Tình huống sư phạm trong công tác giáo dục học sinh trung học

Chia sẻ: Minh Minh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:156

Thêm vào BST

Báo xấu

744
lượt xem 294
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu "Tình huống sư phạm trong công tác giáo dục học sinh trung học" giúp bạn đọc nắm được một số vấn đề về tình huống sư phạm và các tình huống sư phạm trong công tác giáo dục học sinh của giáo viên trung học phổ thông. Đây là tài liệu tham khảo hữu ích dành cho sinh viên chuyên ngành Sư phạm.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tình huống sư phạm trong công tác giáo dục học sinh trung học

Lêi nãi ®Çu Gi¸o dôc v ® o t¹o ViÖt Nam ®ang tiÕn h nh ®æi míi to n diÖn v ®ång bé theo h−íng “§æi míi m¹nh mÏ ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc v ® o t¹o, kh¾c phôc lèi truyÒn thô mét chiÒu, rÌn luyÖn nÕp t− duy s¸ng t¹o cña ng−êi häc. Tõng b−íc ¸p dông c¸c ph−¬ng ph¸p tiªn tiÕn v ph−¬ng tiÖn hiÖn ®¹i v o d¹y häc, ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn v thêi gian tù häc, tù nghiªn cøu cho häc sinh” [15, tr 43] nh»m ® o t¹o con ng−êi ViÖt Nam tù chñ, n¨ng ®éng, s¸ng t¹o cã n¨ng lùc ph¸t hiÖn v gi¶i quyÕt vÊn ®Ò: “båi d−ìng cho häc sinh n¨ng lùc t− duy s¸ng t¹o, n¨ng lùc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò” [14, tr 64]. §æi míi ph−¬ng ph¸p d¹y häc ®−îc coi l nhiÖm vô quan träng cña to n bé gi¸o viªn v sinh viªn (SV) c¸c tr−êng ®¹i häc s− ph¹m (§HSP), nhÊt l d¹y häc c¸c m«n nghiÖp vô s− ph¹m trong ®ã cã m«n Gi¸o dôc häc. Do sù biÕn ®éng nhanh chãng cña thùc tiÔn gi¸o dôc phæ th«ng trong thêi kú ®æi míi hiÖn nay, viÖc d¹y häc m«n Gi¸o dôc häc c ng cÇn thiÕt ph¶i g¾n chÆt víi thùc tiÔn nh tr−êng phæ th«ng-m«i tr−êng ho¹t ®éng cña SV s− ph¹m khi ra tr−êng. D¹y häc m«n Gi¸o dôc häc c ng cÇn ph¶i d¹y cho SV c¸ch t− duy, t− duy s− ph¹m, d¹y cho hä c¸c kü n¨ng nghÒ nghiÖp, m cèt lâi l kü n¨ng ph¸t hiÖn v gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò n¶y sinh trong thùc tiÔn gi¸o dôc ë nh tr−êng phæ th«ng. VÒ lý luËn, sö dông t×nh huèng s− ph¹m (THSP) trong qu¸ tr×nh d¹y häc ë c¸c tr−êng §HSP ®−îc coi l mét lo¹i h×nh, mét ph−¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc cã kh¶ n¨ng båi d−ìng cho SV n¨ng lùc ph¸t hiÖn v gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. §æi míi ph−¬ng ph¸p d¹y häc theo h−íng n y ® v ®ang ®−îc nghiªn cøu, øng dông trong qu¸ tr×nh d¹y häc ë c¸c tr−êng §HSP hiÖn nay. §Æc biÖt, cho SV gi¶i quyÕt THSP vÒ c«ng t¸c gi¸o dôc phÈm chÊt nh©n c¸ch häc sinh ë trung häc phæ th«ng (THPT) t¹o c¬ héi cho hä ¸p dông tri thøc hiÓu biÕt vÒ lÜnh vùc c«ng t¸c n y v o viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò cña thùc tiÔn gi¸o dôc häc sinh ë THPT. Tõ ®ã h×nh th nh v ph¸t triÓn cho hä kh¶ n¨ng ph¸t hiÖn v gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cña c«ng t¸c gi¸o dôc häc sinh-môc tiªu h ng ®Çu cña ® o t¹o SV trë th nh ng−êi gi¸o viªn THPT. VÒ thùc tiÔn, ý thøc ®−îc tÇm quan träng cña x©y dùng v sö dông THSP trong d¹y häc, nhiÒu gi¸o viªn ® nghiªn cøu v thö nghiÖm viÖc x©y dùng v sö dông THSP trong qu¸ tr×nh d¹y häc m«n Gi¸o dôc häc. Tuy nhiªn, ph−¬ng ph¸p d¹y häc n y ch−a ®−îc chó träng ®óng møc ë c¸c tr−êng §HSP hiÖn nay. Nãi chung, d¹y häc ë §HSP, vÉn l lèi truyÒn thô mét chiÒu tõ gi¸o viªn ®Õn SV; SV bÞ ®Æt v o vÞ thÕ thô ®éng trong häc tËp, thiÕu c¬ héi tiÕp cËn víi thùc tiÔn gi¸o dôc ë nh tr−êng phæ th«ng, thiÕu c¬ héi rÌn luyÖn c¸c kü n¨ng nghÒ nghiÖp cÇn thiÕt, nhÊt l kü n¨ng ph¸t hiÖn v gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong c«ng t¸c gi¸o dôc häc sinh. Th nh thö, viÖc ®óc rót ®−îc nh÷ng kinh nghÖm vÒ x©y dùng v sö dông THSP nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ qu¸ tr×nh d¹y häc chuÈn bÞ cho SV l m c«ng t¸c gi¸o dôc häc sinh ë THPT trong c¸c tr−êng §HSP hiÖn nay ®ang trë th nh mét yªu cÇu cÊp b¸ch. HÖ thèng lý luËn vÒ THSP, vÒ x©y dùng v sö dông THSP ®−îc biªn so¹n trªn c¬ së kÕ thõa kinh nghiÖm cña c¸c nh gi¸o dôc trong n−íc v trªn thÕ giíi vÒ vÊn ®Ò n y. Riªng hÖ thèng 282 THSP ® ®−îc x©y dùng (Ch−¬ng 2) víi sù ®ãng gãp c«ng søc cña nhiÒu gi¸o viªn, c¸n bé qu¶n lý c¸c Së Gi¸o dôc-§ o t¹o, c¸c tr−êng THPT v SV s− ph¹m c¸c tØnh §ång b»ng s«ng Cöu Long. T i liÖu ®−îc biªn so¹n víi mong muèn gãp phÇn nhá bÐ v o viÖc ®æi míi ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc-® o t¹o s− ph¹m hiÖn nay. Tuy nhiªn, viÖc biªn so¹n t i liÖu kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. RÊt mong nhËn ®−îc sù gãp ý cña b¹n ®äc. Ch©n th nh c¶m ¬n! T¸c gi¶ 1
Ch−¬ng 1. Mét sè vÊn ®Ò vÒ t×nh huèng s− ph¹m 1.1. T×nh huèng s− ph¹m 1.1.1. Kh¸i niÖm T×nh huèng s− ph¹m cã liªn quan mËt thiÕt víi vÊn ®Ò (V§) v t×nh huèng cã vÊn ®Ò (THCV§). Do ®ã nªn xem xÐt THSP trong mèi quan hÖ víi THCV§ v V§. 1.1.1.1. Kh¸i niÖm vÊn ®Ò VÊn ®Ò l mét ph¹m trï tõng ®−îc b n ®Õn trong mäi lÜnh vùc cña cuéc sèng x héi. Theo c¸c nh T©m lý häc, con ng−êi chØ tÝch cùc t− duy khi ®øng tr−íc mét vÊn ®Ò, mét nhiÖm vô cÇn ph¶i gi¶i quyÕt. VÊn ®Ò l g×? C¸c M¸c ® cã mét c©u nãi næi tiÕng: “VÊn ®Ò chØ xuÊt hiÖn khi n o ® h×nh th nh ®iÒu kiÖn ®Ó gi¶i quyÕt chóng” [23, tr 7]; cßn Hå Chñ TÞch kÝnh yªu th× l¹i nãi “Khi cã viÖc g× m©u thuÉn, khi ph¶i t×m c¸ch gi¶i quyÕt chóng, tøc l cã vÊn ®Ò” [37, tr 90]. Nh÷ng ý kiÕn n y kh«ng chØ cã ý nghÜa to lín trong viÖc xem xÐt, gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò trong cuéc sèng x héi m cßn cã ý nghÜa v« cïng quan träng trong viÖc xem xÐt, gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò trong c«ng t¸c gi¸o dôc- ® o t¹o, trong qu¸ tr×nh d¹y häc. Lecne, I.Ia. quan niÖm vÊn ®Ò th−êng ®−îc diÔn ®¹t d−íi h×nh thøc c©u hái, cho nªn «ng ® ®Þnh nghÜa: “VÊn ®Ò l mét c©u hái n¶y ra hay ®−îc ®Æt ra cho chñ thÓ m chñ thÓ ch−a biÕt lêi gi¶i tõ tr−íc v ph¶i t×m tßi, s¸ng t¹o lêi gi¶i, nh−ng chñ thÓ ® cã s½n mét sè ph−¬ng tiÖn ban ®Çu ®Ó sö dông thÝch hîp v o sù t×m tßi ®ã” [22, tr 27]. Theo c¸c t¸c gi¶ trªn th× vÊn ®Ò chØ xuÊt hiÖn khi cã mét th¸ch thøc hay m©u thuÉn m con ng−êi cÇn ph¶i gi¶i quyÕt v con ng−êi ® cã c¬ së ®Ó gi¶i quyÕt. Còng cã t¸c gi¶ chØ ®Ò cËp ®Õn th¸ch thøc m con ng−êi cÇn ph¶i gi¶i quyÕt trong vÊn ®Ò. VÝ dô nh− Ho ng Phª v c¸c céng sù (1994) cho r»ng: “VÊn ®Ò l ®iÒu cÇn ®−îc xem xÐt, nghiªn cøu, gi¶i quyÕt” [31, tr 1066]. NguyÔn Ngäc B¶o (1995) l¹i xem xÐt vÊn ®Ò võa l mét ph¹m trï cña logic biÖn chøng l¹i võa l ph¹m trï cña T©m lý häc. Theo logic häc biÖn chøng, vÊn ®Ò l h×nh thøc chñ quan cña sù biÓu thÞ tÊt yÕu sù ph¸t triÓn nhËn thøc khoa häc, tøc vÊn ®Ò ph¶n ¸nh m©u thuÉn biÖn chøng trong ®èi t−îng ®−îc nhËn thøc (m©u thuÉn gi÷a ®iÒu ® biÕt v ®iÒu ch−a biÕt n¶y sinh mét c¸ch kh¸ch quan trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn x héi). Cßn vÊn ®Ò nh− l ph¹m trï cña T©m lý häc nã ph¶n ¸nh m©u thuÉn trong qu¸ tr×nh nhËn thøc kh¸ch thÓ bëi chñ thÓ [2, tr 44]. Nh− vËy cã thÓ nãi vÊn ®Ò l m©u thuÉn (hay khã kh¨n) cÇn ®−îc xem xÐt, gi¶i quyÕt. VÊn ®Ò th−êng tån t¹i trong ®Çu cña chñ thÓ nhËn thøc, gi¶i quyÕt d−íi d¹ng c©u hái: C¸i g×? T¹i sao? Nh− thÕ n o? Do ®ã, viÖc gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò l h×nh thøc biÓu hiÖn cña t− duy s¸ng t¹o v chÝnh viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò l¹i l ®éng lùc ®Ó thóc ®Èy t− duy s¸ng t¹o ph¸t triÓn. VÊn ®Ò ®−îc coi l ph¹m trï c¬ b¶n trong d¹y häc nªu vÊn ®Ò-d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò hay häc tËp dùa trªn vÊn ®Ò-häc tËp ®Þnh h−íng v o vÊn ®Ò. Trong d¹y häc nªu vÊn ®Ò, Ok«n,V [30, tr 101] nãi râ r»ng vÊn ®Ò trong häc tËp h×nh th nh tõ mét khã kh¨n vÒ lý luËn hay thùc tiÔn m viÖc gi¶i quyÕt khã kh¨n ®ã l kÕt qu¶ cña tÝnh tÝch cùc nghiªn cøu cña b¶n th©n ng−êi häc. Tõ ®ã «ng cho r»ng t×nh huèng ®−îc tæ chøc hîp lý th−êng l nÒn t¶ng cña khã kh¨n n y, trong t×nh huèng ®ã ng−êi häc ®−îc nh÷ng nhu cÇu cÇn thiÕt h−íng dÉn, ra søc kh¾c phôc khã kh¨n v do ®ã hä thu ®−îc nh÷ng kiÕn thøc míi v kinh nghiÖm míi. 1.1.1.2. Kh¸i niÖm t×nh huèng cã vÊn ®Ò 2
