Tiểu thuyết Tấm ván phóng dao của Mạc Can trong bối cảnh văn học Việt Nam cuối thế kỷ XX đầu thế kỷ XXI

Tạp chí Khoa học – 2014, Quyển 3 (2), 106 - 114<br /> <br /> Trường Đại học An Giang<br /> <br /> TIỂU THUYẾT TẤM VÁN PHÓNG DAO CỦA MẠC CAN TRONG BỐI CẢNH VĂN HỌC<br /> VIỆT NAM CUỐI THẾ KỶ XX ĐẦU THẾ KỶ XXI<br /> Ngô Thị Hy1<br /> 1<br /> <br /> ThS. Khoa Sư phạm, Trường Đại học An Giang<br /> <br /> Thông tin chung:<br /> Ngày nhận bài: 28/02/14<br /> Ngày nhận kết quả bình duyệt:<br /> 19/04/14<br /> Ngày chấp nhận đăng:<br /> 30/07/14<br /> Title:<br /> The novel Tam Van Phong<br /> Dao by Mac Can in the<br /> background of Vietnamese<br /> literature in the late 20th<br /> century and in the early 21th<br /> century<br /> Từ khóa:<br /> Cái nhìn nghệ thuật, dòng ý<br /> thức, độc thoại nội tâm, giọng<br /> điệu, lời văn nghệ thuật, nghệ<br /> thuật kể chuyện, ngôi kể, sự<br /> kiện<br /> Keywords:<br /> Artistic points of view,<br /> innezrmost feelings, the art of<br /> storytelling, the person telling<br /> the story, introspective<br /> soliloquy, artistic language,<br /> tongue, events<br /> <br /> ABSTRACT<br /> Tam van phong dao written by Mac Can is the novel that won a prize in the novel<br /> award contest hold by the Vietnamese Literature League in 2005. This novel is<br /> successful so it has received a lot of positive reader feedbacks in recent years.<br /> The novel not only has a remarkable humanistic meaning but also reflects the life<br /> in Southern region of Vietnam in a particular stage. Although Mac Can still has<br /> not stood out from the other writers in the phase of the literature development,<br /> within Tam van phong dao, readers have recognized him due to his flexible and<br /> natural writing style, affected by his own unheard-of writing techniques, which<br /> are exposed through many aspects including the artistic points of view on human<br /> beings, story structure, art of telling story, art of using soliloquy and<br /> introspective dialogues, tongue and language, etc. This study aims to analyze this<br /> literary work based on those aspects in order to figure out the unique features in<br /> the writing style of Mac Can, who has helped to enrich the physiognomy of<br /> fiction in the early XXI century.<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Tấm ván phóng dao của Mạc Can là tiểu thuyết đạt giải A trong cuộc thi viết tiểu<br /> thuyết của Hội Nhà văn Việt Nam tổ chức năm 2005. Đây là một tiểu thuyết<br /> thành công tạo nên một tiếng vang tốt từ người đọc những năm gần đây. Tác<br /> phẩm mang một ý nghĩa nhân văn sâu sắc, phản ánh được cuộc sống của con<br /> người một thời ở vùng đất Nam Bộ. Mạc Can tuy không phải là tác giả nổi bật<br /> trong giai đoạn văn học hiện nay nhưng với tiểu thuyết Tấm ván phóng dao,<br /> người ta đã biết đến ông với lối viết linh hoạt tự nhiên theo một kỹ thuật riêng,<br /> bộc lộ ở nhiều khía cạnh như: cái nhìn nghệ thuật về con người, cấu trúc truyện,<br /> nghệ thuật kể chuyện, nghệ thuật xây dựng độc thoại và đối thoại nội tâm, giọng<br /> điệu và ngôn ngữ… Nghiên cứu nhằm mục đích khai thác tác phẩm ở các góc độ<br /> trên để thấy được nét riêng trong phong cách của Mạc Can, một cây bút đã góp<br /> phần làm phong phú thêm diện mạo của bức tranh tiểu thuyết đầu thế kỷ XXI.