Tìm hiểu phân tầng xã hội trong lịch sử và áp dụng vào nghiên cứu phân hóa giàu nghèo ở nước ta hiện nay - Đỗ Thiên Kính

Sù kiÖn - NhËn ®Þnh X· héi häc sè 1 (77), 2002 51<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> T×m hiÓu ph©n tÇng x· héi trong lÞch sö vµ<br /> ¸p dông vµo nghiªn cøu ph©n hãa giµu nghÌo<br /> ë n−íc ta hiÖn nay<br /> <br /> §ç Thiªn KÝnh<br /> <br /> <br /> 1. Giíi h¹n lÞch sö cña kh¸i niÖm ph©n tÇng x· héi.<br /> Cã nhiÒu c¸ch tiÕp cËn vÒ ph©n tÇng x· héi kh¸c nhau trong truyÒn thèng cña<br /> x· héi häc. Ch¼ng h¹n K. Marx chó ý ®Õn ph©n tÇng d−íi khÝa c¹nh giai cÊp x· héi.<br /> ¤ng cho r»ng, ph©n tÇng lµ do quyÕt ®Þnh cña nh©n tè kinh tÕ: quyÒn së h÷u t− liÖu<br /> s¶n xuÊt thuéc vÒ ai. Do vËy, cã thÓ ph©n chia c¸c tÇng líp trong x· héi thµnh giai<br /> cÊp t− s¶n vµ giai cÊp v« s¶n trªn c¬ së mèi quan hÖ cña hä víi t− liÖu s¶n xuÊt.<br /> Trong khi ®ã, M. Weber cho r»ng ph©n tÇng x· héi lµ mét hÖ thèng xÕp h¹ng cÊp bËc<br /> (hierarchical ranking system) c¸c nhãm ng−êi vµo nh÷ng vÞ trÝ x¸c ®Þnh liªn quan<br /> ®Õn cña c¶i tµi s¶n, quyÒn lùc chÝnh trÞ vµ uy tÝn x· héi. HÖ thèng xÕp h¹ng cÊp bËc<br /> nµy lµ mét c¬ cÊu bÊt b×nh ®¼ng æn ®Þnh bÒn v÷ng qua c¸c thÕ hÖ. Theo ®ã, ph©n<br /> tÇng x· héi lµ sù bÊt b×nh ®¼ng mang tÝnh chÊt c¬ cÊu cña x· héi, trong ®ã c¸c thµnh<br /> viªn sÏ kh¸c nhau vÒ kh¶ n¨ng th¨ng tiÕn (di ®éng) bëi ®Þa vÞ kh«ng gièng nhau cña<br /> hä trong bËc thang x· héi.<br /> Nh− vËy, c¸ch tiÕp cËn kinh ®iÓn ®· s¾p xÕp c¸c thµnh viªn trong x· héi theo<br /> tèi ®a lµ ba chiÒu c¹nh (dimensions). C¸c chiÒu c¹nh nµy cã mèi quan hÖ vµ ®éc lËp<br /> t−¬ng ®èi víi nhau. Sau nµy x· héi cµng ph¸t triÓn, c¸c nhµ nghiªn cøu cho r»ng ph¶i<br /> s¾p xÕp c¸c thµnh viªn trong x· héi theo nhiÒu chiÒu c¹nh míi, kh¸c nhau h¬n vµ lµ<br /> ®a chiÒu (multidimensions), chø kh«ng ®¬n gi¶n chØ mét vµi chiÒu nh− tr−íc ®©y. VÒ<br /> ®¹i thÓ, cã thÓ ph©n chia nh÷ng vÞ thÕ cña c¸c thµnh viªn trong x· héi ®−îc s¾p xÕp<br /> theo c¸c chiÒu c¹nh trªn ®©y thµnh hai lo¹i: ®Þa vÞ g¸n cho (ascribed status) vµ ®Þa vÞ<br /> ®¹t ®−îc (achieved status). X· héi cµng ph¸t triÓn th× ®Þa vÞ ®¹t ®−îc cµng næi tréi, cßn<br /> ®Þa vÞ g¸n cho sÏ mê dÇn, bëi v× tÝnh c¬ ®éng x· héi ë tõng c¸ nh©n ngµy cµng cao.<br /> Nh×n chung, trong lÞch sö ®· tån t¹i c¸c hÖ thèng ph©n tÇng x· héi kh¸c nhau:<br /> • HÖ thèng n« lÖ ph©n chia thµnh hai tÇng líp chñ n« vµ n« lÖ.<br /> • Trong hÖ thèng ®¼ng cÊp, nh÷ng thµnh viªn trong cïng ®¼ng cÊp ®Òu cã<br /> chung mét ®Þa vÞ ®−îc g¸n cho cã s½n, chø kh«ng ph¶i lµ ®Þa vÞ ®¹t ®−îc (tøc<br /> lµ ph¶i phÊn ®Êu míi giµnh ®−îc). VÝ dô, hÖ thèng ®¼ng cÊp ë Ên §é gåm<br /> cã: brahmane (t¨ng l÷), kshatriya (chiÕn binh), vaisya (thî thñ c«ng, n«ng<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 52 T×m hiÓu ph©n tÇng x· héi trong lÞch sö vµ ...<br /> <br /> d©n vµ th−¬ng nh©n), oudra (t«i tí).<br /> • HÖ thèng phong kiÕn ph©n chia thµnh ®Þa chñ vµ n«ng d©n lµm thuª<br /> • HÖ thèng t− b¶n ph©n chia thµnh giai cÊp t− s¶n vµ giai cÊp c«ng nh©n.<br /> Trong c¸c hÖ thèng ph©n tÇng trªn, nh÷ng hÖ thèng ®Çu (n« lÖ vµ ®¼ng cÊp) cã<br /> tÝnh c¬ ®éng thÊp. Do vËy, c¸c c¸ nh©n th−êng ë nh÷ng ®Þa vÞ g¸n cho. X· héi cµng<br /> ph¸t triÓn vÒ sau (phong kiÕn, t− b¶n chñ nghÜa) do cã tÝnh c¬ ®éng cao, nªn c¸c c¸<br /> nh©n th−êng chiÕm gi÷ nh÷ng ®Þa vÞ ®¹t ®−îc.