THCV§ l kh¸i niÖm chñ yÕu v l ®iÓm khëi ®Çu cña d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. Cã rÊt nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau cña c¸c t¸c gi¶ trong v ngo i n−íc vÒ THCV§. Sau ®©y l mét sè ý kiÕn th−êng gÆp: 1). Macmutov, M.I.: “T×nh huèng cã vÊn ®Ò l trë ng¹i vÒ mÆt trÝ tuÖ cña con ng−êi, xuÊt hiÖn khi anh ta ch−a biÕt c¸ch gi¶i thÝch hiÖn t−îng, sù kiÖn, qu¸ tr×nh cña thùc tÕ, khi ch−a thÓ ®¹t tíi môc ®Ých b»ng c¸ch thøc ho¹t ®éng quen thuéc. T×nh huèng n y kÝch thÝch con ng−êi t×m tßi c¸ch gi¶i thÝch hay h nh ®éng míi” [26, tr 212]. 2). Pªtr«pski, A.V: “T×nh huèng cã vÊn ®Ò l t×nh huèng ®−îc ®Æc tr−ng bëi tr¹ng th¸i t©m lý x¸c ®Þnh cña con ng−êi, nã kÝch thÝch t− duy tr−íc khi con ng−êi n¶y sinh nh÷ng môc ®Ých v nh÷ng ®iÒu kiÖn ho¹t ®éng míi, trong ®ã nh÷ng ph−¬ng tiÖn v ph−¬ng thøc ho¹t ®éng tr−íc ®©y mÆc dï l cÇn thiÕt nh−ng ch−a ®ñ ®Ó ®¹t ®−îc môc ®Ých míi n y” [11, tr 21]. 3). Lecne, I.Ia: “T×nh huèng cã vÊn ®Ò l mét khã kh¨n ®−îc chñ thÓ ý thøc râ r ng hay m¬ hå, m muèn kh¾c phôc th× ph¶i t×m tßi nh÷ng tri thøc míi, nh÷ng ph−¬ng thøc h nh ®éng míi” [22, tr 25]. 4). NguyÔn Ngäc B¶o (1995): “T×nh huèng cã vÊn ®Ò l tr¹ng th¸i t©m lý cña sù khã kh¨n vÒ trÝ tuÖ xuÊt hiÖn ë con ng−êi khi hä trong t×nh huèng cña vÊn ®Ò m hä ph¶i gi¶i quyÕt kh«ng thÓ gi¶i thÝch mét sù kiÖn míi b»ng tri thøc ® cã hoÆc kh«ng thÓ thùc hiÖn h nh ®éng b»ng c¸ch thøc ® cã tr−íc ®©y v hä ph¶i t×m mét c¸ch thøc h nh ®éng míi” [2, tr 42-43]. 5). Lª Nguyªn Long (1998): “T×nh huèng cã vÊn ®Ò l t×nh huèng hay ho n c¶nh m khi ®ã mét vÊn ®Ò ® trë th nh vÊn ®Ò cña chÝnh chñ thÓ nhËn thøc” [24, tr 100]. 6). Bïi HiÒn v c¸c céng sù (2001): “T×nh huèng cã vÊn ®Ò l tËp hîp nh÷ng ®iÒu kiÖn v ho n c¶nh cïng nhau t¹o nªn mét t×nh thÕ, mét vÊn ®Ò cÇn ph¶i ®−îc xem xÐt, c©n nh¾c v ®Ò ra gi¶i ph¸p hîp lý” [17, tr 395]. Râ r ng, mçi t¸c gi¶ ®−a ra mét kh¸i niÖm THCV§ trªn c¬ së khai th¸c c¸c khÝa c¹nh kh¸c nhau cña nã víi c¸c møc ®é khai th¸c kh¸c nhau v ®−îc thÓ hiÖn d−íi d¹ng ng«n tõ kh¸c nhau. Trong ®ã: T¸c gi¶ sè 1 nhÊn m¹nh sù xuÊt hiÖn trë ng¹i vÒ mÆt trÝ tuÖ cña con ng−êi trong t×nh huèng khi con ng−êi ®øng tr−íc mét vÊn ®Ò lý luËn hay thùc tiÔn cÇn gi¶i thÝch hay h nh ®éng, nhÊn m¹nh tÝnh kÝch thÝch sù t×m tßi cña t×nh huèng; t¸c gi¶ sè 2 coi ®Æc tr−ng cña THCV§ l tr¹ng th¸i t©m lý x¸c ®Þnh cña con ng−êi v coi nã l yÕu tè kÝch thÝch con ng−êi t− duy t×m tßi nh»m tho¶ m n môc ®Ých trong ®iÒu kiÖn ho¹t ®éng míi; t¸c gi¶ sè 3 nhÊn m¹nh lªn sù ý thøc ®−îc khã kh¨n cña chñ thÓ v h−íng kh¾c phôc khã kh¨n l sù t×m tßi; t¸c gi¶ sè 4 cho THCV§ l tr¹ng th¸i t©m lý cña sù khã kh¨n vÒ trÝ tuÖ cña con ng−êi v t¸c gi¶ sè 5 ®Ò cËp ®Õn sù chuyÓn vÊn ®Ò trong t×nh huèng tõ vÊn ®Ò kh¸ch quan th nh vÊn ®Ò chñ quan cña chñ thÓ nhËn thøc cßn t¸c gi¶ sè 6 l¹i nhÊn m¹nh ®Õn tÝnh cÊp thiÕt cÇn ph¶i ®Ò ra ph−¬ng ¸n gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong t×nh huèng. Tuy nhiªn trong ý kiÕn cña c¸c t¸c gi¶ (dï râ r ng hay ch−a râ r ng) ®Òu chøa ®ùng nh÷ng ®iÓm chung. Nh÷ng ®iÓm chung ®ã ®−îc thÓ hiÖn qua sù tæng kÕt cña Vò V¨n T¶o (2000) [33] d−íi ®©y: - Trong THCV§ lu«n lu«n chøa ®ùng mét néi dung cÇn x¸c ®Þnh, mét nhiÖm vô cÇn gi¶i quyÕt, mét khã kh¨n cÇn kh¾c phôc. ChÝnh v× lÏ ®ã, viÖc nghiªn cøu v gi¶i quyÕt THCV§ cã t¸c dông kÝch thÝch chñ thÓ t×m tßi ®Ó chiÕm lÜnh ®−îc tri thøc míi hoÆc ph−¬ng thøc h nh ®éng míi. - THCV§ ®−îc ®Æc tr−ng bëi tr¹ng th¸i t©m lý xuÊt hiÖn ë chñ thÓ trong khi gi¶i quyÕt vÊn ®Ò m viÖc gi¶i quyÕt ®ã l¹i cÇn ®Õn tri thøc, h nh ®éng míi. 3
- THCV§ ®−îc cÊu th nh bëi ba yÕu tè: Nhu cÇu nhËn thøc hoÆc h nh ®éng cña ng−êi häc, sù t×m kiÕm nh÷ng tri thøc v ph−¬ng thøc h nh ®éng ch−a biÕt, kh¶ n¨ng trÝ tuÖ cña chñ thÓ thÓ hiÖn ë kinh nghiÖm v n¨ng lùc. - §Æc tr−ng c¬ b¶n cña THCV§ l nh÷ng lóng tóng vÒ lý thuyÕt v thùc h nh ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. Tr¹ng th¸i lóng tóng xuÊt hiÖn trong qu¸ tr×nh nhËn thøc nh− mét m©u thuÉn gi÷a chñ thÓ v kh¸ch thÓ nhËn thøc trong ho¹t ®éng cña con ng−êi. ChÝnh v× vËy, THCV§ l mét hiÖn t−îng chñ quan, mét tr¹ng th¸i t©m lý cña chñ thÓ. THCV§ xuÊt hiÖn nhê ho¹t ®éng tÝch cùc t×m tßi, nghiªn cøu cña chÝnh chñ thÓ. XÐt vÒ mèi quan hÖ gi÷a V§ v THCV§ cho thÊy, mét khi vÊn ®Ò ®−îc chñ thÓ tiÕp nhËn, gi¶i quyÕt dùa trªn nh÷ng ph−¬ng tiÖn s½n cã cña m×nh th× vÊn ®Ò trë th nh THCV§. Cho nªn, mäi THCV§ trong nã ®Òu chøa ®ùng vÊn ®Ò m chñ thÓ cÇn xem xÐt, gi¶i quyÕt; nh−ng kh«ng ph¶i vÊn ®Ò n o còng l THCV§. 1.1.1.3. Kh¸i niÖm t×nh huèng s− ph¹m NÕu nh− kh¸i niÖm THCV§ ®−îc nhiÒu t¸c gi¶ trong v ngo i n−íc ®Ò cËp ®Õn th× sè t¸c gi¶ ®−a ra kh¸i niÖm THSP cßn ch−a nhiÒu. Thêi gian gÇn ®©y, THSP ®−îc sù quan t©m nhiÒu h¬n cña c¸c nh nghiªn cøu trong lÜnh vùc ® o t¹o s− ph¹m (SP) n−íc ta. D−íi ®©y xin ®−îc ®Ò cËp ®Õn hai kh¸i niÖm THSP: - NguyÔn Ngäc B¶o (1999) cho r»ng: “THSP l t×nh huèng m trong ®ã xuÊt hiÖn sù c¨ng th¼ng trong mèi quan hÖ gi÷a nh gi¸o dôc v ng−êi ®−îc gi¸o dôc. §Ó gi¶i quyÕt t×nh huèng ®ã ®ßi hái nh gi¸o dôc ph¶i nhanh chãng ph¶n øng, ph¸t hiÖn ®óng t×nh h×nh, t×m ra nh÷ng biÖn ph¸p gi¶i quyÕt tèi −u t×nh h×nh ®ã nh»m h×nh th nh v ph¸t triÓn nh©n c¸ch ng−êi ®−îc gi¸o dôc v x©y dùng tËp thÓ ng−êi ®−îc gi¸o dôc ®ã v÷ng m¹nh” [3, tr 7]. - Bïi HiÒn v c¸c céng sù (2001) cho THSP l “TËp hîp nh÷ng ho n c¶nh, nh÷ng ®iÒu kiÖn l m n¶y sinh nh÷ng vÊn ®Ò ®ßi hái gi¸o sinh ph¶i c©n nh¾c, lùa chän nh÷ng biÖn ph¸p s− ph¹m ®Ó t¸c ®éng v o ®èi t−îng mét c¸ch cã hiÖu qu¶ gi¸o dôc nhÊt” [17, tr 339]. Kh¸i niÖm THSP cña Bïi HiÒn v c¸c céng sù mang tÝnh kh¸i qu¸t khi ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò n¶y sinh trong t×nh huèng v sù c©n nh¾c, lùa chän nh÷ng biÖn ph¸p SP ®Ó t¸c ®éng v o ®èi t−îng nãi chung; nh−ng chñ thÓ cña nh÷ng biÖn ph¸p SP cÇn t¸c ®éng ®ã l¹i ®−îc giíi h¹n l gi¸o sinh-ng−êi ®ang chuÈn bÞ ®Ó trë th nh ng−êi GV-nh gi¸o dôc-m« h×nh nh©n c¸ch m ng−êi gi¸o sinh cÇn ®¹t ®−îc trong t−¬ng lai. §©y l kh¸i niÖm THSP ®−îc ®Ò cËp ®Õn trong lÜnh vùc ® o t¹o SP. Trong qu¸ tr×nh chuÈn bÞ ®Ó trë th nh ng−êi GV, ng−êi gi¸o sinh ®−îc ®Æt m×nh v o vÞ thÕ cña GV ®Ó tËp gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò diÔn ra trong c«ng t¸c gi¸o dôc (CTGD) häc sinh. Trong kh¸i niÖm THSP cña NguyÔn Ngäc B¶o, chñ thÓ cña nh÷ng biÖn ph¸p SP cÇn t¸c ®éng l nh gi¸o dôc nãi chung (môc tiªu cÇn ®¹t ®−îc cña ng−êi gi¸o sinh). §èi t−îng t¸c ®éng cña nh÷ng biÖn ph¸p SP ®−îc nªu trong kh¸i niÖm l ng−êi ®−îc gi¸o dôc. Ng−êi ®−îc gi¸o dôc trong kh¸i niÖm cã thÓ hiÓu l c¸ nh©n v tËp thÓ. T¸c gi¶ coi THSP l sù c¨ng th¼ng xuÊt hiÖn trong mèi quan hÖ gi÷a nh gi¸o dôc v ®èi t−îng gi¸o dôc. Nh− vËy, t¸c gi¶ ® nhÊn m¹nh ®Õn mèi quan hÖ c¬ b¶n m nh gi¸o dôc cÇn gi¶i quyÕt trong c¸c mèi quan hÖ gi¸o dôc. §©y l kh¸i niÖm ®−îc ®Ò cËp ®Õn trong CTGD ®èi t−îng cña c¸c nh gi¸o dôc nãi chung. Tuy nhiªn, ngo i sù c¨ng th¼ng xuÊt hiÖn trong mèi quan hÖ gi÷a nh gi¸o dôc v ®èi t−îng gi¸o dôc, cßn ph¶i tÝnh ®Õn sù c¨ng th¼ng xuÊt hiÖn trong mèi quan hÖ gi÷a nh gi¸o dôc víi c¸c lùc l−îng gi¸o dôc trong v ngo i tr−êng v c¸c yÕu tè kh¸c cã liªn quan ®Õn CTGD ®èi t−îng nh−: C¸c ®ång nghiÖp, c¸c phô 4
huynh häc sinh, c¸c lùc l−îng gi¸o dôc x héi, c¸c c¬ së vËt chÊt, c¸c ®iÒu kiÖn gi¸o dôc ... NÐt chung cã thÓ nhËn thÊy trong c¸c kh¸i niÖm vÒ THSP ®ã l : THSP l THCV§ diÔn ra ®èi víi nh gi¸o dôc trong thùc tiÔn gi¸o dôc ®èi t−îng. Nh gi¸o dôc ®−îc ®Ò cËp ®Õn trong t×nh huèng cã thÓ l nh gi¸o dôc ®ang thùc thi nhiÖm vô gi¸o dôc còng cã thÓ l nh÷ng gi¸o sinh ®ang chuÈn bÞ cho CTGD cña hä sau n y. §èi t−îng gi¸o dôc ®ã l nh÷ng ®èi t−îng cña nh÷ng t¸c ®éng SP cña nh gi¸o dôc diÔn ra trong CTGD häc sinh. §èi t−îng gi¸o dôc chñ yÕu l nh÷ng c¸ nh©n v tËp thÓ häc sinh (HS). §Ó gi¸o dôc c¸ nh©n v tËp thÓ HS, nh gi¸o dôc cßn ph¶i t¸c ®éng ®Õn c¸c ®èi t−îng kh¸c cã liªn quan ®Õn HS (c¸c lùc l−îng gi¸o dôc trong v ngo i tr−êng). Trong qu¸ tr×nh gi¸o dôc HS, nh gi¸o dôc th−êng ®−îc ®Æt tr−íc nh÷ng THCV§ ®ßi hái ph¶i gi¶i quyÕt ®Ó ®−a c¸ nh©n v tËp thÓ HS ®i lªn. §ång thêi qua viÖc gi¶i quyÕt, nh gi¸o dôc cã c¬ héi cñng cè v tÝch luü kinh nghiÖm gi¸o dôc HS. Tõ nh÷ng ph©n tÝch trªn, cã thÓ quan niÖm: THSP l THCV§ diÔn ra ®èi víi nh gi¸o dôc trong CTGDhäc sinh; trong t×nh huèng ®ã, nh gi¸o dôc bÞ ®Æt v o tr¹ng th¸i lóng tóng tr−íc vÊn ®Ò gi¸o dôc cÊp thiÕt m hä cÇn ph¶i gi¶i quyÕt; b»ng tri thøc, kinh nghiÖm v n¨ng lùc SP vèn cã, hä ch−a thÓ gi¶i quyÕt ®−îc vÊn ®Ò ®ã khiÕn hä ph¶i tÝch cùc xem xÐt, t×m tßi ®Ó cã thÓ ®Ò ra c¸c biÖn ph¸p gi¸o dôc ®èi t−îng mét c¸ch hîp lý nh»m ®¹t ®−îc hiÖu qu¶ gi¸o dôc tèi −u; qua ®ã n¨ng lùc v phÈm chÊt SP cña hä còng ®−îc cñng cè v ph¸t triÓn. Gi¶i quyÕt THSP thùc chÊt l gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cña CTGD häc sinh trong t×nh huèng. THSP chØ ®−îc gi¶i quyÕt khi vÊn ®Ò cña CTGD häc sinh-tøc vÊn ®Ò SP trong t×nh huèng ®−îc chñ thÓ ph¸t hiÖn, chÊp nhËn v gi¶i quyÕt trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh. Xem xÐt mèi quan hÖ gi÷a THCV§ v THSP cho thÊy, mét khi nh gi¸o dôc bÞ ®Æt v o mét THCV§ diÔn ra trong CTGD häc sinh, ®Ó gi¶i quyÕt THCV§ ®ã, nh gi¸o dôc ph¶i tiÕn h nh mét qu¸ tr×nh t− duy s− ph¹m trªn c¬ së nh÷ng kinh nghiÖm gi¸o dôc HS s½n cã cña m×nh, th× lóc ®ã nh gi¸o dôc ® ®øng tr−íc mét THSP. Cho nªn, mäi THSP ®Òu l THCV§; nh−ng kh«ng THCV§ n o còng l THSP. Tãm l¹i, cã vÊn ®Ò (V§) th× míi xuÊt hiÖn THCV§. Cã vÊn ®Ò trong CTGD häc sinh-vÊn ®Ò SP, th× míi cã THCV§ s− ph¹m hay THSP. Mèi quan hÖ V§-THCV§- THSP l mèi quan hÖ biÖn chøng. Mèi quan hÖ t−¬ng t¸c n y ®−îc thÓ hiÖn qua s¬ ®å d−íi ®©y: V§ THCV§ THSP Trong mèi quan hÖ trªn, THSP l kh¸i niÖm trung t©m. 5
