TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 9 (34) - Thaùng 11/2015<br />
<br />
<br />
<br />
Tìm hiểu chế định giáo dục pháp luật trong các cơ sở<br />
giáo dục của hệ thống giáo dục quốc dân theo pháp luật<br />
phổ biến, giáo dục pháp luật của Việt Nam<br />
A better understanding of legal education in the education establisments of national<br />
educational system according to common Laws, legal education of Viet Nam<br />
<br />
TS. Hồ Xuân Thắng<br />
Trường Đại học Sài Gòn<br />
<br />
Ph.D. Ho Xuan Thang<br />
Sai Gon University<br />
<br />
Tóm tắt<br />
Trong giai đoạn phát triển hội nhập kinh tế mang tính toàn cầu hóa hiện nay, yêu cầu tăng cường, phát<br />
huy vai trò, hiệu lực của pháp luật theo Nghị quyết Đại hội XI của Đảng Cộng sản Việt Nam đòi hỏi<br />
công tác Phổ biến giáo dục pháp luật phải thực sự có chuyển biến căn bản và toàn diện. Vì vậy, việc tìm<br />
hiểu chế định giáo dục pháp luật trong các cơ sở giáo dục của hệ thống giáo dục quốc dân trong Luật<br />
phổ biến, giáo dục pháp luật là rất cần thiết. Trong bài viết này, tác giả cung cấp những thông tin cơ bản<br />
làm luận cứ mang tính pháp lý về vai trò, vị trí, đường lối của Đảng ta, của Nhà nước ta và nội dung cơ<br />
bản quy định việc giáo dục pháp luật tại các cơ sở giáo dục của hệ thống giáo dục quốc dân trước khi<br />
ban hành Luật phổ biến, giáo dục pháp luật năm 2013. Ngoài ra, tác giả nêu các nội dung cơ bản của<br />
chế định giáo dục pháp luật trong các cơ sở giáo dục hệ thống giáo dục quốc dân của Luật phổ biến,<br />
giáo dục pháp luật hiện hành và các biện pháp triển khai tổ chức thực hiện các nội dung nêu trên có hiệu<br />
quả trong thực tiễn thi hành.<br />
Từ khóa: chế định giáo dục pháp luật trong các cơ sở giáo dục của hệ thống giáo dục quốc dân theo<br />
pháp luật phổ biến, giáo dục pháp luật Việt Nam...<br />
Abstract<br />
During the development stage of international economic integration, strengthening and promoting of<br />
the role and effect of law in accordance with Resolution - XI Congress of the Communist Party of Viet<br />
Nam become a requirement and Popular legal education should truly attain a fundamental and<br />
comprehensive change. Therefore, the understanding of the legal education institutions in the<br />
educational establishments of the national education system in common law, legal education is very<br />
necessary. In this article, the author presents background information as legalistic arguments about the<br />
role, position and direction of our Party, our state and basic content defining regulations on legal<br />
education in the educational institutions of the national education system before issuing common law,<br />
education law in 2013. In addition, the author suggests the basic content of the rule of law education in<br />
education establishments of national education system of common law, current legal education and the<br />
measures deployed to implement the contents above effectively in the reality.<br />
Keywords: the institutions of legal education in the educational establishments of national educational<br />
system in accordance with Common Law, education law of Viet Nam…<br />
<br />
<br />
14<br />
1. Vai trò, vị trí của phổ biến, những tri thức được học trong chương<br />
giáo dục pháp luật trong các cơ sở giáo trình, bồi dưỡng tình cảm, niềm tin pháp<br />
dục của hệ thống giáo dục quốc dân luật, đồng thời rèn luyện, uốn nắn hình<br />
Thứ nhất: Góp phần giáo dục đạo đức, thành hành vi ứng xử theo chuẩn mực pháp<br />
lối sống, hình thành nhân cách, rèn luyện luật quy định. Phổ biến pháp luật trong nhà<br />
hành vi ứng xử cho học sinh, sinh viên trường giúp người học tiếp cận pháp luật<br />
ngay từ trên ghế nhà trường tạo nếp sống, toàn diện hơn, đầy đủ hơn, thấm sâu hơn,<br />
hành động “sống và làm việc theo Hiến vượt qua rào cản khô khan của ngôn ngữ<br />
pháp và pháp luật”. văn bản.<br />
Nhìn nhận dưới góc độ quản lý, Phổ Theo Luật giáo dục năm 2005, sửa đổi<br />
biến, giáo dục pháp luật trong nhà trường bổ sung một số điều năm 2009 thì Nhà<br />
bao gồm hai lĩnh vực: phổ biến pháp luật trường (trường học) là đơn vị cấu trúc cơ<br />
và giáo dục pháp luật. Hoạt động giáo dục sở của hệ thống giáo dục quốc dân, là nơi<br />
pháp luật là một hoạt động giáo dục cụ thể thực hiện chức năng dạy học có tổ chức.<br />
gắn bó mật thiết không thể tách rời với Giáo dục trong nhà trường là hoạt động<br />
hoạt động giáo dục nói chung. Nội dung mang tính định hướng, thực hiện mục tiêu<br />
giáo dục pháp luật là một phần của nội của giáo dục. Các nội dung, phương pháp<br />
dung chương trình giáo dục ở các cấp học và hình thức tổ chức giáo dục trong nhà<br />
và trình độ đào tạo của hệ thống giáo dục trường được lựa chọn và có độ tin cậy cao.<br />
quốc dân. Nói cách khác, giáo dục pháp Dưới góc nhìn của chúng tôi, giáo dục nhà<br />