<br /> <br /> Việt Nam thế kỷ XX trở đi. Mỗi cây bút ở các góc<br /> độ khác nhau đã góp thêm vào sự đổi mới văn học<br /> những tiếng nói riêng, làm nên sự phong phú, đa<br /> dạng của nền văn học thời kỳ đổi mới.<br /> <br /> DẪN NHẬP<br /> Văn học Việt Nam từ cuối thế kỷ XX đến nay đã<br /> có nhiều đổi mới so với văn học giai đoạn trước<br /> đó với nhiều tên tuổi nổi bật như Phạm Thị Hoài,<br /> Bảo Ninh, Nguyễn Huy Thiệp, Nguyễn Bình<br /> Phương, Tạ Duy Anh, Hồ Anh Thái, Nguyễn<br /> Ngọc Tư,… Những tác phẩm của các cây bút này<br /> đã góp phần tạo nên bước ngoặt quan trọng của<br /> văn học trên đà phát triển của tiến trình văn học<br /> <br /> Mạc Can không phải là một tác giả nổi bật với<br /> nhiều đột phá ở lĩnh vực tiểu thuyết và riêng Tấm<br /> ván phóng dao cũng không phải được viết theo kỹ<br /> thuật hoàn toàn mới mẻ như nhiều cây bút khác<br /> cùng thời nhưng với một kỹ thuật riêng, ông đã<br /> 106<br /> <br /> Tạp chí Khoa học – 2014, Quyển 3 (2), 106 - 114<br /> <br /> Trường Đại học An Giang<br /> <br /> thể hiện một phong cách viết truyện khá độc đáo<br /> hòa theo xu hướng đổi mới của văn học Việt Nam<br /> ở giai đoạn từ cuối thế kỷ XX đến nay. Điều này<br /> bộc lộ ở các góc độ: cái nhìn nghệ thuật về con<br /> người, cấu trúc truyện, nghệ thuật kể truyện,<br /> giọng điệu, ngôn ngữ… Trong phạm vi bài viết<br /> này, chúng tôi chỉ đề cập đến vài khía cạnh nổi<br /> bật của tác phẩm.<br /> <br /> đứng trước tấm ván và anh ba ở phía sau vịn tấm<br /> ván đã làm nên câu chuyện và chuyển tải cảm<br /> hứng chủ đạo của tác phẩm.<br /> Người anh hai trong con mắt đứa em trai dị tật<br /> đẹp như “một vị hoàng tử” nhưng cũng phải chịu<br /> cảnh đói khổ cùng cực như mọi người. Người anh<br /> điển trai này phải làm trò mua vui khán giả bằng<br /> màn phóng dao đầy tài hoa. Công việc của anh hai<br /> hàng đêm là phải phóng những lưỡi dao bén ngót<br /> về phía tấm ván mà ở đó có đứa em gái của mình<br /> đang đứng. Do công việc quá nguy hiểm, anh phải<br /> tuân thủ một kỷ luật của riêng mình, một kỷ luật<br /> quá nghiêm ngặt để phải thật tỉnh táo khi đối diện<br /> với nó. Và điều tối kỵ đối với anh là không được<br /> mất tập trung dù chỉ là một phút. Anh dường như<br /> không có cả quyền để mơ mộng. Thật không có gì<br /> tội nghiệp hơn khi anh không thể tìm kiếm cho<br /> mình một giấc mơ giữa cuộc đời quá nhiều cay<br /> đắng: “Anh nghèo tới nỗi không có được một góc<br /> tư giấc mơ, người nào mà không có một ít mơ<br /> mộng dù cho hão huyền, để tự an ủi mình, nó như<br /> cái bánh ngọt ngào trong cõi đời quá đắng…”.<br /> Câu hỏi của anh đối với em trai của mình thật lạ<br /> mà cũng biết bao xót xa thương cảm: “Làm cách<br /> nào mà người ta tìm được một vài giấc chiêm<br /> bao?”. Không được quyền mơ mộng nhưng khi<br /> tìm được một tình yêu riêng tư thì đó cũng là lúc<br /> bi kịch bắt đầu với anh. Đau buồn vì biết được gia<br /> đình Phương, người anh yêu, bắt cô về nhà để lấy<br /> chồng, anh đã phân tâm khi phóng dao. Và lần<br /> phân tâm duy nhất trong cuộc đời lãng tử phóng<br /> dao đã dẫn anh đến việc vô tình sát thương em<br /> gái. Điều ấy đã để lại cho anh niềm ray rứt suốt<br /> đời.