1.1.2. C¸c yÕu tè trong THSP NhiÒu t¸c gi¶ [98][114][127]...® tiÕn h nh nghiªn cøu cÊu tróc cña vÊn ®Ò v THCV§. Tõ kh¸i niÖm THSP v mèi quan hÖ cña THSP víi THCV§, V§ (môc 1.1.1) cã thÓ nãi THSP l mét cÊu tróc-hÖ thèng. CÊu tróc cña THSP bao gåm ba yÕu tè: C¸i ® biÕt hay kh¶ n¨ng s½n cã cña chñ thÓ cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt trong THSP; c¸i ch−a biÕt cÇn ph¶i t×m kiÕm ®Ó cã thÓ gi¶i quyÕt ®−îc vÊn ®Ò trong THSP v tr¹ng th¸i t©m lý cña chñ thÓ trong THSP. 1.1.2.1. C¸i ® biÕt trong THSP C¸i ® biÕt trong THSP chÝnh l nh÷ng tri thøc, kinh nghiÖm v kü n¨ng vèn cã cña nh gi¸o dôc cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt trong t×nh huèng. C¸i ® biÕt ®ã khiÕn hä c¶m thÊy vÊn ®Ò trong t×nh huèng d−êng nh− quen quen, d−êng nh− ® gÆp ë ®©u ®ã trong c¸c ho¹t ®éng d¹y häc v gi¸o dôc cña hä råi. Cho nªn, chÝnh c¸i ® biÕt trong t×nh huèng ®ã tùa nh− l c¬ së ban ®Çu ®Þnh h−íng nh gi¸o dôc quan t©m ®Õn t×nh huèng hay ph¸t hiÖn ra t×nh huèng trong sù mu«n h×nh, mu«n vÎ cña thùc tiÔn gi¸o dôc häc sinh. NÕu mét t×nh huèng trong thùc tiÔn gi¸o dôc häc sinh ho n to n xa l¹, hay nãi c¸ch kh¸c, nÕu chñ thÓ gi¶i quyÕt t×nh huèng ch−a hÒ cã mét kinh nghiÖm SP (kinh nghiÖm d¹y häc, gi¸o dôc HS) n o cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò trong t×nh huèng, th× t×nh huèng ®ã sÏ kh«ng ®−îc chñ thÓ gi¶i quyÕt t×nh huèng quan t©m, ph¸t hiÖn v nh− vËy th× t×nh huèng ®ã kh«ng ®−îc coi l THSP ®èi víi chñ thÓ gi¶i quyÕt. Trong ® o t¹o SVSP l m CTGD häc sinh ë THPT sau n y, c¸i ® biÕt trong THSP ®−îc x©y dùng v sö dông chÝnh l nh÷ng tri thøc, kinh nghiÖm v kü n¨ng vÒ gi¸o dôc phÇm chÊt nh©n c¸ch HS ë THPT vèn cã cña SVSP cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt trong t×nh huèng. C¸i ® biÕt ®ã mét phÇn ®−îc h×nh th nh tù ph¸t ë sinh viªn (SV) th«ng qua qu¸ tr×nh l©u d i tiÕp nhËn nh÷ng t¸c ®éng gi¸o dôc (ë tr−êng phæ th«ng, ë nh hay trong cuéc sèng); mét phÇn SV cã ®−îc th«ng qua qu¸ tr×nh ® o t¹o ë tr−êng SP. §èi víi SV, c¸i ® biÕt trong THSP kh«ng chØ l yÕu tè ®Þnh h−íng hä quan t©m ®Õn t×nh huèng m cßn l c¬ së ban ®Çu gióp hä tiÕp tôc t×m kiÕm kinh nghiÖm gi¸o dôc cÇn thiÕt cã liªn quan ®Õn viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong t×nh huèng. Cho nªn, qua viÖc gi¶i quyÕt THSP, sinh viªn cã c¬ héi cñng cè tri thøc, kü n¨ng vÒ CTGD häc sinh ® biÕt. Mét ®iÒu thuËn lîi trong ® o t¹o SV cã kh¶ n¨ng l m CTGD häc sinh ë THPT hiÖn nay ë c¸c tr−êng §HSP l mçi SV ®Òu ® cã nhiÒu hay Ýt nh÷ng kinh nghiÖm (c¶ lý luËn lÉn thùc tiÔn) vÒ vÊn ®Ò n y m hä ® tÝch luü ®−îc tr−íc ®©y. Cho nªn, khi x©y dùng v sö dông THSP trong qu¸ tr×nh d¹y häc n y ph¶i dùa v o v khai th¸c vèn sèng thùc tÕ vÒ CTGD häc sinh ë THPT cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt trong t×nh huèng cña SV. Tr¸nh ®−a ra nh÷ng t×nh huèng ho n to n, hoÆc qu¸ xa l¹ ®èi víi kinh nghiÖm gi¸o dôc vèn cã cña hä. 1.1.2.2. C¸i ch−a biÕt cÇn t×m trong THSP C¸i ch−a biÕt trong THSP l nh÷ng tri thøc, kü n¨ng ... vÒ gi¸o dôc HS nãi chung cña nh gi¸o dôc cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt trong THSP m hä ch−a biÕt. C¸i ch−a biÕt ®ã khiÕn hä c¶m thÊy vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt trong t×nh huèng d−êng nh− xa l¹, khiÕn hä lóng tóng ch−a biÕt c¸ch gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®ã ra l m sao, khiÕn hä muèn biÕt, muèn kh¸m ph¸ ra nã ®Ó gi¶i quyÕt ®−îc vÊn ®Ò. ChÝnh v× lÏ ®ã, c¸i ch−a biÕt cÇn t×m kiÕm trë th nh yÕu tè trung t©m trong THSP, trë th nh yÕu tè kÝch thÝch ho¹t ®éng t×m tßi, s¸ng t¹o. §èi víi ng−êi gi¸o viªn, ®iÒu ch−a biÕt n y l Èn sè cã tÝnh kh¸i qu¸t. §ã cã thÓ l mét lý luËn (mét nguyªn t¾c, mét néi dung, mét ph−¬ng ph¸p...) hay mét kü n¨ng SP n o ®ã...m nh gi¸o dôc cÇn ph¶i biÕt. §Ó tõ viÖc kh¸m ph¸ ra Èn 6
sè chung ®ã, nh gi¸o dôc cã thÓ liªn hÖ, vËn dông nã nh»m gi¶i quyÕt c¸c t×nh huèng cô thÓ cã vÊn ®Ò cïng lo¹i trong c«ng t¸c cña m×nh. Trong ® o t¹o SVSP l m CTGD häc sinh, c¸i ch−a biÕt trong THSP ®−îc x©y dùng v sö dông l nh÷ng tri thøc, kü n¨ng... vÒ CTGD häc sinh ë THPT cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt trong t×nh huèng m SV ch−a biÕt. C¸i ch−a biÕt ®ã cã thÓ l mét sù hiÓu biÕt vÒ b¶n chÊt, ®Æc ®iÓm cña qu¸ tr×nh gi¸o dôc phÈm chÊt nh©n c¸ch HS, mét nguyªn t¾c, mét néi dung hay ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc n o ®ã m SV cÇn ph¶i biÕt ®Ó cã thÓ vËn dông gi¶i quyÕt ®−îc vÊn ®Ò trong THSP. Do ®ã, th«ng qua viÖc gi¶i quyÕt THSP, SV cã c¬ héi tÝch luü thªm tri thøc, kü n¨ng...vÒ CTGD nh©n c¸ch HS. Cho nªn khi x©y dùng v sö dông THSP ®Ó d¹y SV l m CTGD häc sinh, cÇn ®−a ra nh÷ng t×nh huèng m viÖc gi¶i quyÕt chóng ®ßi hái ph¶i cã sù t×m tßi, s¸ng t¹o kinh nghiÖm gi¸o dôc míi; tr¸nh ®−a ra nh÷ng t×nh huèng m trong ®ã vÊn ®Ò gi¶i quyÕt qu¸ gi¶n ®¬n chØ cÇn dùa v o nh÷ng hiÓu biÕt hoÆc kü n¨ng s½n cã cña SV. Nh− vËy trong qu¸ tr×nh x©y dùng v sö dông THSP n y, lu«n lu«n ph¶i g¾n THSP víi nh÷ng yªu cÇu cÇn ®¹t ®−îc cña ch−¬ng tr×nh d¹y häc t−¬ng øng. 1.1.2.3. Tr¹ng th¸i t©m lý trong THSP Tr¹ng th¸i t©m lý trong THSP l nh÷ng lóng tóng vÒ lý thuyÕt v thùc h nh xuÊt hiÖn ë nh gi¸o dôc khi hä cÇn gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong t×nh huèng. Nh÷ng lóng tóng ®ã kÝch thÝch lßng mong muèn v tÝnh tÝch cùc ho¹t ®éng t×m tßi, ph¸t hiÖn mang tÝnh h−ng phÊn ë nh gi¸o dôc v khi ho¹t ®éng ®¹t ®−îc hiÖu qu¶, trong hä xuÊt hiÖn niÒm h¹nh phóc cña sù t×m tßi, ph¸t hiÖn. §©y l ®Æc tr−ng c¬ b¶n cña THSP. Trong ® o t¹o SVSP l m CTGD häc sinh, tr¹ng th¸i t©m lý khi SV ®−îc ®Æt v o nh÷ng THSP cÇn gi¶i quyÕt l nh÷ng lóng tóng vÒ kinh nghiÖm gi¸o dôc phÈm chÊt nh©n c¸ch HS. §ã l nh÷ng lóng tóng khi SV ch−a cã ®ñ c¬ së lý luËn ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò liªn quan ®Õn gi¸o dôc phÈm chÊt nh©n c¸ch HS trong t×nh huèng; l nh÷ng lóng tóng khi hä ch−a ®ñ kh¶ n¨ng thùc hiÖn c¸c thao t¸c trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt t×nh huèng ... VËn dông quan ®iÓm cña mét sè t¸c gi¶, nhÊt l cña Phan ThÕ Sñng v L−u Xu©n Míi (2000) [32] khi nghiªn cøu vÊn ®Ò n y ®Ó xem xÐt, cho thÊy, tr¹ng th¸i t©m lý ®ã ®−îc ®Æc tr−ng bëi: ThÓ n¨ng t©m lý cña nhu cÇu hiÓu biÕt nh÷ng kinh nghiÖm vÒ CTGD häc sinh ; tÝnh tÝch cùc ho¹t ®éng t×m tßi, ph¸t hiÖn nh÷ng kinh nghiÖm ®ã mang tÝnh h−ng phÊn v niÒm h¹nh phóc cña sù ph¸t hiÖn n y. - ThÓ n¨ng t©m lý cña nhu cÇu hiÓu biÕt nh÷ng kinh nghiÖm vÒ CTGD häc sinh. Trong qu¸ tr×nh d¹y häc SP, sau khi m©u thuÉn vÒ CTGD häc sinh cÇn gi¶i quyÕt trong THSP ®−îc SV ph¸t hiÖn v chÊp nhËn, hä sÏ cã nhu cÇu bøc thiÕt muèn gi¶i quyÕt m©u thuÉn ®ã. Nhu cÇu n y thÓ hiÖn d−íi d¹ng c¸c c©u hái, th¾c m¾c, ng¹c nhiªn hay sù tr¨n trë...m SV thÊy cÇn thiÕt ph¶i ®−îc tho¶ m n. Nh− vËy, THSP-®èi t−îng cña ho¹t ®éng häc tËp, ® ®Æt SV-chñ thÓ nhËn thøc, v o mét tr¹ng th¸i t©m lý tÝch cùc (bån chån, bøt døt, dån nÐn...) tr−íc vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt, t¹o cho hä ý thøc s½n s ng häc tËp mét c¸ch tù gi¸c, tÝch cùc, cã ®éng c¬, cã môc ®Ých. Nhu cÇu hiÓu biÕt kinh nghiÖm vÒ CTGD häc sinh cña SV khi gi¶i quyÕt THSP cã ®é lín (c−êng ®é lín) gäi l thÓ n¨ng t©m lý. SV cã thÓ n¨ng t©m lý l ng−êi lu«n cã sù s½n s ng cho ho¹t ®éng häc tËp; häc tËp mét c¸ch tù gi¸c, tÝch cùc; cã ®éng c¬ v môc ®Ých râ r ng. §é lín cña nhu cÇu hiÓu biÕt n y c ng cao th× ý thøc s½n s ng cho ho¹t ®éng häc tËp; häc tËp mét c¸ch tù gi¸c, tÝch cùc; häc tËp mét c¸ch cã ®éng c¬ v môc ®Ých cña SV c ng lín. - TÝnh tÝch cùc ho¹t ®éng t×m tßi, ph¸t hiÖn nh÷ng kinh nghiÖm vÒ CTGD häc sinh mang tÝnh h−ng phÊn. 7
TÝnh h−ng phÊn trong ho¹t ®éng t×m tßi nhËn thøc cña SV l sù tÝch cùc t×m tßi, ph¸t hiÖn ®Õn møc say mª hay niÒm høng thó trong häc tËp cña hä. NiÒm høng thó, say mª do viÖc gi¶i quyÕt THSP mang l¹i khiÕn SV muèn tham gia v o ho¹t ®éng häc tËp mét c¸ch hÕt m×nh. ChÝnh nhu cÇu mang m u s¾c xóc c¶m do c¸ch häc ®ã mang l¹i gióp SV cã kh¶ n¨ng häc tËp quªn c¶ mÖt mái, khiÕn hä s½n s ng v−ît qua mäi khã kh¨n, trë ng¹i ®Ó ®¹t ®−îc môc ®Ých häc tËp. §©y l mét trong nh÷ng ®éng lùc t¹o nªn n¨ng suÊt häc tËp cña SV. - NiÒm h¹nh phóc cña sù t×m tßi, ph¸t hiÖn nh÷ng kinh nghiÖm vÒ CTGD häc sinh. Cã kinh nghiÖm vÒ CTGD nh©n c¸ch HS l môc tiªu m qu¸ tr×nh häc tËp SP ®ßi hái. Sau khi ® tr¶i qua tr¹ng th¸i t©m lý c¨ng th¼ng v ®¹t ®−îc môc ®Ých cuèi cïng cña vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt, SV th−êng ®−îc h−ëng niÒm h¹nh phóc cña sù ph¸t hiÖn. NiÒm h¹nh phóc do ho¹t ®éng nhËn thøc ®ã mang l¹i th−êng ®−îc biÓu hiÖn ë chç: SV c¶m thÊy vui s−íng, c¶m thÊy t©m hån nhÑ nhâm, s¶ng kho¸i nh− võa trót ®−îc mét g¸nh nÆng, c¶m thÊy viÖc häc nghÒ SP, nghÒ SP ®¸ng yªu h¬n, ®¸ng quan t©m h¬n. Do ®ã hä sÏ tr©n träng v yªu quÝ viÖc häc ®Ó chuÈn bÞ cho nghÒ SP v nghÒ SP cña m×nh trong t−¬ng lai h¬n. HiÓu râ tr¹ng th¸i t©m lý trong THSP cã ý nghÜa cùc kú quan träng ®èi víi qu¸ tr×nh x©y dùng v sö dông THSP ®Ó ® o t¹o SVSP cã kh¶ n¨ng l m CTGD häc sinh. HiÓu biÕt ®ã dÉn ®Õn sù quan t©m l m béc lé m©u thuÉn trong THSP, l m cho m©u thuÉn ®ã cã t¸c dông kÝch thÝch nhu cÇu, høng thó gi¶i quyÕt ë SV v t¹o nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt b»ng hÖ thèng nh÷ng c©u hái ®Þnh h−íng c¸ch gi¶i quyÕt cho mçi THSP. Tãm l¹i, c¸i ® biÕt, c¸i ch−a biÕt ph¶i t×m v tr¹ng th¸i t©m lý l ba yÕu tè t¹o nªn mét THSP. ViÖc t×m hiÓu cÊu tróc cña THSP cã mét ý nghÜa cùc kú quan träng trong qu¸ tr×nh x©y dùng v sö dông chóng. ViÖc hiÓu biÕt ®ã cho phÐp ng−êi x©y dùng v sö dông THSP cã mét c¸i nh×n to n diÖn ®Ó viÖc x©y dùng v sö dông THSP cña m×nh ®¹t hiÖu qu¶ tèi −u. 1.2.3. Sù ph©n lo¹i THSP THSP rÊt phong phó, ®a d¹ng v phøc t¹p. Sù ph©n lo¹i hîp lý c¸c THSP l c¬ së khoa häc cho viÖc x©y dùng v sö dông chóng mét c¸ch linh ho¹t, s¸ng t¹o nh»m ®¹t ®−îc hiÖu qu¶ tèi −u. Ng y nay, trong lý luËn v thùc tiÔn x©y dùng THSP, c¸c THSP th−êng ®−îc ph©n lo¹i tõ nhiÒu dÊu hiÖu kh¸c nhau. Chóng cã thÓ ®−îc ph©n lo¹i tõ: Môc ®Ých d¹y häc, néi dung d¹y häc; tõ tÝnh chÊt v biÓu hiÖn cña t×nh huèng; tõ c¸c mèi quan hÖ cÇn gi¶i quyÕt trong t×nh huèng; tõ ®èi t−îng g©y ra t×nh huèng...Trong ®ã, môc ®Ých, néi dung d¹y häc ®−îc coi l nh÷ng c¨n cø chÝnh ®Ó ph©n lo¹i THSP. 1.1.3.1. THSP ®−îc x©y dùng c¨n cø v o môc ®Ých d¹y häc Qu¸ tr×nh d¹y häc l mét cÊu tróc bao gåm mét hÖ thèng c¸c th nh tè vËn ®éng, ph¸t triÓn trong mèi quan hÖ biÖn chøng. Ngo i hai th nh tè trung t©m ph¶n ¸nh tÝnh chÊt hai mÆt cña qu¸ tr×nh d¹y häc l GV v SV th× mèi quan hÖ cña bé ba: Môc ®Ých, néi dung v ph−¬ng ph¸p d¹y häc t¹o nªn mét tam gi¸c SP cã tÇm quan träng ®Æc biÖt. Trong mèi quan hÖ n y, môc ®Ých d¹y häc l th nh tè ®Þnh h−íng, l th nh tè quy ®Þnh néi dung v ph−¬ng ph¸p d¹y häc. Trong qu¸ tr×nh d¹y häc, môc ®Ých d¹y häc kh¸c nhau quy ®Þnh néi dung v ph−¬ng ph¸p d¹y häc kh¸c nhau. THSP ®−îc x©y dùng v sö dông trong qu¸ tr×nh d¹y häc víi t− c¸ch nh− ph−¬ng ph¸p, ph−¬ng tiÖn t¸c ®éng ®Õn SV, cho nªn, THSP chÞu sù quy ®Þnh trùc tiÕp cña môc ®Ých d¹y häc, v môc ®Ých d¹y häc l c¬ së h ng ®Çu cña sù ph©n lo¹i THSP. 8
Theo quan niÖm vÒ môc tiªu d¹y häc nãi chung, qu¸ tr×nh d¹y häc hÖ thèng lý luËn vÒ CTGD häc sinh ë c¸c tr−êng §HSP nh»m båi d−ìng cho SV: Kü n¨ng thùc hiÖn CTGD phÈm chÊt nh©n c¸ch cho häc sinh; th¸i ®é hay gi¸ trÞ nh©n c¸ch cña nh gi¸o dôc ®èi víi CTGD häc sinh v nh÷ng tri thøc cã liªn quan. Do ®ã, THSP bao gåm: Nh÷ng THSP nh»m båi d−ìng cho SV kü n¨ng thùc hiÖn CTGD phÈm chÊt nh©n c¸ch HS; nh÷ng THSP nh»m båi d−ìng cho SV c¸c phÈm chÊt nh©n c¸ch cÇn thiÕt cña ng−êi GV ®Ó thùc hiÖn tèt CTGD häc sinh v nh÷ng THSP nh»m båi d−ìng cho SV tri thøc cã liªn quan ®Õn viÖc thùc hiÖn c¸c kü n¨ng v th¸i ®é gi¸o dôc phÈm chÊt nh©n c¸ch HS. Hay nh÷ng nhãm THSP t−¬ng øng víi nh÷ng c«ng viÖc cô thÓ cÇn thùc hiÖn trong CTGD häc sinh v c¸c gi¸ trÞ nh©n c¸ch, c¸c tri thøc cã liªn quan ®Õn c¸c c«ng viÖc n y. Mçi mét qu¸ tr×nh d¹y häc l¹i bao gåm c¸c giai ®o¹n (hay c¸c b−íc) t¹o nªn mét logic hîp lý. Trong ®ã, mçi b−íc nh»m ®¹t ®−îc mét môc tiªu cô thÓ. Cho nªn, dùa v o logic cña qu¸ tr×nh d¹y häc n y, THSP bao gåm: Nh÷ng THSP ®−îc x©y dùng v sö dông chñ yÕu nh»m v o viÖc kÝch thÝch th¸i ®é häc tËp tÝch cùc lý luËn vÒ CTGD häc sinh cho SV; nh÷ng THSP ®−îc x©y dùng v sö dông chñ yÕu nh»m v o viÖc kÝch thÝch SV t×m tßi, ph¸t hiÖn hiÓu biÕt vÒ CTGD häc sinh; nh÷ng THSP ®−îc x©y dùng v sö dông chñ yÕu nh»m v o viÖc kÝch thÝch SV cñng cè, «n tËp (hay hÖ thèng ho¸) tri thøc míi tÝch luü ®−îc n y; nh÷ng THSP ®−îc x©y dùng v sö dông chñ yÕu nh»m v o viÖc kÝch thÝch SV h×nh th nh kü n¨ng, kü x¶o vÒ v cã liªn quan ®Õn viÖc thùc hiÖn CTGD häc sinh; nh÷ng THSP ®−îc x©y dùng v sö dông chñ yÕu nh»m v o viÖc kÝch thÝch SV vËn dông tri thøc, kü n¨ng, kü x¶o vÒ CTGD häc sinh v nh÷ng THSP ®−îc x©y dùng v sö dông chñ yÕu nh»m v o viÖc kiÓm tra, ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ n¾m tri thøc, kü n¨ng, kü x¶o vÒ CTGD häc sinh cña SV. Do tÝnh quy ®Þnh cña môc ®Ých d¹y häc ®èi víi THSP, cÇn nghiªn cøu v x¸c ®Þnh râ r ng, cô thÓ môc tiªu d¹y häc phÇn lý luËn vÒ CTGD häc sinh v coi ®ã l c¨n cø ®Ó ph©n lo¹i v s¾p xÕp THSP th nh hÖ thèng. 1.1.3.2. THSP ®−îc x©y dùng c¨n cø v o néi dung d¹y häc Trong cÊu tróc cña qu¸ tr×nh d¹y häc, néi dung d¹y häc l th nh tè quy ®Þnh trùc tiÕp ph−¬ng ph¸p d¹y häc, còng quy ®Þnh trùc tiÕp viÖc x©y dùng v sö dông hÖ thèng THSP. Do ®ã, néi dung d¹y häc ®−îc coi l c¬ së cho sù ph©n lo¹i THSP. Néi dung d¹y häc c¸c m«n, phÇn, ch−¬ng v b i häc kh¸c nhau th× THSP còng ®−îc x©y dùng v sö dông kh¸c nhau. Thùc tÕ d¹y häc v biªn so¹n t i liÖu vÒ t×nh huèng trong c¸c qu¸ tr×nh ® o t¹o, néi dung d¹y häc th−êng ®−îc coi l c¬ së chÝnh ®Ó c¸c nh nghiªn cøu [1] [9] [10] [32]...ph©n lo¹i v s¾p xÕp c¸c hÖ thèng THCV§ nãi chung v THSP nãi riªng. Néi dung d¹y häc phÇn lý luËn vÒ CTGD häc sinh cho SV c¸c tr−êng §HSP bao gåm hÖ thèng tri thøc, kü n¨ng v th¸i ®é vÒ, v cã liªn quan ®Õn CTGD häc sinh ë THPT m SVSP cÇn n¾m ®Ó chuÈn bÞ thùc hiÖn tèt c«ng t¸c n y ë THPT trong t−¬ng lai. HÖ thèng THSP ®−îc x©y dùng ®Ó d¹y häc phÇn n y ph¶i tu©n theo logic tri thøc, kü n¨ng v th¸i ®é ®−îc tr×nh b y trong néi dung d¹y häc cña tõng ch−¬ng (hay tõng b i) hoÆc tõng ®¬n vÞ cña ch−¬ng. Do tÝnh quy ®Þnh cña néi dung d¹y häc ®èi víi THSP, cÇn nghiªn cøu kü néi dung cña tõng ch−¬ng, tõng b i (®−îc tr×nh b y ë c¸c t i liÖu kh¸c nhau) trong phÇn lý luËn vÒ CTGD häc sinh v x¸c ®Þnh râ ®¬n vÞ kiÕn thøc, kü n¨ng, th¸i ®é m SV cÇn lÜnh héi ®Ó cã cã së khoa häc khi x©y dùng t×nh huèng. 1.1.3.3 Ngo i ra, THSP cßn ®−îc x©y dùng dùa trªn nhiÒu c¬ së kh¸c 9
- Dùa v o chøc n¨ng khi tham gia c¸c ho¹t ®éng gi¸o dôc HS cña ng−êi GV. Ng−êi GV tham gia v o ho¹t ®éng gi¸o dôc phÈm chÊt nh©n c¸ch HS víi nhiÒu chøc n¨ng kh¸c nhau. Nh÷ng chøc n¨ng ®ã l : Chøc n¨ng qu¶n lý to n diÖn häc sinh; chøc n¨ng thiÕt kÕ ph−¬ng h−íng, kÕ ho¹ch gi¸o dôc HS; chøc n¨ng tæ chøc x©y dùng tËp thÓ HS tù qu¶n; chøc n¨ng thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p gi¸o dôc to n diÖn HS, chøc n¨ng phèi hîp víi c¸c lùc l−îng gi¸o dôc v chøc n¨ng kiÓm tra ®¸nh gi¸ ®Ó ®iÒu khiÓn, ®iÒu chØnh ho¹t ®éng gi¸o dôc HS. Nh÷ng chøc n¨ng n y quy ®Þnh néi dung c«ng viÖc cô thÓ t−¬ng øng m GV cÇn thùc hiÖn. Dùa v o chøc n¨ng trong CTGD häc sinh cña ng−êi GV, THSP ®−îc x©y dùng bao gåm: Nh÷ng THSP cã liªn quan ®Õn chøc n¨ng qu¶n lý to n diÖn häc sinh; nh÷ng THSP cã liªn quan ®Õn chøc n¨ng thiÕt kÕ ph−¬ng h−íng, kÕ ho¹ch gi¸o dôc HS; nh÷ng THSP cã liªn quan ®Õn chøc n¨ng tæ chøc x©y dùng tËp thÓ HS tù qu¶n; nh÷ng THSP cã liªn quan ®Õn chøc n¨ng thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p gi¸o dôc to n diÖn HS; nh÷ng THSP cã liªn quan ®Õn chøc n¨ng kiÓm tra ®¸nh gi¸ ®Ó ®iÒu khiÓn, ®iÒu chØnh ho¹t ®éng gi¸o dôc HS v nh÷ng THSP cã liªn quan ®Õn chøc n¨ng phèi hîp c¸c lùc l−îng trong CTGD häc sinh. - Dùa v o tÝnh chÊt v biÓu hiÖn cña t×nh huèng m mét sè t¸c gi¶ [2] [30] [32]...® tõng ®Ò cËp ®Õn, THSP cã thÓ bao gåm: Nh÷ng THSP cã tÝnh bÊt ngê ; nh÷ng THSP cã tÝnh kh«ng phï hîp; nh÷ng THSP cã tÝnh xung ®ét; nh÷ng THSP cã tÝnh lùa chän; nh÷ng THSP cã tÝnh b¸c bá; nh÷ng THSP cã tÝnh gi¶ ®Þnh; nh÷ng THSP ®¬n gi¶n; nh÷ng THSP phøc t¹p; nh÷ng THSP kh«ng nguy hiÓm; nh÷ng THSP nguy hiÓm; nh÷ng THSP m vÊn ®Ò trong t×nh huèng ® ®−îc gi¶i quyÕt råi v nh÷ng THSP m vÊn ®Ò trong t×nh huèng ch−a ®−îc gi¶i quyÕt; nh÷ng THSP tÝch cùc v nh÷ng THSP tiªu cùc... - Dùa v o ®èi t−îng t¹o ra t×nh huèng cã nh÷ng THSP ®¬n ph−¬ng; nh÷ng THSP song ph−¬ng v nh÷ng THSP ®a ph−¬ng. - Dùa v o c¸c mèi quan hÖ cña GV trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn CTGD häc sinh cã thÓ ph©n THSP th nh c¸c lo¹i: Nh÷ng THSP diÔn ra gi÷a GV víi c¸ nh©n hay tËp thÓ HS; nh÷ng THSP diÔn ra gi÷a GV víi c¸c lùc luîng gi¸o dôc trong v ngo i tr−êng (Ban gi¸m hiÖu, gi¸m thÞ, gi¸o viªn kh¸c; phô huynh häc sinh, chi §o n hay chi §éi trong líp)... - Dùa v o nguyªn nh©n g©y nªn t×nh huèng cã thÓ ph©n THSP trong CTGD häc sinh th nh c¸c lo¹i nh−: Nh÷ng THSP xuÊt hiÖn do nh÷ng nguyªn nh©n n¶y sinh tõ qu¸ tr×nh thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc trong CTGD häc sinh v nh÷ng THSP xuÊt hiÖn do nh÷ng nguyªn nh©n n¶y sinh tõ ¶nh h−ëng nh©n c¸ch cña GV tíi qu¸ tr×nh thùc hiÖn c«ng viÖc hay tíi ®èi t−îng t¸c ®éng. Nãi chung, cã nhiÒu c¬ së ®Ó ph©n lo¹i THSP. THSP v« cïng phong phó v ®a d¹ng. Cho nªn, khi x©y dùng hÖ thèng THSP ®Ó d¹y häc phÇn lý luËn vÒ CTGD häc sinh cÇn ph¶i tÝnh ®Õn sù phong phó v ®a d¹ng n y. Tuy nhiªn, mét hÖ thèng THSP ®−îc x©y dùng cÇn dùa trªn mét c¬ së chÝnh, cßn c¸c c¬ së kh¸c chØ l hç trî. 1.2. X©y dùng vµ sö dông THSP ®Ó d¹y häc lý luËn vÒ CTGD häc sinh cho SV c¸c tr−êng §HSP 1.2.1. Quan ®iÓm chØ ®¹o chung 1.2.1.1. Trong x©y dùng THSP: X©y dùng THSP ph¶i l mét qu¸ tr×nh hîp lý, cã c¬ së khoa häc. Trong qu¸ tr×nh d¹y häc sö dông t×nh huèng, THSP kh«ng tån t¹i ®éc lËp m l mét chuçi t×nh huèng. Cho nªn, mét lÏ ®−¬ng nhiªn cÇn tu©n thñ khi x©y dùng THSP ®ã l : Mçi THSP v c¶ 10