luật là một hoạt động tự thân, thường trường giữ vai trò, rất trọng yếu trong việc<br />
xuyên của ngành giáo dục, nó khác căn bản giáo dục đạo đức, lối sống và hình thành<br />
với một số ngành khác. Giáo dục pháp luật nhân cách người học, tạo ra nguồn nhân<br />
trong nhà trường thực hiện thông qua việc lực có trình độ và chất lượng cao phù hợp<br />
dạy và học nội dung, kiến thức pháp luật với nhu cầu và sự phát triển của xã hội, đặc<br />
trong trong chương trình giáo dục chính biệt trong xã hội tiên tiến, văn minh. Trong<br />
khóa qua các môn học như giáo dục công giai đoạn hội nhập kinh tế thế giới sâu rộng<br />
dân ở trình độ đào tạo phổ thông, pháp luật như ngày nay, vị trí của giáo dục nhà<br />
ở trình độ đào tạo trung cấp chuyên nghiệp, trường ngày càng được khẳng định và nâng<br />
cao đẳng, đại học hoặc được lồng ghép, cao, giáo dục trong nhà trường đóng vai trò<br />
tích hợp vào các môn học có liên quan đạo chủ đạo trong việc đào tạo sức lao động<br />
đức, tìm hiểu tự nhiên xã hội, sinh học, mới, đáp ứng nhu cầu tồn tại và phát triển<br />
lịch sử. của xã hội.<br />
Phổ biến pháp luật trong nhà trường Thứ hai: Thực hiện mục tiêu giáo dục<br />
được thực hiện thông qua các hoạt động toàn diện trong trường học thuộc hệ thống<br />
giáo dục ngoại khóa, giáo dục ngoài giờ giáo dục quốc dân.<br />
lên lớp với các hình thức như nói chuyện Nội dung giáo dục pháp luật là một<br />
pháp luật, thi tìm hiểu pháp luật, viết báo phần của nội dung chương trình giáo dục ở<br />
tường, sinh hoạt theo chủ đề pháp luật, Tọa các cấp học và trình độ đào tạo của hệ<br />
đàm, Hội thảo chuyên đề, diễn án bằng các thống giáo dục quốc dân. Giáo dục pháp<br />
phiên tòa giả định hay tham dự phiên tòa… luật là một hoạt động tự thân, thường<br />
Phổ biến pháp luật góp phần củng cố xuyên của ngành giáo dục – đào tạo. Giáo<br />
<br />
15<br />
dục pháp luật tốt không chỉ góp phần ổn hiện nhiệm vụ có tầm quan trọng đặc biệt<br />
định hoạt động của ngành mà còn góp phần đó là hình thành được ở học sinh nhân cách<br />
trực tiếp vào việc nâng cao chất lượng sản người công dân trong xã hội mới.<br />
phẩm giáo dục, góp phần quan trọng đào Đưa giáo dục pháp luật vào nhà trường<br />
tạo nguồn nhân lực, thúc đẩy phát triển là việc sử dụng các thiết chế bộ máy, các<br />
kinh tế - xã hội. cơ sở vất chất của nhà trường, thông qua<br />
Trong công cuộc xây dựng nhà nước chức năng giáo dục của nhà trường, thực<br />
pháp quyền XHCN Việt Nam đòi hỏi có hiện mục đích của giáo dục pháp luật. Là<br />
những con người mới, có tri thức khoa học, việc bằng các quy tắc, luật lệ, các hình thức<br />
có hiểu biết về pháp luật, có ý thức tuân thủ và phương pháp giáo dục trong nhà trường<br />
pháp luật. Thực tế hiện nay cho thấy, tình để đưa các nội dung kiến thức, các chuẩn<br />
hình vi phạm pháp luật trong xã hội ngày mực pháp luật đến với học sinh các cấp<br />
càng tăng nhất là trong lứa tuổi thanh thiếu học, bậc học. Trang bị cho các em những<br />
niên mà một trong những nguyên nhân đó tri thức pháp luật cần thiết, bồi dưỡng tình<br />
là tình trạng “coi thường” pháp luật, không cảm và đặc biệt là xây dựng và hình thành<br />
hiểu biết gì về pháp luật, hoặc hiểu biết trong các em ý thức pháp luật làm cơ sở<br />
pháp luật không đầy đủ, từ đó dẫn đến việc cho sự hình thành hành vi và thói quen<br />
có những hành vi vi phạm pháp luật như thực hành có các hành vi phù hợp pháp<br />
giết người, tham những, cố ý gây thương luật, phù hợp với chuẩn mực đạo đức thong<br />
tích, cướp tài sản và chiếm đoạt tài sản. thường, với kỷ cương, nề nếp xã hội yêu<br />
Việc mở cửa hội nhập toàn cầu hóa nền cầu. Trường học là môi trường giáo dục<br />
kinh tế cũng có những ảnh hưởng, tác động pháp luật tốt nhất, dễ đạt hiệu quả cao, bởi<br />
đến truyền thống, đạo đức xã hội, một số vì việc sử dụng các hình thức, phương<br />
nét đẹp trong đạo đức truyền thống bị pháp pháp đặc trưng của giáo dục nhà<br />
vỡ, đạo đức xã hội có biểu hiện xuống cấp, trường trong hoạt động giáo dục pháp luật<br />
ý thức pháp luật trong dân chúng chưa cao, một cách linh hoạt và nhất quán. Thực hiện<br />
việc tuân thủ pháp luật chưa được coi trọng. giáo dục pháp luật trong nhà trường là góp<br />
Xã hội càng phát triển, nhu cầu hiểu biết phần đưa pháp luật đến với những công<br />
pháp luật và vận dụng pháp luật trong các dân trẻ tuổi bằng con đường ngắn nhất,<br />
hoạt động kinh tế nhằm bảo vệ quyền và lợi nhanh nhất, hiệu quả nhất, góp phần thực<br />
ích hợp pháp của mỗi cá nhân trong xã hội hiện tốt nhất mục tiêu giáo dục toàn diện.<br />
không thể xem nhẹ. Mặt khác, nhà trường có nhiệm vụ xây<br />
Giáo dục trong nhà trường là sự tác dựng cho thế hệ trẻ cơ sở ban đầu nhưng<br />
động khoa học và định hướng, nội dung rất quan trọng của nhân cách người công<br />
kiến thức được sắp xếp logic theo hệ thống dân, người lao động, những chủ nhân<br />