<br /> <br /> 1. CÁI NHÌN NGHỆ THUẬT VỀ CON<br /> NGƯỜI<br /> Nửa cuối thế kỷ XX bước sang thế kỷ XXI, xuất<br /> phát từ nhu cầu thẩm mỹ mới của công chúng và<br /> sự tìm tòi, đổi mới của nhà văn trong việc nhận<br /> thức và thể hiện cuộc sống, cái nhìn nghệ thuật về<br /> con người cũng có nhiều đổi mới so với giai đoạn<br /> trước đó. Con người với bản chất đa dạng, phức<br /> tạp được khai thác ở mọi góc độ, đa chiều hơn<br /> chứ không giản đơn một chiều. Điều này thực ra<br /> cũng đã được các cây bút như Nguyễn Khải,<br /> Nguyễn Minh Châu,… thể hiện với những tác<br /> phẩm được viết sau năm 1975. Giai đoạn tiếp theo<br /> các nhà văn khác như Bảo Ninh, Nguyễn Huy<br /> Thiệp, Nguyễn Bình Phương, Nguyễn Ngọc Tư…<br /> tiếp tục thể hiện sự khám phá con người trong cái<br /> nhìn đa chiều. Những số phận con người với mọi<br /> bi kịch, những trăn trở, nghĩ suy của con người…<br /> đều được khai thác sâu ở mọi hoàn cảnh, tình<br /> huống. Viết Tấm ván phóng dao vào những năm<br /> đầu thế kỷ XXI, cái nhìn về con người của Mạc<br /> Can cũng thể hiện điểm chung đó. Con người cá<br /> nhân đa diện, đa chiều phức tạp với những suy tư<br /> chiêm nghiệm về cuộc đời và phức hợp những<br /> cảm xúc trĩu nặng buồn đau, nhớ thương, trăn trở,<br /> ước mơ, dằn vặt… là đối tượng chú ý khai thác<br /> của nhà văn. Thế giới nghệ thuật, vì thế thu gọn<br /> vào số phận con người trong đó có không gian tái<br /> hiện hiện thực khắc nghiệt của cuộc mưu sinh ở<br /> một miền đất Nam Bộ. Xen vào đó là những<br /> khoảng lặng, những góc khuất trong thế giới tâm<br /> tư sâu kín của nhân vật.<br /> <br /> Cô đào phóng dao là cô em gái đáng thương, hiện<br /> thân cho số phận những con người hàng ngày phải<br /> đem thân mình để làm vật hy sinh, hứng chịu<br /> những mũi dao oan nghiệt, luôn luôn phải đối<br /> diện với nguy hiểm. Cô bé tội nghiệp vì cuộc mưu<br /> sinh của gia đình, ngay từ nhỏ đã đứng trước tấm<br /> ván cho tới khi đã qua hết thời con gái. Cô đã trở<br /> thành một cô đào cho một màn biểu diễn nguy<br /> hiểm đến tính mạng do chính anh hai thực hiện.<br /> Cuối cùng cô đã bị lưỡi dao oan nghiệt chém vào<br /> sau gáy, nơi chứa nhiều ký ức, nhiều suy nghĩ<br /> nhất nên về già những ký ức đó khi còn khi mất,<br /> phải sống cô đơn với bộ não trẻ con. Thường<br /> xuyên đứng trước nguy hiểm, cô gái cũng biết sợ<br /> nhưng không ai có thể thay đổi vị trí - như đang<br /> chờ đợi tử hình - của cô hàng đêm dưới ánh đèn<br /> sân khấu. Mọi chuyện rồi cũng sẽ trở thành thói<br /> <br /> Lấy cảm hứng chủ đạo là thân phận con người<br /> trong cuộc sống nghèo khổ bất công một thời, tác<br /> phẩm đã tái hiện những số phận đầy bi kịch của<br /> những thành viên trong một gia đình sống bằng<br /> nghề xiếc rong rày đây mai đó. Con người cá<br /> nhân ở đây được đặt trong những mối quan hệ đời<br /> thường qua đó có thể cảm nhận được bi kịch cuộc<br /> đời của những “con người cô đơn” ngay trong<br /> chính cuộc sống của họ. Trong đó ba nhân vật<br /> chính: người anh hai phóng dao, đứa em gái nhỏ<br /> 107<br /> <br /> Tạp chí Khoa học – 2014, Quyển 3 (2), 106 - 114<br /> <br /> Trường Đại học An Giang<br /> <br /> quen, chỉ có người trong cuộc mới hiểu thấu nỗi<br /> khổ, nỗi lo sợ hàng đêm của mình mỗi lần tới màn<br /> biểu diễn phóng dao. Thường xuyên đứng trước<br /> nguy hiểm, nên hình thể cô bé khô cằn, không ra<br /> dáng thiếu nữ, ở tuổi mười bốn, mười lăm, những<br /> đứa con gái khác đã trổ mã nhưng nó vẫn như đứa<br /> trẻ con, lại có vẻ “già” trước tuổi. Công việc đã<br /> làm cho cô gái chỉ có đôi mắt là cử động như đang<br /> trông chừng những lưỡi dao xé gió lướt về mình,<br /> còn toàn thân thì bất động. Sau đêm diễn kinh<br /> hoàng, cô gái đã trúng lưỡi dao oan nghiệt của<br /> anh trai để rồi về già trông giống như “một đứa<br /> già cỗi suy dinh dưỡng, héo hắt, gầy nhom” và<br /> đặc biệt là vẫn luôn có bản năng né tránh mũi dao<br /> tưởng tượng có thể hướng về mình. Nỗi lo sợ<br /> hàng ngày cũng đã làm nên những thói quen trong<br /> sinh hoạt của cô khiến cô gái lúc nào cũng lẻ loi<br /> cô độc ngồi trong bóng tối với xâu chuỗi cầu kinh.<br /> <br /> đứa em gái tội nghiệp. Cũng như em gái, lúc nào<br /> anh cũng có những hành động bản năng như<br /> muốn đỡ những lưỡi dao vô hình nào đó đang<br /> hướng về phía mình. Cứ mỗi lần nhìn tấm ván,<br /> đứng vịn nó hàng đêm, anh đều cảm nhận dường<br /> như nó cũng mang đầy thương tích như nỗi đau<br /> của con người, nỗi đau cứ trở đi trở lại trong suốt<br /> cuộc đời của anh. Những câu hỏi “tại sao” cứ lặp<br /> đi lặp lại như những lời tự vấn đau thương và cuối<br /> cùng lắng đọng lại thành những suy tư day dứt.<br /> Qua số phận bi kịch của con người trong tác<br /> phẩm, có thể thấy vai trò quan trọng của hoàn<br /> cảnh đối với mỗi cá nhân. Đó là sự đói nghèo, là<br /> những cuộc mưu sinh đầy gian khổ và còn là cả<br /> một môi trường sống có phần lạnh lùng của con<br /> người khi họ bàng quan vô tâm trước nỗi khổ của<br /> người khác. Phải chăng vì điều này mà nhân vật<br /> chính đã luôn trăn trở: “Sự vô tâm bàng quan ẩn<br /> náu trong từng con người như một con vi trùng,<br /> hay con rắn nằm êm dưới lớp lá mục” và đôi khi<br /> sự vô tâm ấy có thể thỏa hiệp với cái xấu, cái ác<br /> để dẫn con người yếu thế đến bi kịch. Nhưng mặt<br /> khác cũng có thể thấy chính con người cũng<br /> không dũng cảm để thoát ra khỏi hoàn cảnh. Họ lẻ<br /> loi quá và thật đáng thương khi họ đã cố thoát<br /> nhưng thể thoát khỏi hoàn cảnh. Người anh phóng<br /> dao bề ngoài có vẻ lạnh lùng, trầm tĩnh, ít nói để<br /> che giấu điều khổ tâm mà anh phải cố chịu đựng<br /> và “quen chịu đựng… khi nhìn thấy nỗi khổ của<br /> người khác”. Cô em gái thì mang một nỗi đau<br /> trong tâm hồn, với câu hỏi mãi mãi nằm sâu trong<br /> cõi im lặng mà nhiều lần muốn hỏi nhưng cô đã<br /> không dám hỏi mẹ: “Sao em là con gái của Mẹ mà<br /> Mẹ không nói một lời với Cha đừng để con mình<br /> đứng trước tấm ván phóng dao, em không hiểu?”.<br /> Anh Ba thì thương em gái, nhiều lần anh muốn<br /> nói với cha cái điều anh luôn chất chứa trong lòng<br /> như một ám ảnh triền miên về bi kịch đau thương<br /> có thể sẽ xảy ra và muốn khuyên cha bỏ nghề.