<br /> Trong x· héi c«ng nghiÖp hiÖn nay, tÝnh ®a chiÒu trong ph©n tÇng x· héi cµng<br /> næi râ, do vËy c¸ch tiÕp cËn kinh ®iÓn ë trªn cã phÇn h¹n chÕ. Kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ<br /> nµy, c¸c nhµ nghiªn cøu ®· ®−a ra nhiÒu chiÒu c¹nh vµ tiªu chuÈn kh¸c nhau ®Ó x©y<br /> dùng nh÷ng m« h×nh ph©n tÇng kh¸c nhau cho tõng x· héi cô thÓ. VÝ dô ë Mü, ng−êi ta<br /> s¾p xÕp c¸c thµnh viªn trong x· héi vµo c¸c giai cÊp trªn c¬ së thu nhËp vµ nghÒ nghiÖp.<br /> C¨n cø vµo hai chiÒu c¹nh (tiªu chÝ) nµy, phÇn lín c¸c nhµ x· héi häc ®Òu thõa nhËn ë<br /> Mü cã c¸c giai cÊp nh− sau (Ian Robertson: Sociology):<br /> - Giai cÊp th−îng l−u: 1 % ~ 3 % (d©n sè)<br /> - Trung l−u líp trªn: 10 % ~ 15 %.<br /> - Trung l−u líp d−íi: 30 % ~ 35 %.<br /> - Giai cÊp lao ®éng: 40 % ~ 45 %.<br /> - Giai cÊp h¹ l−u: 20 % ~ 25 %.<br /> ë NhËt B¶n, cã nhiÒu c¸ch ph©n chia tÇng líp x· héi n−íc nµy sau chiÕn<br /> tranh thÕ giíi thø hai. Trong ®ã, c¸ch ph©n chia thµnh 7 tÇng líp lµ t−¬ng ®èi ®iÓn<br /> h×nh. C¸ch nµy dùa trªn c¬ së ®Þa vÞ lµm viÖc (ng−êi chñ, hoÆc ng−êi lµm thuª), quy<br /> m« kinh doanh vµ nghÒ nghiÖp (Tominaga Kenichi, 1996):<br /> - Nhµ kinh doanh (thuª 5 ng−êi trë lªn)<br /> - Ng−êi lao ®éng trÝ ãc (viªn chøc) xÝ nghiÖp lín (cã 300 lao ®éng trë lªn).<br /> - Ng−êi lao ®éng trÝ ãc xÝ nghiÖp võa vµ nhá.<br /> - C«ng nh©n xÝ nghiÖp lín.<br /> - C«ng nh©n xÝ nghiÖp võa vµ nhá.<br /> - Ng−êi tù doanh quy m« nhá (5 ng−êi trë xuèng) ngoµi n«ng nghiÖp.<br /> - N«ng d©n.<br /> Trong hai x· héi Mü vµ NhËt B¶n võa kÓ, tÝnh di ®éng cña c¸c giai cÊp vµ<br /> tÇng líp rÊt m¹nkh, do vËy vÞ thÕ cña c¸c c¸ nh©n th−êng ®−îc thÓ hiÖn qua ®Þa vÞ<br /> ®¹t ®−îc. Hai n−íc trªn (®Æc biÖt lµ NhËt B¶n), sù ph©n tÇng x· héi ®· kh¸c nhiÒu<br /> so víi lý thuyÕt kinh ®iÓn cña K. Max vµ M. Weber. Hai n−íc ®· tr¶i qua qu¸ tr×nh<br /> c«ng nghiÖp hãa cao ®é nªn chiÒu c¹nh biÕn ®æi nghÒ nghiÖp trë thµnh mét trong<br /> nh÷ng tiªu chÝ chñ yÕu ®Ó ph©n h¹ng c¸c tÇng líp trong x· héi. NhiÒu nghiªn cøu<br /> chØ ra r»ng, sù di ®éng liªn thÕ hÖ trong c¬ cÊu ph©n tÇng ë c¸c x· héi c«ng nghiÖp<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />  §ç Thiªn KÝnh 53<br /> <br /> ph¸t triÓn ®Òu ®−îc thÓ hiÖn qua sù chuyÓn ®æi c¬ cÊu nghÒ nghiÖp. Do vËy, xu<br /> h−íng c¬ ®éng theo c¬ cÊu nghÒ nghiÖp (tøc lµ qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi tõ nh÷ng<br /> ngµnh nghÒ n«ng nghiÖp truyÒn thèng sang nh÷ng ngµnh nghÒ phi n«ng nghiÖp<br /> cña thêi kú c«ng nghiÖp hãa) ë c¸c n−íc ®Òu t−¬ng tù nhau. TiÕp ®ã lµ yÕu tè häc<br /> vÊn, gi¸o dôc còng ¶nh h−ëng ®Õn qu¸ tr×nh nµy vµ trë thµnh tiªu chÝ quan träng<br /> bªn c¹nh nghÒ nghiÖp (Ian Robertson: Sociology). Nh− vËy, trong x· héi c«ng<br /> nghiÖp hiÖn ®¹i ngµy nay, yÕu tè häc vÊn vµ nghÒ nghiÖp trë thµnh nh÷ng tiªu chÝ<br /> rÊt quan träng trong nghiªn cøu cÊu tróc x· héi. Bëi v× ®©y lµ hai yÕu tè ®ãng gãp<br /> chÝnh vµo viÖc giµnh ®Þa vÞ ®¹t ®−îc cña c¸c c¸ nh©n.<br /> Cßn ë ViÖt Nam th× sao? Chóng ta h·y ®iÓm qua lÞch sö d−íi ®©y.<br /> 2. Ph©n tÇng x· héi ë ViÖt Nam trong lÞch sö (xem: NguyÔn Quang Ngäc, 1998).<br /> 2.1. X· héi ViÖt Nam tõ thêi kú dùng n−íc V¨n Lang - ¢u L¹c ®Õn thêi kú ®Çu<br /> ®éc lËp (thÕ kû thø X):<br /> Trong thêi kú nµy cã h¬n 1000 n¨m B¾c thuéc cña phong kiÕn ph−¬ng B¾c (tõ<br /> n¨m 179 tr−íc CN, sau thÊt b¹i cña An D−¬ng V−¬ng cho ®Õn n¨m 938, chiÕn th¾ng<br /> B¹ch §»ng). §Õn cuèi thêi kú nµy, x· héi ViÖt Nam vÉn thuéc lo¹i h×nh c«ng x· n«ng<br /> th«n (hoÆc cßn gäi lµ ph−¬ng thøc s¶n xuÊt ch©u ¸) vµ bao gåm ba tÇng líp chÝnh:<br /> - TÇng líp thèng trÞ: bao gåm quý téc, quan l¹i vµ mét sè "thæ hµo", "hµo<br /> tr−ëng", "lÖnh téc".