từ thấp đến cao, từ đơn giản đến phức tạp, tương lai của đất nước, biết sống, lao động<br />
từ trực quan sinh động đến tư duy trìu và học tập trong xã hội mới với muôn vàn<br />
tượng. Chương trình giáo dục nhà trường mối quan hệ đa dạng. Muốn vậy, một trong<br />
có tính kế thừa, tính liên thông và phát những vấn đề có tầm quan trọng đặc biệt là<br />
triển trong nội dung kiến thức ở từng lớp giáo dục cho học sinh biết, tôn trọng và<br />
học, bậc học, giúp cho học sinh từng bước làm theo những chuẩn mực xã hội do pháp<br />
mở rộng nhận thức, bồi đắp tri thức và thực luật quy định. Dần dần hình thành trong<br />
<br />
<br />
16<br />
người học những hành vi tự giác ứng xử các hoạt động văn hóa xã hội. Khi cơ thể<br />
theo chuẩn mực xã hội đồng thời biết đề phát triển tạo ra các nhu cầu tìm hiểu sự<br />
phòng, biết đấu tranh và khắc phục những việc, những ham muốn về sinh lý, về giới<br />
sai lệch so với các chuẩn mực đã được quy tính cộng với tính tò mò muốn biết hết mọi<br />
định. Một trong những chuẩn mực quan việc, muốn làm như “người lớn”, bắt trước<br />
trọng, cơ bản nhất của xã hội hiện đại là người lớn, vì thế, nếu không được giáo<br />
chuẩn mực pháp luật. Học sinh, sinh viên dục, không được dạy bảo dễ nảy sinh các<br />
là những thành viên của cộng đồng, là tâm lý lệch lạc dẫn đến hành vi phạm tội,<br />
những công dân đang trên bước đường do không được giáo dục, thiếu hiểu biết về<br />
trưởng thành, những người lao động, chủ cuộc sống nói chung và các hiểu biết về<br />
nhân tương lai của đất nước. pháp luật nói riêng.<br />
Có thể nói rằng việc giáo dục pháp Về nhận thức: đa số người học nhất là<br />
luật cho học sinh, sinh viên là một yêu cầu học sinh các trường phổ thông, trung cấp,<br />
khách quan nhằm chuẩn bị một cách có hệ sinh viên tại các trường cao đẳng, đại học<br />
thống cho thế hệ trẻ vào đời, biết sống và đang trong giai đoạn bắt đầu hình thành<br />
làm việc theo pháp luật, góp phần xây nhân cách, tâm, sinh lý chưa ổn định, suy<br />
dựng một nhà nước pháp luật, một xã hội nghĩ chưa chín chắn, tính cách hay thay<br />
có kỷ cương, nề nếp. đổi. Đa số các em chưa nhận thức đầy đủ<br />
Thứ ba: Chủ thể lĩnh hội kiến thức được tính chất của hành vi của bản thân.<br />
giáo dục pháp luật trong hệ thống giáo dục Những đặc điểm đó có tác động, ảnh<br />
quốc dân chính là Người học hưởng rất lớn đến quá trình nhận thức và<br />
Giáo dục pháp luật là giáo dục về hành động của người học, nếu không có sự<br />
những giá trị cao đẹp, giáo dục cách xử sự định hướng, tác động giáo dục theo các<br />
vì lợi ích chung của cộng đồng, lợi ích xã mục tiêu, chuẩn mực xã hội thì rất dề bị lôi<br />
hội và lợi ích của mỗi con người. Suy cho kéo, quyến rũ vào các việc làm, các hành vi<br />
cùng giáo dục pháp luật là tạo lập, rèn dũa phạm pháp luật.<br />
và mài sáng cái tâm, cái đức trong mỗi con Dưới góc độ xã hội, đây là lứa tuổi bắt<br />
người Việt Nam. đầu được phép tham gia một số quan hệ xã<br />
Xét trên mọi phương diện, giáo dục hội nhất định, được coi pháp luật là có<br />
đạo đức, lối sống, giáo dục công dân, giáo năng lực hành vi trong một vài quan hệ xã<br />
dục pháp luật đóng góp một phần quan hội, đồng thời cũng bắt đầu phải chịu sự<br />
trọng tạo nên nhân cách của mỗi con người. điều chỉnh của pháp luật, phải chịu trách<br />
Người học trong các trường thuộc hệ nhiệm về hành vi của mình, khi tham gia<br />
thống giáo dục quốc dân đa số thuộc lứa các quan hệ xã hội.<br />
tuổi đang trong giai đoạn phát triển, có Ở lứa tuổi này nhân cách đang trong<br />
nhiều biến động về thể chất lẫn tâm hồn, giai đoạn hình thành và chưa ổn định, các<br />
điều này có tác động lớn đến tâm sinh lý em rất dễ sa ngã, dễ bị rủ rê, lôi kéo vào<br />
của các học sinh, sinh viên. các hành vi phạm tội do đặc tính hiếu<br />
Về tâm, sinh lý: Ở lứa tuổi này, tâm lý động, tò mò của tuổi trẻ, nhưng cũng dễ<br />
các em có nhiều biến động rất nhạy cảm, uốn nắn, dễ tiếp thu các điều hay, điều tốt<br />
dễ xúc động, dễ bị kích động, bị tác động khi được định hướng, được giáo dục ngay<br />
bởi các yếu tố bên ngoài như phim, ảnh, từ giai đoạn này.<br />
<br />
<br />
17<br />
Vì thế cần phải đưa phổ biến, giáo dục toàn quốc lần thứ VII, Đảng ta nhấn mạnh:<br />
pháp luật vào nhà trường, vào chương trình “Coi trọng công tác giáo dục tuyên truyền,<br />
học tập, sinh hoạt, vui chơi, giáo dục ý giải thích pháp luật, đưa việc dạy pháp<br />
thức pháp luật cho học sinh, sinh viên ngay luật vào hệ thống các trường của đảng, của<br />
từ giai đoạn này sẽ có tác động lớn trong Nhà nước (kể cả các trường phổ thông, đại<br />
việc định hướng, phát triển hình thành tư học) của các đoàn thể nhân dân. Cán bộ<br />
cách công dân, góp phần điều chỉnh hành quản lý các cấp từ trung ương đến đơn vị<br />
vi, nâng cao nhận thức, xây dựng nhân cơ sở phải có kiến thức về quản lý hành<br />
