Tình trạng nha chu của phụ nữ mang thai theo từng quí của thai kỳ

Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 16 * Phụ bản của Số 2 * 2012<br /> <br /> TÌNH TRẠNG NHA CHU CỦA PHỤ NỮ MANG THAI<br /> THEO TỪNG QUÍ CỦA THAI KỲ<br /> Trần Thị Bích Châu*, Nguyễn Thị Kim Anh*<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: Mô tả những thay đổi trên lâm sàng của mô nha chu ở phụ nữ mang thai (PNMT) theo từng quí<br /> của thai kỳ và đánh giá mức độ hiểu biết của PNMT về chăm sóc sức khỏe răng miệng.<br /> Phương pháp: Nghiên cứu dọc được tiến hành trên 31 PNMT tại BV An Bình TPHCM. Các sản phụ<br /> được phỏng vấn và điền vào bảng câu hỏi về cách chăm sóc sức khỏe răng miệng trong lần khám đầu tiên ở quí 1.<br /> Tất cả các PNMT được đánh giá tình trạng nha chu 3 lần ở quí 1, quí 2 và quí 3 để ghi nhận chỉ số mảng bám<br /> (PlI), chỉ số nướu (GI), chảy máu nướu khi thăm khám (BOP) và độ sâu túi nha chu qua thăm dò (PPD).<br /> Kết quả: Ghi nhận 100% PNMT bị viêm nướu ở cả 3 quí của thai kỳ. Mặc dù chỉ số PlI hầu như không<br /> thay đổi qua 3 quí của thai kỳ nhưng các chỉ số GI, BOP, PPD đều tăng từ quí 1 đến quí 2, sau đó giảm ở quí 3.<br /> Hiểu biết của PNMT về sức khỏe răng miệng còn kém, đa số không biết về bệnh nha chu (77,4%), tồn tại quan<br /> niệm lạc hậu như kiêng chải răng hoàn toàn sau sanh ít nhất 1 tháng (67,7%), không nên đi khám răng trong<br /> thời gian mang thai (83,9%).<br /> Kết luận: Mô nha chu nhạy cảm hơn đối với tình trạng viêm trong giai đoạn mang thai, đặc biệt thấy rõ<br /> nhất ở quí 2. Kiến thức về răng miệng của PNMT còn kém. Việc xây dựng chương trình giáo dục sức khỏe răng<br /> miệng cho PNMT là cần thiết để cung cấp kiến thức về cách chăm sóc răng miệng trong thời gian mang thai và<br /> sau sanh, từ đó cải thiện sức khỏe răng riệng và sức khỏe chung cho PNMT.<br /> Từ khoá: Mô nha chu, thai kỳ, sau khi sanh.<br /> <br /> ABSTRACT<br /> PERIODONTAL STATUS IN PREGNANT WOMEN DURING PREGNANCY<br /> Tran Thi Bich Chau, Nguyen Thi kim Anh<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 16 - Supplement of No 2 - 2012: 102 - 107<br /> Objectives: Describe clinical changes in periodontium of pregnant women during pregnancy and evaluate<br /> their knowledge about oral health care.<br /> Methods: Longitudial study was conducted on 31 pregnant women at An Binh hospital, Ho Chi Minh city.<br /> The pregnant women were interviewed and filled out questionnaires about knowledge oral health care in the first<br /> examination. All of the pregnant women were investigated periodontal status three times during their first,<br /> second, and third trimester in order to reveal plaque index (PlI), gingival index (GI), bleeding on probing (BOP),<br /> probing pocket depth (PPD).<br /> Results: 100% of pregnant women with gingivitis. Although PlI stayed invariable during the follow-up;<br /> however, GI, BOP, PPD increased between the first and second trimester, and thereafter decreased at the third<br /> trimester. 77.4% did not acknowledge the harm of periodontal diseases. 67.7% agreed that tooth brushing should<br /> abstain completely after delivery. 83.9% supposed that it should not take checking tooth in pregnant period.