<br /> Nhưng anh đã không nói được điều ấy để rồi cứ<br /> hàng đêm phải chứng kiến cảnh những lưỡi dao<br /> nguy hiểm phóng về phía em gái trong nỗi đau xót<br /> đứt ruột của chính mình và cả trong những dằn vặt<br /> đau thương: “Giờ đây tôi đã biến thành kẻ lưu đày<br /> u tối, trong tiềm thức, tâm linh tôi như sương<br /> khói, nó cho thấy tôi là kẻ tội đồ, một kẻ thủ ác”.<br /> Cứ thế mỗi con người cứ phải chịu đựng nỗi đau<br /> của số phận và họ đã luôn cảm thấy lẻ loi, cô độc<br /> ngay trong chính cuộc sống của họ. Cái nhìn về<br /> con người trong toàn bộ tính phức tạp và phong<br /> phú của nó không phải là hoàn toàn mới mẻ trong<br /> <br /> Anh Ba là một nhân vật nằm trong “bộ ba bi<br /> kịch”, một người thường được người khác gọi là<br /> “người cõi trên”, còn mình thì tự nhận là một con<br /> người “dị tật có một trái tim quá lớn” lúc nào<br /> cũng suy tư, cô đơn và trăn trở với câu hỏi lớn<br /> lao“ tại sao” khi cuộc sống xung quanh luôn có<br /> bao điều khiến anh suy tư và mơ ước. Trong anh<br /> luôn khắc khoải bởi những câu hỏi mà anh biết<br /> rằng chính anh cũng không trả lời được. Trong<br /> lòng anh hằn sâu một nỗi khổ, không phải khổ vì<br /> nghèo đói mà khổ vì trái tim luôn thổn thức trước<br /> những nỗi đau của cuộc đời: “Trong cuộc sống<br /> trôi giạt, giả thật, qua nhiều năm tháng, điều tôi<br /> khổ nhứt là trái tim quá đỗi nhạy cảm của tôi, nó<br /> thổn thức từ khi tôi chưa đủ hình hài, trôi theo tôi<br /> sau chiếc ghe hát, trên những dòng sông là tấm<br /> ván phóng dao đầy thương tích như nỗi đau của<br /> kiếp người”.<br /> Nếu người anh trai tài hoa nghèo đến nỗi không<br /> có cả giấc mơ thì người anh Ba này chỉ có tấm<br /> ván dày cộm như tấm hòm dưới lưng là bạn. Suốt<br /> cuộc đời thơ bé đến lúc trưởng thành, anh Ba gắn<br /> liền với tấm ván. Nó là bạn, là chiếc giường ngủ,<br /> nó còn là món nợ đời. Nó đem đến cho anh những<br /> giây phút êm đềm khi thả nó xuống nước tập bơi.<br /> Nó cũng đem đến cho anh những giấc mơ đẹp<br /> được đến trường khi anh ngả lưng xuống nó trong<br /> những đêm lạnh. Nhưng nó còn là nỗi ám ảnh<br /> triền miên trong anh. Lưng anh như gù đi vì luôn<br /> luôn phải vác món nợ truyền kiếp này đến mức<br /> anh không lớn nổi dù năm tháng có đi qua. Anh<br /> sợ nhất là khi hàng đêm phải đứng sau nó vịn cho<br /> anh trai phóng những lưỡi dao sáng loáng về phía<br /> 108<br /> <br /> Tạp chí Khoa học – 2014, Quyển 3 (2), 106 - 114<br /> <br /> Trường Đại học An Giang<br /> <br /> văn chương đương đại. Khi “Tướng về hưu” của<br /> Nguyễn Huy Thiệp ra đời, người đọc cũng nhận<br /> ra nhân vật Thuấn cũng là một dạng “con người<br /> cô độc”. Một vị tướng lẫy lừng trận mạc mà khi<br /> trở về đời thường đã không thể nào hòa hợp với<br /> lối sống quá thực dụng, tàn nhẫn của người thân.<br /> Hay nhân vật Nương, Điền trong Cánh đồng bất<br /> tận của Nguyễn Ngọc Tư cũng đã phải sống lẻ loi<br /> như vậy với bi kịch cuộc đời đầy đau thương…<br /> Trong khi văn học hiện tại có xu hướng hướng sự<br /> chú ý đến thân phận con người ở mọi góc độ đa<br /> diện đa chiều thì cái nhìn về con người của Mạc<br /> Can cũng đã góp phần làm cho người đọc chú ý<br /> hơn đến những số phận đặc biệt trong cuộc sống.<br /> <br /> ngôi trường làng với tiếng trống thôi thúc vui tai.