cách, xây dựng tính hướng thiện, đảm bảo chính và hiểu biết về pháp luật, cần sử<br />
tính liên tục trong nhận thức, hình thành dụng nhiều hình thức và biện pháp để giáo<br />
trong các em hành vi, thói quen tự giác xử dục, nâng cao ý thức pháp luật và làm tư<br />
sự đúng pháp luật, và có ý thức tuân thủ vấn pháp luật cho nhân dân”.<br />
pháp luật. “Điều quan trọng để phát huy dân chủ<br />
2. Chủ trương đường lối của Đảng, là xây đựng và hoàn chỉnh hệ thống pháp<br />
pháp luật của Nhà nước về công tác luật, tăng cường pháp chế XHCN, nâng cao<br />
phổ biến, giáo dục pháp luật trong trình độ dân trí, hiểu biết pháp luật và ý<br />
nhà trường của hệ thống giáo dục quốc thức tuân thủ pháp luật của nhân dân.<br />
dân trước khi chưa ban hành luật phổ Thường xuyên giáo dục pháp luật, xây<br />
biến, giáo dục pháp luật dựng ý thức sống và làm việc theo pháp<br />
Xuất phát từ mục tiêu giáo dục và đào luật trong nhân dân.” (Văn kiện Đại hội<br />
tạo toàn diện của các nhà trường, từ yêu Đại biểu Đảng toàn quốc lần thứ VII, Nhà<br />
cầu tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa, xuất bản Sự thật Hà nội - 1991)<br />
ngay từ đầu những năm 80 của thế lỷ XX, Nghị quyết Hội nghị Trung ương lần<br />
Đảng và Nhà nước ta đã chủ trương đưa thứ hai (khóa VIII) về “về định hướng<br />
giáo dục pháp luật vào nhà trường. Các chiến lược phát triển giáo dục - đào tạo<br />
Nghị quyết quan trọng của Đảng qua các trong thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá<br />
thời kí, nhất là từ Nghị quyết số 14/TU và nhiệm vụ đến năm 2000” đã xác định<br />
ngày 11/01/1979 về cải cách giáo dục đến mục tiêu của giáo dục trong giai đoạn hiện<br />
các nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần nay là “xây dựng những con người và thế<br />
thứ V, VI, VII, IX.. XI đều đã thể hiện nhất hệ thiết tha gắn bó với lý tưởng độc lập dân<br />
quán chủ trương đó và nhấn mạnh vai trò tộc và chủ nghĩa xã hội, có đạo đức trong<br />
của phổ biến giáo dục pháp luật trong quá sáng, có ý chí kiên cường xây dựng và bảo<br />
trình xây dựng con người mới xã hội chủ vệ tổ quốc”; “coi trọng giáo dục chính trị,<br />
nghĩa Việt Nam. Đại hội Đại biểu Đảng tư tưởng, nhân cách, khả nǎng tư duy sáng<br />
toàn quốc lần thứ V, khẳng định: “Các cấp tạo và nǎng lực thực hành”. Để thực hiện<br />
uỷ Đảng, các cơ quan Nhà nước và các mục tiêu này, một trong những giải pháp<br />
đoàn thể phải thường xuyên giải thích pháp được Nghị quyết Hội nghị Trung ương lần<br />
luật trong các tầng lớp nhân dân, đưa việc thứ hai (khóa VIII) đề ra là: “Tǎng cường<br />
giáo dục pháp luật vào các trường học, các giáo dục công dân, giáo dục tư tưởng - đạo<br />
cấp học, xây dựng ý thức sống có pháp luật đức, lòng yêu nước, chủ nghĩa Mác-Lênin,<br />
và tôn trọng pháp luật”. đưa việc giảng dạy tư tưởng Hồ Chí Minh<br />
Trong văn kiện Đại hội Đại biểu Đảng vào nhà trường phù hợp với lứa tuổi và với<br />
<br />
<br />
18<br />
từng bậc học”. cho việc triển khai thực hiện phổ biến, giáo<br />
Để đẩy mạnh công tác phổ biến giáo dục pháp luật trong nhà trường.<br />
dục pháp luật, nhằm “tăng cường sự lãnh Ngày 07/12/1982 Chủ tịch Hội đồng<br />
đạo của Đảng đối với công tác tư pháp” Bộ trưởng (nay là Thủ tướng Chính phủ)<br />
theo tinh thần Nghị quyết số 08/NQ-TƯ đã ban hành Chỉ thị 315/CT về việc đẩy<br />
ngày 02/01/2002 của Bộ Chính trị về một mạnh công tác tuyên truyền giáo dục pháp<br />
số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp luật. Chỉ thị số 300/CT ngày 22/10/1987 về<br />
trong thời gian tới, góp phần vào việc thực một số công tác trước mắt nhằm tăng<br />
hiện “phát huy dân chủ, tăng cường pháp cường quản lý nhà nước bằng pháp luật.<br />
chế; giữ vững bản chất Nhà nước ta là Nhà Đây là những văn bản quan trọng tạo tiền<br />
nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của đề triển khai thực hiện đưa giáo dục pháp<br />
nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân; bảo luật vào trường học và phổ biến, giáo dục<br />
đảm và tôn trọng quyền dân chủ, quyền, lợi pháp luật cho học sinh, sinh viên, đồng thời<br />
ích hợp pháp của các tổ chức và công dân”, yêu cầu các ngành các cấp có trách nhiệm<br />
ngày 09 tháng 12 năm 2003 Ban Bí thư phối hợp chung trong công tác tuyên<br />
trung ương Đảng đã ban hành Chỉ thị số 32 truyền, phổ biến nội dung Hiến pháp năm<br />
– CT/TW về tăng cường sự lãnh đạo của 1980, đưa nội dung Hiến pháp vào các<br />
Đảng trong công tác phổ biến, giáo dục chương trình giảng dạy trong nhà trường,<br />
pháp luật, nâng cao ý thức chấp hành pháp xây dựng chương trình, biên soạn tài liệu<br />
luật của cán bộ, nhân dân. học tập...<br />
Chỉ thị yêu cầu: Chỉ thị số 315/CT nêu rõ: “Bộ Đại học<br />
“Ban cán sự Đảng Bộ Giáo dục và Đào và trung học chuyên nghiệp, Giáo dục,<br />
tạo phối hợp với Ban cán sự Đảng Bộ Tư Tổng cục dạy nghề phối hợp cùng Bộ Tư<br />