<br /> - TÇng líp n«ng d©n c«ng x·: lµ nhãm ng−êi gi÷ vai trß lùc l−îng s¶n xuÊt chñ<br /> yÕu trong x· héi. Hä cã nghÜa vô ®ãng gãp ®èi víi c«ng x· m×nh sinh sèng vµ ®ãng gãp<br /> ®èi víi nhµ n−íc th«ng qua tÇng líp thèng trÞ ë c«ng x·. Nh×n chung hä t−¬ng ®èi tù do.<br /> - TÇng líp n« tú: nhãm ng−êi phôc vô trong gia ®×nh quý téc, hµo tr−ëng.<br /> Ba tÇng líp trªn thÓ hiÖn ®Þa vÞ g¸n cho trong x· héi lµ chñ yÕu. C¬ cÊu ph©n<br /> tÇng x· héi trong thêi kú nµy cã lÏ thÓ hiÖn theo tiªu chuÈn xÕp h¹ng tµi s¶n vµ<br /> quyÒn lùc cña M. Weber.<br /> 2.2. X· héi ViÖt Nam thêi kú phong kiÕn (tõ khi tho¸t khái B¾c thuéc cho tíi<br /> tr−íc khi Ph¸p x©m l−îc n¨m 1858):<br /> ThÕ kû XI-XV, bøc tranh toµn c¶nh ph©n tÇng x· héi ë ViÖt Nam bao gåm hai<br /> m¶ng chÝnh lµ vua-quan vµ b×nh d©n. Vua quan lµ ®¼ng cÊp bªn trªn, cÇm quyÒn vµ<br /> thèng trÞ. §¹i bé phËn cßn l¹i lµ ®¼ng cÊp b×nh d©n bÞ trÞ, hä võa lµ thÇn d©n vµ võa<br /> bÞ bãc lét. Nhµ vua ®øng ë ®Ønh tèi cao, tÇng líp th−îng l−u tiÕp theo lµ hµng ngò<br /> quan l¹i c¸c cÊp (gåm quý téc vµ quan liªu). §«ng ®¶o quÇn chóng b×nh d©n ë d−íi<br /> ®¸y, bao gåm n«ng d©n cµy ruéng c«ng lµng x· vµ nép t« thuÕ; n«ng d©n tiÓu t− h÷u<br /> vµ ®Þa chñ b×nh d©n; thî thñ c«ng vµ th−¬ng nh©n.<br /> Riªng tÇng líp quý téc - quan liªu, ®Þa vÞ trong x· héi ®−îc nhµ vua g¸n cho.<br /> §Þa vÞ nµy kh«ng æn ®Þnh vµ th−êng thay ®æi khi triÒu vua thay ®æi. Sù di ®éng cña<br /> tÇng líp nµy kh«ng theo chuÈn lý thuyÕt cña c¸c nhµ x· héi häc kinh ®iÓn. Cuèi<br /> giai ®o¹n nµy cã xuÊt hiÖn nh÷ng ng−êi quan liªu nho sÜ ®øng trong hµng ngò quan<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 54 T×m hiÓu ph©n tÇng x· héi trong lÞch sö vµ ...<br /> <br /> l¹i. TÇng líp nho sÜ xuÊt hiÖn lµ do n¨ng lùc häc tËp vµ phÊn ®Êu cña hä. Nh− vËy,<br /> trong hµng ngò quý téc - quan liªu ®· xuÊt hiÖn ®Þa vÞ ®¹t ®−îc ë tÇng líp nho sÜ do<br /> yÕu tè häc vÊn t¸c ®éng. Nãi c¸ch kh¸c, nh©n tè häc vÊn ®· t¸c ®éng h×nh thµnh<br /> nªn tÇng líp nho sÜ. Sù di ®éng x· héi cña tÇng líp quan liªu nho sÜ ch¾c sÏ æn ®Þnh<br /> h¬n tÇng líp quý téc ®−îc nhµ vua g¸n cho (ban cho).<br /> ThÕ kû XVI - gi÷a XIX (1858), bøc tranh toµn c¶nh ph©n tÇng x· héi ë ViÖt<br /> Nam ®−îc nh×n theo hai gãc ®é c¬ cÊu lµ giai cÊp vµ ®¼ng cÊp. XÐt theo mèi quan<br /> hÖ kinh tÕ - giai cÊp ®¬n tuyÕn, giai cÊp phong kiÕn (®Þa chñ) vµ n«ng d©n phô<br /> thuéc lµ hai giai cÊp trung t©m cña x· héi ViÖt Nam. XÐt theo c¬ cÊu ®¼ng cÊp, tiªu<br /> chuÈn ®Ó ph©n biÖt ®¼ng cÊp lµ sù kÕt hîp c¸c yÕu tè vÒ chøc t−íc, tuæi t¸c vµ ®Þa<br /> vÞ. ë n«ng th«n cã ba ®¼ng cÊp chÝnh: quan viªn (quan l¹i v¨n vâ, nho sÜ), d©n<br /> chÝnh c− (d©n ®inh) vµ d©n ngô c−. ë ®« thÞ ®−îc ph©n chia thµnh tÇng líp quan<br /> liªu (vua quan thuéc triÒu ®×nh trung −¬ng vµ chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng), thî thñ<br /> c«ng-th−¬ng nh©n-n«ng d©n (bé phËn ®«ng ®¶o vµ lµ ®¼ng cÊp bÞ trÞ) vµ nho sÜ.