Tình trạng khó nuốt và một số yếu tố liên quan ở người bệnh đột quỵ cao tuổi tại Bệnh viện Hữu Nghị và Bệnh viện Đại học Y Hà Nội năm 2017-2018

Chia sẻ: ViArtemis2711 ViArtemis2711 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:8

Thêm vào BST

Báo xấu

58
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nghiên cứu thực hiện trên 105 người bệnh đột quỵ từ 60 tuổi trở lên tại khoa Nội – Thần Kinh Bệnh viện Hữu Nghị và khoa Nội tổng hợp Bệnh viện Đại học Y Hà Nội nhằm đánh giá tình trạng khó nuốt và mô tả một số yếu tố liên quan.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tình trạng khó nuốt và một số yếu tố liên quan ở người bệnh đột quỵ cao tuổi tại Bệnh viện Hữu Nghị và Bệnh viện Đại học Y Hà Nội năm 2017-2018

TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC TÌNH TRẠNG KHÓ NUỐT VÀ MỘT SỐ YẾU TỐ LIÊN QUAN Ở NGƯỜI BỆNH ĐỘT QUỴ CAO TUỔI TẠI BỆNH VIỆN HỮU NGHỊ VÀ BỆNH VIỆN ĐẠI HỌC Y HÀ NỘI NĂM 2017 - 2018 Bùi Thu Hiền1, Nguyễn Thuỳ Linh1, Dương Thị Phượng2 ¹Trường Đại học Y Hà Nội ²Khoa dinh dưỡng và Tiết chế – Bệnh viện Đại học Y Hà Nội Nghiên cứu thực hiện trên 105 người bệnh đột quỵ từ 60 tuổi trở lên tại khoa Nội – Thần Kinh Bệnh viện Hữu Nghị và khoa Nội tổng hợp Bệnh viện Đại học Y Hà Nội nhằm đánh giá tình trạng khó nuốt và mô tả một số yếu tố liên quan. Kết quả nghiên cứu: 23,8% người bệnh đột quỵ có khó nuốt, trong đó 8,6% người bệnh mắc khó nuốt nặng với tỉ lệ suy dinh dưỡng ở những người bệnh này là 100%. Năng lượng và protein tiêu thụ, đặc biệt ở những người bệnh khó nuốt đều thấp hơn so với khuyến nghị dành cho người bệnh đột quỵ của hội dinh dưỡng và chuyển hoá lâm sàng Châu Âu (ESPEN) năm 2012. Vì vậy, cần thực hiện nhiều hơn những nghiên cứu đánh giá tình trạng khó nuốt trên người bệnh đột quỵ để tìm ra những phương pháp hỗ trợ dinh dưỡng hiệu quả dành cho những người bệnh đột quỵ mắc khó nuốt. Từ khóa: đột quỵ, khẩu phần ăn, khó nuốt, người cao tuổi, tình trạng dinh dưỡng, Việt Nam. I. ĐẶT VẤN ĐỀ Đột quỵ là nguyên nhân gây tử vong đứng [5]. 61,5% người bệnh cao tuổi mắc rối loạn thứ hai trên thế giới, chỉ sau các bệnh tim nuốt phần hầu họng bị suy dinh dưỡng hoặc mạch, chiếm 11,8% số ca tử vong trên thế có nguy cơ suy dinh dưỡng [6]. Một vài nghiên giới vào năm 2013 [1]. Đột quỵ đã trở thành cứu tại Việt Nam cho kết quả tỉ lệ khó nuốt ở một vấn đề bệnh lý nghiêm trọng tại các nước người bệnh đột quỵ khá cao, lên đến 80% [7]. Châu Á, nơi có tỉ lệ tử vong do căn bệnh này Tuy nhiên, chưa có nhiều nghiên cứu về tình cao hơn so với các nước khu vực phía Tây trạng dinh dưỡng và một số yếu tố liên quan ở Châu Âu, Mỹ và Úc [2]. Theo báo cáo tại Mỹ, người bệnh đột quỵ khó nuốt. Sri Lanka, Tây Ban Nha, tỉ lệ khó nuốt ở người Thực phẩm thay đổi cấu trúc và thay đổi độ bệnh đột quỵ não chiếm khoảng 30% và ở đặc chất lỏng thường được dùng trong kiểm những người bệnh cao tuổi nằm viện là 60% soát khó nuốt nhằm làm giảm