pháp và các bộ, ngành, địa phương tiếp tục pháp xúc tiến gấp việc xây dựng chương<br />
hoàn thiện chương trình, giáo trình, sách trình, biên soạn tài liệu bồi dưỡng giáo<br />
giáo khoa về pháp luật phục vụ trực tiếp viên pháp lý để sớm đưa việc giáo dục<br />
cho công tác phổ biến, giáo dục pháp luật pháp luật có hệ thống vào các trường học”<br />
trong nhà trường theo phương châm kết Chỉ thị số 300/CT về một số công tác<br />
hợp nhuần nhuyễn lý luận với thực tiễn, trước mắt nhằm tăng cường quản lý nhà<br />
học đi đôi với hành. Việc đưa pháp luật nước bằng pháp luật đã giao nhiệm vụ cho<br />
vào giảng dạy trong nhà trường phải được Bộ Tư pháp phối hợp với Bộ Giáo dục, Bộ<br />
chọn lọc hợp lý, có hệ thống và bảo đảm Đại học và Trung học chuyên nghiệp đưa<br />
hiệu quả thiết thực”. môn giáo dục pháp luật vào chương trình<br />
Với quan điểm phổ biến, giáo dục giảng dạy tại các trường phổ thông, đại học<br />
pháp luật, đặc biệt là giáo dục pháp luật và trung học chuyên nghiệp trong cả nước.<br />
cho học sinh trong các nhà trường là giáo Chỉ thị số 300/CT yêu cầu: “Đẩy mạnh<br />
dục đạo đức, lối sống, giáo dục ý thức công việc tuyên truyền, phổ biến pháp luật rộng<br />
dân, ý thức làm người, Nhà nước ta đã ban rãi trong nhân dân theo Chỉ thị số 315/CT<br />
hành nhiều văn bản pháp luật thể chế hoá ngày 07/12/1982 của Chủ tịch Hội đồng bộ<br />
các Nghị quyết của Đảng, khẳng định vai trưởng, nhằm thống nhất ý chí và hành<br />
trò chiến lược của công tác giáo dục pháp động, nâng cao ý thức pháp luật, tính tự<br />
luật trong nhà trường, tạo cơ sở pháp lý giác tôn trọng pháp luật, đấu tranh và<br />
<br />
<br />
19<br />
phòng ngừa vi phạm pháp luật”. “Bộ Tư bậc học”, ngày 07/01/1998 Thủ tướng<br />
pháp phối hợp với Bộ Giáo dục, Bộ Đại Chính phủ ra Chỉ thị số 02/1998/CT-TTg<br />
học và Trung học chuyên nghiệp đưa môn về việc tăng cường công tác phổ biến giáo<br />
học về pháp luật vào chương trình giảng dục pháp luật trong giai đoạn hiện nay,<br />
dạy tại các trường phổ thông, đại học và nhấn mạnh tầm quan trọng của môn học<br />
trung học chuyên nghiệp trong cả nước”. pháp luật trong việc góp phần hình thành<br />
Năm 1992 khi Hiến pháp 1992 được và xây dựng nhân cách cho học sinh, sinh<br />
ban hành một lần nữa vấn đề giáo dục ý viên - thế hệ tương lai của đất nước, của<br />
thức công dân, giáo dục pháp luật lại được dân tộc. Chỉ thị có đoạn: “Bộ Giáo dục đào<br />
nhắc lại và nhấn mạnh trong Hiến pháp. tạo chủ trì phối hợp với Bộ Tư pháp đẩy<br />
Điều 31- Hiến pháp năm 1992 quy mạnh công tác giảng dạy pháp luật trong<br />
định: “Nhà nước ta tạo điều kiện để công các trường học. Sớm nghiên cứu, hoàn<br />
dân phát triển toàn diện, giáo dục ý thức thiện nội dung chương trình giáo dục pháp<br />
công dân, sống và làm việc theo Hiến pháp luật với tỷ lệ đơn vị học trình hợp lý, biên<br />
và pháp luật,..”. soạn sách giáo khoa, giáo trình, tài liệu<br />
Để cụ thể hóa quy định trên của Hiến môn học pháp luật cho học sinh, sinh viên<br />
pháp năm 1992, đồng thời tiếp tục khẳng trong hệ thống giáo dục quốc dân. Cần tổ<br />
định sự quan tâm của Đảng, Nhà nước đối chức đào tạo, bồi dưỡng kiến thức và<br />
với giáo dục pháp luật trong nhà trường phương pháp giảng dạy pháp luật cho đội<br />
ngày 05/7/1992 Chủ tịch Hội đồng Bộ ngũ giáo viên dạy pháp luật trong các<br />
trưởng ra Chỉ thị số 274/CT về việc thi hành trường học. Phải xác định rõ pháp luật là<br />
Hiến pháp năm 1992 yêu cầu các cơ quan môn học chính khoá trong mọi cấp học,<br />
chức năng chấn chỉnh, rà soát và nâng cao bậc học; phải có kiểm tra tiến tới thi hết<br />
chất lượng công tác giáo dục pháp luật trong môn. kết quả học tập môn này được xem là<br />
nhà trường. Chỉ thị nhấn mạnh: “Bộ Giáo một trong những căn cứ quan trọng để<br />
dục Đào tạo phối hợp với Bộ Tư pháp tổ đánh giá về việc rèn luyện tư cách đạo đức<br />
chức rà soát, hoàn chỉnh lại toàn bộ chương của học sinh, sinh viên”.<br />
trình, giáo trình, tài liệu giảng dạy pháp luật Ngày 19-4-2011 Ban Bí thư Trung<br />
tại các trường phổ thông, đại học, trung học ương Đảng khóa XI đã ban hành Kết luận<br />
chuyên nghiệp và dạy nghề bảo đảm đúng số 04-KL/TW về kết quả tổng kết 6 năm<br />
tinh thần và nội dung Hiến pháp và pháp thực hiện Chỉ thị số 32-CT/TW của Ban Bí<br />
luật mới ban hành đồng thời tiếp tục nâng thư Trung ương Đảng (khoá IX) về tăng<br />
cao chất lượng công tác giáo dục pháp luật cường sự lãnh đạo của Đảng trong công tác<br />
trong nhà trường”. (Chỉ thị số 274/CT ngày phổ biến, giáo dục pháp luật, nâng cao ý<br />
25/7/1992 của Chủ tịch Hội đồng bộ trưởng thức chấp hành pháp luật của cán bộ, nhân<br />
về việc thi hành Hiến pháp 1992). dân và tiếp theo đó, Ngày 4/11/2013 Hội<br />
Trên tinh thần quán triệt nghị quyết nghị Trung ương 8 khóa XI đã thông qua<br />
Trung ương II về “tăng cường giáo dục Nghị quyết số 29-NQ/TW về đổi mới căn<br />
