Tìm hiểu quan niệm của Hêghen về xã hội dân sự

t×m hiÓu quan niÖm<br /> cña Hªghen vÒ x· héi d©n sù<br /> *<br /> <br /> Ph¹m ChiÕn Khu<br /> <br /> Trªn T¹p chÝ TriÕt häc cña ViÖn TriÕt häc, ViÖn Khoa häc x· héi ViÖt Nam<br /> trong thêi gian gÇn ®©y ®· cã mét sè bµi viÕt ®Ò cËp ®Õn chñ ®Ò nµy1. Tuy<br /> nhiªn, cã thÓ kh¼ng ®Þnh ®Ó hiÓu ®óng ®­îc quan niÖm cña Hªghen vÒ x· héi<br /> d©n sù lµ viÖc rÊt khã.<br /> Sù hiÓu biÕt ch­a chuÈn x¸c vÒ quan niÖm x· héi d©n sù cña Hªghen, th«ng<br /> th­êng lµ do chóng ta ch­a n¾m v÷ng ®­îc hÖ thèng c¸c ph¹m trï triÕt häc cña<br /> Hªghen, ®Æc biÖt lµ do sù nhÇm lÉn gi÷a cÆp ph¹m trï "c¸i phæ qu¸t - c¸i ®Æc thï"<br /> cña «ng víi cÆp ph¹m trï "c¸i chung - c¸i riªng" cña chóng ta vµ kh«ng ph©n biÖt<br /> ®­îc sù kh¸c nhau gi÷a ph¹m trï "®¹o ®øc" vµ ph¹m trï "lu©n lý" cña «ng.<br /> CÆp ph¹m trï "c¸i chung - c¸i riªng" cña chóng ta cã thÓ cã nguån gèc tõ<br /> "Bót ký triÕt häc cña Lªnin". Khi ®äc "Khoa häc l«-gic" cña Hªghen, Lªnin ®·<br /> dÞch cÆp ph¹m trï "c¸i phæ qu¸t - c¸i ®Æc thï" cña Hªghen lµ "c¸i chung - c¸i<br /> riªng". C¸c cuèn s¸ch dÞch ra tiÕng Nga ®­îc coi lµ "chuÈn" sau nµy ®Òu dÞch lµ<br /> "c¸i phæ qu¸t - c¸i ®Æc thï".<br /> Theo Hªghen, trong ph¶n ¸nh vÒ thÕ giíi h÷u c¬, ®Æc biÖt lµ vÒ x· héi loµi<br /> ng­êi, c¸c cÆp (cÆp 3) ph¹m trï nh­ "chÊt - l­îng - ®é"; "®ång nhÊt - kh¸c biÖt<br /> - c¨n cø"... chØ lµ nh÷ng cÆp ph¹m trï thø yÕu. CÆp ph¹m trï c¬ b¶n ®Ó nhËn<br /> thøc vÒ thÕ giíi h÷u c¬, cuéc sèng lµ "c¸i phæ qu¸t - c¸i ®Æc thï - c¸i ®¬n nhÊt".<br /> "C¸i phæ qu¸t" lµ "c¸i v« h¹n", bao trïm, xuyªn suèt mäi "c¸i ®¬n nhÊt" vµ "c¸i<br /> ®Æc thï", kh«ng bÞ giíi h¹n vµ còng kh«ng t¸ch rêi khái "c¸i ®¬n nhÊt" vµ "c¸i<br /> <br /> *<br /> <br /> TS. Ban Tuyªn gi¸o Trung ­¬ng<br /> TrÇn TuÊn Phong: X· héi c«ng d©n vµ x· héi d©n sù: Tõ Arixtèt ®Õn Hªghen, T¹p chÝ TriÕt<br /> häc, sè 2 n¨m 2009; NguyÔn §×nh T­êng, Quan niÖm cña Hªghen vÒ x· héi c«ng d©n, T¹p chÝ<br /> TriÕt häc, sè 3 n¨m 2009.