<br /> Trong hai lo¹i quan hÖ c¬ cÊu trªn, th× quan hÖ ®¼ng cÊp lµ næi tréi, cßn quan hÖ<br /> giai cÊp kh«ng ph¸t triÓn. Ngoµi hai gãc ®é c¬ cÊu trªn, x· héi ViÖt Nam cßn tån t¹i<br /> c¬ cÊu ph©n tÇng theo tiªu chÝ nghÒ nghiÖp: sÜ - n«ng - c«ng - th−¬ng. Sù xuÊt hiÖn<br /> râ rÖt cña tÇng líp nho sÜ thêi kú nµy lµ tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh yÕu tè t¸c ®éng cña häc<br /> vÊn tõ thêi kú tr−íc. Sù t¸c ®éng nµy ®· dÉn tíi h×nh thµnh tÇng líp nho sÜ næi tréi:<br /> "nhÊt sÜ, nh× n«ng", nh−ng ch−a bÒn v÷ng. Bëi v× vÉn cã t×nh tr¹ng ®¶o ng−îc:<br /> "nhÊt n«ng, nh× sÜ".<br /> Nh− vËy, c¸c c¬ cÊu giai tÇng (giai cÊp vµ tÇng líp) thêi kú phong kiÕn ë ViÖt<br /> Nam lµ ®an xen vµ chång chÐo nhau. TÝnh ®a chiÒu (multidimensions) trong ph©n<br /> tÇng x· héi ®−îc thÓ hiÖn rÊt râ. Chóng dùa trªn nhiÒu tiªu chÝ ph©n chia: chøc t−íc,<br /> ®Þa vÞ, quyÒn lùc, tµi s¶n, nghÒ nghiÖp, tuæi t¸c vµ häc vÊn. Cã lÏ di ®éng x· héi chñ<br /> yÕu lµ di ®éng ngang gi÷a c¸c giai tÇng, riªng tÇng líp nho sÜ thÓ hiÖn sù di ®éng däc<br /> kh¸ râ, v× tÇng líp nµy ngµy cµng næi tréi vµ ®Þa vÞ ®¹t ®−îc ë hä còng râ nÐt.<br /> 2.3. X· héi ViÖt Nam thêi kú thuéc Ph¸p (1858-1945):<br /> Thêi kú nµy, c¬ cÊu giai tÇng trong x· héi phong kiÕn cò vÉn gi÷ nguyªn. Do<br /> bÞ Ph¸p cai trÞ, cho nªn giai cÊp t− b¶n thuéc ®Þa ®· bao trïm toµn bé c¬ cÊu giai<br /> tÇng cò, ®ång thêi xuÊt hiÖn thªm mét sè tÇng líp míi lµ giai cÊp c«ng nh©n vµ giai<br /> cÊp tiÓu t− s¶n d©n téc (nho sÜ vµ trÝ thøc míi). Cã thÓ nãi, bæ sung vµo tÝnh ®a chiÒu<br /> trong ph©n tÇng x· héi ë giai ®o¹n tr−íc, thêi kú nµy xuÊt hiÖn thªm chiÒu c¹nh<br /> ph©n tÇng x· héi theo lý thuyÕt giai cÊp cña K. Marx. TÝnh ®a chiÒu trong ph©n tÇng<br /> x· héi ë ViÖt Nam ngµy cµng phøc t¹p thªm.<br /> 2.4. X· héi ViÖt Nam thêi kú tõ 1945 ®Õn tr−íc khi "®æi míi" (1988):<br /> §Çu thêi kú nµy (1945-1954), cã sù gi¶m dÇn c¬ cÊu nhiÒu giai tÇng. Cµng vÒ<br /> cuèi giai ®o¹n (1955-1988), c¬ cÊu giai cÊp cµng næi tréi vµ thu gän l¹i trong kÕt cÊu<br /> giai cÊp c«ng nh©n, n«ng d©n tËp thÓ vµ tÇng líp trÝ thøc x· héi chñ nghÜa. C¸c giai<br /> cÊp nµy t−¬ng øng víi hai h×nh thøc së h÷u toµn d©n vµ tËp thÓ ®èi víi t− liÖu s¶n<br /> xuÊt. §©y lµ kÕt cÊu giai cÊp h×nh thøc. C¸c giai cÊp ®Òu lµ anh em. Kh«ng cã sù ®èi<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />  §ç Thiªn KÝnh 55<br /> <br /> lËp vµ xung ®ét vÒ ý thøc giai cÊp. Bëi v× c¬ së kinh tÕ quy ®Þnh kÕt cÊu giai cÊp thêi kú<br /> nµy lµ chÕ ®é c«ng h÷u duy nhÊt. §a sè d©n c− trong c¸c giai tÇng ®Òu sèng trong t×nh<br /> tr¹ng nghÌo ®ãi. Còng cã sù chªnh lÖch møc sèng vËt chÊt gi÷a c¸c tÇng líp, nh−ng<br /> kh«ng lín. KÕt cÊu h×nh thøc nµy ®−îc x©y dùng theo lý thuyÕt h−íng tíi mét x· héi<br /> kh«ng cßn giai cÊp (chñ nghÜa céng s¶n).<br /> §Æc ®iÓm næi bËt ë thêi kú nµy lµ chiÒu c¹nh ph©n tÇng x· héi theo lý thuyÕt<br /> giai cÊp cña Marx - Lenin gi÷ ®Þa vÞ thèng trÞ tuyÖt ®èi. §ång thêi, cã lÏ di ®éng x·<br /> héi còng chñ yÕu lµ di ®éng ngang trong giai cÊp. Di ®éng däc b−íc ®Çu ®¹t ®−îc ë<br /> tÇng líp nho sÜ tr−íc ®©y cã lÏ ph¶i t¹m dõng, ®iÒu kiÖn x· héi ®· kiÒm chÕ sù th¨ng<br /> tiÕn cña c¸c c¸ nh©n. §iÒu nµy ®· t¹o nªn sù tr× trÖ trong c¶ thêi kú quan liªu bao<br /> cÊp vµ dÉn tíi sù thay ®æi trong thêi kú "®æi míi" ®−îc tr×nh bµy d−íi ®©y.