nguy cơ hít sặc [3]. Hơn nữa, do suy giảm chức năng nuốt nên hoặc nghẹn, từ đó làm giảm thiểu các hậu quả khó nuốt được chứng minh có liên quan đến của khó nuốt như mất nước, suy dinh dưỡng suy dinh dưỡng, mất nước và viêm phổi [4], và viêm phổi [8]. Tuy nhiên, phương pháp này chưa được sử dụng phổ biến tại Việt Nam. Những người bệnh khó nuốt thường chỉ được Địa chỉ liên hệ: Bùi Thu Hiền, lựa chọn giữa chế độ ăn mềm hoặc ăn qua Trường Đại học Y Hà Nội ống sonde mà chưa có nhiều biện pháp hỗ trợ Email: buithuhien96@gmail.com đặc hiệu. Ngày nhận: 05/03/2019 Vấn đề khó nuốt ở người bệnh cao tuổi đột Ngày được chấp nhận: 07/05/2019 quỵ có thể trở thành một tình trạng phổ biến TCNCYH 120 (4) - 2019 105 TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC trong tương lai. Vì vậy nghiên cứu được thực α = 5% (α: mức ý nghĩa thống kê) hiện nhằm mục tiêu đánh giá tình trạng khó z 1 - a 2 = 1.96 nuốt và mô tả một số yếu tố liên quan của p = 14% (14% là tỉ lệ người bệnh đột quỵ người bệnh đột quỵ cao tuổi tại Bệnh viện Hữu mắc khó nuốt trong nghiên cứu thử) Nghị và Bệnh viện Đại học Y Hà Nội. ∆ = 0.07 (∆: sai số tuyệt đối) Thay số và làm tròn có n = 95 II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP - Phương pháp chọn mẫu thuận tiện: Lựa 1. Đối tượng chọn toàn bộ người bệnh đột quỵ cấp tính Người bệnh từ 60 tuổi trở lên tại khoa Nội và có di chứng đột quỵ (vào viện để điều trị Thần kinh - Bệnh viện Hữu Nghị và khoa Nội di chứng) thoả mãn tiêu chuẩn lựa chọn tại 2 tổng hợp - Bệnh viện Đại học Y Hà Nội khoa. Thực tế lấy được 105 người bệnh. Tiêu chuẩn lựa chọn: Người bệnh đột quỵ Thiết kế nghiên cứu và quy trình nghiên cấp ngày đầu và ngày thứ hai sau nhập viện và cứu: người bệnh có di chứng do đột quỵ từ 60 tuổi Nghiên cứu mô tả cắt ngang bao gồm 2 giai trở lên (dựa trên chẩn đoán của bác sĩ điều đoạn: trị). Tất cả các đối tượng tình nguyện tham gia - Giai đoạn 1: Nghiên cứu thử. Nghiên cứu nghiên cứu.Tiêu chuẩn loại trừ: Người bệnh thử thu thập 30 người bệnh điều trị tại khoa mắc bệnh Alzheimer, bệnh thận mạn, xơ gan. Nội – Thần Kinh Bệnh viện Hữu Nghị trong thời 2. Phương pháp gian từ tháng 11/2017 đến tháng 1/2018. Địa điểm và thời gian: Nghiên cứu được - Giai đoạn 2: Tiến hành nghiên cứu và thu tiến hành tại khoa Nội - Thần kinh Bệnh viện thập được 105 người bệnh (bao gồm 30 người Hữu Nghị và khoa Nội tổng hợp Bệnh viện Đại bệnh từ nghiên cứu thử) từ tháng 2/2018 đến học Y Hà Nội trong thời gian từ 7/2017 đến tháng 10/2018 tại khoa Nội – Thần Kinh Bệnh 11/2018. viện Hữu Nghị và khoa Nội tổng hợp Bệnh viện Cỡ mẫu và cách chọn mẫu: Đại học Y Hà Nội. - Cỡ mẫu: Mỗi giai đoạn nghiên cứu đều bao gồm 4 p(1 - p) n= z bước: 2 1- a 2 D 2 Hình 1. Sơ đồ các bước tiến hành nghiên cứu Hình 1. Sơ đồ các bước tiến hành nghiên cứu 106 TCNCYH 120 (4) - 2019 TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC Biến số và phương pháp thu thập số chi tiết về các