hÖ thèng THSP muèn ®−îc x©y dùng tèt cÇn tu©n theo c¸c quy ®Þnh chung; x©y dùng THSP ph¶i l mét qu¸ tr×nh diÔn ra cã hÖ thèng, cã kÕ ho¹ch v cã nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt hç trî. §©y l nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn cÇn ®−îc trang bÞ tr−íc khi x©y dùng THSP. - Khi x©y dùng THSP cÇn tu©n thñ c¸c yªu cÇu chung. §ã l nh÷ng t− t−ëng, quan ®iÓm chung ®−îc ®óc kÕt th nh nh÷ng luËn ®iÓm c¬ b¶n, th nh mét hÖ thèng nh÷ng nguyªn t¾c hay yªu cÇu cÇn tu©n thñ khi x©y dùng t×nh huèng. Sù tu©n thñ nh÷ng yªu cÇu chung n y khiÕn cho qu¸ tr×nh x©y dùng THSP lu«n lu«n ®i ®óng h−íng. KÕ thõa, ph¸t triÓn ý kiÕn cña nhiÒu t¸c gi¶ [12] [30] [39] [42] ... khi nghiªn cøu vÊn ®Ò n y cho thÊy khi x¸c ®Þnh c¸c yªu cÇu x©y dùng THSP ®Ó d¹y häc lý luËn vÒ CTGD häc sinh cÇn xuÊt ph¸t tõ c¬ së TriÕt häc, T©m lý häc v Lý luËn d¹y häc. Tõ c¬ së triÕt häc cho thÊy THSP trong CTGD häc sinh ë THPT ®−îc x©y dùng víi t− c¸ch nh− ph−¬ng tiÖn, nh− c¸ch thøc tiÕn h nh ho¹t ®éng gi¸o dôc-® o t¹o SV cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn CTGD häc sinh ë THPT th× ph¶i phï hîp víi môc ®Ých v néi dung d¹y häc phÇn lý luËn n y ë c¸c tr−êng §HSP. §Ó cã søc thuyÕt phôc v ®é tin cËy, THSP ®−îc x©y dùng ph¶i ph¶n ¸nh ch©n thùc thùc tÕ CTGD häc sinh cña ng−êi GV ë THPT v ph¶n ¸nh ®−îc nh÷ng hiÖn t−îng gi¸o dôc mang tÝnh phæ biÕn cña hä. C¬ së t©m lý häc yªu cÇu THSP ®−îc x©y dùng ph¶i cã søc hÊp dÉn, cã t¸c dông l«i cuèn, ph¶i g©y cho chñ thÓ gi¶i quyÕt (SVSP) mét høng thó nhËn thøc, mét sù tß mß muèn kh¸m ph¸ ...Cßn trªn c¬ së lý luËn d¹y häc, THSP ®−îc x©y dùng ph¶i ®¶m b¶o tÝnh võa søc, ®ång thêi cã t¸c dông khÝch thÝch sù tranh luËn, tinh thÇn hîp t¸c t×m tßi trong SV. Mét tËp hîp ngÉu nhiªn c¸c t×nh huèng kh«ng thÓ ®¶m b¶o môc ®Ých d¹y häc, c¸i m d¹y häc sö dông t×nh huèng yªu cÇu kh«ng ph¶i l mét tËp hîp ngÉu nhiªn m l mét hÖ thèng hay mét chuçi c¸c t×nh huèng ®−îc ®−a ra ®Ó SV gi¶i quyÕt d−íi sù h−íng dÉn cña GV. HÖ thèng ®ã ®−îc x©y dùng, suy tõ quan niÖm vÒ vÊn ®Ò n y cña Lecne, I.Ia. [79, tr 40] ph¶i ®¸p øng c¸c tiªu chuÈn nh−: + Bao gåm c¸c kiÓu vÊn ®Ò c¬ b¶n v võa søc víi SV ®Æc tr−ng cho lÜnh vùc lý luËn v thùc tiÔn vÒ CTGD phÈm chÊt nh©n c¸ch häc sinh THPT m SVSP nghiªn cøu. + Chøa ®ùng nh÷ng kiÓu ph−¬ng ph¸p khoa häc v ph−¬ng thøc kh¸i qu¸t ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò ®iÓn h×nh, võa søc SV v cã ý nghÜa quan träng ®èi víi häc vÊn SP ë tr×nh ®é ®¹i häc. + Nh»m béc lé v båi d−ìng nh÷ng nÐt c¬ b¶n cña ho¹t ®éng SP s¸ng t¹o. + §−îc x©y dùng theo nguyªn t¾c t¨ng dÇn møc ®é phøc t¹p. Qua ý kiÕn n y cho thÊy khi x©y dùng hÖ thèng THSP ®Ó d¹y häc phÇn n y cÇn tÝnh ®Õn tÝnh hÖ thèng. TÝnh hÖ thèng ®ßi hái c¸c THSP ®−îc x©y dùng theo logic néi dung c¸c vÊn ®Ò c¬ b¶n ®−îc x¸c ®Þnh trong phÇn lý luËn vÒ CTGD häc sinh v theo logic nhËn thøc cña SV tõ lóc b¾t ®Çu qu¸ tr×nh häc tËp phÇn lý luËn n y ®Õn lóc kÕt thóc qu¸ tr×nh ®ã. Còng tõ quy luËt nhËn thøc cña SV trong qu¸ tr×nh häc tËp, THSP ®−îc x©y dùng ph¶i bao gåm c¶ nh÷ng t×nh huèng ®¬n gi¶n lÉn t×nh huèng phøc t¹p víi c¸c møc ®é kh¸c nhau. §ång thêi hÖ thèng THSP ph¶i phong phó, ®a d¹ng vÒ chñng lo¹i t×nh huèng v hÖ thèng t×nh huèng ph¶i ph¶n ¸nh ®−îc sù ®a d¹ng vÒ néi dung CTGD häc sinh ®Ó khi gi¶i quyÕt chóng, SV cã c¬ héi béc lé v ®−îc båi d−ìng to n diÖn nh÷ng nÐt c¬ b¶n cña ho¹t ®éng s¸ng t¹o trong qu¸ tr×nh häc tËp phÇn lý luËn n y. - THSP ph¶i ®−îc x©y dùng theo mét quy tr×nh hîp lý ChÊt l−îng v hiÖu qu¶ cña hÖ thèng THSP tuú thuéc v o quy tr×nh x©y dùng chóng cã hîp lý, cã khoa häc hay kh«ng. Khi b n vÒ quy tr×nh, nhiÒu t¸c gi¶ [79] 11
[39]... ® coi quy tr×nh l mét trËt tù tuyÕn tÝnh bao gåm c¸c giai ®o¹n, c¸c b−íc hay c¸c kh©u ®−îc s¾p xÕp theo mét tr×nh tù nhÊt ®Þnh cã tÝnh chÊt chØ dÉn qu¸ tr×nh thùc hiÖn mét ho¹t ®éng n o ®ã kÓ tõ khi b¾t ®Çu cho ®Õn khi kÕt thóc ho¹t ®éng. Quy tr×nh bao gåm quy tr×nh vÜ m« v quy tr×nh vi m«. + Quy tr×nh vÜ m« l mét trËt tù tuyÕn tÝnh c¸c giai ®o¹n, c¸c kh©u hay c¸c b−íc c¬ b¶n cã tÝnh kh¸i qu¸t. + Quy tr×nh vi m« l mét trËt tù tuyÕn tÝnh c¸c kh©u hay c¸c b−íc nhá trong mét giai ®o¹n, hay c¸c h nh ®éng, c¸c thao t¸c cô thÓ ®Ó tiÕn h nh c¸c b−íc lín trong quy tr×nh vÜ m«. Mét quy tr×nh x©y dùng THSP hîp lý th−êng bao gåm ba giai ®o¹n: Giai ®o¹n chuÈn bÞ (hay giai ®o¹n x©y dùng kÕ ho¹ch); giai ®o¹n thùc hiÖn (hay giai ®o¹n triÓn khai kÕ ho¹ch) v giai ®o¹n ®¸nh gi¸ nh»m ®iÒu khiÓn, ®iÒu chØnh qu¸ tr×nh thùc hiÖn. Trong quy tr×nh ®ã, x¸c ®Þnh môc ®Ých cña viÖc x©y dùng THSP l b−íc khëi ®Çu. Môc ®Ých x©y dùng THSP l ®Ó d¹y häc phÇn lý luËn vÒ CTGD häc sinh. Môc ®Ých ®−îc x¸c ®Þnh sÏ chi phèi néi dung THSP. Néi dung t×nh huèng chøa ®ùng nh÷ng vÊn ®Ò chñ yÕu cã liªn quan ®Õn CTGD phÈm chÊt nh©n c¸ch HS m ng−êi GV cÇn gi¶i quyÕt. §ã ph¶i l THSP diÔn ra trong thùc tiÔn gi¸o dôc HS, gäi t¾t l THSP trong CTGD häc sinh. Cïng víi c¸c yªu cÇu quy ®Þnh viÖc x©y dùng THSP, môc ®Ých x©y dùng ®−îc coi l tiªu chuÈn ®Ó kiÓm tra, ®¸nh gi¸ nh»m ®iÒu khiÓn, ®iÒu chØnh qu¸ tr×nh x©y dùng t×nh huèng. Tõ x¸c ®Þnh môc ®Ých, néi dung tiÕn tíi x¸c lËp kÕ ho¹ch x©y dùng t×nh huèng v tiÕn h nh thùc hiÖn nã còng nh− kiÓm tra, ®¸nh gi¸ qu¸ tr×nh x©y dùng t×nh huèng ®Ó ®iÒu khiÓn, ®iÒu chØnh kÞp thêi. 1.2.1.2. Trong sö dông THSP: Sö dông THSP ®Ó d¹y häc phÇn lý luËn vÒ CTGD häc sinh tøc l ®em nh÷ng THSP trong CTGD häc sinh ® ®−îc x©y dùng ra dïng nh− biÖn ph¸p kÝch thÝch; quan träng h¬n, vÊn ®Ò trong THSP ®−îc coi nh− môc tiªu m qu¸ tr×nh d¹y häc cÇn h−íng SV tËp gi¶i quyÕt nh»m gióp hä tÝch lòy kinh nghiÖm (lý luËn v thùc tiÔn) vÒ lÜnh vùc c«ng t¸c n y. ViÖc sö dông THSP trong qu¸ tr×nh d¹y häc phÇn lý luËn vÒ CTGD häc sinh ®−îc tiÕn h nh trªn c¬ së nh÷ng quan ®iÓm ®Þnh h−íng ®æi míi trong ® o t¹o nghÒ SP nh−: Quan ®iÓm sö dông THSP trong qu¸ tr×nh d¹y häc xuÊt ph¸t tõ viÖc häc, nguêi häc; quan ®iÓm chuyÓn dÞch tõ kiÓu ® o t¹o tËp trung v o GV v kiÕn thøc sang kiÓu ® o t¹o tËp trung v o SV v n¨ng lùc cña hä. Tõ hai quan ®iÓm trªn, qu¸ tr×nh d¹y häc th«ng qua sö dông THSP ®−îc x¸c lËp mét c¸ch hîp lý. - Quan ®iÓm sö dông THSP trong qu¸ tr×nh d¹y häc xuÊt ph¸t tõ viÖc häc, nguêi häc. Ng−êi häc phÇn lý luËn vÒ CTGD häc sinh ë c¸c tr−êng §HSP l c¸c SVSP. Hä häc phÇn lý luËn n y nh»m chuÈn bÞ cho CTGD phÈm chÊt nh©n c¸ch HS ë c¸c tr−êng THPT trong t−¬ng lai. Néi dung c¬ b¶n cña quan ®iÓm ®ã l : XuÊt ph¸t tõ ®Æc ®iÓm cña SVSP v ®Æc ®iÓm qu¸ tr×nh häc tËp cña hä ®Ó thiÕt kÕ qu¸ tr×nh d¹y häc sö dông THSP cña GV v SV cho phï hîp. + §Æc ®iÓm cña SVSP: ë c¸c tr−êng §HSP, phÇn lý luËn vÒ CTGD häc sinh th−êng ®−îc bè trÝ d¹y cho SV n¨m thø hai. SVSP n¨m thø hai c¸c tr−êng §HSP phÇn lín ®ang ë løa tuæi 20. Theo nghiªn cøu cña Ng« C«ng Ho n (1987) [18, tr 18, 21] th× ®©y l løa tuæi m ba lo¹i h×nh t− duy ph¸t triÓn cao h¬n c¶ l t− duy b»ng h nh ®éng cô thÓ, t− duy b»ng h×nh ¶nh trùc quan v t− duy b»ng tõ ng÷ logic. Ngo i ra, ë løa tuæi 12
n y t− duy thùc tiÔn ®ang ph¸t triÓn m¹nh. §©y l lo¹i t− duy gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò thùc tiÔn ®êi sèng, nghÒ nghiÖp. Nghiªn cøu vÒ ho¹t ®éng trÝ tuÖ cña SV, c¸c nh T©m lý häc v Gi¸o dôc häc cßn cho r»ng trong ho¹t ®éng trÝ tuÖ cña SV cã hai th nh phÇn c¬ b¶n, ®ã l ho¹t ®éng trÝ tuÖ tÝch cùc v quy tr×nh tù ®iÒu khiÓn cña hä. Ho¹t ®éng n y chi phèi to n bé kÕt qu¶ häc tËp rÌn luyÖn cña SV. VÒ sù ph¸t triÓn nh©n c¸ch nãi chung cña SV, NguyÔn Mü Léc (2000) [13] cho r»ng: C¸c qu¸ tr×nh t©m lý cña SV ®Æc biÖt l qu¸ tr×nh nhËn thøc ®−îc “nghÒ nghiÖp ho¸”; kh«ng chØ vËy, tÝnh nghÒ nghiÖp ®ang dÇn dÇn bao trïm lªn niÒm tin, xu h−íng, t×nh c¶m, nghÜa vô, tinh thÇn tr¸ch nhiÖm, ®¹o ®øc ... nãi chung l lªn to n bé nh©n c¸ch SV. Trong c¸c ®éng c¬ thóc ®Èy SV häc tËp, ®éng c¬ nhËn thøc khoa häc v ®éng c¬ nghÒ nghiÖp ®−îc xÕp ë vÞ trÝ h ng ®Çu. C¬ së t©m lý häc n y cho thÊy SVSP n¨m thø hai cã kh¶ n¨ng v t©m lý s½n s ng cho nghÒ SP. Cho nªn, viÖc gi¶i quyÕt c¸c THSP trong qu¸ tr×nh d¹y häc theo quy tr×nh cã t¸c dông kÝch thÝch ho¹t ®éng tÝch cùc cña t− duy SP ë SV ®¹t hiÖu qu¶ cao. + §Æc ®iÓm vÒ häc tËp phÇn lý luËn vÒ CTGD häc sinh cña SV: Qu¸ tr×nh häc tËp n y cña SV ph¶n ¸nh nhiÒu ®Æc ®iÓm, c¸c ®Æc ®iÓm c¬ b¶n th−êng ®−îc nãi ®Õn l : D−íi sù h−íng dÉn cña GV, SVSP chñ ®éng, tÝch cùc nghiªn cøu t i liÖu phÇn lý luËn vÒ CTGD häc sinh; SVSP ng y nay cã nhiÒu c¬ héi vËn dông nh÷ng th nh tùu vÒ khoa häc-kü thuËt hiÖn ®¹i ®Ó tèi −u ho¸ qu¸ tr×nh häc tËp cña m×nh; ®©y l qu¸ tr×nh häc tËp diÔn ra trong nhiÒu mèi quan hÖ t−¬ng t¸c (Quan hÖ gi÷a SV v GV gi¶ng d¹y; quan hÖ gi÷a SV v GV ë THPT; quan hÖ gi÷a SV v SV theo quan ®iÓm “Häc thÇy kh«ng t y häc b¹n” v quan hÖ gi÷a SV víi x héi theo quan ®iÓm häc trong x héi, trong thùc tiÔn nghÒ nghiÖp) v häc tËp phÇn lý luËn vÒ CTGD häc sinh cña SVSP l qu¸ tr×nh nh»m thùc hiÖn môc tiªu, nhiÖm vô trau dåi tri thøc hiÓu biÕt, kü n¨ng v th¸i ®é vÒ, cã liªn quan ®Õn viÖc thùc hiÖn CTGD phÈm chÊt nh©n c¸ch HS ë THPT cña ng−êi GV. Trong ®ã, ®Æc biÖt trau dåi kü n¨ng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò diÔn ra trong thùc tiÔn CTGD häc sinh. Trau dåi kü n¨ng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò l môc tiªu quan träng cña qu¸ tr×nh häc tËp n y nh»m ®¸p øng môc tiªu ® o t¹o SVSP cã n¨ng lùc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong CTGD häc sinh cña x héi hiÖn t¹i v t−¬ng lai. SV ®−îc häc tËp th«ng qua viÖc gi¶i quyÕt c¸c THSP cã kh¶ n¨ng phï hîp v ®¸p øng ®−îc nh÷ng ®Æc tr−ng nªu trªn. ViÖc gi¶i quyÕt THSP cña SV thùc chÊt l qu¸ tr×nh t− duy, t− duy SP hay l qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. VÒ t©m lý häc, nhiÒu nh T©m lý häc [16] [36] [43]...