<br /> <br /> 1<br /> <br /> 32<br /> <br /> T¹p chÝ Khoa häc x· héi ViÖt Nam – 6/2009<br /> <br /> ®Æc thï"; "c¸i phæ qu¸t" kh«ng ph¶i lµ "c¸i chung"1. "C¸i ®Æc thï" lµ c¸i h÷u<br /> h¹n, kh©u trung gian, qu¸ ®é cña "c¸i phæ qu¸t"; "b¶n chÊt" cña "c¸i ®Æc thï" lµ<br /> sù kh¸c biÖt, ®èi lËp. VÒ mÆt x· héi, d­íi h×nh thøc ph¸t triÓn, "c¸i phæ qu¸t" lµ<br /> Nhµ n­íc ph¸p quyÒn (hay Nhµ n­íc chÝnh trÞ, theo thuËt ng÷ cña Hªghen);<br /> "c¸i ®Æc thï" lµ X· héi d©n sù (m«i tr­êng ®Ó c¸c nhu cÇu, lîi Ých ®Æc thï cña<br /> c¸ nh©n ®­îc sinh s«i, n¶y në, ph¸t triÓn; n¬i nh©n quyÒn, quyÒn tù do c¸ nh©n<br /> ®­îc kh¼ng ®Þnh); "c¸i ®¬n nhÊt" lµ c¸ nh©n, chñ thÓ.<br /> B¶n chÊt hai mÆt cña con ng­êi (bao gåm "c¸i phæ qu¸t", ®ång thêi còng bao<br /> gåm "c¸i ®Æc thï") chØ cã thÓ trë thµnh hiÖn thùc nhê c¸c thùc thÓ lu©n lý lµ Gia<br /> ®×nh, X· héi c«ng d©n (d©n sù) vµ Nhµ n­íc chÝnh trÞ. Gia ®×nh, X· héi d©n sù<br /> vµ Nhµ n­íc chÝnh trÞ, theo Hªghen, ®ã lµ c¸c thùc thÓ (céi rÔ) lu©n lý, chø<br /> kh«ng ph¶i thùc thÓ ®¹o ®øc (phÇn d­íi sÏ lµm râ sù kh¸c nhau gi÷a ph¹m trï<br /> "®¹o ®øc" vµ ph¹m trï "lu©n lý" trong triÕt häc cña Hªghen).<br /> Trong c¸c bµi gi¶ng vÒ sù ph¸t triÓn cña lÞch sö toµn thÕ giíi, Hªghen ®·<br /> miªu t¶ qu¸ tr×nh nµy nh­ lµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn th«ng qua sù th©m nhËp, m«i<br /> giíi lÉn nhau cña c¸c ph­¬ng diÖn b¶n chÊt nãi trªn cña con ng­êi: trong giai<br /> ®o¹n ph¸t triÓn ban ®Çu cña x· héi loµi ng­êi (thêi kú ph¸t triÓn cña Nhµ n­íc<br /> phong kiÕn ph­¬ng §«ng), chØ cã "c¸i phæ qu¸t" (Nhµ n­íc) kh¼ng ®Þnh ®­îc<br /> quyÒn lùc cña m×nh, "c¸i ®Æc thï" (lîi Ých, nhu cÇu, quyÒn tù do c¸ nh©n, ®Æc<br /> thï), theo c¸ch nãi cña Hªghen, bÞ "nhÊn ch×m" trong "c¸i phæ qu¸t" (trong<br /> quyÒn lùc nhµ n­íc). §Õn giai ®o¹n chñ n«, "c¸i ®Æc thï" (nhu cÇu, lîi Ých,<br /> quyÒn tù do c¸ nh©n) b¾t ®Çu "nhó lªn" (chØ giai cÊp chñ n« cã ®­îc c¸i quyÒn<br /> nµy). Thêi kú ®Çu cña Chñ nghÜa t­ b¶n, cïng víi sù ra ®êi cña X· héi d©n sù<br /> (sù thõa nhËn quyÒn së h÷u, quyÒn ph¸t triÓn vµ ®­îc ®¸p øng cña hÖ thèng c¸c<br /> nhu cÇu c¸ nh©n, ®Æc thï b»ng lao ®éng cña chÝnh m×nh vµ lao ®éng m«i giíi<br /> cña ng­êi kh¸c), "c¸i ®Æc thï" ®­îc gi¶i phãng, ph¸t triÓn "hÕt cì". X· héi d©n<br /> sù lµ thiÕt chÕ, kh«ng cã nã, "c¸i ®Æc thï" (nhu cÇu, lîi Ých c¸ nh©n ®Æc thï,<br /> nh©n quyÒn) kh«ng thÓ ph¸t triÓn toµn