phía dưới . V ấn đề đặt ra gây nhiều tranh cãi là phải chăng sự bất bình đẳng cùng với quá trình phát tri ển là không tránh khỏi , hay là một vấn đề lựa ch ọn chính sách . C ần ph ải th ấy trong luận điểm mới về bất bình đẳng nói riêng và trong qua trình tăng trưởng kinh tế –bất bình đẳng rất phu thuộc vào mô hình phát tri ển kinh t ế c ủa mỗi quốc gia gồm những lực lượng thúc đẩy tăng trưởng kinh tế chi phối bất bình đẳng và cả chiến lược phát triển kinh tế của nước đó. Ngày nay, trong giới nước ngoài cho rằng :”Không có mâu thuẫn “ ,giữa tăng trưởng kinh t ế và công bằng xã hội . Nhận thức này có tính tiến bộ bởi : ở nhi ều n ước trong quá trình phát triển kinh tế của mình đạt được tăng trưởng kinh t ế cao và công bằng xã hội luôn luôn được cải thiên như: Đài Loan , Hàn Qu ốc ,hay như ở một số nước ASEAN sau này .Mặc dù vậy ,còn nhiều nước đang phát triển “loay hoay”giải quyết tăng trưởng kinh tế , công bằng xã hội hoặc ch ưa gắn liền phảt triển kinh tế với công bằng xã hội . Hay cái gọi là tăng tr ưởng kinh tế và công bằng xã hội lại gắn liền với khủng hoảng kinh tế theo chu kỳ. ở các nước tư bản thực chất là biểu hiện ra bên ngoài s ự mất cân đối c ủa các mục tiêu tăng trưởng kinh tế và công bằng xã hội nh ư cu ộc kh ủng ho ảng 16
kinh tế thừa khách quan nhất đó là hệ quả của việc tập trung quá m ức tài sản , vốn liếng trong tay một số người giữ vai trò làm “cung” cho nền kinh tế , trong khi người tiêu dùng với quy mô thu nh ập th ấp h ơn nhi ều và v ới nhu cầu có khả năng thanh toán còn hạn chế của họ –cái quy ết đ ịnh quy mô th ực sự của thị trường đóng vai trò là người thực hiện “cầu” . Mất cân b ằng cung- cầu là không thể tránh khỏi và đó là căn bệnh nan y của chủ nghĩa tư bản. Thực tiễn khách quan khẳng định ,với bề dày kinh nghiệm lãnh đạo cách mạng hơn 70 năm , bản lĩnh chính trị vững vàng , nhân quan chính tr ị sâu sắc , sự nhạy cảm trước thời cuộc , Đảng ta đã xác định h ướng đi đúng đ ắn , tiến bộ và cách mạng trong sự nghiệp công nghiệp hoá - hiện đại hoá ở n ước ta trong thế kỷ XXI và gắn liền tăng trưởng kinh tế với tiến bộ xã h ội . Đ ể thực hiện thành công mục tiêu này , trước hết cần th ấm nhu ần quan đi ểm ch ỉ đạo bao chùm: kiên định con đường phát triển theo con đường xã hội chủ nghĩa , có mục tiêu dân giàu nước mạnh , xa hội công b ằng , dân ch ủ ,văn minh .Đây vừa là mục tiêu , vừa là ph ương ti ện đ ể th ực hi ện g ắn bó keo s ơn giữa giai cấp công nhân , nông dân và lực lượng tri th ức . Nói khác đi , căn c ứ liên kết giai cấp , tránh phân hoá giai cấp là nội dung cốt lõi và tăng tr ưởng kinh tế gắn liền với công bằng xã hội ở Việt Nam . Thực hiện tăng trưởng kinh tế gắn liền với công bằng xã hội là th ực hi ện liên t ư t ưởng ch ỉ đ ạo c ủa quá trình chỉ đạo đổi mới ở nước ta được khởi xướng tại Đại hôI VI , liên tục khẳng định tại Đại hội VII, VIII .Đó là đổi mới kinh tế là trọng tâm , t ừng bước đổi mới chính trị . Từ quan điểm chỉ đạo của nước ta là toàn diẹn, đ ồng bộ , cần tiếp tục đẩy nhanh quá trình hoàn thiện thể chế phát triển ở nước ta , trong đó tiếp tục hoàn thiện cơ ch ế thị trường đi đôi nâng cao và tăng trưởng , nâng cao năng lực quản lý của bộ máy nhà nước là then chốt . Việc hoạch định chính sách kinh tế – xã hội trong thực tiễn ph ải hợp lý đó là : khi thực hiện phương hướng chính sách kinh tế và chính sách xã hội hoà quỵên với nhau như là điều kiện quyết định để đảm bảo phát triển kinh t ế g ắn li ền với công bằng xã hội . Trên cơ sở lấy con người làm trọng tâm , không ng ừng phát huy , bồi dưỡng, nâng cao nguồn vốn con người ; cân nh ắc th ực hi ện và hạn chế dần các chính sách kinh tế , thúc đẩy tăng trưởng kinh t ế trước m ặt nhưng không có hại cho công bằng xã hội về lâu dài. Sử dụng hợp lý chính sách xã hội , căn cứ vào hoàn cảnh kinh tế – tài chính đ ất n ước , phù h ợp v ới truyền thống nhân nghĩa , đạo lý tốt đẹp của dân tộc , tinh thần bao dung nhân ái của nhân dân , của Chủ tịch Hồ Chí Minh ; kiên quyết th ực hi ện các chính sách kinh tế không thúc đẩy tăng trưởng kinh tế có hại cho công b ằn g xã hội . 17
18
KẾT LUẬN Nền kinh tế thị trường tuy mới hình thành ở nước tanhưng bước đầu đã vượt qua những khó khăn tưởng chừng như không thể vượt qua do nên kinh tế tập trung quan liêu bao cấp để lại thu được những thành t ựu đáng ph ấn khích trong nền kinh tế. Tạo niền tin trong nhân dân vào s ự nghi ệp đ ổi m ới , kiên định đi theo con đường chủ nghĩa xã hội mà Đảng và Nhà nước đã lựa chọn . Tuy nhiên, bên cạnh những mặt tích cực do nền kinht t ế th ị tr ường mang lại chúng ta cũng không thể tránh khỏi những mâu thuẫn v ốn có c ủa nó . Vì mới bước đầu hội nhập với nền kinh tế thị trường , do v ậy vi ệc nh ận thức các mặt đối lập , những quy luật của nền kinh tế thị trường là hết sức cần thiết đối với chúng ta để có những biện phấp cần thi ết gi ải quy ết nh ững mâu thuẫn này góp phần đưa đất nước phát triển hội nhập với các quốc gia phát triển trên thế giới , ổn định kinh tế, xã hội tiến lên xã hội chủ nghĩa . 19