® nghiªn cøu v ®−a ra quy tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong ho¹t ®éng cña t− duy. Trong Lý luËn d¹y häc, c¸c nh gi¸o dôc[1] [9] [22] [30] [33] [39]...còng ® nghiªn cøu v ®Ò xuÊt quy tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò hay quy tr×nh gi¶i quyÕt t×nh huèng víi vai trß nh− mét ph−¬ng ph¸p, mét d¹ng häc tËp cña ng−êi häc. Tõ tæng hîp v ph¸t triÓn ý kiÕn cña nhiÒu t¸c gi¶ trong v ngo i n−íc, quy tr×nh xö lý THSP trong qu¸ tr×nh d¹y häc cña SV bao gåm 3 giai ®o¹n v n¨m b−íc ®−îc s¾p xÕp theo mét tr×nh tù hîp lý. Ba giai ®o¹n ®ã l : Giai ®o¹n ph¸t hiÖn ra THSP, vÊn ®Ò trong THSP; giai ®o¹n xem xÐt, gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong THSP v giai ®o¹n kiÓm tra, ®¸nh gi¸ tiÕn tr×nh xem xÐt, gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong THSP nh»m ®iÒu khiÓn, ®iÒu chØnh qu¸ tr×nh xö lý THSP cho ®óng h−íng. N¨m b−íc xö lý THSP ®−îc diÔn ra nh− sau: B−íc 1). X¸c ®Þnh v ph©n tÝch THSP; b−íc 2). X¸c ®Þnh vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt v môc ®Ých gi¶i quyÕt; b−íc 3). §−a ra ý t−ëng vÒ viÖc gi¶i quyÕt; b−íc 4). X¸c ®Þnh v huy ®éng nh÷ng tri thøc, kinh nghiÖm 13
cã liªn quan ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong t×nh huèng v b−íc 5). §¸nh gi¸ viÖc gi¶i quyÕt t×nh huèng tõ ®ã rót ra kÕt luËn v b i häc tõ viÖc gi¶i quyÕt t×nh huèng. Nh− vËy, trong qu¸ tr×nh d¹y häc phÇn lý luËn vÒ CTGD häc sinh, SV ®−îc ®Æt v o vÞ thÕ cña nh gi¸o dôc ®Ó tËp gi¶i quyÕt nh÷ng THSP. Cho nªn, c«ng t¸c gi¶ng d¹y cña GV ®−îc thiÕt kÕ nh»m ®Ó h−íng dÉn cã hiÖu qu¶ quy tr×nh n y. - Quan ®iÓm chuyÓn dÞch tõ kiÓu ® o t¹o tËp trung v o GV v kiÕn thøc sang kiÓu ® o t¹o tËp trung v o SV v n¨ng lùc cña hä Mét trong c¸c xu h−íng ®æi míi d¹y häc ®¹i häc hiÖn nay ®ã l xu h−íng chuyÓn dÞch tõ d¹y häc tËp trung v o GV v kiÕn thøc sang d¹y häc tËp trung v o SV v n¨ng lùc cña hä. Theo h−íng n y, d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, häc tËp dùa trªn viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò th«ng qua sö dông nh÷ng t×nh huèng ®−îc x©y dùng tõ thùc tiÔn nghÒ nghiÖp ®ang ng y c ng ®−îc nghiªn cøu v ¸p dông réng r i. D¹y häc ë §HSP th«ng qua viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng THSP cã −u thÕ h¬n nhiÒu so víi ph−¬ng ph¸p d¹y häc truyÒn thèng-ph−¬ng ph¸p d¹y häc tËp trung v o GV (vÉn ®ang thÞnh h nh ë c¸c tr−êng §HSP hiÖn nay). Nh÷ng −u thÕ cña nã ® ®−îc c¸c nh nghiªn cøu trong v ngo i n−íc thõa nhËn. Môc tiªu cña sù chuyÓn dÞch n y l ®Ó båi d−ìng cho SV n¨ng lùc t− duy s¸ng t¹o, n¨ng lùc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. D¹y häc th«ng qua viÖc gi¶i quyÕt THSP l mét hÖ thèng d¹y häc ë §HSP dùa trªn quy luËt cña sù lÜnh héi tri thøc v c¸ch thøc ho¹t ®éng mét c¸ch s¸ng t¹o cña SV. D¹ng d¹y häc n y bao gåm trong ®ã sù kÕt hîp c¸c ph−¬ng ph¸p d¹y häc ë §HSP mang nh÷ng nÐt c¬ b¶n cña sù t×m tßi khoa häc nh»m tæ chøc cho SV tham gia mét c¸ch cã hÖ thèng v o qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò ®−îc x©y dùng theo môc ®Ých v néi dung t i liÖu häc tËp. Qua ®ã, SV cã c¬ héi lÜnh héi v÷ng ch¾c nh÷ng c¬ së khoa häc cña m«n häc, h×nh th nh v ph¸t triÓn cho hä n¨ng lùc t− duy s¸ng t¹o, n¨ng lùc gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò trong nhËn thøc v trong thùc tiÔn cña ho¹t ®éng SP; h×nh th nh cho hä c¸c phÈm chÊt v n¨ng lùc SP phï hîp. D¹ng d¹y häc n y cã c¸c ®Æc tr−ng c¬ b¶n sau: + §Æc tr−ng c¬ b¶n nhÊt ®ã l SV häc nghÒ SP th«ng qua gi¶i quyÕt hÖ thèng THSP. + Qu¸ tr×nh d¹y häc theo ph−¬ng ph¸p n y ®−îc chia th nh nh÷ng giai ®o¹n, nh÷ng b−íc cã tÝnh môc ®Ých chuyªn biÖt. Theo Ok«n,V. [30, tr 83-84] v nhiÒu t¸c gi¶ kh¸c, nh÷ng giai ®o¹n ®ã th−êng l : Giai ®o¹n chuÈn bÞ (hay giai ®o¹n x©y dùng kÕ ho¹ch), giai ®o¹n triÓn khai kÕ ho¹ch v giai ®o¹n ®¸nh gi¸; c¸c b−íc th−êng bao gåm: Tæ chøc c¸c t×nh huèng; biÓu ®¹t (nªu ra) c¸c vÊn ®Ò; gióp ®ì cho SV nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò; kiÓm tra c¸c c¸ch gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®ã v l nh ®¹o qu¸ tr×nh hÖ thèng ho¸ v cñng cè c¸c kiÕn thøc ® tiÕp thu ®−îc. + Qu¸ tr×nh d¹y häc th«ng qua viÖc sö dông THSP cã thÓ ®−îc tæ chøc víi nhiÒu h×nh thøc v ph−¬ng ph¸p d¹y häc phong phó v ®a d¹ng. C¸c h×nh thøc (lªn líp, häc ë nh ... víi c¸c d¹ng häc tËp c¸ nh©n, nhãm, tËp thÓ) v ph−¬ng ph¸p d¹y häc (hái-®¸p gîi më; t×m tßi, nghiªn cøu th«ng tin qua t i liÖu; ®ãng vai; b¸o c¸o v tr×nh b y...) ®−îc sö dông phèi hîp. Trong qu¸ tr×nh ®ã, SV ®−îc l«i cuèn tham gia cïng tËp thÓ, ®éng n o, tranh luËn d−íi sù h−íng dÉn, gîi më cña GV. - Tõ hai quan ®iÓm trªn, qu¸ tr×nh d¹y häc phÇn lý luËn vÒ CTGD häc sinh th«ng qua sö dông THSP ®−îc x¸c lËp; trong ®ã ph¶i tÝnh ®Õn: + Nh÷ng nguyªn t¾c hay yªu cÇu cÇn tu©n thñ khi sö dông THSP + HÖ thèng c¸c h nh ®éng liªn tiÕp t¹o nªn mét quy tr×nh hîp lý cña GV v SV, trong ®ã, h nh ®éng x¸c ®Þnh môc ®Ých cña qu¸ tr×nh d¹y häc n y cã vai trß quyÕt ®Þnh. 14
Yªu cÇu quan träng nhÊt cña qu¸ tr×nh d¹y häc lý luËn vÒ CTGD häc sinh th«ng qua viÖc sö dông THSP trªn líp l båi d−âng cho SV kü n¨ng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong c¸c THSP vÒ CTGD häc sinh; c¸c yªu cÇu kh¸c l yªu cÇu båi d−ìng tri thøc v th¸i ®é vÒ, v cã liªn quan ®Õn CTGD häc sinh t−¬ng øng. Kü n¨ng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cÇn båi d−ìng cho SV bao gåm: Kü n¨ng c«ng nhËn (ph¸t hiÖn, chÊp nhËn, x¸c ®Þnh râ vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt) v ®Ò ra môc ®Ých gi¶i quyÕt; kü n¨ng x¸c ®Þnh ®−îc nh÷ng tri thøc, kinh nghiÖm cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò v viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò; kü n¨ng ®−a ra c¸ch thøc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò v kü n¨ng rót ra ®−îc nh÷ng b i häc kinh nghiÖm cÇn thiÕt qua viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong THSP. C¸c kü n¨ng trªn ®−îc ®¸nh gi¸ theo hai møc ®é: Møc ®é ch−a th nh th¹o v møc ®é th nh th¹o. Tri thøc ®−îc SV lÜnh héi víi c¸c møc ®é (m c¸c nh nghiªn cøu [6] [19] [38]...th−êng ®Ò cËp ®Õn): NhËn ®−îc, nhí, gi¶i thÝch v cho ®−îc vÝ dô hoÆc liªn hÖ ®−îc tri thøc (d−íi c¸c d¹ng kh¸c nhau: c¸c tõ ng÷, thuËt ng÷, c¸c nguyªn t¾c...) víi thùc tiÔn CTGD häc sinh cã liªn quan. Ngo i ra cÇn båi d−ìng cho SV th¸i ®é ®èi víi CTGD häc sinh t−¬ng øng víi c¸c kü n¨ng, tri thøc vÒ c«ng t¸c n y v th¸i ®é tÝch cùc häc tËp. Th¸i ®é tÝch cùc trong häc tËp thÓ hiÖn ë møc ®é chó ý, c¶m xóc, t©m thÕ cña SV v møc ®é tham gia cña hä v o ho¹t ®éng häc tËp v c¸c môc tiªu häc tËp kh¸c. + ChuÈn, thang v kü thuËt ®¸nh gi¸ ®Ó ®iÒu khiÓn, ®iÒu chØnh qu¸ tr×nh d¹y häc sö dông THSP. ChuÈn ®¸nh gi¸ ®−îc cô thÓ ho¸ tõ yªu cÇu trong môc tiªu cña qu¸ tr×nh d¹y häc sö dông THSP. Tõ x¸c ®Þnh chuÈn ®¸nh gi¸ sÏ x¸c ®Þnh ®−îc thang ®¸nh gi¸ (®iÓm sè, xÕp lo¹i häc lùc, %...) v kü thuËt ®¸nh gi¸ (tr¾c nghiÖm, quan s¸t, tr−ng cÇu ý kiÕn ...) t−¬ng øng. ChuÈn, thang v kü thuËt ®¸nh gi¸ ®−îc cô thÓ ho¸ trong môc 2.2.2 v 2.3.2. CÇn thùc hiÖn ®¸nh gi¸ c¶ vÒ mÆt ®Þnh l−îng lÉn vÒ mÆt ®Þnh tÝnh qu¸ tr×nh x©y dùng v sö dông THSP. 1.2.1.3. Nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó qu¸ tr×nh x©y dùng v sö dông THSP ®¹t hiÖu qu¶ §Ó x©y dùng còng nh− sö dông THSP ®¹t hiÖu qu¶, ngo i viÖc qu¸n triÖt c¸c yªu cÇu, môc ®Ých v néi dung cña viÖc x©y dùng v sö dông ra cÇn cã nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt hç trî nh−: - Nh÷ng ®iÒu kiÖn vÒ nhËn thøc ®øng ®¾n ®èi víi sù nghiÖp ®æi míi gi¸o dôc, ® o t¹o SP nãi chung v ®æi míi ph−¬ng ph¸p d¹y häc ë c¸c tr−êng §HSP nãi riªng cña tÊt c¶ mäi ng−êi nhÊt l cña GV, SV v c¸c c¸n bé l nh ®¹o nh tr−êng. §Ó tõ ý thøc ®−îc tÇm quan träng cña vÊn ®Ò n y, nh tr−êng, nhÊt l c¸c GV v SV cã sù quan t©m, ®Çu t− cho nã mét c¸ch tho¶ ®¸ng. - Nh÷ng ®iÒu kiÖn vÒ c¬ së vËt chÊt (Phßng häc, ph−¬ng tiÖn kü thuËt d¹y häc, t i liÖu d¹y häc...) v c¸c ®iÒu kiÖn d¹y häc kh¸c (KÕ ho¹ch, ch−¬ng tr×nh d¹y häc, c¸c chÕ ®é cho d¹y häc..). Häc tËp phÇn lý luËn vÒ CTGD häc sinh b»ng ho¹t ®éng gi¶i quyÕt THSP, SVSP kh«ng ngõng ®−îc cñng cè, ph¸t triÓn nh÷ng kinh nghiÖm vÒ CTGD häc sinh. Trong qu¸ tr×nh häc tËp n y, THSP cã gi¸ trÞ nh− cÇu nèi gi÷a lý luËn vÒ CTGD phÈm chÊt nh©n c¸ch HS ë THPT víi thùc tiÔn cña c«ng t¸c n y. Chóng cho phÐp SVcã c¬ héi tr¶i nghiÖm v ®èi mÆt víi nh÷ng vÊn ®Ò cña thùc tiÔn gi¸o dôc sinh ®éng ë THPT trong qu¸ tr×nh häc tËp. Do ®ã, ®©y l ph−¬ng ph¸p tèt nhÊt ®Ó chuÈn bÞ cho SV cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn CTGD phÈm chÊt nh©n c¸ch HS trong t−¬ng lai. 15