diÖn vµ hÕt cì. Tuy nhiªn, trong giai<br /> ®o¹n ph¸t triÓn ban ®Çu cña Chñ nghÜa t­ b¶n, do ch­a cã thÓ chÕ Nhµ n­íc<br /> ph¸p quyÒn, c¸i c¸ nh©n ®Æc thï trong x· héi d©n sù rÊt dÔ r¬i vµo tr¹ng th¸i<br /> ph¸t triÓn cùc ®oan (®i ng­îc l¹i lîi Ých phæ qu¸t). Sù ra ®êi cña X· héi d©n sù<br /> gi¶i phãng søc lao ®éng cña con ng­êi lµm cho x· héi giµu cã nhanh chãng,<br /> nh­ng còng t¹o ra nh÷ng m©u thuÉn nghiªm träng: sù ph©n ho¸ giµu nghÌo; sù<br /> tµn b¹o trong mèi quan hÖ gi÷a ng­êi víi ng­êi (ng­êi víi ng­êi nh­ "chã sãi<br /> víi chã sãi")....<br /> Nh­ ®· nãi ë trªn, ngoµi cÆp ph¹m trï "c¸i phæ qu¸t - c¸i ®Æc thï - c¸i ®¬n<br /> nhÊt", ®Ó cã thÓ hiÓu ®­îc quan niÖm cña Hªghen vÒ X· héi d©n sù, chóng ta<br /> cÇn ph¶i ph©n biÖt ®­îc sù kh¸c nhau gi÷a ph¹m trï "®¹o ®øc" vµ ph¹m trï<br /> 1<br /> <br /> Theo Hªghen, "c¸i chung" nh­ mäi ng­êi th­êng hiÓu, chØ lµ mét biÓu t­îng chø kh«ng ph¶i<br /> lµ ph¹m trï cña T­ duy TriÕt häc.<br /> <br /> T×m hiÓu quan niÖm…<br /> <br /> 33<br /> <br /> "lu©n lý" trong triÕt häc cña «ng. Theo Hªghen, "®¹o ®øc" vµ "lu©n lý" lµ hai<br /> ph¹m trï rÊt kh¸c nhau; "lu©n lý" cao h¬n "®¹o ®øc", hay nãi theo c¸ch nãi cña<br /> «ng: "Lu©n lý lµ ch©n lý cña ®¹o ®øc".<br /> Cã thÓ nãi, Hªghen cã c¶ mét häc thuyÕt vÒ lu©n lý1, «ng ®· ph¸t triÓn triÕt<br /> häc ®¹o ®øc cña Kant thµnh triÕt häc lu©n lý. Theo Hªghen, ®¹o ®øc lµ b­íc<br /> ph¸t triÓn quan träng vÒ tù ý thøc cña con ng­êi. §¹o ®øc cao h¬n nh©n quyÒn<br /> (nh©n quyÒn h×nh thøc do X· héi d©n sù ®em l¹i), nh­ng ®¹o ®øc cã h¹n chÕ ë<br /> chç nã chØ lµ s¶n phÈm cña ý thøc hÖ, thiÕu c¸i kh¸ch quan; ý thøc hÖ kh¸c<br /> nhau th× quan niÖm thiÖn, ¸c, quan niÖm ®¹o ®øc còng rÊt kh¸c nhau, thËm chÝ<br /> rÊt tuú tiÖn. §¹o ®øc ®Ých thùc (lu©n lý) cÇn cã c¨n cø lµ sù ®ång nhÊt cña "c¸i<br /> chñ quan" vµ "c¸i kh¸ch quan". Sù ®ång nhÊt nµy lµ b¶n chÊt cña c¸i lý. Theo<br /> Hªghen, "phµm c¸i g× hîp lý, c¸i ®ã hiÖn thùc, c¸i g× hiÖn thùc, c¸i ®ã hîp lý";<br /> "hiÖn thùc" cao h¬n "tån t¹i", ®ã lµ c¸i tÊt yÕu. HiÖn th©n, hiÖn thùc sù ®ång<br /> nhÊt cña "c¸i chñ quan" vµ "c¸i kh¸ch quan" lµ c¸c thùc thÓ (céi rÔ) lu©n lý: Gia<br /> ®×nh, X· héi d©n sù vµ Nhµ n­íc. Gia ®×nh lµ sù thèng nhÊt c¶m tÝnh gi÷a "c¸i<br /> chñ quan" vµ "c¸i kh¸ch quan", gi÷a b¶n chÊt "®Æc thï" vµ b¶n chÊt "phæ qu¸t"<br /> cña con ng­êi. Trong Gia ®×nh, c¸i c¸ nh©n ®Æc thï bÞ "hoµ tan" bëi t×nh yªu.