thực phẩm và đồ uống mà họ đã liệu: sử dụng, bao gồm số lượng, phương pháp chế Thu thập số liệu bằng phiếu phỏng vấn biến, giá cả và nhãn hiệu (đối với thực phẩm Thông tin chung (tuổi, giới, phân loại đột bao gói sẵn). Số lượng thực phẩm hoặc đồ quỵ, tiền sử bệnh và phương pháp nuôi dưỡng) uống được tính theo bát, cốc, thìa,... Lượng được hỏi bởi người phỏng vấn. thực phẩm chín được quy đổi sang lượng thực Đánh giá khả năng nuốt bằng bộ công phẩm sống sạch và sử dụng “Bảng thành phần cụ Mann Assessment of Swallowing Ability thực phẩm Việt Nam” để thu thập giá trị của (MASA) [9] biến “Năng lượng” (kcal/kg/ngày) và “Protein Người phỏng vấn hỏi và khám trên người tiêu thụ” (g/kg/ngày) [11]. bệnh sử dụng bộ công cụ MASA để thu thập Sai số và khống chế sai số: biến “Khả năng nuốt”, trừ phần “Khám hô hấp” Nghiên cứu này có thể bao gồm sai số nhớ phải được thực hiện bởi bác sĩ và dữ liệu của lại, sai số phỏng vấn và sai số hệ thống khi phần này sẽ được được sử dụng cho biến nhập liệu. Các sai số này được khống chế “Khả năng nuốt”. bằng tập huấn kĩ người phỏng vấn và nhập Thang điểm MASA: liệu 2 lần. - Khó nuốt nặng: ≤ 138 điểm 3. Xử lý số liệu - Khó nuốt vừa: 139 - 167 điểm Khẩu phần ăn 24 giờ được phân tích thông - Khó nuốt nhẹ: 168 - 177 điểm qua cơ sở dữ liệu trên Microsoft Excel của - Khả năng nuốt bình thường: ≥178 điểm “Bảng thành phần thực phẩm Việt Nam” năm Đánh giá tình trạng dinh dưỡng bằng Mini 2014. Giá trị biến số được nhập bằng phần Nutritional Assessment (MNA) [10] mềm Epidata 3.1. Phân tích số liệu sử dụng Người phỏng vấn hỏi và lấy các chỉ số nhân Stata 12.0. trắc của người bệnh theo các câu hỏi trong 4. Đạo đức nghiên cứu bộ công cụ MNA, từ đó đưa ra đánh giá về tình trạng dinh dưỡng của người bệnh (bình Đề cương nghiên cứu được chấp thuận thường, có nguy cơ suy dinh dưỡng hay suy bởi Viện đào tạo Y học dự phòng và Y tế công dinh dưỡng) nhằm thu thập biến “Tình trạng cộng. Nghiên cứu được chấp thuận tại khoa dinh dưỡng”. Hoàn thành phiếu MNA có thể Nội thần kinh- Bệnh viện Hữu Nghị và khoa cần tới sự giúp đỡ của người nhà hoặc người Nội tổng hợp - Bệnh viện Đại học Y Hà Nội. chăm sóc người bệnh. Nghiên cứu không gây hại tới sức khoẻ người Thang điểm MNA: bệnh. Tất cả các đối tượng tham gia tự nguyện - Từ 24 đến 30 điểm: Tình trạng dinh dưỡng và mọi thông tin của đối tượng nghiên cứu đều bình thường. được giữ kín. - Từ 17 đến 23,5 điểm: Có nguy cơ suy dinh III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU dưỡng - Dưới 17 điểm: Suy dinh dưỡng 1. Thông tin chung Phỏng vấn khẩu phần 24 giờ Trong tổng số 105 đối tượng nghiên Người phỏng vấn hỏi và ghi lại toàn bộ các cứu, 76,2% người bệnh mắc tăng huyết thực phẩm và đồ uống mà người bệnh sử dụng áp và 29,5% người bệnh có đái tháo trong vòng 24 giờ vừa qua. Người bệnh mô tả đường. Hầu hết người bệnh (92,4%) TCNCYH 120 (4) - 2019 107 TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC được nuôi dưỡng đường miệng, chỉ 7,6% bệnh ăn qua ống sonde, có 7 người bệnh người bệnh được cung cấp dinh dưỡng mắc khó nuốt nặng và 1 người bệnh khó qua ống sonde. Trong tổng số 8 người nuốt vừa. Bảng 1. Thông tin chung của đối tượng nghiên cứu (n = 105) Số lượng Phần trăm Đặc điểm (n) (%) Giới tính Nam 84 80,0 Nữ 21 20,0 Tuổi 60 - 69 tuổi 25 23,8 70 - 79 tuổi 45 42,9 >= 80 tuổi 35 33,3 Phân loại đột quỵ Nhồi máu não 83 79,0 Xuất huyết não 10 9,5 Di chứng đột quỵ não 12 11,4 Tiền sử bệnh Tăng huyết áp 80 76,2 Đái tháo đường týp 2 31 29,5 Rối loạn mỡ máu 3 2,9 Viêm phổi 2 1,9 Bệnh tim mạch 9 8,6 Khác 42 40,0 Phương pháp nuôi dưỡng Đường miệng 97 92,4 Qua sonde 8 7,6 2. Tình trạng khó nuốt và một số yếu tố liên quan Biểu đồ 1. Khả năng nuốt ở người bệnh đột quỵ cao tuổi đánh giá bằng MASA 108 TCNCYH 120 (4) - 2019 TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC Biểu đồ 1 cho thấy 23,8% người bệnh mắc khó nuốt, trong đó 9,5% người bệnh ở mức nhẹ, 5,7% người bệnh ở mức vừa và 8,6% người bệnh khó nuốt nặng. Bảng 2. Khả năng nuốt theo giới và tuổi ở người bệnh đột quỵ cao tuổi Khả năng nuốt Bình thường Khó nuốt Khó nuốt Khó nuốt Tổng nhẹ vừa nặng n1 % n2 % n3 % n4 % n % Giới Nam 65 77,4 7 8,3 5 6,0 7 8,3 84 100,0 Nữ 15 71,4 3 14,3 1 4,8 2 9,5 21 100,0 Tuổi 60 - 69 21 84,0 2 8,0 2 8,0 0 0,0 25 100,0 70 - 79 35 77,8 4 8,9 2 4,4 4 8,9 45 100,0 > 80 24 68,6 4 11,4 2 5,7 5 14,3 35 100,0 Bảng 2 cho thấy tỉ lệ người bệnh gặp rối loạn nuốt là tương đương ở hai giới. Trong khi đó, khi tuổi càng lớn thì tỉ lệ khó nuốt càng cao, đặc biệt là tỉ lệ người bệnh mắc khó nuốt mức độ nặng. Với những người bệnh trên 80 tuổi, tỉ lệ khó nuốt nặng là 14,3%, ngược lại độ tuổi từ 60 đến 69 lại không có người bệnh mắc khó nuốt ở mức độ này. Bảng 3. Khả năng nuốt và tình trạng dinh dưỡng ở người bệnh đột quỵ cao tuổi Khả năng nuốt Khó nuốt Khó nuốt Khó nuốt Bình thường nhẹ vừa nặng n1 27 1 0 0 Bình thường % 33,7 10,0 0 0 Tình trạng Nguy cơ suy n2 46 5 2 0 dinh dưỡng dinh dưỡng % 57,5 50,0 33,3 0 n3 7 4 4 9 Suy dinh dưỡng % 8,8* 40,0* 66,7* 100,0* n4 80 10 6 9 Tổng % 100,0 100,0 100,0 100,0 *p < 0,001 (Fisher exact test) Kết quả ở bảng 3 thể hiện tình trạng dinh dưỡng của người bệnh với các mức khó nuốt khác nhau. Trong đó, mức độ khó nuốt càng nặng thì tỷ lệ suy dinh dưỡng càng cao. Thậm chí, 100% người bệnh khó nuốt nặng bị suy dinh dưỡng. TCNCYH 120 (4) - 2019 109 TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC Bảng 4. Năng lượng tiêu thụ (Kcal/kg/ngày) và Protein tiêu thụ (g/kg/ngày) theo khả năng nuốt ở người bệnh đột quỵ cao tuổi Khả năng nuốt Tổng Bình thường Khó nuốt Khó nuốt Khó nuốt nhẹ vừa nặng n1 % n2 % n3 % n4 % n % Năng lượng tiêu thụ (Kcal/kg/day) < 20 41 51,2 5 50,0 6 100,0 5 55,6 57 54,3 20 – 30 26 32,5 3 30,0 0 0,0 4 44,4 33 31,4 > 30 13 16,3 2 20,0 0 0,0 0 0,0 15 14,3 Tổng 80 100,0 10 100,0 6 100,0 9 100,0 105 100,0 Protein tiêu thụ (g/kg/day)