công dân, giáo dục tư tưởng, đạo đức, lòng bản, toàn diện giáo dục và đào tạo. Trung<br />
yêu nước, chủ nghĩa Mác-Lê nin, đưa việc ương đã nêu rõ việc tăng cường sự lãnh<br />
giảng dạy tư tưởng Hồ Chí Minh vào nhà đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước<br />
trường, phù hợp với lứa tuổi và với từng đối với đổi mới giáo dục và đào tạo: “Quán<br />
<br />
<br />
20<br />
triệt sâu sắc và cụ thể hóa các quan điểm, Luật phổ biến, giáo dục pháp luật<br />
mục tiêu, nhiệm vụ, giải pháp đổi mới căn khẳng định giáo dục pháp luật trong các cơ<br />
bản, toàn diện nền giáo dục và đào tạo sở giáo dục của hệ thống giáo dục quốc dân<br />
trong hệ thống chính trị, ngành giáo dục và được lồng ghép trong chương trình giáo<br />
đào tạo và toàn xã hội, tạo sự đồng thuận dục của các cấp học và trình độ đào tạo; là<br />
cao coi giáo dục và đào tạo là quốc sách một nội dung trong chương trình giáo dục<br />
hàng đầu. Nâng cao nhận thức về vai trò trung học cơ sở, trung học phổ thông, giáo<br />
quyết định chất lượng giáo dục và đào tạo dục nghề nghiệp, giáo dục đại học.<br />
của đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý Luật quy định chung về yêu cầu đối<br />
giáo dục; người học là chủ thể trung tâm với nội dung giáo dục pháp luật trong<br />
của quá trình giáo dục; gia đình có trách chương trình giáo dục của từng cấp học:<br />
nhiệm phối hợp với nhà trường và xã hội mầm non, tiểu học, trung học cơ sở, trung<br />
trong việc giáo dục nhân cách, lối sống cho học phổ thông, giáo dục nghề nghiệp và<br />
con em mình. Trong đó, chú trọng giáo dục giáo dục đại học, theo đó nội dung giáo<br />
nhân cách, đạo đức, lối sống, tri thức pháp dục pháp luật trong các cơ sở giáo dục của<br />
luật và ý thức công dân” hệ thống giáo dục quốc dân được xây dựng<br />
3. Nội dung cơ bản giáo dục pháp luật phù hợp với từng cấp học và trình độ đào<br />
trong các cơ sở giáo dục thuộc hệ thống tạo, phù hợp với mục tiêu giáo dục, ngành<br />
giáo dục quốc dân trong Luật Phổ biến nghề đào tạo, bảo đảm tính thống nhất, phổ<br />
giáo dục pháp luật hiện hành thông, cơ bản, thiết thực, đồng bộ và có hệ<br />
Ngày 02/7/2012, Chủ tịch nước ký thống. Cụ thể là:<br />
Lệnh số 12/2012/L-CTN về việc công bố - Nội dung giáo dục pháp luật trong<br />
Luật phổ biến, giáo dục pháp luật số chương trình giáo dục mầm non và tiểu học<br />
14/2012/QH13 đã được Quốc hội khóa được lồng ghép thông qua nội dung giáo<br />
XIII, kỳ họp thứ 03 thông qua ngày dục đạo đức, hình thành thói quen phù hợp<br />
20/06/2012. Luật Phổ biến, giáo dục pháp với chuẩn mực đạo đức của xã hội, ý thức<br />
luật này có hiệu lực thi hành kể từ ngày kỷ luật, tinh thần đoàn kết, tinh thần tự<br />
01/01/2013. giác, tạo tiền đề hình thành ý thức pháp<br />
Với cấu trúc của luật này, chúng ta có luật. Theo số liệu thống kê của Bộ Giáo<br />
thể thấy các nội dung cơ bản được chia đều dục và Đào tạo, năm học 2014-2015, cả<br />
trong 5 chương và 41 điều. Tuy nhiện, chế nước có 24.953.512 người học trong đó<br />
định giáo dục pháp luật trong các cơ sở có 3.805.184 trẻ em ở giáo dục mầm non,<br />
giáo dục thuộc hệ thống giáo dục quốc dân 7.622.624 học sinh tiểu học, năm học<br />
bao gồm có hai điều thuộc mục 3, chương 2014-2015, toàn ngành giáo dục có<br />
hai của luật. 1.385.547 nhà giáo bao gồm 208.627 giáo<br />
Thứ nhất: Nội dung giáo dục pháp luật viên mầm non; 377.840 giáo viên tiểu học.<br />
trong các cơ sở giáo dục của hệ thống giáo Đây là những lợi thế để thực hiện tốt các<br />
dục quốc dân, được quy định tại Điều 23 nội dung quy định giáo dục pháp luật trong<br />
của luật với hai khoản riêng biệt, tại khoản chương trình giáo dục bậc học mầm non và<br />
hai có ba điểm liên quan đến các nội dung tiểu học.<br />
giáo dục pháp luật phù hợp với các cấp bậc - Nội dung giáo dục pháp luật trong<br />
đào tạo trong hệ thống giáo dục quốc dân... chương trình giáo dục trung học cơ sở,<br />
<br />
<br />
21<br />
trung học phổ thông trang bị kiến thức ban pháp luật trong các cơ sở giáo dục của hệ<br />
đầu về quyền, nghĩa vụ của công dân, rèn thống giáo dục quốc dân<br />
luyện thói quen, ý thức tôn trọng và chấp Vấn đề này, được quy định tại Điều<br />
hành pháp luật. Với lợi thế được thống kê 24 với hai khoản riêng biệt quy định rõ<br />
theo nguồn của Bộ Giáo dục và Đào tạo thì hình thức giáo dục pháp luật trong nhà<br />
cho đến năm học 2014-2015, có 6.214.042 trường thuộc hệ thống giáo dục quốc dân<br />
học sinh trung học cơ sở, 3.879.490 học được thực hiện bằng 02 hình thức:<br />
sinh trung học phổ thông và 313.941 giáo Một là: Giáo dục chính khóa thông qua<br />
viên THCS; 142.248 giáo viên THPT, đặc việc lồng ghép trong các hoạt động giáo<br />
biệt được cả nước có 28.807 trường thuộc dục ở cấp mầm non; môn học đạo đức ở<br />
hệ giáo dục phổ thong. Việc trang bị kiến cấp tiểu học; môn học giáo dục công dân ở<br />