<br /> CÇn cã thiÕt chÕ ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn cña c¸i c¸ nh©n ®Æc thï vµ thiÕt chÕ ®ã<br /> chÝnh lµ X· héi d©n sù. X· héi d©n sù, nh­ chóng ta ®· nãi ë trªn, lµ n¬i c¸i c¸<br /> nh©n ®Æc thï ®­îc ph¸t triÓn toµn diÖn vµ hÕt cì, nh­ng sù ph¸t triÓn nµy rÊt dÔ<br /> r¬i vµo t×nh tr¹ng cùc ®oan. CÇn cã thiÕt chÕ ®¶m b¶o X· héi d©n sù kh«ng r¬i<br /> vµo t×nh tr¹ng ph¸t triÓn cùc ®oan, ®ã chÝnh lµ Nhµ n­íc chÝnh trÞ (ph¸p quyÒn).<br /> Gia ®×nh, x· héi d©n sù lµ hai nÒn t¶ng c¬ b¶n cña nhµ n­íc ph¸p quyÒn.<br /> Theo Hªghen, x· héi d©n sù vËn hµnh theo 2 nguyªn lý: 1) Mçi c¸ nh©n víi t­<br /> c¸ch lµ mét hÖ thèng c¸c nhu cÇu, sù pha trén cña c¸i tÊt yÕu tù nhiªn vµ sù tuú<br /> tiÖn lµ môc ®Ých ®Æc thï cña chÝnh m×nh; 2) Mçi c¸ nh©n chØ tho¶ m·n ®­îc c¸c<br /> nhu cÇu ®Æc thï vµ kh¼ng ®Þnh ®­îc ý nghÜa cña m×nh trong mèi quan hÖ víi<br /> ng­êi kh¸c, nhê sù m«i giíi cña ng­êi kh¸c, ®ã lµ h×nh thøc cña c¸i phæ qu¸t2.<br /> X· héi d©n sù, theo Hªghen, chøa ®ùng trong nã 3 thµnh tè:<br /> 1) HÖ thèng c¸c nhu cÇu, sù m«i giíi nhu cÇu vµ sù tho¶ m·n nhu cÇu cña c¸<br /> nh©n b»ng lao ®éng cña chÝnh m×nh vµ b»ng lao ®éng vµ sù tho¶ m·n c¸c nhu<br /> cÇu cña nh÷ng ng­êi kh¸c.<br /> 2) HÖ thèng T­ ph¸p, nhê nã, "c¸i phæ qu¸t" ®­îc chøa ®ùng ë ®©y (quyÒn<br /> tù do, quyÒn së h÷u) ®­îc b¶o vÖ.<br /> 3) ThiÕt chÕ c¶nh s¸t vµ hiÖp héi, nhê nã c¸i ngÉu nhiªn, tuú tiÖn bÞ ng¨n<br /> chÆn vµ lîi Ých ®Æc thï víi t­ c¸ch lµ lîi Ých chung3 ®­îc quan t©m, chó ý.<br /> <br /> 1<br /> <br /> Hªghen (1990): TriÕt häc ph¸p quyÒn, Nxb. T­ t­ëng, M¸txc¬va, tr. 200, 279.<br /> Hªghen (1990): TriÕt häc ph¸p quyÒn, Nxb. T­ t­ëng, M¸txc¬va, tr. 182, 227, 228.<br /> 3<br /> Theo Hªghen, lîi Ých ®Æc thï bao giê còng lµ lîi Ých chung (kh¸i niÖm "chung" kh¸c víi kh¸i<br /> niÖm "phæ qu¸t").