<br /> Qua qu¸ tr×nh chuyÓn biÕn c¸c giai tÇng trong lÞch sö trªn ®©y, chóng t«i xin<br /> trÝch dÉn nguån t− liÖu lÞch sö ®· dùa vµo nh− sau:<br /> "Qu¸ tr×nh biÕn chuyÓn cña c¬ cÊu x· héi trong tiÕn tr×nh lÞch sö ViÖt Nam cho<br /> ®Õn tr−íc thêi ®iÓm ®æi míi lµ hÕt søc l©u dµi, chËm ch¹p, bÞ chi phèi bëi qu¸ nhiÒu<br /> nh÷ng t¸c ®éng kh¸ch quan (...) Nã lu«n bÞ ng¾t qu·ng vµ biÕn d¹ng do nh÷ng yÕu tè<br /> ngo¹i sinh t¸c ®éng (...) ®Æc biÖt quan träng lµ sù x©m l−îc vµ thèng trÞ cña c¸c thÕ lùc<br /> phong kiÕn vµ ®Õ quèc ngo¹i bang. Nh÷ng yÕu tè ph¸t triÓn néi t¹i, tù nhiªn cña x· héi<br /> ViÖt Nam hoÆc lµ kÕt hîp, hoÆc lµ bÞ chi phèi bëi c¸c yÕu tè ngo¹i lai (...) ®· t¹o nªn<br /> nh÷ng nÐt ®Æc thï cña c¬ cÊu x· héi ViÖt Nam trong suèt qu¸ tr×nh biÕn chuyÓn (...) Qu¸<br /> tr×nh nµy ®· t¹o nªn ®Æc ®iÓm næi bËt cña c¬ cÊu x· héi ViÖt Nam lµ mét c¬ cÊu x· héi cã<br /> nhiÒu nÐt ®Æc thï víi sù ph©n hãa x· héi, sù ph©n tÇng giai cÊp kh«ng râ rµng, triÖt ®Ó,<br /> víi sù b¶o l−u qu¸ l©u dµi cña tÊt c¶ c¸c h×nh th¸i x· héi ®· tõng tån t¹i trong lÞch sö (...)<br /> V× thÕ, nÕu ph©n tÝch cÊu tróc x· héi ViÖt Nam ta thÊy rÊt râ t×nh tr¹ng chång chÊt, ®an<br /> xen cña nhiÒu h×nh th¸i x· héi kh¸c nhau (...).<br /> X· héi ViÖt Nam vèn lµ mét x· héi cña c− d©n n«ng nghiÖp, tr¶i qua tr−êng kú biÕn<br /> ®æi cho ®Õn ngµy nay mµ tØ lÖ c− d©n n«ng nghiÖp vÉn cßn chiÕm kho¶ng 80 % d©n sè c¶ n−íc<br /> th× cã nghÜa lµ x· héi ViÖt Nam vÒ c¬ b¶n vÉn cßn lµ x· héi cña c− d©n n«ng nghiÖp - n«ng<br /> d©n. §iÒu nµy ®· chØ ra mét thùc tÕ kh«ng thÓ phñ nhËn ®−îc lµ mÆc dï chóng ta ®· hoµn<br /> thµnh cuéc c¸ch m¹ng thay ®æi ®Þa vÞ c¸c giai cÊp mét c¸ch triÖt ®Ó, nh−ng vÒ mÆt tr×nh ®é x·<br /> héi ta vÉn cßn thÊp kÐm, l¹c hËu. C¬ cÊu x· héi ViÖt Nam kÓ tõ trong chiÒu s©u cña lÞch sö<br /> ®Êt n−íc chuyÓn ®æi mét c¸ch hÕt søc nÆng nÒ, chËm ch¹p. Chóng ta ®· tõng bÞ tôt hËu qu¸<br /> xa so víi thêi ®¹i vµ nguy c¬ bÞ tôt hËu kh«ng ph¶i lµ kh«ng cßn ®e däa cuéc sèng ngµy nay!<br /> X· héi ViÖt Nam lµ mét x· héi n«ng nghiÖp trång lóa n−íc, trong ®ã n«ng nghiÖp lu«n<br /> lu«n ®ãng vai trß c¬ së cña nÒn kinh tÕ quèc d©n, gia ®×nh n«ng d©n lµ tÕ bµo, lµ ®¬n vÞ nÒn t¶ng<br /> cña x· héi. §ã chÝnh lµ h»ng sè xuyªn suèt lÞch sö x· héi ViÖt Nam tõ buæi b×nh minh cña lÞch<br /> sö cho ®Õn nay. Trªn ®Êt n−íc ta qu¸ tr×nh ph©n c«ng lao ®éng x· héi (...) diÔn ra (...) hÕt søc<br /> chËm ch¹p vµ kh«ng râ rµng g¾n theo ®ã lµ sù mê nh¹t, tr× trÖ c¸c qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¬ cÊu<br /> kinh tÕ vµ qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa (...) Khuynh h−íng kÕt hîp mét c¸ch chÆt chÏ c¶ ba thµnh phÇn<br /> kinh tÕ n«ng - c«ng - th−¬ng nghiÖp trong mçi gia ®×nh n«ng d©n, mçi lµng x· vÉn lµ khuynh<br /> h−íng chñ ®¹o (...) Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña x· héi ViÖt Nam, kÓ c¶ khu vùc n«ng th«n lÉn<br /> thµnh thÞ lµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn trªn c¸i trôc c¬ b¶n kinh tÕ tiÓu n«ng. X· héi tiÓu n«ng lµ mét<br /> x· héi mang nÆng tÝnh b×nh qu©n (chóng t«i nhÊn m¹nh - §.T.K). Tuy trong x· héi vÉn lu«n<br /> lu«n x¶y ra t×nh tr¹ng ph©n hãa giµu - nghÌo, ph©n hãa giai cÊp, ®¼ng cÊp (...) nh−ng sù ph©n<br /> hãa ®ã kh«ng râ rµng, triÖt ®Ó (...) ranh giíi gi÷a c¸c giai cÊp, tÇng líp trong x· héi kh«ng r¹ch<br /> rßi, kh«ng døt kho¸t vµ rÊt t−¬ng ®èi (...) §ã lµ ch−a kÓ ®Õn mét thùc tÕ lµ trong mçi giai cÊp,<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 56 T×m hiÓu ph©n tÇng x· héi trong lÞch sö vµ ...<br /> <br /> tÇng líp ®Òu cã chøa ®ùng nh÷ng yÕu tè ®Æc tr−ng cña giai cÊp, tÇng líp kh¸c.