<br /> <br /> * Khoa RHM, Đại học Y Dược TP.HCM<br /> Tác giả liên lạc: ThS Trần Thị Bích Châu<br /> <br /> 102<br /> <br /> ĐT: 0913166411<br /> <br /> Email: bchautt@yahoo.com<br /> <br /> Chuyên Đề Răng Hàm Mặt<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 16 * Phụ bản của Số 2 * 2012<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Conclusion: Periodontal tissue more susceptible to inflammation in the period of pregnancy, especially in<br /> second trimester. Knowledge and awareness for pregnant women about oral health is generally poor. Pregnant<br /> women need to be provided with accurate information in taking care of oral health during pregnancy and after<br /> delivery to improved oral and general health.<br /> Keywords: Periodontium, pregnant period, after delivery.<br /> quan giữa thai kỳ và sự thay đổi của mô nha<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> chu. Với mong muốn tìm hiểu tình trạng nha<br /> Tình trạng nha chu ở phụ nữ mang thai<br /> chu của PNMT thay đổi như thế nào trong thời<br /> (PNMT) là một trong những chủ đề được quan<br /> gian mang thai, chúng tôi thực hiện đề tài<br /> tâm nhiều trong suốt bốn thập niên qua; tuy<br /> nghiên cứu này với mục tiêu:<br /> nhiên vẫn còn nhiều vấn đề tranh cãi(5). Tăng<br /> Mô tả tình trạng nha chu trên lâm sàng theo<br /> mức hormone trong thai kỳ được cho là có liên<br /> từng quí của thai kỳ gồm:<br /> quan đến tăng nhạy cảm đối với sự viêm nướu<br /> - Xác định tình trạng nha chu của PNMT<br /> mà không liên quan đến số lượng mảng bám<br /> qua<br /> các chỉ số nha chu (gồm: chỉ số mảng bám<br /> (13,6)<br /> (Silness & Loe 1964, Hugoson 1971)<br /> nhưng<br /> PlI, chỉ số nướu GI, phần trăm chảy máu nướu<br /> một nghiên cứu khác lại không thấy có mối liên<br /> khi thăm khám BOP, độ sâu túi nha chu qua<br /> quan giữa tăng mức hormone trong thai kỳ và<br /> thăm dò PPD) theo từng quí của thai kỳ.<br /> (5)<br /> tăng viêm nướu . Có lẽ quan điểm chung nhất<br /> của các nhà lâm sàng là mô nha chu khỏe mạnh<br /> không bị ảnh hưởng bởi thai kỳ, và mang thai tự<br /> nó không gây viêm nướu nhưng mảng bám và<br /> vôi răng là điều kiện cần có để kích thích làm<br /> trầm trọng thêm tình trạng viêm nướu vốn có từ<br /> trước. Có bốn giả thiết giải thích cho tình trạng<br /> này như tăng tính thấm thành mạch, thay đổi<br /> hình dạng nướu, giảm hệ thống miễn dịch và<br /> thay đổi màng phím trên và dưới nướu(4).<br /> Những thay đổi ở mô nha chu trong thời kỳ<br /> mang thai đã được nghiên cứu trên nhiều cộng<br /> đồng dân tộc khác nhau, kết quả về tỷ lệ viêm<br /> nướu ở PNMT thay đổi từ 35% đến 100%(4,10,14).<br /> Tại Việt Nam, tỷ lệ viêm nướu ở PNMT là 70,6%<br /> theo nghiên cứu của Đặng Huệ Hồng và 100%<br /> theo nghiên cứu của Phan Thị Kim Tuyết. Một<br /> số nghiên cứu cho thấy khuynh hướng chảy<br /> máu nướu tăng có ý nghĩa từ quí 1 đến quí 3 của<br /> thai kỳ cùng với tăng mức estrogen và<br /> progesterone(8,6,15), và chỉ số chảy máu nướu cao<br /> nhất được thấy giữa quí 1 và quí 2(1). Ngoài ra,<br /> mức độ viêm nướu được thấy tăng có ý nghĩa<br /> suốt quí 2 và quí 3 của thai kỳ và giảm rõ rệt 3<br /> tháng sau sanh(1,8,15).<br /> Hiện nay, hầu hết các nghiên cứu liên quan<br /> đến viêm nướu trong thai kỳ là những nghiên<br /> cứu cắt ngang nên khó đánh giá được mối liên<br /> <br /> Chuyên Đề Răng Hàm Mặt<br /> <br /> - Đánh giá sự thay đổi các chỉ số nha chu<br /> qua 3 quí của thai kỳ.<br /> - Xác định tỷ lệ viêm nha chu, viêm nướu và<br /> u nướu thai nghén theo từng quí của thai kỳ.