1.2.2. Ch−¬ng tr×nh phÇn lý luËn vÒ CTGD phÈm chÊt nh©n c¸ch HS ë §HSP Lý luËn vÒ CTGD phÈm chÊt nh©n c¸ch häc sinh thuéc m«n Gi¸o dôc häc (GDH). Trong ch−¬ng tr×nh d¹y häc m«n GDH ë c¸c tr−êng §HSP hiÖn nay, phÇn lý luËn n y ®−îc gäi chung l Lý luËn gi¸o dôc (LLGD). Trong ®ã, gi¸o dôc ®−îc hiÓu theo nghÜa hÑp, tøc l gi¸o dôc phÈm chÊt nh©n c¸ch cho HS. Theo gi¸o s− H ThÕ Ng÷ v §Æng Vò Ho¹t (1988) [28, tr 3] th× LLGD tr×nh b y nh÷ng vÊn ®Ò vÒ lý luËn-ph−¬ng ph¸p luËn v ph−¬ng ph¸p tæ chøc gi¸o dôc nh÷ng phÈm chÊt nh©n c¸ch cho häc sinh. PhÇn n y cã mét vÞ trÝ, vai trß rÊt quan träng trong ch−¬ng tr×nh m«n GDH nãi riªng v trong ch−¬ng tr×nh ® o t¹o SVSP trë th nh ng−êi GV ë THPT nãi chung. 1.2.2.1. VÞ trÝ, vai trß cña phÇn LLGD C«ng t¸c gi¸o dôc phÈm chÊt nh©n c¸ch cho HS trong nh tr−êng lu«n ®−îc §¶ng ta coi träng. Vai trß cña c«ng t¸c n y ® ®−îc x¸c ®Þnh râ trong LuËt gi¸o dôc: “coi träng gi¸o dôc t− t−ëng v ý thøc c«ng d©n” [25, tr 9]. Trong thùc tÕ, gi¸o dôc phÈm chÊt nh©n c¸ch (hay gi¸o dôc t− t−ëng, chÝnh trÞ, ®¹o ®øc t¸c phong) cho HS trong nh tr−êng ® v ®ang ®−îc coi l nhiÖm vô h ng ®Çu bëi v× hiÖu qu¶ cña c«ng t¸c n y t¹o ®éng lùc thóc ®Èy c¸c c«ng t¸c kh¸c cña nh tr−êng. Tõ tÇm quan träng cña CTGD phÈm chÊt nh©n c¸ch häc sinh, gi¸o s− H ThÕ Ng÷ v §Æng Vò Ho¹t (1995) [28, tr 3] cho r»ng hÖ thèng lý luËn vÒ tæ chøc qu¸ tr×nh gi¸o dôc l mét ph©n ng nh quan träng cña Gi¸o dôc häc. HÖ thèng lý luËn ®ã gãp phÇn quan träng v o viÖc h×nh th nh nh©n c¸ch ng−êi ®−îc gi¸o dôc. Cho nªn c¸c tr−êng SP cÇn ®Æc biÖt quan t©m ®Õn vÊn ®Ò ® o t¹o SVSP cã kh¶ n¨ng l m CTGD, ®Æc biÖt c«ng t¸c chñ nhiÖm líp (CTCNL) ë nh tr−êng phæ th«ng v ph¶i coi ®©y l nhiÖm vô quan träng v o bËc nhÊt cña nh tr−êng. Gi¸o s− C.A. Uxrªco [8, tr 5] còng ® nãi r»ng viÖc chuÈn bÞ chu ®¸o v to n diÖn cho SV-nh÷ng ng−êi thÇy gi¸o t−¬ng lai l m c«ng t¸c gi¸o dôc nhÊt l l m GVCN líp l mét trong nh÷ng nhiÖm vô quan trong nhÊt cña tr−êng §HSP. 1.2.2.2. Môc tiªu d¹y häc phÇn LLGD ë c¸c tr−êng §HSP Tr−êng §HSP l mét tr−êng ® o t¹o nghÒ-nghÒ gi¸o viªn. Cho nªn mäi qu¸ tr×nh d¹y häc ë §HSP ®Òu ph¶i h−íng tíi môc tiªu ® o t¹o chung cña tr−êng §HSP, ®ã l ® o t¹o SVSP trë th nh ng−êi GV cã ®Çy ®ñ phÈm chÊt v n¨ng lùc SP. Trong ®ã, phÈm chÊt SP bao gåm c¸c phÈm chÊt chÝnh trÞ, phÈm chÊt ®¹o ®øc v phÈm chÊt c¸ nh©n; n¨ng lùc SP bao gåm sù v÷ng v ng vÒ chuyªn m«n (Tr×nh ®é chuyªn m«n vÒ gi¶ng d¹y, gi¸o dôc v c¸c c«ng t¸c kh¸c cã liªn quan) v nghiÖp vô s− ph¹m (Kh¶ n¨ng vËn dông tri thøc hiÓu biÕt v o ho¹t ®éng d¹y häc, ho¹t ®éng gi¸o dôc, ho¹t ®éng nghiªn cøu khoa häc gi¸o dôc v c¸c ho¹t ®éng v¨n ho¸ x héi kh¸c). Môc tiªu ® o t¹o §HSP ®−îc ph©n th nh c¸c cÊp ®é tõ kh¸i qu¸t ®Õn cô thÓ. Tõ môc tiªu ® o t¹o §HSP ®Õn môc tiªu ® o t¹o cña tõng chuyªn ng nh SP (VÝ dô: Môc tiªu ® o t¹o cña chuyªn ng nh SP To¸n l ® o t¹o SV trë th nh GV d¹y häc m«n To¸n); môc tiªu d¹y häc cña tõng m«n häc (VÝ dô: Môc tiªu d¹y häc m«n Gi¸o dôc häc); môc tiªu d¹y häc cña tõng phÇn, ch−¬ng, tõng b i v môc tiªu d¹y häc cña tõng vÊn ®Ò trong b i hoÆc tõng ho¹t ®éng d¹y häc cô thÓ (VÝ dô: Môc tiªu d¹y häc phÇn LLGD, môc tiªu d¹y häc ch−¬ng Qu¸ tr×nh gi¸o dôc...). Cã thÓ s¾p xÕp môc tiªu d¹y häc phÇn LLGD trong hÖ thèng t−¬ng t¸c c¸c môc tiªu sau: Môc tiªu ® o t¹o cña §HSP↔Môc tiªu ® o t¹o cña tõng chuyªn ng nh SP↔Môc tiªu d¹y häc cña m«n GDH↔Môc tiªu d¹y häc cña phÇn LLGD↔Môc tiªu 16
d¹y häc cña tõng ch−¬ng trong phÇn LLGD↔Môc tiªu d¹y häc cña tõng vÊn ®Ò hoÆc tõng ho¹t ®éng d¹y häc cô thÓ cña tõng ch−¬ng. C¨n cø v o môc tiªu d¹y häc phÇn LLGD v c¸c phÇn kh¸c cã liªn quan (Tæ chøc ho¹t ®éng gi¸o dôc v Thùc h nh gi¸o dôc häc) ® ®−îc quy ®Þnh trong ch−¬ng tr×nh d¹y häc m«n GDH (1993) [7, tr 24, tr 31, tr 37]; kÕ thõa, ph¸t triÓn t− t−ëng cña c¸c nh lý luËn d¹y häc trong n−íc v trªn thÕ giíi [4] [5] [20] [40] [41]...vÒ môc tiªu d¹y häc ®¹i häc nhÊt l hÖ thèng 6 nhãm bao gåm 52 môc tiªu d¹y häc ë ®¹i häc theo h−íng tËp trung v o SV cña Angelo, T.A v Cross, K.C. (1993) [38]; môc tiªu d¹y häc phÇn LLGD ®−îc x¸c ®Þnh nh− sau: Môc tiªu d¹y häc phÇn LLGD ë §HSP l l m cho SV l m quen víi nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n trong LLGD ë nh tr−êng hiÖn nay ®èi chiÕu víi nh÷ng yªu cÇu x©y dùng nh tr−êng trong ®iÒu kiÖn ®æi míi b»ng viÖc cung cÊp cho SV nh÷ng tri thøc c¬ b¶n vÒ gi¸o dôc phÈm chÊt nh©n c¸ch HS; h×nh th nh b−íc ®Çu cho hä nh÷ng kü n¨ng vÒ ph−¬ng ph¸p tæ chøc gi¸o dôc-kh¶ n¨ng sö dông c¸c biÖn ph¸p, h×nh thøc gi¸o dôc t¸c ®éng tíi HS, kh¶ n¨ng phèi hîp víi c¸c lùc l−îng gi¸o dôc trong v ngo i tr−êng ®Ó thèng nhÊt t¸c ®éng gi¸o dôc tíi c¸c em trªn c¬ së vËn dông tri thøc ® häc cã liªn quan nh»m thùc hiÖn c¸c môc tiªu gi¸o dôc HS mét c¸ch cã ®Þnh h−íng v cã kÕ ho¹ch. Yªu cÇu: Sau khi häc xong phÇn LLGD, SVSP cã kh¶ n¨ng: - VËn dông tri thøc phÇn LLGD ®Ó xem xÐt, gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò cña thùc tiÔn CTGD häc sinh ë THPT. Qua ®ã h×nh th nh dÇn dÇn cho SV kü n¨ng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong CTGD häc sinh. Qua mét sè nghiªn cøu vÒ kü n¨ng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò [16] [36] [38] [43]..., cã thÓ nãi, kü n¨ng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong CTGD bao gåm c¸c kü n¨ng c¬ b¶n nh−: Kü n¨ng ph¸t hiÖn, c«ng nhËn vÊn ®Ò trong CTGD cÇn gi¶i quyÕt v ®Ò ra môc ®Ých gi¶i quyÕt; kü n¨ng x¸c ®Þnh nh÷ng tri thøc, kinh nghiÖm cã liªn ®Õn vÊn ®Ò v viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong CTGD; kü n¨ng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong CTGD (kü n¨ng ®Ò ra chiÕn l−îc gi¶i quyÕt v gi¶i quyÕt); kü n¨ng rót ra ®−îc nh÷ng kÕt luËn kh¸i qu¸t v nh÷ng b i häc cÇn thiÕt tõ viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong CTGD. Nh÷ng nghiªn cøu vÒ CTGD häc sinh trong nh tr−êng [27] [28] [34]... ® chØ ra r»ng ®Ó thùc hiÖn CTGD häc sinh, ng−êi GV nhÊt l GVCN líp cÇn ph¶i tiÕn h nh mét lo¹t c¸c c«ng viÖc. Trong ®ã, s¸u viÖc c¬ b¶n cÇn l m l : T×m hiÓu ®Ó n¾m v÷ng t×nh h×nh HS (cïng c¸c t×nh h×nh kh¸c cã liªn quan ®Õn HS v ®Õn viÖc gi¸o dôc HS) ®Ó cã c¨n cø ®Ò ra biÖn ph¸p gi¸o dôc; x©y dùng tËp thÓ HS tù qu¶n ®Ó t¹o nªn m«i tr−êng v ph−¬ng tiÖn thuËn lîi trong gi¸o dôc HS; tæ chøc c¸c ho¹t ®éng gi¸o dôc HS mét c¸ch to n diÖn (gi¸o dôc ®¹o ®øc, gi¸o dôc lao ®éng, gi¸o dôc thÈm mü, gi¸o dôc thÓ chÊt); ®¸nh gi¸ to n diÖn HS ®Ó cã c¨n cø ®iÒu khiÓn ®iÒu chØnh qu¸ tr×nh gi¸o dôc c¸c em; phèi hîp víi c¸c lùc l−îng gi¸o dôc trong v ngo i tr−êng (Ban gi¸m hiÖu, GV bé m«n, c¸c GV v c¸n bé gi¸o dôc kh¸c trong tr−êng, §o n thanh niªn céng s¶n Hå ChÝ Minh hay §éi thiÕu niªn tiÒn phong Hå ChÝ Minh trong líp, gia ®×nh, c¸c lùc l−îng gi¸o dôc x héi) ®Ó thèng nhÊt trong qu¶n lý, gi¸o dôc HS v x©y dùng kÕ ho¹ch gi¸o dôc HS-c¨n cø ®Ó tæ chøc ho¹t ®éng gi¸o dôc HS mét c¸ch khoa häc. Nh− vËy kh¶ n¨ng xem xÐt, gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong c«ng t¸c gi¸o dôc HS thùc chÊt l kh¶ n¨ng xem xÐt, gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò cã thÓ n¶y sinh trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn s¸u c«ng viÖc gi¸o dôc c¬ b¶n nªu trªn cña ng−êi GV. - H×nh th nh b−íc ®Çu nh÷ng phÈm chÊt, n¨ng lùc chung cho SV trong qu¸ tr×nh häc tËp tÝch cùc nh−: ý thøc tr¸ch nhiÖm trong häc tËp; ®Ò ra chiÕn l−îc v thãi quen häc tËp phï hîp; kh¶ n¨ng tù häc, tù t×m kiÕm tri thøc, tinh thÇn hîp t¸c trong häc 17
tËp...; nh÷ng phÈm chÊt, n¨ng lùc thùc hiÖn CTGD häc sinh, nhÊt l CTCNL ë nh tr−êng phæ th«ng sau n y: Thùc hiÖn CTGD häc sinh mét c¸ch cã môc ®Ých v cã kÕ ho¹ch; xem xÐt kü l−ìng v to n diÖn c¸c vÊn ®Ò gi¸o dôc cÇn gi¶i quyÕt; linh ho¹t trong ho¹t ®éng gi¸o dôc; kh¶ n¨ng ¸p dông tri thøc, kinh nghiÖm gi¸o dôc ® häc; tù t×m kiÕm tri thøc, kinh nghiÖm vÒ gi¸o dôc HS; thùc hiÖn tèt c«ng t¸c gi¸o dôc HS; tÝnh to¸n; xem xÐt, ®¸nh gi¸ c¸c ph−¬ng ph¸p, c¸c t i liÖu häc tËp; tin t−ëng v o sù nghiÖp gi¸o dôc, v o sù tiÕn bé cña HS; th−¬ng yªu HS; kiªn nhÉn; b×nh tÜnh, tù tin, khÐo lÐo... trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò gi¸o dôc... - NhËn ®−îc, nhí v ph©n tÝch, liªn hÖ ®−îc c¸c tri thøc, kinh nghiÖm c¬ b¶n vÒ gi¸o dôc HS cã liªn quan (c¸c tri thøc c¬ b¶n vÒ Qu¸ tr×nh gi¸o dôc, Nguyªn t¾c gi¸o dôc, Néi dung gi¸o dôc, Ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc v Ph−¬ng ph¸p CTCNL ë THPT) víi thùc tÕ gi¸o dôc ë nh tr−êng phæ th«ng hiÖn nay. Môc tiªu d¹y häc phÇn LLGD chi phèi trùc tiÕp viÖc x©y dùng néi dung d¹y häc phÇn n y. 1.2.2.3. Néi dung d¹y häc phÇn LLGD MÆc dï ®−îc bè trÝ d¹y häc víi sè tiÕt kh¸c nhau, nh−ng ®Ó ®¹t ®−îc môc tiªu d¹y häc trªn, néi dung d¹y häc phÇn LLGD ë c¸c tr−êng §HSP hiÖn nay th−êng bao gåm c¸c néi dung: Qu¸ tr×nh gi¸o dôc, Nguyªn t¾c gi¸o dôc, Néi dung gi¸o dôc v Ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc. V× chøc n¨ng chÝnh cña GVCN líp l thùc hiÖn CTGD häc sinh cho nªn ë §HSP H Néi v mét sè tr−êng SP kh¸c, Ph−¬ng ph¸p CTCNL ë THPT còng ®−îc xÕp v o phÇn LLGD. Néi dung cô thÓ cña tõng ch−¬ng ®ã l : - Ch−¬ng Qu¸ tr×nh gi¸o dôc bao gåm: Kh¸i niÖm qu¸ tr×nh gi¸o dôc; cÊu tróc cña qu¸ tr×nh gi¸o dôc; b¶n chÊt cña qu¸ tr×nh gi¸o dôc; ®Æc ®iÓm cña qu¸ tr×nh gi¸o dôc; quy luËt cña qu¸ tr×nh gi¸o dôc; ®éng lùc cña qu¸ tr×nh gi¸o dôc v