<br /> Một mảnh sân chơi dưới tàn cây bàng lớn, tấm<br /> bảng đen trên tường. Tôi luôn thấy tôi ngồi cạnh<br /> nhiều đứa bạn… tưởng tượng, ê a tập đánh vần”.<br /> Có lẽ vì khát khao được học nên trong giấc mơ<br /> của nhân vật này “chỉ có chữ” và anh đã “khát<br /> chữ đến điên cuồng”. Vậy mà nhân vật chỉ được<br /> học trong… giấc mơ. Trong những giấc mơ đó,<br /> anh đã thuộc và viết rất nhiều chữ dù trong thực tế<br /> anh không được học một chữ nào. Nhưng có lúc<br /> nào anh có được một giấc mơ trọn vẹn? Khi giấc<br /> mơ đang ở đoạn đẹp nhất thì anh đã bị đánh thức<br /> bởi bà hàng thịt, vì lẽ anh đã gác cái tấm ván lên<br /> sạp của bà để ngủ. Anh ngơ ngác nhận ra rằng tất<br /> cả chỉ là hư không “Một cõi thiên đường trong mơ<br /> đã mất, trường học của tôi đâu mà tôi còn lẩm<br /> bẩm đánh vần? Tôi cố nhớ lại những dòng chữ đã<br /> học. Nó nhạt nhòa trong nắng đỏ mưa dầm của<br /> những chuyến đi dài thăm thẳm. Ngôi trường thân<br /> yêu của tôi, cây bàng, tiếng trống, bạn bè, chỉ là<br /> trong hư không”.<br /> <br /> 2. SỰ HÒA QUYỆN, ĐAN XEN GIỮA SỰ<br /> KIỆN VÀ DÒNG Ý THỨC, HIỆN THỰC VÀ<br /> DÒNG Ý THỨC, HIỆN THỰC VÀ GIẤC MƠ,<br /> YẾU TỐ TỰ SỰ VÀ TRỮ TÌNH<br /> Nhân vật trong Tấm ván phóng dao thường xuyên<br /> mang cảm giác cô đơn, xa lạ ngay chính trong<br /> cuộc sống của mình. Thực tại khắc nghiệt đã làm<br /> cho nhân vật luôn ý thức về sự xa cách của mình<br /> đối với môi trường xung quanh và luôn tự đặt ra<br /> câu hỏi “tại sao”. Trong hoàn cảnh như vậy, giấc<br /> mơ chính là nơi nhân vật giải tỏa những ức chế từ<br /> cuộc sống. Nó như là một lối thoát khi nhân vật<br /> thất vọng và bất lực bế tắc trong cuộc sống. Hiện<br /> thực khắc nghiệt đã thường xuyên ám ảnh nhân<br /> vật tạo nên những ẩn ức tâm lý dồn nén lâu dài<br /> trong vô thức. Anh Ba chứng kiến sự nguy hiểm<br /> có thể xảy ra đối với đứa em gái bất cứ lúc nào<br /> nhưng anh bất lực không thể thay đổi tình trạng<br /> này. Những giấc mơ thường xuyên đến trong giấc<br /> ngủ của anh. Có lẽ cũng ít có nhân vật nào hay<br /> mơ như vậy. Những giấc mơ ấy chứa đựng những<br /> mong muốn khao khát được giải thoát khỏi hoàn<br /> cảnh bằng cách này hay cách khác. Nhân vật mơ<br /> nhiều nhất là được tới trường học, giấc mơ thật<br /> đẹp, nó ẩn chứa khát khao của một con người<br /> suốt đời sống cuộc sống trôi sông lạc chợ, khát<br /> khao có được những khoảnh khắc sống như<br /> những đứa trẻ bình thường, như chính nhân vật<br /> thổ lộ: “tôi khát chữ đến điên cuồng”. Giấc mơ<br /> tương phản hoàn toàn với hiện thực khắc nghiệt<br /> mà hàng ngày nhân vật phải đối mặt. Trong giấc<br /> mơ đó, nhân vật đã cảm nhận một không gian<br /> huyền ảo như “một cõi thiên đường” :<br /> <br /> Cũng có những giấc mơ dữ, khủng khiếp và<br /> hoảng loạn đến với nhân vật như là dự cảm về<br /> những bi kịch có thể xảy ra trong trò chơi phóng<br /> dao đầy nguy hiểm:<br /> “… Anh ném những lưỡi dao nhọn về phía em tôi,<br /> nó ôm mặt khóc, bất ngờ tôi xô ngã tấm ván, xông<br /> tới dùng thân của mình che em tôi lại, những lưỡi<br /> dao bay tới loang loáng như tên bắn, tôi chộp lấy<br /> những lưỡi dao, chợt thấy đau nhói, một lưỡi dao<br /> cắm vào tim tôi, tôi thấy tôi chết…”.