<br /> 2<br /> <br /> 34<br /> <br /> T¹p chÝ Khoa häc x· héi ViÖt Nam – 6/2009<br /> <br /> Hªghen lµ mét trong sè c¸c triÕt gia ®Æt nÒn mãng cho nguyªn t¾c phi chÝnh<br /> trÞ ho¸ lùc l­îng C¶nh s¸t, T­ ph¸p, Qu©n ®éi trong c¸c n­íc t­ b¶n (coi C¶nh<br /> s¸t, HÖ thèng T­ ph¸p lµ thiÕt chÕ cña X· héi d©n sù; coi Qu©n ®éi lµ lùc l­îng<br /> h­íng ngo¹i, chØ cã chøc n¨ng chèng sù x©m l¨ng tõ bªn ngoµi).<br /> X· héi d©n sù, theo Hªghen, lµ thiÕt chÕ ®em l¹i cho c«ng d©n hµng lo¹t c¸c<br /> quyÒn c¬ b¶n (nh©n quyÒn), tr­íc hÕt lµ quyÒn së h÷u. Tuy nhiªn, hÖ thèng c¸c<br /> quyÒn mµ x· héi d©n sù mang l¹i cho con ng­êi míi chØ lµ h×nh thøc, ®øng ë vÞ<br /> trÝ thÊp nhÊt trong hÖ thèng Ph¸p quyÒn. Trong hÖ thèng nµy, cao nhÊt lµ quyÒn<br /> cña thêi ®¹i (lÞch sö toµn thÕ giíi), sau ®ã lµ quyÒn cña lu©n lý (Nhµ n­íc) vµ<br /> tiÕp theo lµ quyÒn cña ®¹o ®øc, cuèi cïng míi lµ nh©n quyÒn. Hªghen lµ ng­êi<br /> b¶o vÖ lËp tr­êng quèc quyÒn cao h¬n nh©n quyÒn.<br /> X· héi d©n sù, theo Hªghen, còng lµ n¬i diÔn ra sù ph©n ho¸ vÒ ®¼ng cÊp.<br /> Cã 3 ®¼ng cÊp chÝnh:<br /> 1) §¼ng cÊp lµm ruéng: nh÷ng ng­êi sèng nhê vµo nghÒ lµm ruéng (n«ng d©n).<br /> 2) §¼ng cÊp c«ng nghiÖp: c«ng nh©n; th­¬ng gia, dÞch vô....<br /> 3) §¼ng cÊp phæ qu¸t: tÇng líp c«ng chøc, nh÷ng ng­êi cã nhiÖm vô b¶o vÖ<br /> c¸c lîi Ých phæ qu¸t cña x· héi.<br /> G¾n liÒn víi sù ph©n ho¸ vÒ ®¼ng cÊp lµ nhu cÇu h×nh thµnh c¸c hiÖp héi<br /> (ngµy nay th­êng ®­îc gäi lµ c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ). HiÖp héi cã vai trß<br /> gi¸m s¸t c¸c c¬ quan c«ng quyÒn trong viÖc ®¶m b¶o c¸c lîi Ých chÝnh ®¸ng cña<br /> c¸c thµnh viªn; kÕt n¹p c¸c thµnh viªn dùa theo chuyªn m«n vµ phÈm chÊt cña<br /> hä; b¶o vÖ c¸c thµnh viªn tr­íc sù x©m h¹i ngÉu nhiªn, tuú tiÖn, ®ång thêi quan<br /> t©m ®Õn viÖc hoµn thiÖn c¸c n¨ng lùc cÇn thiÕt g¾n liÒn víi t­ c¸ch héi viªn cña<br /> hä. C¸c tæ chøc hiÖp héi, theo Hªghen, ®ã lµ gia ®×nh thø hai cña con ng­êi.<br /> Gia ®×nh vµ hiÖp héi lµ c¸c céi rÔ lu©n lý cña Nhµ n­íc. Theo Hªghen, trong<br /> giai ®o¹n ph¸t triÓn ban ®Çu cña X· héi d©n sù, "c¸i lu©n lý", "c¸i ®¹o ®øc ®Ých<br /> thùc" hÇu nh­ bÞ ®Èy ra khái cuéc sèng x· héi. HiÖp héi chÝnh lµ thiÕt chÕ mang<br /> "c¸i lu©n lý" trë l¹i cho X· héi d©n sù1.<br /> Sù ph¸t triÓn cña c¸c hiÖp héi, theo Hªghen, lµ kh©u then chèt ®Ó tiÕn tíi<br /> Nhµ n­íc ph¸p quyÒn.