logic cña qu¸ tr×nh gi¸o dôc. - Ch−¬ng Nguyªn t¾c gi¸o dôc bao gåm: Kh¸i niÖm nguyªn t¾c gi¸o dôc v hÖ thèng c¸c nguyªn t¾c gi¸o dôc. - Ch−¬ng Néi dung gi¸o dôc bao gåm: Kh¸i niÖm néi dung gi¸o dôc; nguyªn t¾c x©y dùng néi dung gi¸o dôc v néi dung gi¸o dôc - Ch−¬ng Ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc bao gåm: Kh¸i niÖm ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc; hÖ thèng c¸c ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc v lùa chän, vËn dông c¸c ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc. - Ph−¬ng ph¸p c«ng t¸c chñ nhiÖm líp ë THPT bao gåm: Chøc n¨ng cña GVCN líp; nhiÖm vô cña GVCN líp; nh÷ng yªu cÇu ®èi víi GVCN líp v néi dung v ph−¬ng ph¸p CTCNL 1.2.3. X©y dùng THSP ®Ó d¹y häc phÇn LLGD X©y dùng hÖ thèng THSP trong qu¸ tr×nh d¹y häc phÇn LLGD l qu¸ tr×nh sö dông tæng hîp nh÷ng c¸ch thøc, biÖn ph¸p ®Ó thiÕt kÕ tõng THSP qua ®ã thiÕt kÕ mét hÖ thèng THSP phôc vô tèt cho qu¸ tr×nh d¹y häc phÇn n y. 1.2.3.1. Yªu cÇu Khi x©y dùng THSP ®Ó d¹y häc phÇn LLGD cÇn tu©n thñ c¸c yªu cÇu chung cña viÖc x©y dùng tõng THSP còng nh− x©y dùng hÖ thèng THSP. C¸c yªu cÇu ®ã l : Thø nhÊt, THSP ®−îc x©y dùng ph¶i phï hîp v phôc vô cho viÖc thùc hiÖn môc ®Ých, néi dung d¹y häc phÇn LLGD. §©y l yªu cÇu quan träng nhÊt, ®¶m b¶o cho qu¸ tr×nh x©y dùng tõng THSP ®i ®óng h−íng. Yªu cÇu n y ®−îc x©y dùng dùa trªn c¬ së mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a môc ®Ých-néi dung v ph−¬ng ph¸p d¹y häc. Yªu cÇu n y ®ßi hái THSP ph¶i chøa ®ùng nh÷ng th«ng tin cã liªn quan ®Õn tri thøc, kinh nghiÖm vÒ CTGD häc sinh nãi chung, 18
nhÊt l CTCNL cña GV ë THPT m SVSP ® cã v cÇn ph¶i häc qua c¸c ch−¬ng trong phÇn LLGD. Nhê vËy, trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt t×nh huèng, SV sÏ cã c¬ héi h×nh th nh, cñng cè, ph¸t triÓn tri thøc, kü n¨ng v th¸i ®é SP cÇn thiÕt, phï hîp víi c«ng t¸c gi¸o dôc HS ë nh tr−êng THPT sau n y. NÕu yªu cÇu n y ®−îc thùc hiÖn tèt th× THSP sÏ t¹o c¬ héi cho SV ®−îc h×nh th nh mét c¸ch to n diÖn nh©n c¸ch cña ng−êi GV ®Æc biÖt l GVCN líp khi xem xÐt, gi¶i quyÕt t×nh huèng. Thø hai, THSP ®−îc x©y dùng ph¶i g¾n víi thùc tiÔn CTGD häc sinh ë THPT. Yªu cÇu n y ®−îc x©y dùng trªn c¬ së thèng nhÊt gi÷a lý luËn v thùc tiÔn trong qu¸ tr×nh d¹y häc phÇn LLGD. Yªu cÇu n y ®ßi hái, THSP ®Ó d¹y häc phÇn LLGD cÇn ®−îc x©y dùng tõ thùc tiÔn gi¸o dôc ë nh tr−êng phæ th«ng. Cã thÓ sö dông nh÷ng t×nh huèng gi¶ ®Þnh, nh÷ng t×nh huèng gi¸o dôc ® x¶y ra tõ thêi xa x−a, nh÷ng t×nh huèng vÒ c«ng t¸c gi¸o dôc HS diÔn ra ë c¸c ®Þa b n kh¸c nh−ng tèt nhÊt l nªn sö dông nh÷ng t×nh huèng cã thùc diÔn ra trong m«i tr−êng ho¹t ®éng gi¸o dôc cña SV sau n y. Bëi v× mét t×nh huèng thùc, gÇn gòi th−êng cã gi¸ trÞ h¬n mét t×nh huèng kh«ng thùc v xa l¹ v× nã t¹o cho SV niÒm tin tõ gi¸ trÞ thùc tiÔn cña t×nh huèng. ThËm chÝ nÕu cÇn cã thÓ mêi nh÷ng nh©n vËt cã liªn quan trong t×nh huèng ®Õn giao l−u cïng SV. §¶m b¶o yªu cÇu n y khiÕn cho LLGD m SV ®−îc häc kh«ng t¸ch rêi thùc tiÔn CTGD cña hä sau khi ra tr−êng, ®iÒu ®ã t¹o nªn ®éng lùc thóc ®Èy SV häc tËp tÝch cùc. Thø ba, THSP ph¶i mang tÝnh phæ biÕn. THSP ph¶i chøa ®ùng vÊn ®Ò bøc xóc cÇn gi¶i quyÕt, th−êng x¶y ra trong CTGD häc sinh cña ng−êi GV ë THPT. §Ó tõ viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng t×nh huèng n y, SVSP sÏ cã kh¶ n¨ng thÝch øng nhanh chãng víi c¸c vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt th«ng th−êng trong CTGD m hä sÏ thùc hiÖn sau khi ra tr−êng. Tuy vËy, còng cÇn x©y dùng c¶ nh÷ng t×nh huèng thØnh tho¶ng hoÆc Ýt khi gÆp trong CTGD, ®Ó khi gi¶i quyÕt nh÷ng THSP, SV sÏ ®−îc l m quen v sÏ kh«ng bÞ bÊt ngê ®èi víi bÊt kú lo¹i t×nh huèng n o cã thÓ x¶y trong ho¹t ®éng gi¸o dôc cña hä sau n y. Thø t−, THSP ph¶i cã t¸c dông kÝch thÝch th¸i ®é häc tËp tÝch cùc cña SV. Gi¸ trÞ ®Ých thùc cña THSP l ë chç nã cã kÝch thÝch th¸i ®é häc tËp tÝch cùc cña SV hay kh«ng. NÕu ®¶m b¶o ®−îc yªu cÇu n y th× THSP míi trë th nh ph−¬ng tiÖn, ®iÒu kiÖn v ®éng lùc thóc ®Èy SV häc tËp tèt. §Ó ®¹t ®−îc yªu cÇu n y, ngo i tu©n thñ nh÷ng nguyªn t¾c trªn, THSP ®−îc x©y dùng ph¶i hÊp dÉn. THSP nªn ®−îc tr×nh b y d−íi d¹ng chuyÖn kÓ ®Ó dÔ ®äc v dÔ thu hót. Nh÷ng quan ®iÓm cña nh©n vËt ®−îc nhËn ra trong chuyÖn kÓ. Trong ®ã, ® m tho¹i l mét yÕu tè nghÖ thuËt cña sù m« t¶ trong t×nh huèng. T×nh huèng c ng chøa ®ùng kÞch tÝnh th× c ng cã t¸c dông kÝch thÝch th¸i ®é tÝch cùc trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt cña ng−êi häc. Thø n¨m, THSP ph¶i phï hîp víi ®Æc ®iÓm t©m-sinh lý cña SV. Mét mÆt, yªu cÇu n y thÓ hiÖn tÝnh võa søc trong qu¸ tr×nh d¹y häc ë ®¹i häc. ChÝnh tÝnh võa søc trong THSP l m cho THSP cã t¸c dông kÝch thÝch th¸i ®é häc tËp tÝch cùc cña SV. TÝnh võa søc ®ã thÓ hiÖn ë chç THSP ®−a ra SV cã thÓ gi¶i quyÕt ®−îc víi sù cè g¾ng nç lùc, tÝch cùc. Cho nªn, vÊn ®Ò trong t×nh huèng ®−îc tr×nh b y kh«ng nªn qu¸ ®¬n gi¶n dÔ dÉn ®Õn sù coi th−êng, nh m ch¸n còng kh«ng nªn qu¸ phøc t¹p khiÕn SV lo l¾ng, hoang mang. VÊn ®Ò gi¶i quyÕt trong t×nh huèng ®−a ra nªn võa ph¶i ®Ó SV yÕu kÐm nÕu cè g¾ng còng cã thÓ biÕt ®−îc (hoÆc cã thÓ biÕt ®−îc víi sù gióp ®ì Ýt nhiÒu cña c¸c SV kh¸c hay cña GV). MÆt kh¸c, néi dung v h×nh thøc biÓu hiÖn ®Æc ®iÓm nh©n c¸ch cña nh©n vËt, cña c¸c mèi quan hÖ,... trong THSP ph¶i võa mang ®Æc tr−ng chung vÒ con ng−êi, vÒ c¸c mèi quan hÖ,... cña con ng−êi ViÖt Nam ®−îc thÓ hiÖn qua ng«n ng÷ tiÕng ViÖt, l¹i võa ph¶n ¸nh ®Æc tr−ng riªng vÒ con ng−êi, vÒ c¸c 19
mèi quan hÖ,...cña con ng−êi mang tÝnh ®Þa ph−¬ng ®−îc thÓ hiÖn trong ng«n ng÷ ®Þa ph−¬ng. §iÒu n y khiÕn cho t×nh huèng trë nªn gÇn gòi v cã søc thuyÕt phôc ®èi víi SV h¬n. Thø s¸u, THSP ®−îc ®−a ra ph¶i g©y nªn sù tranh c i ë SV khi gi¶i quyÕt. Yªu cÇu n y ®ßi hái vÊn ®Ò trong t×nh huèng ®−îc tr×nh b y cã ý nghÜa v liªn quan ®Õn c«ng t¸c gi¸o dôc m SV cÇn nghiªn cøu. VÊn ®Ò ®ã cã thÓ g©y nªn nh÷ng xung ®ét vÒ quan ®iÓm gi÷a c¸c SV v nã cho phÐp cã nhiÒu con ®−êng lùa chän ®Ó tr×nh b y vÊn ®Ò ®−îc gi¶i quyÕt. KÕt qu¶ cuèi cïng cña viÖc gi¶i quyÕt t×nh huèng kh«ng ph¶i l ®−a ra mét ®¸p ¸n ®óng cho viÖc gi¶i quyÕt mét t×nh huèng cô thÓ n o ®ã m quan träng h¬n l cung cÊp cho SV nh÷ng b i häc kinh nghiÖm chung vÒ chiÕn l−îc gi¶i quyÕt t×nh huèng. Thø b¶y, trong sù tr×nh b y cña THSP kh«ng nªn cung cÊp s½n mét sù gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®−îc ®−a ra còng nh− ¸p ®Æt tr−íc sù suy nghÜ cña SV. NÕu yªu cÇu n y ®−îc ®¶m b¶o th× qua viÖc gi¶i quyÕt t×nh huèng c¸c SV cã c¬ héi ®Ó chia sÎ sù hiÓu biÕt cña hä vÒ néi dung t×nh huèng, vÒ nh÷ng ®Þnh h−íng gi¸ trÞ cña hä v nh÷ng khÝa c¹nh cã kh¶ n¨ng x¸c thùc v kh«ng x¸c thùc cña viÖc gi¶i quyÕt m hä ®Ò xuÊt. Thø t¸m, THSP ®−îc x©y dùng ®Ó d¹y häc phÇn LLGD ph¶i ®¶m b¶o tÝnh hÖ thèng. CÇn l−u ý r»ng c¸c THSP ®−îc x©y dùng kh«ng ph¶i l mét tËp hîp ngÉu nhiªn m l mét hÖ thèng t×nh huèng th× míi ®¶m b¶o ®−îc môc ®Ých v néi dung d¹y häc mong muèn. Cho nªn ®¶m b¶o tÝnh hÖ thèng trong x©y dùng THSP l mét yªu cÇu kh«ng thÓ xem nhÑ. TÝnh hÖ thèng l mét ®Æc tr−ng cña cÊu tróc qu¸ tr×nh d¹y häc v x©y dùng mét hÖ thèng THSP ®Ó SV gi¶i quyÕt trong qu¸ tr×nh d¹y häc ® ®−îc coi l b¶n chÊt cña d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. Qu¸ tr×nh d¹y häc phÇn LLGD m«n GDH ë c¸c tr−êng §HSP nh»m chuÈn bÞ cho SV l m CTGD häc sinh sau n y suy cho cïng l qu¸ tr×nh gióp SV nhËn thøc ®−îc t i liÖu häc tËp vÒ c«ng t¸c gi¸o dôc HS. Cho nªn khi x©y dùng hÖ thèng THSP ph¶i quan t©m ®Õn lo¹i logic trong hÖ thèng SV-T i liÖu häc tËp vÒ CTGD häc sinh, ®ã l logic t i liÖu häc tËp phÇn LLGD v logic nhËn thøc cña SV. Nh− vËy ph¶i dùa v o logic cña t i liÖu häc tËp, tøc dùa v o hÖ thèng nh÷ng tri thøc, kü n¨ng kü x¶o ® ®−îc x©y dùng trong t i liÖu häc tËp phÇn LLGD ®Ó lùa chän THSP (hay THSP ph¶i vËn ®éng theo hÖ thèng tri thøc, kü n¨ng ® ®−îc x©y dùng trong t i liÖu häc tËp phÇn LLGD, vËn ®éng tõng b−íc tõ lóc b¾t ®Çu qu¸ tr×nh häc tËp cho ®Õn lóc kÕt thóc qu¸ tr×nh häc tËp phÇn n y). §ång thêi, sù vËn ®éng ®ã l¹i ph¶i phï hîp víi logic nhËn thøc cña SVSP trong qu¸ tr×nh d¹y häc. Thø chÝn, THSP trong hÖ thèng ph¶i ®−îc x©y dùng víi nhiÒu møc ®é gi¶i quyÕt kh¸c nhau. Cã t×nh huèng dÔ gi¶i quyÕt, cã t×nh huèng khã gi¶i quyÕt, cã t×nh huèng ®¬n gi¶n, cã t×nh huèng phøc t¹p, cã t×nh huèng trong ®ã chØ chøa ®ùng mét vÊn ®Ò, cã t×nh huèng trong ®ã chøa ®ùng nhiÒu vÊn ®Ò... HÖ thèng THSP ®−îc x©y dùng nh− vËy míi cã thÓ ®¸p øng víi logic nhËn thøc cña SV trong qu¸ tr×nh häc tËp, ®¸p øng nguyªn t¾c t¨ng dÇn møc ®é trong luyÖn tËp. Thø m−êi, hÖ thèng THSP ph¶i chøa ®ùng nhiÒu lo¹i t×nh huèng kh¸c nhau. T×nh huèng diÔn ra trong c«ng t¸c gi¸o dôc HS l rÊt phong phó v ®a d¹ng. ViÖc ®−a nhiÒu lo¹i t×nh huèng kh¸c nhau v o trong hÖ thèng THSP l ®Ó hÖ thèng THSP ®−îc x©y dùng ph¶n ¸nh ®óng thùc tÕ vÒ sù ®a d¹ng cña t×nh huèng ®ã. MÆt kh¸c, khi SV ®−îc gi¶i quyÕt nhiÒu lo¹i THSP kh¸c nhau trong qu¸ tr×nh häc tËp th× hä sÏ cã c¬ héi ®−îc rÌn luyÖn nh©n c¸ch cña nh gi¸o mét c¸ch to n diÖn h¬n. 1.2.3.2. Quy tr×nh x©y dùng 20