<br /> Rõ ràng những ám ảnh từ hiện thực khủng khiếp<br /> đã tràn vào trong tâm thức nhân vật chuyển hóa<br /> thành những giấc mơ, những giấc mơ gắn với hiện<br /> thực đau buồn. Có lẽ vì thế trong những giấc mơ<br /> dữ, nhân vật cũng nghe thấy “tiếng rít của những<br /> lưỡi dao, cũng đau nhói tim, tệ nhất khi thức cũng<br /> còn đau”. Thậm chí có lúc trong giấc mơ, nhân<br /> vật đã nghĩ “trong tiềm thức, tôi đã giết anh tôi,<br /> tôi đã giết người”.<br /> Chú ý thuật kể những giấc mơ xen kẽ với dòng<br /> chảy của hiện thực cuộc sống, nhà văn muốn soi<br /> rõ hơn vào con người bên trong của nhân vật –<br /> con người với bao khát vọng, trăn trở, suy tư cùng<br /> những nỗi ám ảnh khủng khiếp từ hiện thực đã tác<br /> động đến nhân vật.<br /> <br /> “Tôi mơ nhiều nhất là được tới trường học, mà<br /> suốt cuộc đời trôi sông lạc chợ của tôi, tôi thường<br /> thấy ở nhiều thị trấn hay những làng quê, đó là<br /> <br /> Truyện được kể theo dòng hoài niệm của nhân vật<br /> nên sự kiện được tái hiện đan xen dòng ý thức với<br /> những suy tư, trăn trở nhân vật. Sự kiện được kể<br /> 109<br /> <br /> Tạp chí Khoa học – 2014, Quyển 3 (2), 106 - 114<br /> <br /> Trường Đại học An Giang<br /> <br /> dắt người đọc theo đường dây sự kiện vừa mở ra<br /> một thế giới tâm hồn để người đọc hiểu rõ hơn<br /> cảm xúc suy tư của người kể. Kết cấu như thế<br /> không phải là mới khi trước đó không lâu một số<br /> tiểu thuyết của các nhà văn khác, tiêu biểu là Nỗi<br /> buồn chiến tranh của Bảo Ninh (in lần đầu 1987)<br /> cũng thể hiện lối xây dựng kết cấu này. Điều quan<br /> trọng là Mạc Can đã hòa theo dòng chảy của xu<br /> hướng đổi mới văn học để đáp ứng nhu cầu và thị<br /> hiếu thẩm mỹ của người đọc hiện đại.<br /> <br /> vì thế không phải là sự việc hoàn chỉnh mà chỉ là<br /> những mảnh ghép và dòng ý thức của nhân vật<br /> thường xuyên đan xen làm phá vỡ tính liên tục<br /> của sự việc. Khác với tiểu thuyết truyền thống, cốt<br /> truyện sự kiện thường đóng vai trò độc tôn, ở Tấm<br /> ván phóng dao dòng tâm lý nhân vật cũng chiếm<br /> một vị trí quan trọng chi phối mạnh mẽ đến cấu<br /> trúc tác phẩm. Ngay vào đầu truyện, thay vì kể<br /> câu chuyện lại là những dòng tâm tình tràn đầy<br /> cảm xúc và lắng đọng suy tư day dứt về kiếp<br /> người khi nhân vật đã trải qua một quãng thời<br /> gian dài sống phiêu linh trong gánh xiếc rong:<br /> <br /> 3. NGƯỜI KỂ VÀ ĐIỂM NHÌN TRẦN<br /> THUẬT, ĐỘC THOẠI VÀ ĐỐI THOẠI NỘI<br /> TÂM<br /> <br /> “Không có gì làm tôi sợ hơn là cơn mưa lúc nửa<br /> đêm, vì với riêng tôi, nhìn giọt mưa rơi long lanh,<br /> nghe tiếng mưa rì rào, tí tách, chẳng khác nào<br /> những lời thì thầm bên tai, nhắc nhở lại quá nhiều<br /> nỗi buồn của cuộc đời đã qua…<br /> <br /> Câu chuyện trong Tấm ván phóng dao được kể<br /> bằng một lối kể chuyện khá độc đáo. Cốt truyện<br /> không theo trật tự biên niên mà phá vỡ tính tuyến<br /> tính và tính thống nhất về thời gian của cốt truyện<br /> truyền thống. Cốt truyện của tiểu thuyết xoay<br /> quanh hai tuyến: sự kiện và dòng hồi ức. Tuyến<br /> sự kiện mở ra một câu chuyện thế sự về cuộc đời<br /> của những con người trôi dạt phiêu linh về cơm<br /> áo ở Nam Bộ một thời. Chen vào đó là mảng hồi<br /> ức tâm tình đầy xúc