<br /> Mô tả mức độ hiểu biết, thái độ và thói quen<br /> của PNMT về CSSKRM.<br /> <br /> ĐỐI TƯỢNG - PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> Thiết kế nghiên cứu<br /> Nghiên cứu dọc, mô tả.<br /> <br /> Mẫu nghiên cứu<br /> Mẫu nghiên cứu gồm 31 PNMT từ tuần<br /> thứ 10 đến tuần thứ 13 của thai kỳ (quí 1) đến<br /> khám thai tại Khoa Sản Bệnh Viện An Bình<br /> (BVAB). Mỗi sản phụ sẽ được đánh giá tình<br /> trạng nha chu 3 lần ở cuối mỗi quí: quí 1 (10 –<br /> 13 tuần), quí 2 (20 – 25 tuần), quí 3 (32 – 36<br /> tuần). Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng<br /> 2 đến tháng 9 năm 2011.<br /> <br /> Kỹ thuật chọn mẫu<br /> Chọn mẫu thuận tiện.<br /> Tiêu chí loại trừ<br /> Đối tượng có tiền sử hay hiện diện các bệnh<br /> toàn thân như tim mạch, tiểu đường, cao huyết<br /> áp,…; hút thuốc, uống rượu, nghiện heroin; sử<br /> <br /> 103<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 16 * Phụ bản của Số 2 * 2012<br /> <br /> dụng kháng sinh, kháng viêm trong vòng 3 tuần<br /> trở lại đây.<br /> <br /> Xác định viêm nha chu khi cá thể có ≥ 4 vị trí<br /> có túi nha chu ≥ 4 mm.<br /> <br /> Phương tiện nghiên cứu<br /> <br /> Xử lý và phân tích số liệu<br /> <br /> Cây thăm dò độ sâu túi nha chu William có<br /> chia vạch mm.<br /> <br /> Nhập số liệu bằng phần mềm Excel 2007 và<br /> xử lý số liệu bằng phần mềm Stata 10.<br /> <br /> Bảng câu hỏi: thu thập thông tin về hiểu<br /> biết, thái độ và thói quen của PNMT về cách<br /> CSSKRM (số lần chải răng, lần khám răng gần<br /> nhất, hiểu biết về bệnh nha chu…).<br /> <br /> Dùng phép kiểm t-test bắp cặp so sánh 2 số<br /> trung bình của 2 quí.<br /> <br /> Phiếu khám để ghi nhận tình trạng nha chu:<br /> đối tượng được đánh giá tình trạng nha chu qua<br /> các chỉ số mảng bám (PlI) theo Silness và Loe<br /> 1964, chỉ số nướu (GI) theo Loe và Silness 1963,<br /> chảy máu nướu khi thăm dò (BOP), độ sâu túi<br /> nha chu qua thăm dò (PPD).<br /> <br /> Kiểm định chi bình phương McNemar so<br /> sánh tỷ lệ của 2 quí.<br /> <br /> Các bước tiến hành nghiên cứu<br /> Bác sĩ sản khoa khám và xác định tuổi thai<br /> cho tất cả các sản phụ đến khám thai tại khoa<br /> sản BVAB. Những PNMT ở vào tuần thứ 10 đến<br /> tuần thứ 13 của thai kỳ được bác sĩ RHM giải<br /> thích mục đích nghiên cứu. Những sản phụ<br /> đồng ý việc theo dõi và khám thai theo đúng<br /> lịch hẹn tại BVAB trong suốt quá trình mang<br /> thai mới được chọn vào mẫu nghiên cứu.<br /> Việc phỏng vấn được thực hiện trong lần<br /> khám đầu tiên. Thư kí sẽ phỏng vấn bằng cách<br /> hỏi trực tiếp các câu hỏi theo như bảng câu hỏi<br /> đã soạn sẵn.<br /> Đối tượng được bác sĩ RHM khám đánh giá<br /> tình trạng nha chu trên tất cả các răng hiện diện<br /> trong miệng trừ các răng cối lớn thứ 3.<br /> Hẹn sản phụ tái đánh giá tình trạng nha chu<br /> ở quí 2 và quí 3 kết hợp theo lịch hẹn của bác sĩ<br /> sản khoa.<br /> Xác định viêm nướu dựa theo điểm của GI.<br /> Viêm nướu khi chỉ số GI ≥ 0,1.<br /> Mức độ viêm nướu: dựa trên điểm của GI<br /> chia làm 3 mức độ viêm nướu:<br /> 0,1  1: Viêm nướu nhẹ.<br /> 1,1  2: Viêm nướu trung bình.<br /> 2,1  3: Viêm nướu nặng.<br /> <br /> 104<br /> <br /> Kiểm định ANOVA đo lường lặp lại so sánh<br /> 3 số trung bình của 3 quí.