<br /> T×nh h×nh trªn dÉn ®Õn mét thùc tÕ lµ ë n−íc ta quan hÖ giai cÊp võa chøa ®ùng<br /> nh÷ng m©u thuÉn võa cã nh÷ng yÕu tè t−¬ng ®ång, v× vËy mµ trong x· héi tÝnh chÊt ®èi<br /> kh¸ng giai cÊp kh«ng gay g¾t, quyÕt liÖt nh− ë nhiÒu n−íc kh¸c (...) Nh×n chung trong toµn bé<br /> tiÕn tr×nh lÞch sö ViÖt Nam lóc nµo quan hÖ d©n téc, ý thøc d©n téc còng cao h¬n, ®Ëm nÐt<br /> h¬n, s©u s¾c h¬n quan hÖ vµ ý thøc giai cÊp." (NguyÔn Quang Ngäc, 1998: 295-303). (T¸c gi¶<br /> cã ®¶o l¹i trËt tù ®o¹n trÝch dÉn ®«i chót-§.T.K).<br /> 3. ¸p dông kh¸i niÖm ph©n tÇng x· héi trong nghiªn cøu ph©n hãa<br /> giµu nghÌo ë ViÖt Nam trong thêi kú "®æi míi" (tõ 1988 ®Õn nay).<br /> Trong thêi kú ®æi míi hiÖn nay, ViÖt Nam chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng<br /> vµ thõa nhËn sù tån t¹i cña nhiÒu h×nh thøc së h÷u t− liÖu s¶n xuÊt. Do vËy, c¸c giai<br /> cÊp h×nh thøc trªn ®©y ®· biÕn ®æi vµ biÕn mÊt. Ch¼ng h¹n nh− giai cÊp n«ng d©n<br /> tËp thÓ kh«ng cßn n÷a. Thay vµo ®ã lµ c¸c h×nh thøc kinh tÕ hé gia ®×nh ngµy cµng<br /> ph¸t triÓn trong mäi lÜnh vùc s¶n xuÊt. Do kinh tÕ hé gia ®×nh ®−îc ph¸t triÓn trong<br /> c¬ chÕ thÞ tr−êng, cho nªn tÝnh b×nh qu©n cña x· héi tiÓu n«ng tr−íc ®©y ®ang gi¶m<br /> dÇn. MÆt b»ng cuéc sèng vËt chÊt trong x· héi ®· xuÊt hiÖn nhiÒu ®iÓm gå ghÒ vµ låi<br /> lâm: nhiÒu ng−êi cã møc sèng ngµy cµng kh¸ h¬n vµ trë nªn giµu cã; ®ång thêi còng<br /> cã nhiÒu ng−êi bÞ nghÌo ®i t−¬ng ®èi trong bèi c¶nh c¶ n−íc vÉn cßn 37,4 % d©n sè<br /> (n¨m 1998) sèng d−íi møc nghÌo tuyÖt ®èi (theo tiªu chuÈn quèc tÕ ¸p dông cho c¸c<br /> n−íc ®ang ph¸t triÓn).<br /> D©n sè sèng d−íi møc nghÌo tuyÖt ®èi ®· gi¶m tõ 58,1 % vµo n¨m 1993 xuèng<br /> cßn 37,4 % vµo n¨m 1998 (Tæng côc Thèng kª, 2000: 263). Cïng víi qu¸ tr×nh gi¶m<br /> nghÌo nµy, møc sèng cña ®a sè d©n c− còng ®· t¨ng lªn nhiÒu sau 5 n¨m (chi tiªu<br /> dïng b×nh qu©n ®Çu ng−êi trong c¶ n−íc ®· t¨ng lªn 1,43 lÇn tõ n¨m 1993 ®Õn n¨m<br /> 1998). Trong x· héi ®ang næi lªn vÊn ®Ò ph©n hãa giµu nghÌo vÒ møc sèng vËt chÊt<br /> thay cho ®a sè d©n c− ®· tõng sèng trong t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi tuyÖt ®èi tr−íc ®©y.<br /> −íc tÝnh tr−íc thêi kú ®æi míi n¨m 1988, ViÖt Nam cã tíi 75 % d©n sè (Bé KÕ ho¹ch<br /> vµ §Çu t− - Ng©n hµng ThÕ giíi, 2001) sèng d−íi møc nghÌo tuyÖt ®èi. C¸c giai tÇng<br /> ®Þnh h×nh trong x· héi theo nghÜa ®Çy ®ñ cña ph©n tÇng x· héi lµ ch−a cã. Bëi v× tõ<br /> trong lÞch sö ®· dÉn trªn ®©y, ë ViÖt Nam lóc nµo quan hÖ d©n téc, ý thøc d©n téc<br /> còng cao h¬n, ®Ëm nÐt h¬n, s©u s¾c h¬n quan hÖ vµ ý thøc giai cÊp. §ång thêi, nÒn<br /> kinh tÕ thÞ tr−êng vµ chÕ ®é ®a h×nh thøc së h÷u ë ViÖt Nam còng ®ang h×nh thµnh<br /> vµ khu«n theo ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa. §iÒu nµy dÉn tíi khã x¶y ra qu¸ tr×nh<br /> ph©n tÇng x· héi theo cÊu tróc c¸c giai tÇng ®−îc ®Þnh h×nh râ rÖt theo c¸c lý thuyÕt<br /> x· héi häc kinh ®iÓn. H¬n n÷a, c¸c n−íc trªn thÕ giíi hiÖn nay ®· vµ ®ang tr¶i qua<br /> qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa, chÞu sù t¸c ®éng cña toµn cÇu hãa. ThuËt ng÷ giai cÊp,<br /> giai tÇng ®ang ch×m l¾ng. Mét sè vÊn ®Ò kh¸c næi lªn: t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi, bÊt b×nh<br /> ®¼ng vµ ph©n hãa giµu nghÌo, x· héi tiªu dïng, vÊn ®Ò « nhiÔm m«i tr−êng, v.v...<br /> ViÖt Nam còng n»m trong bèi c¶nh nµy, do ®ã, tÝnh ®a chiÒu trong ph©n tÇng x· héi<br /> còng sÏ thÓ hiÖn vµ ®−îc ¸p dông nghiªn cøu cho ViÖt Nam.<br /> Tr−íc hÕt vµ næi lªn ë ViÖt Nam lµ tÝnh ®¬n chiÒu (mét chiÒu c¹nh) theo møc<br /> sèng (thu nhËp, chi tiªu, tµi s¶n) ®−îc ¸p dông trong nghiªn cøu ph©n hãa x· héi.