cảm bất chợt từ phía người<br /> kể. Hai tuyến cốt truyện này hòa quyện, đan xen<br /> hầu như không theo một trật tự nào. Sự kiện, biến<br /> cố đã khơi gợi những hồi ức suy tư miên man<br /> không dứt và trong dòng hồi ức suy tư ấy, sự kiện<br /> lại hiện về chắp nối quá khứ với hiện tại và góp<br /> phần dẫn dắt câu chuyện. Câu chuyện cứ thế dần<br /> được mở ra. Thủ pháp đồng hiện do đó đã được<br /> tác giả sử dụng có hiệu quả. Giữa những sự kiện<br /> được kể, hồi ức về quá khứ cứ ùa về chen ngang<br /> dòng tự sự. Vì thế giữa các đoạn không có tính<br /> liên tục, liền kề, kết dính về mặt trình tự theo tính<br /> nhân quả. Tác giả dường như không hề dụng công<br /> để sắp xếp câu chuyện theo trình tự trước sau. Câu<br /> chuyện cứ tự nhiên chảy trôi theo dòng hồi ức của<br /> nhân vật. Toàn bộ sự kiện đã được khúc xạ qua<br /> cái nhìn, cách cảm nhận chủ quan và đã được chắt<br /> lọc qua tâm hồn đa cảm, đầy suy tư của người kể.<br /> Qua màn sương tâm tình của người kể, người đọc<br /> hiểu được những cảm xúc, suy tư và những trăn<br /> trở của nhân vật về kiếp người. Có lúc dòng chảy<br /> nội tâm đã trở thành đối tượng chính cho việc trần<br /> thuật và câu chuyện đã được dẫn dắt theo mạch<br /> độc thoại nội tâm trữ tình, lắng đọng chất suy tư.<br /> Sự kiện cũng được kể lại từ đó. Các sự kiện đã<br /> gắn kết với nhau từ những mảnh ghép rải rác suốt<br /> câu chuyện, trong đó có sự kiện được nói tới trong<br /> những cuộc đối thoại về sau của hai anh em, trong<br /> hồi tưởng của anh Ba và cả những mảnh hồi ức<br /> <br /> …Cha mẹ tôi cứ mãi lang thang, chúng tôi không<br /> có tương lai, sống rày đây mai đó, biết khi nào có<br /> được mái nhà, được về nhà. Cuối trời một màu<br /> mây biếc, màu tím pha chút xanh lam lạnh nhạt,<br /> lúc sau ửng hồng một ngày mới, trên những chiếc<br /> lá non còn long lanh giọt mưa khuya, còn ngày<br /> hôm qua ư, đã chết đi rồi…”<br /> Và trong suốt câu chuyện, 2 yếu tố tự sự và trữ<br /> tình luôn đan xen nên mạch truyện thường đứt<br /> gãy, không liên tục, nhịp điệu kể chuyện cũng<br /> chậm rãi, cốt truyện có lúc được nới lỏng, kéo<br /> giãn. Câu chuyện tái hiện cuộc mưu sinh đầy vất<br /> vả, của con người nhưng trong bức tranh khắc<br /> nghiệt đó đôi lúc cũng chen vào những hình ảnh<br /> đầy chất thơ:<br /> “…Chiếc xe lãng tử vẫn trôi đi trên con đường<br /> hun hút, trăng khuya bàng bạc khắp thôn làng say<br /> ngủ, ánh đèn nhà ai tù mù sau lũy tre đen ngòm,<br /> một vài thị trấn ven đường mái ngói rêu phong…<br /> Gánh hát di chuyển mọi nơi chỉ có một chiếc xe,<br /> mọi người chen chúc với những đồ vật biểu diễn.<br /> Tôi thả người nằm trên tấm ván phóng dao nhìn<br /> trời cao vời vợi. Mảnh trăng trôi theo chúng tôi,<br /> hay là đứng yên một nơi. Dải ngân hà lấp lánh<br /> như mọi đêm trăng sáng…”<br /> Sự hòa quyện đan xen giữa sự kiện và dòng ý<br /> thức, hiện thực và giấc mơ, tự sự và trữ tình tạo<br /> cho câu chuyện một trật tự riêng, trật tự của sự<br /> trần thuật chứ không phải là trật tự của chuỗi sự<br /> kiện tự nhiên. Điều này chi phối rõ rệt đến cấu<br /> trúc tác phẩm làm nên nét đặc biệt của kết cấu<br /> truyện. Với một cấu trúc như thế, tác giả vừa dẫn<br /> 110<br /> <br />