thức ban đầu về quyền, nghĩa vụ của công cấp trung học cơ sở, trung học phổ thông;<br />
dân, rèn luyện thói quen, ý thức tôn trọng môn học pháp luật, pháp luật đại cương,<br />
và chấp hành pháp luật là hết sức cần thiết pháp luật chuyên ngành tại cơ sở giáo dục<br />
và mang tính cấp bách nghề nghiệp, cơ sở giáo dục đại học; các<br />
- Nội dung giáo dục pháp luật trong môn học trong cơ sở giáo dục khác của hệ<br />
chương trình giáo dục nghề nghiệp, giáo thống giáo dục quốc dân.<br />
dục đại học trang bị kiến thức cơ bản về Hai là: Giáo dục ngoại khóa và các<br />
nhà nước và pháp luật, kiến thức pháp luật hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp.<br />
liên quan đến ngành, nghề đào tạo. Cũng Mỗi hình thức trong quy định tại Điều<br />
theo số liệu báo cáo tại Hội nghị tổng kết 24 của luật đều thể hiện rõ sự cần thiết phải<br />
của Bộ Giáo dục và Đào tạo, tính đến năm mang tính thích ứng trong giáo dục pháp<br />
học 2014-2015, cả nước có 746.500 học luật theo lứa tuổi của người học cũng như<br />
sinh học nghề, 701.000 học sinh trung cấp tính linh hoạt trong cách áp dụng phương<br />
chuyên nghiệp, 1.900.00 sinh viên đại học, thức giáo dục để bảo đảm sự nhận thức<br />
cao đẳng, 65.000 học viên cao học và chung nhất về pháp luật có hiệu quả của<br />
nghiên cứu sinh. Được tổ chức đào tạo người học trong các cơ sở giáo dục thuộc<br />
trong trường 950 trường dạy nghề và trung hệ thống giáo dục quốc dân trong nhà nước<br />
tâm, 302 trường trung cấp chuyên , đại học, pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam.<br />
cao đẳng là có 376 trường. Với một đội Người học là một nhóm đông đảo<br />
ngũ giảng dạy tương đối hùng hậu, cụ thể chiếm khoảng 1/4 dân số cả nước. Ý thức<br />
là: 17.779 giáo viên Trung cấp chuyên pháp luật của người học có quan hệ hữu cơ<br />
nghiệp, 65.112 giảng viên đại học, cao với ý thức pháp luật xã hội. Vị trí của<br />
đẳng và 14.261 giáo viên dạy nghề. Việc người học thể hiện ở các khía cạnh sau:<br />
trang bị kiến thức cơ bản về nhà nước và Một là, vì có số lượng đông nên nếu<br />
pháp luật, kiến thức pháp luật liên quan người học có ý thức pháp luật cao thì tỷ<br />
đến ngành, nghề đào tạo theo quy định của trọng số người có ý thức pháp luật trong xã<br />
pháp luật về giáo dục pháp luật đối với cấp hội cũng cao. Vai trò trung tâm văn hóa,<br />
bậc này là một vấn đề mấu chốt quyết định trong đó có văn hóa pháp lý ở khu vực của<br />
mục tiêu chung của Đảng và nhà nước ta nhiều cơ sở giáo dục hiện nay là minh<br />
trong giai đoạn hiện nay. chứng cho vấn đề này.<br />
Thứ hai: Đối với hình thức giáo dục Hai là, vị trí tương lai của người học<br />
<br />
<br />
22<br />
quy định vị trí quan trọng của họ bởi lẽ việc luật đã ban hành cần được triển khai thông<br />
xây dựng nhà nước pháp quyền đòi hỏi nhất trong các trường học công lập và tư<br />
nguồn nhân lực không chỉ giỏi về chuyên thục và từ Trung ương đến địa phương.<br />
môn mà còn phải có ý thức pháp luật cao. Theo ý kiến chúng tôi, để thực hiện tốt công<br />
Ngày nay, trong xu thế toàn cầu hoá trong tác giáo dục pháp luật trong trường học cần<br />
hội nhập thì các quan hệ quốc tế cũng phải thực hiện một số giải pháp cơ bản sau:<br />
được xây dựng trên nền tảng quy định Thứ nhất: Tiếp tục quán triệt Chỉ thị số<br />
chung của pháp luật. Điều đó chỉ có được 32-CT/TW và Nghị quyết số 29-NQ/TW,<br />
nếu nhà trường hôm nay chủ động chuẩn bị Hội nghị Trung ương 8 khóa XI đã thông<br />
cho người học những hiểu biết và cả tâm qua về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục<br />
thế để xử lý các quan hệ trong và ngoài và đào tạo và cc văn bản chỉ sạo của Đảng<br />
nước bằng pháp luật và theo pháp luật. và Nhà nước về công tác phổ biến, giáo<br />
Ba là, người học có ý thức pháp luật dục pháp luật, nâng cao nhận thức về vị trí,<br />
tốt sẽ lan toả, ảnh hưởng đến những người vai trò, tầm quan trọng của công tác phổ<br />
xung quanh, nhất là các trẻ em mẫu giáo biến, giáo dục pháp luật trong trường học<br />
và mầm non cũng có thể biết nhắc bố mẹ từ trung ương đêwsn địa phương.<br />
dừng lại trước đèn đỏ khi tham gia giao Thứ hai: Căn cứ vào nội dung giáo gục<br />
thông nếu được giáo dục ngọai khóa về pháp luật tại các cơ sở giáo dục hệ thống<br />
quy tắc an toàn giao thông. giáo dục quốc dân được quy định trong<br />
4. Những giải pháp cơ bản triển khai pháp luật phổ biến giáo dục pháp luật hiện<br />
thực hiện có hiệu quả các quy định về hành, cần phải đổi mới phương pháp dạy<br />
giáo dục pháp luật tại các cơ sở giáo dục học trong các giờ giáo dục công dân, tăng<br />
thuộc hệ thống giáo dục quốc dân cường ứng dụng công nghệ thông tin để<br />
Nhìn nhận dưới góc độ khoa học pháp cung cấp các hình ảnh, sự việc, con người<br />
lý thì công tác phổ biến, giáo dục pháp luật thật, liên quan đến bài dạy để tránh sự<br />
(PBGDPL) nói chung và trong các cơ sở hệ nhàm chán, khô khan cho học sinh. Định kì<br />