<br /> Gia ®×nh, X· héi d©n sù (giai ®o¹n c¸c hiÖp héi ph¸t triÓn) vµ Nhµ n­íc ph¸p<br /> quyÒn, theo Hªghen, ®ã lµ c¸c thùc thÓ (céi rÔ) lu©n lý. Gia ®×nh vµ X· héi d©n<br /> sù lµ hai lÜnh vùc h÷u h¹n v× nÒn t¶ng cña Gia ®×nh lµ c¸i c¶m tÝnh (t×nh yªu) vµ<br /> nÒn t¶ng cña x· héi d©n sù lµ c¸i trÝ tÝnh (nhËn thøc ®­îc quyÒn cña "c¸i ®Æc<br /> thï", nh­ng ch­a nhËn thøc ®­îc sù thèng nhÊt cña "c¸i ®Æc thï" vµ "c¸i phæ<br /> qu¸t"). Nhµ n­íc ph¸p quyÒn míi lµ c¸i thùc thÓ lu©n lý v« h¹n v× nÒn t¶ng cña<br /> nã lµ c¸i lý tÝnh (t­ duy biÖn chøng, nhËn thøc ®­îc sù thèng nhÊt cña "c¸i ®Æc<br /> thï" vµ "c¸i phæ qu¸t"), nh­ng c¸i thùc thÓ v« h¹n nµy chØ cã ®­îc dùa trªn hai<br /> lÜnh vùc h÷u h¹n nãi trªn (Gia ®×nh vµ X· héi d©n sù). C¨n cø tån t¹i cña Nhµ<br /> 1<br /> <br /> Hªghen (1990): TriÕt häc ph¸p quyÒn, Nxb. T­ t­ëng, M¸txc¬va, tr. 249, 274, 255, 277.<br /> <br /> T×m hiÓu quan niÖm…<br /> <br /> 35<br /> <br /> n­íc, theo Hªghen, ®ã lµ "c¸i lu©n lý". Nãi c¸ch kh¸c, vai trß cña Nhµ n­íc lµ<br /> ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn hµi hoµ gi÷a c¸i c¸ nh©n vµ c¸i x· héi, gi÷a c¸i ý chÝ chñ<br /> quan cña con ng­êi vµ quy luËt ph¸t triÓn tÊt yÕu kh¸ch quan cña x· héi. Nhµ<br /> n­íc lµ c¸i b¶n chÊt "phæ qu¸t" cña con ng­êi. Kh«ng cã gia ®×nh vµ nhµ n­íc<br /> th× kh«ng cã lu©n lý, kh«ng cã ®¹o ®øc. Theo Hªghen, nhµ n­íc tån t¹i vÜnh<br /> cöu; Nhµ n­íc lµ sù "chu du" cña Th­îng ®Õ trong trÇn gian. QuyÒn cña Nhµ<br /> n­íc chØ thÊp h¬n quyÒn cña thêi ®¹i (quyÒn cña "lÞch sö toµn thÕ giíi").<br /> Theo Hªghen, trong sè c¸c Nhµ n­íc cô thÓ, cã Nhµ n­íc "xÊu", Nhµ n­íc<br /> "tåi", Nhµ n­íc ®Æc thï cùc ®oan, nh­ng nhµ n­íc ®ã chØ tån t¹i chø kh«ng<br /> hiÖn thùc. Thêi ®¹i, "lÞch sö toµn thÕ giíi" lµ vÞ quan toµ gi÷ thÈm quyÒn ph¸n<br /> quyÕt ®èi víi nhµ n­íc ®ã1.<br /> Kh«ng cã g× khã b»ng ®äc triÕt häc cña Hªghen. NÕu ®äc mét vµi lÇn, chóng<br /> ta cã c¶m gi¸c triÕt häc cña «ng lµ mét lo¹i "sÊm", rÊt khã hiÓu vµ tèi nghÜa.<br /> §äc thªm vµi lÇn n÷a, chóng ta thÊy triÕt häc cña «ng, nhiÒu chç còng cã lý,<br /> nh­ng so víi t­ duy cña chóng ta th× t­ duy cña «ng thÊp h¬n. Khi ®· hiÓu ®­îc<br /> triÕt häc cña «ng, chóng ta míi thÊm thÝa sù ®¸nh gi¸ cao cña c¸c nhµ t­ t­ëng<br /> lín, trong ®ã cã M¸c vµ Lªnin vÒ triÕt häc cña «ng.<br /> NÕu kh«ng ®äc chÝnh c¸c t¸c phÈm cña Hªghen, chóng ta rÊt dÔ tin vµo c¸c<br /> ý kiÕn cho r»ng Hªghen duy t©m vµ coi triÕt häc cña m×nh nh­ mét thø g× ®ã<br /> xong xu«i. Tuy nhiªn, nÕu ®äc kü c¸c t¸c phÈm cña «ng, chóng ta thÊy phª<br /> ph¸n «ng nh­ vËy kh«ng dÔ. Hªghen lµ nhµ duy t©m kh¸ch quan, nh­ng quan<br /> niÖm cña «ng vÒ Th­îng ®Õ kh«ng cã g× lµ thÇn bÝ. Theo «ng, "Th­îng ®Õ" lµ<br /> "ý niÖm tuyÖt ®èi" vµ "ý niÖm tuyÖt ®èi" chÝnh lµ con ng­êi tù do, nhËn thøc<br /> ®­îc vµ hµnh ®éng theo c¸i tÊt yÕu kh¸ch quan: "ý niÖm tuyÖt ®èi, tr­íc hÕt ®ã<br /> lµ sù thèng nhÊt cña ý niÖm thùc tiÔn vµ ý niÖm lý luËn vµ do ®ã, cïng víi ®iÒu<br /> ®ã, lµ sù thèng nhÊt cña ý niÖm cuéc sèng vµ ý niÖm nhËn thøc"2.<br /> §äc c¸c t¸c phÈm cña Hªghen, kh«ng thÊy chç nµo «ng coi triÕt häc cña «ng<br /> nh­ mét c¸i g× ®ã xong xu«i, ng­îc l¹i, «ng kh¼ng ®Þnh mçi tr­êng ph¸i triÕt<br /> häc chØ nh­ lµ mét nÊc thang trong c¸i thang ®i ®Õn nhËn thøc ch©n lý cña nh©n<br /> lo¹i. ThËm chÝ «ng cßn phñ ®Þnh vai trß ®i tr­íc hiÖn thùc cuéc sèng cña triÕt<br /> häc: "TriÕt häc kh«ng nªn v­ît ra khái c¸c giíi h¹n cña thêi ®¹i; triÕt häc n»m<br /> trong lßng thêi ®¹i, nhËn thøc c¸i hiÖn t¹i. Ch©n lý ®Ých thùc kh«ng ph¶i lµ c¸i<br /> qu¸ khø còng kh«ng ph¶i lµ c¸i t­¬ng lai"3; "Liªn quan ®Õn sù thuyÕt gi¸o thÕ<br /> giíi cÇn ph¶i trë nªn nh­ thÕ nµo, cã thÓ bæ sung thªm r»ng, vÒ ®iÒu ®ã, triÕt<br /> häc lu«n lu«n ®Õn rÊt muén. Víi t­ c¸ch lµ ý t­ëng vÒ thÕ giíi, triÕt häc chØ<br /> xuÊt hiÖn sau khi c¸i hiÖn thùc ®· kÕt thóc qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ®¹t ®­îc sù<br /> hoµn thiÖn cña m×nh"; «ng khuyªn triÕt häc nªn nh­ con chim có, chØ lao ra khi<br /> mµn ®ªm (c¸i hiÖn thùc) xuÊt hiÖn: "Khi triÕt häc b¾t ®Çu dïng mµu x¸m t«<br /> 1<br /> <br /> Hªghen (1990). TriÕt häc ph¸p quyÒn, Nxb. T­ t­ëng, M¸txc¬va, tr. 341, 370.<br /> Hªghen (1974). B¸ch khoa toµn th­ c¸c khoa häc triÕt häc, Nxb. T­ t­ëng, M¸txc¬va, tr 236, 419.<br /> 3<br /> Hªghen (1990). TriÕt häc ph¸p quyÒn, Nxb. T­ t­ëng, M¸txc¬va, tr. 382.<br /> 2<br /> <br />