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />  §ç Thiªn KÝnh 57<br /> <br /> C¸c nhµ nghiªn cøu th−êng dïng kh¸i niÖm ph©n hãa giµu - nghÌo theo møc sèng ®Ó<br /> thÓ hiÖn tr¹ng th¸i ph©n tÇng x· héi ë ViÖt Nam hiÖn nay. Nh×n chung, khi nãi vÒ<br /> thùc tr¹ng ph©n tÇng x· héi ë n−íc ta, cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng ®ang tån t¹i kh¸ phæ<br /> biÕn sù ph©n tÇng x· héi theo møc sèng (tøc lµ ph©n hãa giµu - nghÌo). Bëi v× hiÖn<br /> t−îng ph©n hãa giµu nghÌo diÔn ra ë mäi n¬i (n«ng th«n, ®« thÞ vµ c¸c vïng - miÒn<br /> ®Þa lý kh¸c nhau) vµ ngµy cµng do·ng ra. Chªnh lÖch vÒ chi tiªu dïng gi÷a nhãm 20<br /> % d©n sè giµu nhÊt vµ nhãm 20 % d©n sè nghÌo nhÊt ®· t¨ng tõ 4,6 lÇn n¨m 1993<br /> lªn 5,5 lÇn n¨m 1998 (Tæng côc Thèng kª, 2000: 269). Ngoµi ra, trong nhËn thøc cña<br /> ®a sè d©n c− ®−îc thÓ hiÖn qua ng«n ng÷ cña ®êi sèng hµng ngµy vµ tõ ng÷ b¸o chÝ,<br /> còng xuÊt hiÖn rÊt nhiÒu chñ ®Ò ph©n hãa giµu nghÌo. Do vËy, chän lùa c¸ch tiÕp cËn<br /> (chiÒu c¹nh) ph©n hãa giµu nghÌo ®Ó t×m hiÓu ph©n tÇng x· héi ë ViÖt Nam hiÖn nay<br /> lµ hîp lý. KÕt qu¶ nghiªn cøu ®· cho thÊy ®Æc ®iÓm næi bËt cña ph©n hãa giµu nghÌo<br /> ë ViÖt Nam hiÖn nay lµ ph©n hãa vïng/khu vùc (§ç Thiªn KÝnh, 2000).<br /> TiÕp theo chiÒu c¹nh møc sèng sÏ lµ nh÷ng chiÒu c¹nh g× cÇn chó ý? Tøc lµ,<br /> ngoµi tiªu chÝ møc sèng (thu nhËp, chi tiªu, tµi s¶n) sÏ ®−îc bæ sung nh÷ng tiªu<br /> chuÈn nµo kh¸c ®Ó xÕp h¹ng thø bËc trong nghiªn cøu ph©n tÇng ë n−íc ta trong thêi<br /> gian tíi? Dù ®o¸n cã thÓ lµ nh÷ng chiÒu c¹nh thuéc vÒ nghÒ nghiÖp vµ häc vÊn sÏ<br /> ®−îc dùa vµo ®Ó xÕp h¹ng thø bËc trong nghiªn cøu ph©n tÇng ë ViÖt Nam trong<br /> t−¬ng lai. Dù ®o¸n nµy dùa trªn nh÷ng c¬ së sau ®©y:<br /> NghÒ nghiÖp vµ häc vÊn lµ hai yÕu tè ®ãng gãp chÝnh vµo viÖc giµnh ®Þa vÞ ®¹t<br /> ®−îc cña c¸c c¸ nh©n. X· héi cµng ph¸t triÓn th× ®Þa vÞ ®¹t ®−îc cµng næi tréi.<br /> Do vËy, hai yÕu tè nµy còng sÏ næi tréi theo ®Ó trë thµnh tiªu chuÈn xÕp h¹ng<br /> thø bËc trong nghiªn cøu ph©n tÇng.<br /> Trong x· héi c«ng nghiÖp hiÖn nay, thu nhËp, nghÒ nghiÖp vµ häc vÊn ®· trë<br /> thµnh tiªu chuÈn ®Ó xÕp h¹ng cÊp bËc trong hÖ thèng ph©n tÇng x· héi ë c¸c<br /> n−íc (Anh, Mü, NhËt B¶n). §Æc biÖt, tiªu chuÈn nghÒ nghiÖp rÊt ®−îc coi<br /> träng. Nh÷ng nghiªn cøu vÒ c¬ ®éng x· héi ë c¸c n−íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn<br /> chñ yÕu dùa trªn tiªu chuÈn nghÒ nghiÖp. §ã lµ sù c¬ ®éng (di ®éng) theo c¬<br /> cÊu nghÒ nghiÖp (kÓ c¶ di ®éng däc liªn thÕ hÖ vµ c¬ ®éng ngang gi÷a c¸c<br /> nhãm ngµnh nghÒ). ViÖt Nam ®ang tiÕn hµnh c«ng nghiÖp hãa vµ hiÖn ®¹i<br /> hãa ®Êt n−íc. Do vËy, khi thùc tiÔn x· héi biÕn ®æi c¨n b¶n trë thµnh mét<br /> n−íc c«ng nghiÖp hãa th× trong nghiªn cøu ph©n tÇng cã thÓ còng ¸p dông<br /> nh÷ng tiªu chÝ nµy nh− c¸c n−íc trªn thÕ giíi.<br /> Trong lÞch sö ViÖt Nam, tÝnh ®a chiÒu trong ph©n tÇng x· héi rÊt râ vµ dùa trªn<br /> nhiÒu tiªu chÝ ®Ó xÕp h¹ng thø bËc. Trong ®ã, ®· tõng tån t¹i c¬ cÊu ph©n tÇng theo<br /> tiªu chÝ nghÒ nghiÖp: sÜ - n«ng - c«ng - th−¬ng. Trong c¬ cÊu nµy, yÕu tè häc vÊn ®·<br /> ®−îc thÓ hiÖn th«ng qua tÇng líp nho sÜ. Thùc tÕ lÞch sö nµy lµ c¬ së ®Ó chóng ta dù<br /> ®o¸n trong t−¬ng lai, bëi lÞch sö lµ mét dßng liªn tôc, kh«ng hÒ gi¸n ®o¹n.<br /> Nghiªn cøu so s¸nh mét sè x· vïng ®ång b»ng s«ng Hångi gÇn ®©y chøng tá r»ng<br /> nh©n tè thuéc vÒ ngµnh nghÒ cã t¸c ®éng m¹nh nhÊt ®Õn ph©n tÇng møc sèng.