thống giáo dục quốc dân nói riêng là khâu kiểm tra chỉnh lý chương trình dào tạo các<br />
đầu tiên của quá trình thi hành pháp luật và ngành đào tạo, trong đó chú ý nâng số tiết<br />
có vai trò hết sức quan trọng trong việc học thuộc các môn học liện quan đến giáo<br />
tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa, xây dục pháp luật, pháp luật đại cương từ 2 tín<br />
dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam chỉ như trước đây lên thành 3 tín chỉ nhằm<br />
XHCN của nhân dân, do nhân dân và vì bảo đảm chuyển tải tương đối các nội dung<br />
nhân dân. quy định của pháp luật trong quá trình giáo<br />
Luật Phổ biến, giáo dục pháp luật có dục pháp luật tại các cơ sở giáo dục thuộc<br />
hiệu lực thi hành kể từ ngày 01/01/2013, hệ thống giáo dục quốc dân.<br />
tính đến nay Luật này đã đi vào cuộc sống Thứ ba: Tổ chức cho học sinh, sinh<br />
gần 3 năm. Việc đưa các quy định của pháp viên tham quan, quan sát các vụ xử án của<br />
luật Phổ biến giáo dục pháp luật hiện hành ở Tòa án nhân dân địa phương liên quan đến<br />
nước ta đi vào thực tiễn là điều cần thiết. kiến thức pháp luật hình sự, dân sự, kinh<br />
Nhất là chế định giáo dục pháp luật trong tế, hôn nhần và gia đình và các kiến thức<br />
các cơ sở giáo dục của hệ thống giáo dục về an toàn giao thông để học sinh, sinh<br />
quốc dân mà Luật Phổ biến, giáo dục pháp viên có ý thức chấp hành pháp luật. Đầu tư<br />
<br />
<br />
23<br />
thích đáng đối với các cơ sở đào tạo trình giả định… Đối với những cơ sở không đào<br />
độ từ cử nhân luật trở lên có cơ hội tự tổ tạo cử nhân luật, hàng năm nên mời các<br />
chức phiên toàn giả định, các cuộc tọa đàm báo cáo viên chuyên gia đầu ngành các<br />
nghề luật nâng cao chất lượng đào tạo cử nghề luật đến trường để thuyết trình về<br />
nhân luật phù hợp với yêu cầu chung của kiến thức pháp luật cho giáo viên để thực<br />
thị trường lao động hiện tốt nhiệm vụ giáo dục pháp luật tại<br />
Thứ tư: Giáo viên dạy môn Giáo dục chính đơn vị của mình.<br />
công dân, pháp luật và pháp luật đại cương Thứ bảy: Phải xem xét lại các chính<br />
nói chung và các Giảng viên giảng dạy các sách ưu đãi đối với các giáo viên, giảng<br />
học phần thuộc chuyên ngành đào tạo cử viên phải cân đối lại thù lao trí thức bậc<br />
nhân Luật phải thường xuyên cập nhật cao theo giá trị lao động thị trường để phát<br />
thông tin pháp luật thông qua các kênh huy tốt nhất các quy định về giáo dục pháp<br />
thông tin như truyền thanh, truyền hình, luật trong nhà trường. Thống nhất chung<br />
sách, báo. Tích cực nghiên cứu các tài liệu các cơ sở giáo dục trong hệ thống giáo dục<br />
liên quan đến pháp luật của nước ngoài để quốc dân việc tổ chức thi giáo viên dạy<br />
vận dụng kinh nghiệm vào quá tình truyền giỏi, học sinh giỏi môn Giáo dục công dân,<br />
thụ kiến thức cho người học. Tham gia viết pháp luật và pháp luật đại cương để khuyến<br />
các bài báo khoa học, tham gia nghiên cứu khích giáo viên trong công tác giảng dạy<br />
khoa học cấp khoa cấp trường cũng như và việc học tập của học sinh, sinh viên<br />
cấp bộ để lĩnh hội kiến thức pháp lý sâu<br />
hơn vận dụng tốt hơn trong quá trình đứng Tài liệu tham khảo<br />
lớp giảng dạy các học phần pháp luật 1. Báo cáo Hội nghị tổng kết công tác giáo dục<br />
Thứ năm: Bộ Giáo dục và Đào tạo và đào tạo năm học 2014 - 2015, ngày 12 tháng<br />
các đơn vị chủ quản của các trường học 8 năm 2015 của Bộ Giáo dục và Đào tạo.<br />
cần chỉ đạo và ưu tiên tối đa để các trường 2. Chỉ thị số 32 – CT/TW ngày 09 tháng 12 năm<br />
2003 của Ban Bí thư Trung ương Đảng về<br />
phát huy tính tự chủ trong quản lý cơ sở “Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng trong<br />
giáo dục phải thành lập ban chỉ đạo tuyên công tác phổ biến, giáo dục pháp luật, nâng<br />
truyền phổ biến pháp luật. Đối với các cơ cao ý thức chấp hành pháp luật của cán bộ,<br />
sở giáo dục đại học cần phải nhanh chóng nhân dân”.<br />
phân tầng đại học để tạo điều kiện tốt nhất 3. Các Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc<br />
cho việc triển khai giáo dục pháp luật có Đảng CSVN lần thứ V, VI, VII, VIII, IX, X, XI,<br />
Nxb Chính trị Quốc gia.<br />
chiều sâu và bảo đảm chất lượng<br />
4. Hiến pháp (1992) và Hiến pháp (2013).<br />
Thứ sáu: Xây dựng, hình thành và tổ<br />
5. Luật Giáo dục (2005) sửa đổi bổ sung một số<br />
chức các câu lạc bộ pháp luật, tuyên truyền điều (2009).<br />
pháp luật bằng những hình thức hấp dẫn 6. Luật Phổ biến, giáo dục pháp luật (2012).<br />
các em tham gia như thi đua giải quyết các 7. Nghị quyết số 29-NQ/TW Hội nghị Trung<br />
tình huống pháp luật có thưởng; trình bày ương 8 khóa XI về “Đổi mới căn bản, toàn<br />
tiểu phám về pháp luật; tổ chức phiên tòa diện giáo dục và đào tạo”.<br />
<br />
<br />
Ngày nhận bài: 28/10/2015 Biên tập xong: 05/11/2015 Duyệt đăng: 10/11/2015<br />
<br />
<br />
<br />
24<br />