<br /> <br /> KẾT QUẢ VÀ BÀN LUẬN<br /> Giá trị các chỉ số nha chu và sự thay đổi<br /> của những chỉ số này theo các quí của thai<br /> kỳ<br /> Chỉ số mảng bám (PlI)<br /> PlI nói lên tình trạng vệ sinh răng miệng của<br /> bệnh nhân. Trong nghiên cứu của chúng tôi,<br /> trung bình PlI giảm từ quí 1 đến quí 2 và quí 3.<br /> Tuy nhiên sự giảm này không có ý nghĩa thống<br /> kê (Bảng 1). Kết quả này tương tự như kết quả<br /> nghiên cứu dọc của các tác giả Tilakaratne,<br /> Gursoy và Figuero(4,5,15).<br /> Kết quả nghiên cứu cho thấy có khuynh<br /> hướng giảm mức chỉ số mảng bám trong suốt<br /> thai kỳ. Điều này có thể lý giải do hiệu quả của<br /> việc hướng dẫn vệ sinh răng miệng sau mỗi lần<br /> khám. Nghiên cứu của Gursoy (2008) đã cho<br /> thấy giảm mức PlI ở những PNMT được hướng<br /> dẫn vệ sinh răng miệng trong lần khám đầu.<br /> Ngoài ra, chỉ số mảng bám cao ở quí 1 cũng có<br /> thể do tình trạng nôn ói trong suốt những tuần<br /> đầu của thai kỳ. Hầu hết các PNMT cho rằng<br /> gần như không thể chải răng, đặc biệt ở vùng<br /> răng sau do sự nôn ói liên quan thai nghén.<br /> <br /> Chỉ số nướu (GI), chảy máu nướu khi thăm<br /> khám (BOP) và độ sâu túi nha chu qua thăm<br /> dò (PPD)<br /> Kết quả ở Bảng 1 cho thấy trung bình GI,<br /> BOP, PPD thay đổi có ý nghĩa suốt thai kỳ. GI,<br /> BOP, PPD tăng có ý nghĩa từ quí 1 đến quí 2,<br /> sau đó các chỉ số này giảm có ý nghĩa ở quí 3<br /> <br /> Chuyên Đề Răng Hàm Mặt<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 16 * Phụ bản của Số 2 * 2012<br /> của thai kỳ. Kết quả nghiên cứu của chúng tôi<br /> giống nghiên cứu dọc của Gursoy và<br /> Fernando(3,5). Kết quả của Fernando cho thấy GI,<br /> BOP, PPD tăng từ quí 1 đến quí 3 của thai kỳ<br /> nhưng đạt đỉnh điểm ở tháng thứ 7, sau đó giảm<br /> ở tháng cuối của thai kỳ. Ngoài ra, Wandera<br /> (2009)(16) cũng nhận thấy BOP ở quí 2 cao hơn ở<br /> quí 3 của thai kỳ.<br /> Sự tăng và giảm chỉ số GI, BOP và PPD<br /> trong nghiên cứu của chúng tôi có thể lý giải là<br /> do có mối liên quan đến sự thay đổi mức<br /> hormone trong thời kỳ mang thai. Vì nồng độ<br /> hormone progesterone và estrogen trong máu<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> bắt đầu tăng từ tháng thứ 2, tăng liên tục đến<br /> tháng thứ 8. Sau tháng thứ 8 có sự giảm đột ngột<br /> bài tiết các hormone này(7,11). Trong khi đó việc<br /> khám đánh giá của chúng tôi thực hiện ở cuối<br /> quí 3 (tức là tháng thứ 9 của thai kỳ), điều này<br /> phần nào lý giải cho sự giảm chỉ số GI, BOP và<br /> PPD ở quí 3 của chúng tôi.<br /> Tuy nhiên, kết quả nghiên cứu của chúng tôi<br /> khác với nghiên cứu dọc của Tilakaratne (2000)<br /> và Figuero (2010). Hai tác giả này nhận thấy chỉ<br /> số GI tăng từ quí 1 đến quí 2 và tiếp tục tăng khi<br /> sang quí 3.<br /> <br /> Bảng 1: Trung bình các chỉ số nha chu (PlI, GI, PPD, vị trí BOP) ở 3 quí của thai kỳ.<br /> Thời gian khám<br /> Trung bình PlI<br /> <br /> Tuần 10 – 13 (Quí 1)<br /> 1,27 ± 0,25<br /> <br /> Tuần 20 – 25 (Quí 2)<br /> 1,25 ± 0,24<br /> <br /> Tuần 32 – 36 (Quí 3)<br /> 1,25 ± 0,25<br /> <br /> p<br /> <br /> Giá trị p<br /> Trung bình GI<br /> <br /> p1-2= 0,16<br /> 1,21 ± 0,14<br /> <br /> p2-3 = 0,83<br /> 1,32 ± 0,15<br /> <br /> p1-3 = 0,49<br /> 1,27 ± 0,15<br /> <br /> p*=0,53<br /> <br /> Giá trị p<br /> Trung bình PPD<br /> <br /> p1-2 < 0,001<br /> 1,82 ± 0,27<br /> <br /> p2-3 = 0,02<br /> 1,99 ± 0,32<br /> <br /> p1-3 = 0,05<br /> 1,89 ± 0,35<br /> <br /> p*