<br /> §ång thêi, sù t¸c ®éng nµy còng t¨ng dÇn theo trËt tù ph¸t triÓn kinh tÕ ë c¸c x·.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 58 T×m hiÓu ph©n tÇng x· héi trong lÞch sö vµ ...<br /> <br /> Lµng x· nµo cã sù chuyÓn ®æi ngµnh nghÒ tõ n«ng nghiÖp sang phi n«ng cµng<br /> nhanh th× cã møc sèng cµng cao vµ sù t¨ng giµu, gi¶m nghÌo cµng lín. KÕt qu¶<br /> nghiªn cøu cßn cho biÕt,cïng víi sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ t¨ng dÇn tõ x· nµy<br /> ®Õn x· kh¸c, th× t¸c ®éng cña yÕu tè häc vÊn còng râ dÇn. RÊt cã thÓ ®ã lµ xu<br /> h−íng vËn ®éng cña chóng (§ç Thiªn KÝnh, 1999).<br /> TiÕp tôc ®i t×m c©u tr¶ lêi cho xu h−íng vËn ®éng trong nghiªn cøu ®· dÉn<br /> trªn ®©y, mét kÕt qu¶ nghiªn cøu míi ®· t×m ra sù t¸c ®éng m¹nh dÇn lªn cña nh©n<br /> tè häc vÊn ®Õn n©ng cao møc sèng khi x· héi ngµy cµng ph¸t triÓn. KÕt qu¶ nµy lµ sù<br /> nèi tiÕp liªn tôc trong qu¸ tr×nh t×m tßi nghiªn cøu. Ph¹m vi kh¶o s¸t ®· më réng tõ<br /> n«ng th«n ®ång b»ng s«ng Hång ra c¶ n−íc vµ so s¸nh theo thêi gian sau 5 n¨m tõ<br /> 1993 ®Õn 1998 (§ç Thiªn KÝnh, 2000).<br /> *<br /> * *<br /> Nh− vËy, tõ c¸c hÖ thèng ph©n tÇng x· héi mµ loµi ng−êi ®· tr¶i qua vµ c¬ së<br /> lý thuyÕt x· héi häc cña nã ®Õn c¸c nghiªn cøu trªn thÕ giíi, tõ trong qu¸ khø lÞch sö<br /> ®Õn kh¶o s¸t thùc tiÔn hiÖn nay ë n−íc ta ®· cung cÊp nh÷ng c¨n cø ®Ó chóng t«i ®−a<br /> ra dù ®o¸n trªn ®©y. §ã chÝnh lµ nh÷ng gîi më mang tÝnh lý thuyÕt trong ph−¬ng<br /> h−íng nghiªn cøu ph©n tÇng x· héi ë ViÖt Nam.<br /> Tµi liÖu tham kh¶o<br /> <br /> 1. Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t− - Ng©n hµng ThÕ giíi, 2001: T¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ phóc lîi hé gia<br /> ®×nh: C¸c bµi häc chÝnh s¸ch cña ViÖt Nam. (Tµi liÖu Héi th¶o khoa häc. Hµ Néi, ngµy 16-<br /> 18 / 5).<br /> 2. §ç Thiªn KÝnh, 2000: B¸o c¸o kÕt qu¶ ®Ò tµi Nghiªn cøu ®Þnh l−îng vÒ ph©n hãa giµu -<br /> nghÌo vµ vai trß cña nh©n tè häc vÊn trong viÖc n©ng cao møc sèng cho ng−êi d©n ViÖt<br /> Nam (Qua hai cuéc Kh¶o s¸t/§iÒu tra møc sèng d©n c− ViÖt Nam n¨m 1993, 1998).<br /> 3. §ç Thiªn KÝnh (chñ biªn), 1999: T¸c ®éng cña chuyÓn ®æi c¬ cÊu lao ®éng nghÒ nghiÖp x·<br /> héi ®Õn ph©n tÇng møc sèng (Kh¶o s¸t mÉu 3 x· ë vïng n«ng th«n ®ång b»ng s«ng Hång);<br /> Hµ Néi: Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp.<br /> 4. Ian Robertson: Sociology, t¸i b¶n lÇn thø ba. Worth Publishers, inc. (TrÝch dÞch tõ môc<br /> Sù ph©n tÇng x· héi - tµi liÖu c¸ nh©n)<br /> 5. NguyÔn Quang Ngäc (chñ biªn), 1998: C¬ cÊu x· héi trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña lÞch sö<br /> ViÖt Nam; Hµ Néi: Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ Quèc gia.<br /> 6. Tominaga Kenichi, 1996: TËp bµi gi¶ng ë Trung t©m nghiªn cøu NhËt B¶n t¹i ViÖt Nam.<br /> (Tµi liÖu c¸ nh©n)<br /> 7. Tæng côc Thèng kª, 2000: §iÒu tra møc sèng d©n c− ViÖt Nam 1997-1998; Hµ Néi: Nhµ<br /> xuÊt b¶n Thèng kª.<br /> <br /> <br /> <br /> i<br /> §©y lµ 3 x· ë n«ng th«n ®ång b»ng s«ng Hång ®−îc t¸c gi¶ nghiªn cøu vµo nh÷ng n¨m 1996-1998. Ba x· nµy cã møc<br /> sèng kh¸c nhau theo trËt tù tõ thÊp ®Õn cao lµ: Tam S¬n → Vò Héi → §a Tèn. T¸c gi¶ ®· nghiªn cøu so s¸nh mét sè<br /> nh©n tè t¸c ®éng ®Õn ph©n tÇng møc sèng ë 3 x· nµy víi nhau nh»m ®i t×m xu h−íng chung cña c¸c nh©n tè t¸c ®éng.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />