Tìm hiểu vai trò của bạch cầu, C creatinin protein, procalcitonin trong chẩn đoán bệnh nhiễm khuẩn huyết

Chia sẻ: Ngan Ngan | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:7

Thêm vào BST

Báo xấu

73
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của bài viết này nhằm xác định số lượng bạch cầu, nồng độ C reactive protein, procalcitonin và vai trò của chúng trong chẩn đoán bệnh nhiễm khuẩn huyết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tìm hiểu vai trò của bạch cầu, C creatinin protein, procalcitonin trong chẩn đoán bệnh nhiễm khuẩn huyết

t¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 7-2018 TÌM HIỂU VAI TRÒ CỦA BẠCH CẦU, C REACTIVE PROTEIN, PROCALCITONIN TRONG CHẨN ĐOÁN BỆNH NHIỄM KHUẨN HUYẾT Đào Văn Thắng*; Nguyễn Văn Dương**; Hoàng Tiến Tuyên* TÓM TẮT Mục tiêu: xác định số lượng bạch cầu, nồng độ C reactive protein, nồng độ procalcitonin và vai trò của chúng trong chẩn đoán bệnh nhiễm khuẩn huyết. Đối tượng và phương pháp: nghiên cứu tiến cứu có đối chứng giữa 40 bệnh nhân nhiễm khuẩn huyết với 20 bệnh nhân sốt xuất huyết và 20 bệnh nhân nhiễm khuẩn tại chỗ được điều trị ở Bệnh viện Quân y 103 từ 01 - 07 - 2016 đến 30 - 06 - 2017. Kết quả: số lượng bạch cầu, nồng độ C reactive protein và procalcitonin tăng ở bệnh nhân nhiễm khuẩn huyết (15,73 ± 16,38 G/l; 110,68 ± 58,84 mg/l; 19,18 ± 25,22 ng/ml). Tăng procalcitonin, C reactive protein có ý nghĩa trong định hướng chẩn đoán nhiễm khuẩn huyết (AUC của procalcitonin là 0,870 (p < 0,01), giá trị ngưỡng ≥ 2,5 ng/ml; AUC của C reactive protein là 0,779 (p < 0,01), giá trị ngưỡng ≥ 60 mg/l. Tăng bạch cầu không có giá trị định hướng chẩn đoán nhiễm khuẩn huyết (AUC = 0,568, p > 0,05). Kết luận: số lượng bạch cầu, nồng độ C reactive protein và procalcitonin tăng ở bệnh nhân nhiễm khuẩn huyết. Nồng độ procalcitonin ≥ 2,5 ng/ml, C reactive protein ≥ 60 mg/l có ý nghĩa định hướng chẩn đoán nhiễm khuẩn huyết. Bạch cầu tăng không có giá trị định hướng chẩn đoán nhiễm khuẩn huyết. * Từ khóa: Nhiễm khuẩn huyết; Bạch cầu; C reactive protein; Procalcitonin. The Role of White Blood Cell, C Reactive Protein, Procalcitonine in Diagnosing Sepsis Summary Objectives: To determine the number of white blood cell, C reactive protein level, procalcitonin level and their roles in diagnosing sepsis. Subjects and methods: 40 patients with sepsis, 20 patients with dengue hemorrhagic fever and 20 patients with local infection were st th treated at 103 Military Hospital from July 1 2016 to June 30 2017. Results: There was an increase in the number of white blood cell, C reactive protein level and procalcitonine level in sepsis patients (15.73 ± 16.38 G/L; 110.68 ± 58.84 mg/L; 19.18 ± 25.22 ng/mL). The increasing of C reactive protein and procalcitonine levels had value for directing to diagnose sepsis (AUC of procalcitonine: 0.870 (p < 0.01); AUC of C reactive protein: 0.779 (p < 0.01), the increasing of the number of white blood cell did not have value in diagnosing sepsis. Conclusion: Sepsis patients had higher number of white blood cell, C reactive protein level and procalcitonine level than normal limit. C reactive protein level ≥ 60 mg/L, procalcitonine level ≥ 2.5 ng/mL had value for directing to diagnose sepsis. The number of increasing white blood cell did not have value in diagnosing sepsis. * Keywords: Sepsis; White blood cell; C reactive protein; Procalcitonine. * Bệnh viện Quân y 103 ** Bệnh viện tỉnh Nam Định Người phản hồi (Corresponding): Đào Văn Thắng (thangvmmu@gmail.com) Ngày nhận bài: 20/06/2018; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 08/08/2018 Ngày bài báo được đăng: 22/08/2018 45 t¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 7-2018 ĐẶT VẤN ĐỀ Nhiễm khuẩn huyết (NKH) là bệnh nhiễm trùng - nhiễm độc toàn thân nặng. Hầu hết nguyên nhân gây NKH là do vi khuẩn. Hiện nay, tử vong do NKH còn rất cao. Chẩn đoán và điều trị kháng sinh sớm NKH có vai trò đặc biệt quan trọng làm giảm tỷ lệ tử vong và chi phí điều trị. Cho đến nay, việc chẩn đoán xác định NKH vẫn dựa vào kết quả cấy máu, nhưng kết quả cấy máu dương tính chiếm tỷ lệ rất thấp, thời gian trả kết quả cấy máu và kháng sinh đồ muộn ảnh hưởng lớn tới điều trị và tính mạng người bệnh. Bạch cầu, C reactive protein (CRP), procalcitonin (PCT) đã được một số nhà khoa học chứng minh có vai trò quan trọng trong chẩn đoán, tiên lượng và theo dõi điều trị. Chính vì vậy, trước nhu cầu thực tế và tính cấp thiết, chúng tôi nghiên cứu đề tài này với mục tiêu: Xác định số lượng bạch cầu, nồng độ CRP, PCT và vai trò của chúng trong chẩn đoán bệnh NKH. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 1. Đối tượng và thời gian nghiên cứu. - 40 bệnh nhân (BN) NKH. - 40 BN nhóm chứng, trong đó: 20 BN nhiễm khuẩn tại chỗ; 20 BN sốt xuất huyết dengue điều trị tại Bệnh viện Quân y 103 từ 01 - 07 - 2016 đến 30 - 06 2017. * Tiêu chuẩn lựa chọn BN: - BN NKH: dựa theo tiêu chuẩn của ACCP/SCCM (1992). + Có hội chứng đáp ứng viêm hệ thống (SIRS): có 2/4 tiêu chuẩn dưới đây, trong đó tiêu chuẩn bắt buộc là 1 và/hoặc 4: 46 1) Nhiệt độ tăng > 38°C hoặc < 36°C. 2) Nhịp tim > 90 lần/phút. 3) Nhịp thở > 20 lần/phút. 4) Bạch cầu > 12 G/l hoặc < 4 G/l, hoặc > 10% bạch cầu non. + Kết quả cấy máu: dương tính với vi khuẩn. - BN nhiễm khuẩn tại chỗ: có biểu hiện nhiễm khuẩn tại chỗ kèm cấy bệnh phẩm tại ổ viêm dương tính và cấy máu âm tính với vi khuẩn. - BN sốt xuất huyết dengue: dựa theo tiêu chuẩn Bộ Y tế ban hành năm 2011. + Sốt cấp diễn 2 - 7 ngày. + Sống trong vùng dịch. + Đau đầu, đau mỏi người, da niêm mạc xung huyết, xuất huyết hoặc Lacet (+). + Có kháng nguyên NS1 (+) hoặc IgMDENAb (+). * Tiêu chuẩn loại trừ: - Tiêu chí chung: + Tuổi < 18. + Có các bệnh lý kết hợp ảnh hưởng đến kết quả xét nghiệm CRP, PCT, số lượng bạch cầu như: bệnh hệ thống, bệnh tuyến giáp, bệnh tự miễn, bệnh lý cơ quan tạo máu, BN suy giảm miễn dịch (ung thư đang điều trị hóa chất, BN đang điều trị corticoid, bệnh nhiễm trùng mạn tính (lao, HIV...), bệnh gan... - Tiêu chí riêng: + BN NKH có kết quả cấy máu và cấy bệnh phẩm ổ nhiễm khuẩn có kết quả không đồng nhất. + BN sốt xuất huyết dengue có bội nhiễm. t¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 7-2018 2. Phương pháp nghiên cứu. - Nghiên cứu tiến cứu ca bệnh chứng so sánh với nhóm chứng. - Tất cả BN nghiên cứu được làm xét nghiệm: + Đếm số lượng bạch cầu trên máy phân tích huyết học tự động Sysmex - 100 (Nhật Bản) tại Khoa Huyết học, Bệnh viện Quân y 103. Giá trị bình thường từ 4 - 10 G/l. + Định lượng CRP: làm trên máy Olympus AU 640 (Hãng Bechman Coulter) tại Khoa Sinh hóa, Bệnh viện Quân y 103. Giá trị bình thường < 8,0 mg/l. + Định lượng PCT làm trên máy Cobas e411 - Roche tại Khoa Vi sinh, Bệnh viện Quân y 103. Giá trị bình thường < 0,05 ng/ml. - Các xét nghiệm trên làm trước khi sử dụng kháng sinh, kết quả được thu thập vào mẫu nghiên cứu là kết quả có giá trị cao nhất. - Đạo đức nghiên cứu: tất cả BN đều được giải thích rõ mọi khía cạnh của nghiên cứu và tự nguyện tham gia. - Xử lý số liệu: số liệu được quản lý và xử lý trên phần mềm SpSS 20.0. Các thuật toán sử dụng: tỷ lệ %, số trung bình, diện tích dưới đường cong (AUC), độ nhạy (Se), độ đặc hiệu (Sp), giá trị tiên đoán dương (PPV), giá trị tiên đoán âm (NPV), chỉ số Jouden (Jmax = Se + Sp - 1), giá trị p. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU Bảng 1: Tuổi trung bình của BN. Nhóm NKH n = 40 Nhiễm khuẩn tại chỗ n = 20 Sốt xuất huyết dengue n = 20 59,63 ± 14,13 (82; 20) 42,40 ± 22,51 (84; 18) 46,15 ± 19,38 (83; 20) Tuổi, giới ± SD (max - min) Nam (n; %) 22 (55) 10 (50) 13 (65) Nữ (n; %) 18 (45) 10 (50) 7 (35) Tuổi, giới giữa các nhóm BN hoàn toàn tương đồng. Bảng 2: Số lượng trung bình bạch cầu, nồng độ trung bình CRP, PCT ở các nhóm BN nghiên cứu. Nhóm NKH (0) (n = 40) Nhiễm khuẩn tại chỗ (1) (n = 20) Xuất huyết dengue (2) (n = 20) p Bạch cầu (G/l) (± SD) Min - max 15,73 ± 16,38 (2,00 - 33,52) 14,44 ± 7,69 (3,01 - 21,96) 3,70 ± 2,86 (1,57 - 5,6) (0 - 1) > 0,05 (0 - 2) < 0,01 (1 - 2) < 0,01 CRP (mg/l) (± SD) Min - max 110,68 ± 58,84 (3,00 - 200,9) 49,4 ± 56,15 (0,5 - 163,9) 13,75 ± 12,00 (0,4 - 38,41) (0 - 1) < 0,01 (0 - 2) < 0,01 (1 - 2) < 0,05 PCT (ng/ml) (± SD) Min - max 19,18 ± 25,22 (0,68 - 94,66) 1,85 ± 1,1 (0,25 - 3,5) 0,19 ± 0,14 (0,05 - 0,38) (0 - 1) < 0,05 (0 - 2) < 0,01 (1 - 2) < 0,01 Chỉ tiêu 47 t¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 7-2018 Số lượng trung bình bạch cầu ở nhóm BN sốt xuất huyết giảm nhẹ so với ngưỡng thấp của giá trị bình thường, ngược lại ở nhóm NKH và nhiễm khuẩn tại chỗ đều tăng trên ngưỡng cao giá trị bình thường, sự khác biệt giữa 2 nhóm này không có ý nghĩa thống kê. Nồng độ trung bình CRP và PCT ở cả 3 nhóm BN đều tăng, cao nhất ở nhóm BN NKH, sau đó đến nhóm BN nhiễm khuẩn tại chỗ, tăng nhẹ ở BN sốt xuất huyết dengue. Mức tăng giữa 3 nhóm khác biệt có ý nghĩa thống kê (p < 0,05). Bảng 3: Phân bố BN NKH theo mức tăng CRP và PCT. CRP (mg/l); n = 40 PCT (ng/ml); n = 40 10 - 30 > 30 - 100 > 100 < 0,5 0,5 - < 2 2 - 10 > 10 n 1 1 2 17 19 1 4 16 19 % 2,5 2,5 5 42,5 47,5 2,5 10,0 40,0 47,5 90% BN NKH có CRP > 30 mg/l (36/40 = 90%), trong khi 87,5% BN có PCT > 2 ng/ml (35/40 BN). Bảng 4: AUC của bạch cầu, CRP, PCT ở BN NKH. Chỉ tiêu AUC p Bạch cầu (G/l) 0,568 > 0,05 CRP (mg/l) 0,779 < 0,01 PCT (ng/ml) 0,870 < 0,01 Biểu đồ 1: AUC của bạch cầu, CRP, PCT ở BN NKH. Ở BN NKH, AUC của PCT, CRP đủ lớn đáp ứng định hướng chẩn đoán NKH (PCT: AUC = 0,87; p < 0,001; CRP: AUC = 0,779; p < 0,001). 48 t¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 7-2018 Bảng 5: Giá trị ngưỡng CRP, PCT trong chẩn đoán NKH. PCT CRP Điểm cắt Độ nhạy (Se) Độ đặc hiệu (Sp) Điểm cắt Độ nhạy (Se) Độ đặc hiệu (Sp) 0,68 1,0 0,474 43,5 0,846 0,632 1,5 0,949 0,684 49 0,821 0,684 2,5 0,846 0,737 60 0,795 0,737 3,5 0,769 0,809 69 0,769 0,746 63,5 0,544 0,895 72 0,744 0,772 Ngưỡng xác định của PCT có giá trị chẩn đoán NKH là 2,5 ng/ml với J max = 0,583. Tương tự của CRP là 60 mg/l với J max = 0,532. Bảng 6: Kiểm định giá trị ngưỡng PCT, CRP trong chẩn đoán NKH. Nhóm Chỉ tiêu PCT (ng/ml) CRP (mg/l) NKH (1) Không NKH (2) n % n % ≥ 2,5 33 82,5 5 12,5 < 2,5 7 17,5 35 87,5 ≥ 60 32 80 4 10 < 60 8 20 36 90 BÀN LUẬN Tại Hội nghị Quốc tế về NKH ở Canada tháng 5 - 2000, các nhà khoa học đã chứng minh bạch cầu, PCT, CRP là các dấu ấn sinh học có giá trị định hướng chẩn đoán nhiễm khuẩn và NKH. Với PCT, các nhà khoa học chỉ ra với nồng độ PCT huyết thanh ở người bình thường không vượt quá 0,05 ng/ml, ở BN sốt do virut, nồng độ PCT thường không tăng hoặc tăng nhẹ < 0,25 ng/ml, ở BN nhiễm khuẩn cục bộ không nặng, PCT tăng từ 0,5 - 2 ng/ml, ở BN viêm phổi có thể tới 10 ng/ml, ở BN NKH ≥ 2 ng/ml, ở BN sốc nhiễm khuẩn thường > 10 ng/ml. Với CRP, nồng độ ≥ 40 mg/l phản ánh viêm nhiễm khuẩn, > 100 mg/l thường gặp ở BN NKH. Với bạch cầu, số lượng bạch p; Se; Sp; PPV; NPV < 0,01; 0,846; 0,737; 86,8; 83,3 < 0,01; 0,80; 0,900; 0,888; 0,818 cầu thường tăng ở BN sốt nhiễm khuẩn, tuy nhiên bạch cầu có thể không tăng ở một số BN nhiễm khuẩn Gram (-) và có thể giảm nặng ở một số BN NKH nặng do vi khuẩn Gram (-). Nghiên cứu động học PCT, CRP, bạch cầu và mối liên quan với nhiễm khuẩn, các nhà khoa học thấy PCT có ý nghĩa nhất trong chẩn đoán, tiên lượng và theo dõi đáp ứng điều trị, CRP có vai trò trong chẩn đoán, bạch cầu có vai trò trong theo dõi đánh giá điều trị [4]. Để chứng minh vai trò của PCT, CRP và bạch cầu trong chẩn đoán bệnh NKH, chúng tôi đã thiết kế nghiên cứu tiến cứu, ca bệnh chứng ở nhóm BN NKH có đối chiếu với 2 nhóm chứng: nhóm BN nhiễm khuẩn tại chỗ, nhóm BN sốt xuất huyết dengue. Kết quả nghiên cứu cho thấy số 49