Toàn tập về V.I.Lê nin - Tập 18

Chia sẻ: Kien Kien | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:327

Thêm vào BST

Báo xấu

290
lượt xem 80
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tập 18 gồm tác phẩm Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán và Mười câu hỏi đặt ra cho báo cáo viên được V.I.Lê nin viết trong khoảng thời gian từ tháng hai đến tháng mười năm 1908.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Toàn tập về V.I.Lê nin - Tập 18

V. I. LÊ – NIN TOÀN TẬP 18 NHÀ XUẤT BẢN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HÀ NỘI - 2005
V« s¶n tÊt c¶ c¸c n−íc, ®oµn kÕt l¹i! V. I. Lª-nin Toµn tËp 18
V. I. Lª-nin Toµn tËp TËp 18 Chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia Hµ Néi - 2005
Lêi nhµ xuÊt b¶n Kh¼ng ®Þnh chñ nghÜa M¸c - Lª-nin vµ t− t−ëng Hå ChÝ Minh lµ nÒn t¶ng t− t−ëng vµ kim chØ nam hµnh ®éng lµ vÊn ®Ò cã Nh÷ng t¸c phÈm cña V. I. Lª-nin trong tËp nµy in theo b¶n dÞch tÝnh nguyªn t¾c ®èi víi c¸ch m¹ng ViÖt Nam; lµ b−íc ph¸t cña Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ Néi triÓn vÒ nhËn thøc vµ t− duy lý luËn cña §¶ng ta trong c«ng cuéc ®æi míi, quyÕt t©m x©y dùng ®Êt n−íc theo con ®−êng x· héi chñ nghÜa. Nh÷ng thµnh tùu mäi mÆt do c«ng cuéc ®æi míi ®Êt n−íc mang l¹i trong nh÷ng n¨m qua thËt ®¸ng tr©n träng vµ khÝch lÖ, ®ång thêi ®ßi hái toµn §¶ng, toµn d©n ph¶i tiÕp tôc nghiªn cøu, ph¸t triÓn lý luËn c¸ch m¹ng khoa häc cña chñ nghÜa M¸c - Lª-nin ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò thùc tiÔn ®ang ®Æt ra trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n−íc trong giai ®o¹n hiÖn nay. Víi tinh thÇn ®ã, viÖc t×m hiÓu, nghiªn cøu cã hÖ thèng vµ vËn dông s¸ng t¹o nh÷ng t− t−ëng, nh÷ng tinh hoa cña chñ nghÜa M¸c - Lª-nin lµ v« cïng quan träng vµ cÊp thiÕt ®èi víi chóng ta hiÖn nay. C Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, 1980 §¸p øng nhu cÇu häc tËp, nghiªn cøu lý luËn cña ®«ng ®¶o 10102 – 070 b¹n ®äc, ®Æc biÖt lµ cña c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, c¸c _____________________ Л 791 – 80 0101020000 nhµ khoa häc, c¸c nhµ nghiªn cøu, gi¶ng viªn vµ sinh viªn c¸c 014 (01) – 80 tr−êng ®¹i häc, nh©n dÞp kû niÖm 135 n¨m ngµy sinh cña Vla- ®i-mia I-lÝch Lª-nin (22-4-1870 – 22-4-2005), Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia xuÊt b¶n Bé s¸ch quý V.I.Lª-nin - Toµn tËp gåm 55 tËp vµ 2 tËp Tra cøu. Bé s¸ch V.I.Lª-nin - Toµn tËp ra m¾t b¹n ®äc lÇn nµy ®−îc
VII xuÊt b¶n theo ®óng nguyªn b¶n cña bé V.I.Lª-nin - Toµn tËp, tiÕng ViÖt, do Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ Néi, hîp t¸c víi Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸txc¬va, xuÊt b¶n vµo nh÷ng n¨m 70 - 80 thÕ kû XX. * * * lêi tùa TËp 18 cña Bé s¸ch V.I.Lª-nin - Toµn tËp gåm t¸c phÈm "Chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n" vµ "M−êi c©u hái ®Æt ra cho b¸o c¸o viªn" ®−îc V.I.Lª-nin viÕt TËp 18 trong V. I. Lª-nin Toµn tËp gåm t¸c phÈm "Chñ nghÜa trong kho¶ng thêi gian tõ th¸ng Hai - th¸ng M−êi 1908. Néi duy vËt vµ chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n" viÕt trong kho¶ng dung chÝnh cña t¸c phÈm nµy ®−îc ph©n tÝch kh¸ toµn diÖn thêi gian th¸ng Hai - th¸ng M−êi 1908 vµ ®−îc in thµnh s¸ch trong phÇn Lêi tùa in ë ®Çu s¸ch, do ViÖn Nghiªn cøu chñ riªng vµo th¸ng N¨m 1909, vµ ngoµi ra cßn gåm c¶ "M−êi c©u nghÜa M¸c - Lª-nin (Liªn X«), viÕt cho lÇn xuÊt b¶n b»ng hái ®Æt ra cho b¸o c¸o viªn"; ®ã lµ nh÷ng c©u hái næi tiÕng ®· tiÕng ViÖt. ®−îc I. Ph. §u-br«-vin-xki dïng lµm ®Ò c−¬ng cho bµi ph¸t biÓu - PhÇn Phô lôc vµ c¸c B¶n chØ dÉn (víi nh÷ng sè trang t−¬ng theo sù uû nhiÖm cña V. I. Lª-nin - chèng c¸c quan ®iÓm Ma-kh¬ øng cña phÇn néi dung trong tËp) ë cuèi s¸ch ®−îc tr×nh bµy cña B«-g®a-nèp vµ cña nh÷ng m«n ®å cña B«-g®a-nèp trong hÕt søc khoa häc vµ chuÈn x¸c; ®©y lµ phÇn tra cøu rÊt bæ Ých, buæi thuyÕt tr×nh tiÕn hµnh t¹i Gi¬-ne-v¬ håi th¸ng N¨m 1908. gãp phÇn lµm s¸ng tá nhiÒu vÊn ®Ò trong néi dung t¸c phÈm, "Chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n" lµ gióp b¹n ®äc hiÓu s©u s¾c h¬n t− t−ëng cña V.I.Lª-nin. t¸c phÈm triÕt häc chñ yÕu cña V. I. Lª-nin. ý nghÜa lÞch sö cña Chó thÝch cuèi trang b»ng dÊu (*) lµ cña V.I.Lª-nin; Chó t¸c phÈm nµy lµ ë chç nã ®· tiÕp tôc ph¸t triÓn triÕt häc m¸c-xÝt, thÝch b»ng ch÷ sè ArËp (1)) lµ cña ViÖn Nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lª-nin trùc thuéc Ban ChÊp hµnh Trung −¬ng §¶ng ®· gi¶i ®¸p c¸c vÊn ®Ò c¬ b¶n cña triÕt häc lóc ®ã ®ang ®−îc ®Æt ra céng s¶n Liªn X« (tr−íc ®©y). tr−íc ®¶ng, ®· kh¸i qu¸t trªn ph−¬ng diÖn triÕt häc nh÷ng Hy väng Bé s¸ch sÏ lµ tµi liÖu nghiªn cøu vµ tham kh¶o bæ thµnh tùu míi nhÊt cña khoa häc tù nhiªn. Trong t¸c phÈm nµy Ých cho b¹n ®äc. Lª-nin ®· phª ph¸n toµn diÖn triÕt häc duy t©m t− s¶n ph¶n ®éng vµ chñ nghÜa xÐt l¹i trong triÕt häc. T¸c phÈm "Chñ nghÜa Th¸ng 3 n¨m 2005 duy vËt vµ chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n" lµ kiÓu mÉu vÒ Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia tÝnh ®¶ng b«n-sª-vÝch trong cuéc ®Êu tranh chèng nh÷ng kÎ thï cña chñ nghÜa M¸c; tÝnh ®¶ng Êy ®· kÕt hîp mét c¸ch h÷u c¬ tinh thÇn c¸ch m¹ng nång nhiÖt víi tÝnh khoa häc s©u s¾c. Ph¸t triÓn mét c¸ch s¸ng t¹o häc thuyÕt cña C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen, V. I. Lª-nin ®· nghiªn cøu mét c¸ch toµn diÖn, phï
VIII Lêi tùa Lêi tùa IX hîp víi nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö míi, tÊt c¶ nh÷ng bé phËn cÊu t.41, tr. 11 - 12). Sù biÖn hé vÒ ph−¬ng diÖn t− t−ëng cho thÕ lùc thµnh cña chñ nghÜa M¸c, trong ®ã cã chñ nghÜa duy vËt biÖn ph¶n c¸ch m¹ng, sù phôc håi t− t−ëng thÇn bÝ t«n gi¸o, ®Òu ®· in chøng vµ chñ nghÜa duy vËt lÞch sö. Mçi t¸c phÈm cña Lª-nin, dÊu Ên trong khoa häc, v¨n häc, nghÖ thuËt. ChiÕm ®Þa vÞ thèng ngay c¶ tr−êng hîp t¸c phÈm Êy kh«ng bµn chuyªn vÒ nh÷ng vÊn trÞ trong triÕt häc lµ nh÷ng h×nh thøc chñ nghÜa duy t©m ph¶n ®Ò triÕt häc, ®Òu lµ mÉu mùc vÒ sù ¸p dông phÐp biÖn chøng ®éng nhÊt, chóng phñ nhËn tÝnh quy luËt trong qu¸ tr×nh ph¸t duy vËt - víi tÝnh c¸ch lµ mét häc thuyÕt s©u s¾c nhÊt vµ toµn triÓn cña tù nhiªn vµ cña x· héi, vµ phñ nhËn kh¶ n¨ng nhËn diÖn nhÊt vÒ sù ph¸t triÓn - vµo viÖc ph©n tÝch bèi c¶nh lÞch sö, thøc tù nhiªn vµ x· héi. Trong giíi t− s¶n, ®Æc biÖt lµ trong giíi c¸c hiÖn t−îng kinh tÕ vµ chÝnh trÞ cña ®êi sèng x· héi. trÝ thøc, ng−êi ta thÊy lan truyÒn réng r·i "thuyÕt t×m thÇn", mét Ph. ¡ng-ghen nªu lªn r»ng cø sau mçi ph¸t minh ®¸nh dÊu trµo l−u triÕt häc - t«n gi¸o ph¶n ®éng, nh÷ng ®¹i biÓu cña trµo thêi ®¹i, ngay c¶ lµ mét ph¸t minh trong lÜnh vùc lÞch sö tù l−u Êy ®· kh¼ng ®Þnh r»ng nh©n d©n Nga "®· mÊt chóa" vµ nhiªn, th× chñ nghÜa duy vËt ®Òu kh«ng tr¸nh khái ph¶i thay nhiÖm vô lµ ph¶i "t×m l¹i" chóa. Trong v¨n häc vµ nghÖ thuËt ®æi h×nh d¹ng cña m×nh (xem C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. TuyÓn ng−êi ta t¸n d−¬ng sù sïng b¸i chñ nghÜa c¸ nh©n, t− t−ëng phi tËp gåm hai tËp, tiÕng Nga, t. II, 1955, tr. 353 - 354). Trong chÝnh trÞ, "nghÖ thuËt thuÇn tuý", tõ bá nh÷ng truyÒn thèng d©n nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö ®· thay ®æi, khi mµ chñ nghÜa t− b¶n ®· chñ - c¸ch m¹ng cña t− t−ëng x· héi Nga. C¸c thÕ lùc ph¶n c¸ch b−íc vµo giai ®o¹n ph¸t triÓn ®Õ quèc chñ nghÜa cña nã, khi mµ m¹ng ®· lµm tÊt c¶ nh÷ng g× cã thÓ lµm ®−îc ®Ó b«i nhä giai cÊp mét cuéc c¸ch m¹ng ®· b¾t ®Çu diÔn ra trong khoa häc tù c«ng nh©n vµ ®¶ng cña nã, ph¸ bá nh÷ng nguyªn lý cña chñ nhiªn, chÝnh V. I. Lª-nin ®· ®em l¹i mét h×nh d¹ng míi cho chñ nghÜa M¸c. Trong t×nh h×nh ®ã, viÖc b¶o vÖ triÕt häc m¸c-xÝt trë nghÜa duy vËt triÕt häc. Cuèn "Chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa thµnh mét nhiÖm vô hÕt søc quan träng vµ cÊp b¸ch. kinh nghiÖm phª ph¸n" cã mét ý nghÜa ®Æc biÖt to lín trong viÖc tiÕp tôc hoµn thiÖn chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng; ®©y lµ V. I. Lª-nin nªu lªn r»ng víi néi dung t− t−ëng phong phó mét t¸c phÈm kinh ®iÓn cña giai ®o¹n lª-nin-nÝt trong qu¸ tr×nh vµ ®a d¹ng cña chñ nghÜa M¸c, vµo nh÷ng thêi kú lÞch sö kh¸c ph¸t triÓn t− t−ëng triÕt häc m¸c-xÝt. nhau, lóc th× khÝa c¹nh nµy, lóc th× khÝa c¹nh kh¸c ®−îc ®Ò lªn hµng ®Çu. NÕu nh− vµo ®ªm tr−íc cña cuéc c¸ch m¹ng 1905 - Cuèn "Chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa kinh nghiÖm phª 1907, ®iÒu cã ý nghÜa c¬ b¶n lµ viÖc ¸p dông häc thuyÕt kinh tÕ ph¸n" ®−îc Lª-nin viÕt vµo mét thêi kú cña lÞch sö n−íc Nga cña M¸c vµo thùc tÕ n−íc Nga, cßn trong thêi kú c¸ch m¹ng, khi mµ chÝnh phñ chuyªn chÕ Nga hoµng, sau khi ®µn ¸p cuéc ®iÒu cã ý nghÜa c¬ b¶n l¹i lµ nh÷ng vÊn ®Ò s¸ch l−îc, th× sau c¸ch c¸ch m¹ng 1905 - 1907, ®· thiÕt lËp ë trong n−íc mét chÕ ®é m¹ng vÊn ®Ò ®−îc ®Ò lªn hµng ®Çu lµ triÕt häc m¸c-xÝt. Lª-nin khñng bè tµn b¹o cña c¶nh s¸t, khi mµ thÕ lùc ph¶n ®éng ®· ngù viÕt: "Thêi kú ph¶n ®éng vÒ x· héi vµ chÝnh trÞ, thêi kú "nghiÒn trÞ trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc ®êi sèng x· héi. "Cã t×nh tr¹ng tho¸i ngÉm" nh÷ng bµi häc phong phó cña c¸ch m¹ng kh«ng ph¶i chÝ, mÊt tinh thÇn, ph©n liÖt, ch¹y dµi, tõ bá lËp tr−êng, nãi chuyÖn ngÉu nhiªn lµ mét thêi kú mµ nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n, trong d©m b«n chø kh«ng ph¶i chÝnh trÞ n÷a. Xu h−íng ngµy cµng ng¶ ®ã cã c¶ nh÷ng vÊn ®Ò triÕt häc, ®èi víi bÊt cø mét trµo l−u sinh ®éng vÒ triÕt häc duy t©m; chñ nghÜa thÇn bÝ ®−îc dïng ®Ó che ®Ëy tinh nµo còng ®Òu ®−îc ®Èy lªn mét trong nh÷ng vÞ trÝ hµng ®Çu" thÇn ph¶n c¸ch m¹ng", - ®ã lµ lêi nhËn ®Þnh cña V. I. Lª-nin vÒ (Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t.20, tr. 128). Còng nh− vµo t×nh h×nh trong n−íc sau khi cuéc c¸ch m¹ng Nga lÇn thø nhÊt ®ªm tr−íc cña cuéc c¸ch m¹ng Nga lÇn thø nhÊt, Lª-nin ®· b¸c thÊt b¹i (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, bá nh÷ng lý luËn d©n tuý - tù do chñ nghÜa vµ ¸p dông häc thuyÕt
X Lêi tùa Lêi tùa XI kinh tÕ cña M¸c vµo ®iÒu kiÖn n−íc Nga, cßn trong nh÷ng n¨m nghÜa duy t©m triÕt häc: "Chñ nghÜa duy vËt, víi tÝnh c¸ch lµ c¸ch m¹ng, Lª-nin ®· ®em s¸ch l−îc b«n-sª-vÝch duy nhÊt ®óng triÕt häc, ®ang bÞ bän hä h¾t hñi kh¾p n¬i. Tê "Neue Zeit", mét ®¾n ®èi lËp l¹i chñ nghÜa c¬ héi cña ph¸i men-sª-vÝch, - vµo c¬ quan v÷ng vµng nhÊt vµ hiÓu biÕt nhÊt, thê ¬ víi triÕt häc, nh÷ng n¨m thÕ lùc ph¶n ®éng thèng trÞ, Lª-nin ®· ®¸nh b¹i kh«ng khi nµo tÝch cùc ñng hé chñ nghÜa duy vËt triÕt häc c¶, viÖc dïng chñ nghÜa Ma-kh¬ ®Ó xÐt l¹i chñ nghÜa M¸c, ®· hoµn thÕ mµ thêi gian gÇn ®©y ®· kh«ng chót e dÌ ®¨ng bµi cña thiÖn mét c¸ch toµn diÖn triÕt häc m¸c-xÝt, ®· chØ ra r»ng chØ cã nh÷ng kÎ theo chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n... TÊt c¶ c¸c triÕt häc m¸c-xÝt míi cã thÓ lµ c¬ së lý luËn cho ho¹t ®éng cña trµo l−u tiÓu t− s¶n trong phong trµo d©n chñ - x· héi ®Òu chñ ®¶ng v« s¶n, cho chiÕn l−îc vµ s¸ch l−îc cña ®¶ng v« s¶n, cho yÕu ®Êu tranh chèng chñ nghÜa duy vËt triÕt häc vµ ng¶ theo ®−êng lèi chÝnh trÞ cña ®¶ng ®ã. Can-t¬, theo ph¸i Can-t¬ míi, theo triÕt häc phª ph¸n" (Toµn ThÕ lùc ph¶n ®éng hoµnh hµnh ë Nga håi ®ã kh«ng ph¶i lµ tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t.47, tr. 137 - 138). hiÖn t−îng "thuÇn tuý Nga". Trong thêi ®¹i chñ nghÜa ®Õ quèc, ë Nga, ngoµi nh÷ng kÎ thï c«ng khai chèng giai cÊp v« s¶n giai cÊp t− s¶n ë tÊt c¶ c¸c n−íc ®· quay mét tr¨m t¸m m−¬i ®é, vµ ®¶ng cña giai cÊp v« s¶n (V. V. Lª-xª-vÝch, V. M. TsÐc-nèp, nh− Lª-nin viÕt, tõ d©n chñ sang "ph¶n ®éng vÒ mäi mÆt" - v.v.), cßn cã mét nhãm trÝ thøc d©n chñ -x· héi ®· tuyªn truyÒn trong kinh tÕ, chÝnh trÞ, t− t−ëng. Vµo cuèi thÕ kû XIX - ®Çu thÕ chñ nghÜa Ma-kh¬, nhãm nµy gåm c¶ nh÷ng phÇn tö men-sª- kû XX, ë ch©u ¢u ng−êi ta thÊy lan trµn c¸i gäi lµ triÕt häc "kinh vÝch nh− N. Va-len-ti-nèp, P. X. I-u-skª-vÝch, v.v. lÉn nh÷ng nghiÖm phª ph¸n" - chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n, hay lµ ng−êi theo ph¸i b«n-sª-vÝch nh− A. B«-g®a-nèp, V. Ba-da-rèp, chñ nghÜa Ma-kh¬. XuÊt hiÖn nh− mét biÕn d¹ng cña chñ nghÜa A. V. Lu-na-ts¸c-xki, v.v., nh÷ng ng−êi ®· dïng chñ nghÜa Ma- thùc chøng, triÕt häc nµy cã tham väng ®ãng vai trß triÕt häc kh¬ ®Ó xÐt l¹i chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng. §ång thêi B«-g®a- "duy nhÊt khoa häc" d−êng nh− ®· kh¾c phôc ®−îc nh÷ng sù phiÕn nèp vµ nh÷ng ng−êi cïng t− t−ëng víi «ng ta ch¼ng nh÷ng xÐt diÖn cña chñ nghÜa duy vËt còng nh− cña chñ nghÜa duy t©m, l¹i nh÷ng nguyªn lý triÕt häc, mµ cßn xÐt l¹i c¶ nh÷ng nguyªn mÆc dï thùc ra c¸i vÎ ngoµi Êy ®· che giÊu thùc chÊt duy t©m - t¾c s¸ch l−îc cña ®¶ng v« s¶n, b¶o vÖ s¸ch l−îc bÌ ph¸i cña chñ quan ph¶n ®éng. Mét sè häc gi¶ cã tªn tuæi (H. Poanh-ca-rª, "chñ nghÜa triÖu håi", kh«ng chÞu sö dông nh÷ng kh¶ n¨ng hîp A. Anh-stanh vµ nh÷ng nh©n vËt kh¸c) ®· r¬i vµo ¶nh h−ëng ph¸p trong ®Êu tranh chÝnh trÞ. Trong hoµn c¶nh cã t×nh tr¹ng tung cña chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n. Mét sè ng−êi d©n chñ - t¸n t− t−ëng vµo nh÷ng n¨m thÕ lùc ph¶n ®éng thèng trÞ th× x· héi tù x−ng lµ "häc trß cña M¸c" ®· coi chñ nghÜa Ma-kh¬ lµ viÖc dïng chñ nghÜa Ma-kh¬ ®Ó xÐt l¹i chñ nghÜa M¸c - nh»m "®Ønh tét cïng cña khoa häc" cã sø mÖnh "thay thÕ" triÕt häc duy ph¸ ho¹i nh÷ng c¬ së lý luËn cña ®¶ng, t−íc vò khÝ giai cÊp v« s¶n vËt biÖn chøng cña chñ nghÜa M¸c; viÖc dïng chñ nghÜa Ma-kh¬ vÒ mÆt t− t−ëng - lµ mét nguy c¬ nghiªm träng vµ nguy c¬ nµy ®Ó xÐt l¹i c¸c nguyªn lý triÕt häc cña chñ nghÜa M¸c lµ mét biÓu cµng thªm nghiªm träng khi nh÷ng phÇn tö theo chñ nghÜa Ma-kh¬, hiÖn cña chñ nghÜa c¬ héi quèc tÕ. C.Cau-xky, mét trong nh÷ng thñ ®Æc biÖt lµ A. V. Lu-na-ts¸c-xki, m−u toan biÕn chñ nghÜa x· héi lÜnh cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc, ®· cho r»ng cã thÓ "bæ thµnh mét d¹ng t«n gi¸o míi (c¸i gäi lµ "thuyÕt t¹o thÇn"), hä cho sung" chñ nghÜa M¸c b»ng nhËn thøc luËn cña Ma-kh¬; Ph. ¸t-l¬, r»ng nÕu mang h×nh thøc t«n gi¸o th× chñ nghÜa x· héi sÏ "gÇn mét nh©n vËt d©n chñ - x· héi ¸o, còng ®øng trªn quan ®iÓm gòi h¬n vµ dÔ hiÓu h¬n" ®èi víi nh©n d©n Nga. §iÒu cÇn thiÕt ®ã. Trong th− göi A.M.Goãc-ki ngµy 31 th¸ng Giªng (13 th¸ng Hai) lóc ®ã lµ ph¶i chØ râ thùc chÊt ph¶n ®éng cña chñ nghÜa Ma-kh¬, 1908, Lª-nin ®· chØ râ mèi liªn hÖ gi÷a chñ nghÜa c¬ héi vµ chñ b¶o vÖ chñ nghÜa M¸c, gi¶i thÝch c¸c vÊn ®Ò c¬ b¶n cña chñ nghÜa
XII Lêi tùa Lêi tùa XIII duy vËt biÖn chøng, gi¶i thÝch theo quan ®iÓm chñ nghÜa duy lµ viÖc riªng cña ®¶ng viªn Êy, r»ng ng−êi ta cã thÓ lµ mét vËt biÖn chøng nh÷ng ph¸t minh míi cña khoa häc tù nhiªn. ng−êi m¸c-xÝt mµ kh«ng ph¶i lµ nhµ duy vËt biÖn chøng V. I. Lª-nin ®· hoµn thµnh ®−îc nh÷ng nhiÖm vô Êy trong cuèn trong triÕt häc. "Chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n". Kh¸c víi thêi ®¹i cña C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen, thêi ®¹i mµ Lª-nin thÊy cÇn ph¶i xuÊt b¶n thËt sím cuèn "Chñ nghÜa trong ®ã nhiÖm vô hµng ®Çu lµ ph¸t triÓn vµ b¶o vÖ quan ®iÓm duy vËt vµ chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n". Ng−êi viÕt: duy vËt lÞch sö vµ phÐp biÖn chøng duy vËt, ë thêi kú cuèi thÕ "...C¸i... quan träng lµ cuèn s¸ch ra ®−îc sím. Em mong s¸ch kû XIX - ®Çu thÕ kû XX viÖc b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn chñ nghÜa duy chãng xuÊt b¶n ch¼ng nh÷ng v× ®©y lµ mét nghÜa vô v¨n häc vËt triÕt häc m¸c-xÝt còng nh− b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn lý luËn duy mµ cßn lµ mét nghÜa vô chÝnh trÞ thËt sù n÷a" (Toµn tËp, tiÕng vËt biÖn chøng vÒ nhËn thøc, l¹i cã mét ý nghÜa quyÕt ®Þnh ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t.55, tr. 357). Së dÜ Lª- trong cuéc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa duy t©m triÕt häc. nin thóc nhanh viÖc xuÊt b¶n cuèn s¸ch nµy lµ v× vµo th¸ng S¸u Nh÷ng nhµ triÕt häc t− s¶n cè g¾ng chøng minh, vÒ mÆt lý luËn, 1909 sÏ cã cuéc héi nghÞ cña ban biªn tËp më réng cña b¸o r»ng kh«ng cã kh¶ n¨ng nhËn thøc thùc t¹i kh¸ch quan, hä "Ng−êi v« s¶n" (®©y thùc tÕ lµ Trung t©m b«n-sª-vÝch), t¹i héi kh¼ng ®Þnh r»ng kh¸i niÖm vËt chÊt "®· lçi thêi", vµ hä quy nghÞ Êy nhÊt ®Þnh ph¶i diÔn ra mét cuéc ®Êu tranh quyÕt liÖt nhiÖm vô cña khoa häc lµ "ph©n tÝch c¸c c¶m gi¸c", v.v.. Ph¸i chèng B«-g®a-nèp vµ nh÷ng ng−êi t¸n thµnh B«-g®a-nèp. Ma-kh¬ m−u toan lÊy nh÷ng ph¸t minh míi nhÊt cña khoa häc tù nhiªn ®Ó cñng cè thø triÕt häc duy t©m thï ®Þch víi khoa G. V. Plª-kha-nèp còng ®· lªn tiÕng chèng l¹i viÖc dïng chñ häc, coi triÕt häc Êy lµ ®Ønh tét cïng cña khoa häc. V. I. Lª-nin nghÜa Ma-kh¬ ®Ó xÐt l¹i chñ nghÜa M¸c vµ hµnh ®éng nµy ®· ®· chøng minh tÝnh chÊt v« c¨n cø cña nh÷ng toan tÝnh Êy, ®−îc Lª-nin hoan nghªnh. Song sù phª ph¸n cña Plª-kha-nèp nh÷ng toan tÝnh mµ vÒ thùc chÊt cã ý nghÜa lµ lµm sèng l¹i ®èi víi chñ nghÜa Ma-kh¬ mang tÝnh chÊt h¹n chÕ; c¸c t¸c nh÷ng quan ®iÓm duy t©m chñ quan cña BÐc-cli vµ Hi-um. phÈm cña Plª-kha-nèp ®· bá qua kh«ng nãi ®Õn mèi liªn hÖ gi÷a chñ nghÜa Ma-kh¬ víi sù khñng ho¶ng cña khoa häc tù Lª-nin v¹ch râ nh÷ng gèc rÔ x· héi vµ giai cÊp cña chñ nghÜa nhiªn vµ ®· m¾c ph¶i nh÷ng sai lÇm trong khi tr×nh bµy chñ Ma-kh¬, chØ râ r»ng chñ nghÜa Ma-kh¬ phôc vô lîi Ých cña giai nghÜa duy vËt biÖn chøng. H¬n thÕ n÷a, do xuÊt ph¸t tõ nh÷ng cÊp t− s¶n trong cuéc ®Êu tranh cña giai cÊp Êy chèng giai cÊp v« quan ®iÓm men-sª-vÝch bÌ ph¸i cña m×nh, Plª-kha-nèp ®· toan s¶n, chèng thÕ giíi quan cña giai cÊp v« s¶n - chñ nghÜa duy vËt biÖn tÝnh t×m kiÕm mèi liªn hÖ gi÷a chñ nghÜa Ma-kh¬ vµ chñ nghÜa chøng vµ chñ nghÜa duy vËt lÞch sö. §ång thêi Lª-nin ®· v¹ch trÇn b«n-sª-vÝch, do vËy ®· lµm h¹i rÊt nhiÒu cho sù nghiÖp b¶o vÖ hoµn toµn tÝnh chÊt ph¶n ®éng cña viÖc dïng chñ nghÜa Ma-kh¬ lý luËn m¸c-xÝt chèng l¹i chñ nghÜa xÐt l¹i. Trong lÜnh vùc triÕt ®Ó xÐt l¹i chñ nghÜa M¸c, v¹ch râ thùc chÊt duy t©m, ph¶n m¸c- häc m¸c-xÝt, bän xÐt l¹i ®· bÞ ®Ëp tan nhê cuéc ®Êu tranh triÖt xÝt cña "chñ nghÜa kinh nghiÖm nhÊt nguyªn" cña B«-g®a-nèp, ®Ó cña nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch ®øng ®Çu lµ V. I. Lª-nin. "chñ nghÜa kinh nghiÖm t−îng tr−ng" cña I-u-skª-vÝch, vµ v.v.. Trong cuéc ®Êu tranh Êy cuèn "Chñ nghÜa duy vËt vµ chñ Th«ng qua cuéc ®Êu tranh chèng triÕt häc duy t©m ph¶n ®éng, nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n" ®· ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh. V. I. Lª-nin ®· b¶o vÖ chñ nghÜa duy vËt triÕt häc m¸c-xÝt. Ph¸t Cuéc ®Êu tranh nµy cã mét ý nghÜa quèc tÕ to lín, nã ®· ®Ëp triÓn nh÷ng luËn ®iÓm c¬ b¶n cña chñ nghÜa duy vËt m¸c-xÝt, tan nh÷ng lêi kh¼ng ®Þnh cña c¸c thñ lÜnh c¬ héi chñ nghÜa cña Lª-nin ®· ®−a ra mét ®Þnh nghÜa kinh ®iÓn vÒ vËt chÊt ®Ó tæng Quèc tÕ II nãi r»ng triÕt häc tuång nh− kh«ng liªn quan ®Õn kÕt toµn bé lÞch sö cuéc ®Êu tranh cña chñ nghÜa duy vËt chèng chÝnh trÞ, r»ng nh÷ng quan ®iÓm triÕt häc cña tõng ®¶ng viªn chñ nghÜa duy t©m vµ chèng thuyÕt siªu h×nh, còng nh− tæng kÕt
XIV Lêi tùa Lêi tùa XV nh÷ng ph¸t minh míi cña khoa häc tù nhiªn. Lª-nin viÕt: "VËt ta, thuyÕt nµy vÉn ®−îc c¸c ®¹i biÓu cña nh÷ng xu h−íng triÕt chÊt lµ mét ph¹m trï triÕt häc dïng ®Ó chØ thùc t¹i kh¸ch quan häc t− s¶n hiÖn ®¹i tuyªn truyÒn, cho nªn sù phª ph¸n cña Lª- ®−îc ®em l¹i cho con ng−êi trong c¶m gi¸c, ®−îc c¶m gi¸c cña nin ®èi víi c¸c thuyÕt Êy vÉn cã mét ý nghÜa nãng hæi. chóng ta chÐp l¹i, chôp l¹i, ph¶n ¸nh, vµ tån t¹i kh«ng lÖ thuéc Lª-nin v¹ch râ qu¸ tr×nh phøc t¹p vµ biÖn chøng cña nhËn vµo c¶m gi¸c" (xem tËp nµy, tr. 151). Lª-nin xem xÐt vËt chÊt thøc, chØ cho ta thÊy r»ng phÐp biÖn chøng chÝnh lµ lý luËn nhËn trong mèi liªn hÖ kh¨ng khÝt víi vËn ®éng, nhÊn m¹nh r»ng thøc cña chñ nghÜa M¸c. Toµn bé qu¸ tr×nh nghÞ luËn cña Lª-nin thùc t¹i kh¸ch quan chÝnh lµ vËt chÊt ®ang vËn ®éng. §Þnh vÒ thùc chÊt cña lý luËn nhËn thøc m¸c-xÝt trong cuèn "Chñ nghÜa cña Lª-nin vÒ vËt chÊt ®ãng mét vai trß quan träng trong nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n" ®· dÉn ®Õn cuéc ®Êu tranh chèng triÕt häc duy t©m hiÖn ®¹i, thø triÕt häc luËn ®iÓm hÕt søc quan träng Êy, mµ vÒ sau, vµo nh÷ng n¨m mµ c¸c ®¹i biÓu cña nã ®· xuyªn t¹c c¸c thµnh tùu cña khoa häc 1914 - 1915, Lª-nin ®· tr×nh bµy trong t¸c phÈm "C¸c M¸c" vµ trong tù nhiªn, ®ång thêi t×m c¸ch chøng minh "tÝnh chÊt tinh thÇn" t¸c phÈm "Bót ký triÕt häc". Ng−êi viÕt: "Trong lý luËn nhËn thøc, cña tån t¹i, chøng minh c¸i kh¶ n¨ng vËt chÊt tiªu tan vµ biÕn còng nh− trong tÊt c¶ nh÷ng lÜnh vùc kh¸c cña khoa häc, cÇn suy thµnh n¨ng l−îng, thø n¨ng l−îng mµ bän chóng coi lµ mét luËn mét c¸ch biÖn chøng, nghÜa lµ ®õng gi¶ ®Þnh r»ng nhËn "thùc chÊt phi vËt chÊt" nµo ®ã, vµ v.v.. thøc cña chóng ta lµ bÊt di bÊt dÞch vµ cã s½n, mµ ph¶i ph©n tÝch Cuèn "Chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa kinh nghiÖm phª xem sù hiÓu biÕt n¶y sinh ra tõ sù kh«ng hiÓu biÕt nh− thÕ nµo, ph¸n" ®· ph¸t triÓn h¬n n÷a c¸ch diÔn ®¹t cña Ph. ¡ng-ghen vÒ sù hiÓu biÕt kh«ng ®Çy ®ñ vµ kh«ng chÝnh x¸c trë thµnh ®Çy ®ñ vÊn ®Ò c¬ b¶n cña triÕt häc - vÊn ®Ò quan hÖ gi÷a vËt chÊt vµ ý h¬n vµ chÝnh x¸c h¬n nh− thÕ nµo" (tr. 117). Sù ph©n tÝch lý luËn thøc. Khi nªu lªn tÝnh cã tr−íc cña vËt chÊt ®èi víi ý thøc, Lª- vÒ ch©n lý ®−îc tr×nh bµy trong t¸c phÈm "Chñ nghÜa duy vËt vµ nin nhÊn m¹nh r»ng sù ®èi lËp tuyÖt ®èi gi÷a vËt chÊt, tån t¹i chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n", lµ mét vÝ dô tuyÖt vêi vÒ sù vµ ý thøc, t− duy chØ ë trong ph¹m vi nh÷ng giíi h¹n cña "vÊn vËn dông phÐp biÖn chøng vµo viÖc nghiªn cøu qu¸ tr×nh nhËn ®Ò nhËn thøc luËn c¬ b¶n"; r»ng "ngoµi giíi h¹n ®ã, th× kh«ng thøc cña con ng−êi. V. I. Lª-nin ®Þnh nghÜa ch©n lý lµ mét qu¸ cßn nghi ngê g× n÷a r»ng sù ®èi lËp ®ã lµ t−¬ng ®èi" (tr. 173). tr×nh ph¸t triÓn phøc t¹p vµ m©u thuÉn cña tri thøc vµ Ng−êi xem C«ng lao vÜ ®¹i cña Lª-nin lµ ë chç: trong cuéc ®Êu tranh chèng xÐt qu¸ tr×nh Êy tõ hai phÝa: kh¸c víi c¸c d¹ng cña chñ nghÜa duy chñ nghÜa duy t©m chñ quan vµ thuyÕt bÊt kh¶ tri, Ng−êi ®· ph¸t t©m chñ quan vµ cña thuyÕt bÊt kh¶ tri, Ng−êi nhÊn m¹nh tÝnh triÓn toµn diÖn häc thuyÕt m¸c-xÝt vÒ tÝnh chÊt cã thÓ nhËn thøc kh¸ch quan, tÝnh ®éc lËp cña néi dung nh÷ng tri thøc cña chóng ®−îc cña thÕ giíi, lý luËn vÒ ph¶n ¸nh. Lª-nin ®· b¶o vÖ quan ta ®èi víi chñ thÓ; ®ång thêi Lª-nin v¹ch râ r»ng nhËn thøc lµ niÖm duy vËt vÒ c¸i t©m lý, vÒ ý thøc víi tÝnh c¸ch lµ s¶n phÈm qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña ch©n lý t−¬ng ®èi thµnh ch©n lý tuyÖt cao nhÊt cña vËt chÊt, víi tÝnh c¸ch lµ chøc n¨ng cña ãc con ng−êi. ®èi, nh− vËy lµ Lª-nin ®em häc thuyÕt duy vËt biÖn chøng vÒ ch©n Ng−êi nhÊn m¹nh r»ng t− duy, ý thøc lµ sù ph¶n ¸nh thÕ giíi lý ®èi lËp víi thuyÕt t−¬ng ®èi còng nh− víi phÐp siªu h×nh. bªn ngoµi. Ng−êi ®· ®Þnh nghÜa mét c¸ch xuÊt s¾c c¶m gi¸c lµ Lª-nin viÕt: "... Theo b¶n chÊt cña nã, t− duy cña con ng−êi cã thÓ h×nh ¶nh chñ quan cña thÕ giíi kh¸ch quan, ®· phª ph¸n thuyÕt cung cÊp vµ ®ang cung cÊp cho chóng ta ch©n lý tuyÖt ®èi mµ ch©n t−îng tr−ng hay thuyÕt t−îng h×nh - mét thø lý luËn bÊt kh¶ tri - lý nµy chØ lµ tæng sè nh÷ng ch©n lý t−¬ng ®èi. Mçi giai ®o¹n ph¸t cho r»ng c¶m gi¸c chØ lµ nh÷ng ký hiÖu −íc lÖ chø kh«ng ph¶i triÓn cña khoa häc l¹i ®em thªm nh÷ng h¹t míi vµo c¸i tæng sè lµ h×nh ¶nh cña nh÷ng vËt cã thùc. Ngay c¶ trong thêi ®¹i chóng Êy cña ch©n lý tuyÖt ®èi, nh−ng nh÷ng giíi h¹n ch©n lý cña mäi
XVI Lêi tùa Lêi tùa XVII ®Þnh lý khoa häc ®Òu lµ t−¬ng ®èi, khi th× më réng ra, khi th× Vµo cuèi thÕ kû XIX - ®Çu thÕ kû XX trong khoa häc tù nhiªn thu hÑp l¹i, tuú theo sù t¨ng tiÕn cña tri thøc" (tr. 158). b¾t ®Çu diÔn ra mét cuéc c¸ch m¹ng thËt sù: ng−êi ta ®· t×m ra V. I. Lª-nin ®· v¹ch râ ý nghÜa cña thùc tiÔn trong qu¸ tr×nh c¸c tia R¬n-ghen (1895); hiÖn t−îng phãng x¹ (1896); ®iÖn tö nhËn thøc, coi thùc tiÔn lµ c¬ së vµ môc ®Ých cña nhËn thøc, lµ (1897), mµ trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu c¸c ®Æc tÝnh cña ®iÖn tö, tiªu chuÈn cña ch©n lý; Ng−êi chØ ra r»ng quan ®iÓm cuéc sèng, ng−êi ta ph¸t hiÖn thÊy r»ng khèi l−îng cña nã cã thÓ biÕn ®æi quan ®iÓm thùc tiÔn ph¶i lµ quan ®iÓm sè mét vµ c¬ b¶n trong tuú theo tèc ®é; ra-®i-um (1898), v.v.. Sù ph¸t triÓn cña khoa häc lý luËn nhËn thøc, r»ng quan ®iÓm nµy nhÊt ®Þnh dÉn tíi chñ ®· cho thÊy tÝnh chÊt h¹n chÕ cña bøc tranh vËt lý mµ cho ®Õn nghÜa duy vËt. Trong cuèn s¸ch cña m×nh, V. I. Lª-nin ®· chØ râ lóc ®ã ng−êi ta ®· vÏ lªn vÒ thÕ giíi. Ng−êi ta b¾t ®Çu xem xÐt r»ng tÝnh ch©n lý cña chñ nghÜa M¸c ®−îc chøng thùc bëi toµn l¹i hµng lo¹t kh¸i niÖm do vËt lý häc cæ ®iÓn ®−a ra tr−íc kia. bé tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña c¸c n−íc t− b¶n chñ nghÜa trong Th«ng th−êng c¸c ®¹i biÓu cña vËt lý häc Êy ®· gi÷ lËp tr−êng cña mÊy chôc n¨m cuèi thÕ kû XIX - ®Çu thÕ kû XX. Trong thêi ®¹i chñ nghÜa duy vËt tù ph¸t, kh«ng tù gi¸c, th−êng lµ mang tÝnh chóng ta, tÝnh chÊt ch©n lý cña häc thuyÕt m¸c-xÝt ®−îc chøng chÊt siªu h×nh, mµ theo quan ®iÓm cña chñ nghÜa duy vËt nµy thùc ch¼ng nh÷ng bëi sù ph¸t triÓn cña cuéc ®Êu tranh giai cÊp th× nh÷ng ph¸t minh míi vÒ vËt lý lµ ®iÒu kh«ng thÓ gi¶i thÝch ë c¸c n−íc t− b¶n, mµ cßn bëi c¶ thùc tiÔn x©y dùng chñ nghÜa ®−îc. VËt lý häc cæ ®iÓn ®· xuÊt ph¸t tõ chç ®ång nhÊt mét c¸ch x· héi vµ chñ nghÜa céng s¶n ë c¸c n−íc thuéc hÖ thèng x· héi siªu h×nh vËt chÊt lµ mét ph¹m trï triÕt häc, víi nh÷ng kh¸i chñ nghÜa thÕ giíi. Bän xÐt l¹i ngµy tr−íc còng nh− bän xÐt l¹i niÖm nhÊt ®Þnh vÒ cÊu tróc cña vËt chÊt. §Õn khi nh÷ng kh¸i hiÖn ®¹i ®Òu t×m c¸ch xuyªn t¹c thùc tiÔn ph¸t triÓn x· héi vµ niÖm Êy thay ®æi mét c¸ch c¨n b¶n th× c¸c nhµ triÕt häc duy biÖn minh cho viÖc xÐt l¹i chñ nghÜa M¸c. V¹ch trÇn nh÷ng m−u t©m, còng nh− mét sè nhµ vËt lý, b¾t ®Çu nãi vÒ "sù tiªu tan" cña toan xÐt l¹i c¸c c¬ së cña lý luËn m¸c-xÝt, Lª-nin ®ång thêi còng vËt chÊt, chøng minh "tÝnh chÊt v« c¨n cø" cña chñ nghÜa duy nªu lªn tÇm quan träng cña cuéc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa vËt, phñ nhËn ý nghÜa kh¸ch quan cña c¸c lý luËn khoa häc, cho gi¸o ®iÒu, sù cÇn thiÕt ph¶i cã quan ®iÓm s¸ng t¹o ®èi víi chñ r»ng môc ®Ých cña khoa häc chØ lµ m« t¶ c¸c hiÖn t−îng, v.v.. nghÜa M¸c. Lª-nin viÕt: "Tõ ý kiÕn cña nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt cho V. I. Lª-nin chØ râ r»ng c¸i kh¶ n¨ng dÉn ®Õn mét sù gi¶i r»ng lý luËn cña M¸c lµ ch©n lý kh¸ch quan, ng−êi ta chØ cã thÓ thÝch duy t©m chñ nghÜa ®èi víi c¸c ph¸t minh khoa häc th× cã rót ra mét kÕt luËn duy nhÊt lµ: ®i theo con ®−êng mµ lý luËn cña M¸c v¹ch ra th× chóng ta ngµy cµng ®i ®Õn gÇn ch©n lý ë ngay trong qu¸ tr×nh nhËn thøc thùc t¹i kh¸ch quan, vµ do chÝnh kh¸ch quan (tuy kh«ng bao giê cã thÓ n¾m hÕt ®−îc); nÕu ®i tiÕn bé cña khoa häc ®Î ra. ThÝ dô, ®Þnh luËt b¶o tån vµ chuyÓn theo bÊt cø con ®−êng nµo kh¸c, chóng ta chØ cã thÓ ®i ®Õn sù hãa n¨ng l−îng ®· ®−îc V. ¤-xt¬-van-®¬ lîi dông ®Ó luËn chøng lÉn lén vµ dèi tr¸" (tr. 168). Toµn bé néi dung cuèn "Chñ nghÜa cho "thuyÕt duy n¨ng", ®Ó chøng minh "sù tiªu tan" cña vËt chÊt vµ duy vËt vµ chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n" lµ sù luËn chøng sù chuyÓn hãa cña vËt chÊt thµnh n¨ng l−îng. ViÖc ®i s©u vµo s©u s¾c vÒ kh¶ n¨ng nhËn thøc mét c¸ch kh¸ch quan nh÷ng quy nguyªn tö, nh÷ng cè g¾ng muèn ph©n t¸ch nh÷ng bé phËn c¬ luËt cña tù nhiªn vµ x· héi, mét néi dung thÊm ®−îm niÒm tin b¶n cÊu thµnh nguyªn tö ®· dÉn ®Õn sù t¨ng c−êng vai trß cña vµo søc m¹nh to lín cña lý tÝnh cña con ng−êi. ViÖc V. I. Lª-nin to¸n häc trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nh÷ng tri thøc vËt lý, ®iÒu ®ã hoµn thiÖn lý luËn nhËn thøc khoa häc, duy vËt biÖn chøng lµ tù b¶n th©n nã lµ mét hiÖn t−îng tÝch cùc. Tuy nhiªn trong thêi kú kiÓu mÉu s¸ng chãi vÒ sù ph¸t triÓn s¸ng t¹o chñ nghÜa duy vËt bøc tranh vËt lý vÒ thÕ giíi ®· thay ®æi mét c¸ch c¨n b¶n råi th× viÖc biÖn chøng. to¸n häc hãa vËt lý, còng nh− nguyªn t¾c cña thuyÕt t−¬ng ®èi,
XVIII Lêi tùa Lêi tùa XIX nguyªn t¾c tÝnh t−¬ng ®èi cña nh÷ng tri thøc cña chóng ta l¹i V. I. Lª-nin kh«ng nh÷ng ®· ph©n tÝch thùc chÊt cuéc khñng gãp phÇn lµm n¶y sinh ra cuéc khñng ho¶ng cña vËt lý häc vµ ho¶ng cña vËt lý häc, mµ cßn x¸c ®Þnh con ®−êng tho¸t khái lµ nh÷ng nguån gèc nhËn thøc luËn cña chñ nghÜa duy t©m "vËt cuéc khñng ho¶ng ®ã: c¸c nhµ vËt lý ph¶i n¾m v÷ng chñ nghÜa lý häc". Nh− V. I. Lª-nin ®· v¹ch râ, thùc ra nh÷ng ph¸t minh duy vËt biÖn chøng. Sù ph¸t triÓn cña khoa häc tù nhiªn ë Liªn-x« míi trong vËt lý häc ch¼ng nh÷ng kh«ng b¸c bá, mµ tr¸i l¹i, ®· vµ ë c¸c n−íc x· héi chñ nghÜa kh¸c, c¸c c«ng tr×nh cña nh÷ng chøng thùc chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng, mét chñ nghÜa do nhµ khoa häc tiÕn bé ë c¸c n−íc t− b¶n chñ nghÜa ®Òu ®· x¸c toµn bé qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña khoa häc tù nhiªn ®· dÉn ®Õn. nhËn sù tiªn ®o¸n cña Lª-nin. NhËn ®Þnh vÒ con ®−êng ph¸t triÓn phøc t¹p cña vËt lý häc, Cuèn "Chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa kinh nghiÖm phª nh÷ng sù t×m tßi tù ph¸t cña vËt lý häc vÒ mét lý luËn triÕt häc ph¸n" ®· kh¸i qu¸t vÒ mÆt triÕt häc nh÷ng ph¸t minh míi cña ®óng ®¾n, V. I. Lª-nin viÕt: "VËt lý häc hiÖn ®¹i... ®i tíi ph−¬ng khoa häc tù nhiªn, nh÷ng ph¸t minh mµ Lª-nin ®· xem xÐt víi ph¸p duy nhÊt ®óng, ®i tíi triÕt häc duy nhÊt ®óng cña khoa t− c¸ch lµ mét nhµ triÕt häc ®−îc vò trang b»ng mét ph−¬ng häc tù nhiªn, kh«ng ph¶i b»ng con ®−êng th¼ng, mµ b»ng con ph¸p t− duy tiÕn bé nhÊt, mét ph−¬ng ph¸p t− duy mµ chÝnh c¸c ®−êng khóc khuûu, kh«ng ph¶i tù gi¸c, mµ tù ph¸t, kh«ng nh×n nhµ vËt lý chuyªn nghiÖp kh«ng cã. Ph−¬ng ph¸p ®ã lµ phÐp thÊy râ "môc ®Ých cuèi cïng" cña m×nh, mµ ®i ®Õn môc ®Ých ®ã biÖn chøng duy vËt, vµ chØ cã nh÷ng ph¹m trï cña nã míi cã thÓ mét c¸ch mß mÉm, ngËp ngõng, vµ thËm chÝ ®«i khi l¹i giËt lïi ph¶n ¸nh ®óng ®¾n biÖn chøng kh¸ch quan cña tù nhiªn. Tr¸i n÷a" (tr. 387 - 388). víi phÐp siªu h×nh, còng nh− víi thuyÕt t−¬ng ®èi, ph−¬ng ph¸p nµy nhÊn m¹nh, - theo lêi Lª-nin, - tÝnh gÇn ®óng, tÝnh t−¬ng ®èi B−íc ngoÆt s©u s¾c trong c¸c quan ®iÓm vÒ tù nhiªn - b−íc cña nh÷ng tri thøc cña chóng ta vÒ cÊu tróc vµ vÒ nh÷ng ®Æc tÝnh ngoÆt nµy b¾t ®Çu diÔn ra vµo thêi kú cuèi thÕ kû XIX - ®Çu thÕ cña vËt chÊt, nhÊn m¹nh r»ng trong tù nhiªn kh«ng cã nh÷ng kû XX - ®· diÔn ra cïng mét lóc víi sù t¨ng c−êng cña thÕ lùc giíi h¹n tuyÖt ®èi, nhÊn m¹nh sù chuyÓn hãa cña vËt chÊt ®ang ph¶n ®éng trong ®êi sèng x· héi - chÝnh trÞ, sù t¨ng c−êng t¹o vËn ®éng tõ mét tr¹ng th¸i nµy sang tr¹ng th¸i kh¸c, vµ v.v.. nªn bëi viÖc chñ nghÜa t− b¶n ®· chuyÓn sang giai ®o¹n ph¸t triÓn míi, giai ®o¹n ®Õ quèc chñ nghÜa. Trong t×nh h×nh ®ã, triÕt XuÊt ph¸t tõ phÐp biÖn chøng duy vËt, Lª-nin ®−a ra luËn häc duy t©m ®· lîi dông cuéc c¸ch m¹ng trong vËt lý häc, m−u ®iÓm vÒ tÝnh v« cïng tËn cña vËt chÊt. Ng−êi viÕt: "§iÖn tö toan g¹t chñ nghÜa duy vËt ra khái khoa häc tù nhiªn, buéc vËt còng v« cïng tËn nh− nguyªn tö; tù nhiªn lµ v« tËn, nh−ng nã lý häc ph¶i gi¶i thÝch theo nhËn thøc luËn cña triÕt häc duy t©m l¹i tån t¹i mét c¸ch v« tËn; vµ chØ cã thõa nhËn mét c¸ch tuyÖt ®èi víi nh÷ng ph¸t minh míi, ®iÒu hßa khoa häc víi t«n gi¸o, ®èi, v« ®iÒu kiÖn nh− vËy sù tån t¹i cña tù nhiªn ë ngoµi ý thøc Lª-nin viÕt: "Thùc chÊt cña cuéc khñng ho¶ng cña vËt lý häc vµ c¶m gi¸c cña con ng−êi, th× míi ph©n biÖt ®−îc chñ nghÜa hiÖn ®¹i lµ ë sù ®¶o lén cña nh÷ng quy luËt cò vµ nh÷ng duy vËt biÖn chøng víi thuyÕt bÊt kh¶ tri t−¬ng ®èi luËn vµ chñ nguyªn lý c¬ b¶n, ë sù g¹t bá thùc t¹i kh¸ch quan ë bªn ngoµi ý nghÜa duy t©m" (tr. 323 - 324). T− t−ëng hÕt søc s©u s¾c nµy cña thøc, tøc lµ ë sù thay thÕ chñ nghÜa duy vËt b»ng chñ nghÜa duy Lª-nin ®· ®−îc qu¸ tr×nh ph¸t triÓn tiÕp theo cña khoa häc t©m vµ chñ nghÜa bÊt kh¶ tri" (tr. 318). "Sù thay thÕ" Êy cßn ®−îc chøng thùc mét c¸ch toµn diÖn (sù ph¸t minh ra phãng x¹ nh©n thùc hiÖn dÔ dµng thªm lµ nhê ë chç b¶n th©n nh÷ng ®iÒu kiÖn t¹o, c¬ cÊu phøc t¹p cña h¹t nh©n nguyªn tö, lý thuyÕt hiÖn ®¹i sinh ho¹t cña nhµ khoa häc trong x· héi t− b¶n ®· ®Èy hä ®i vÒ c¸c h¹t "c¬ b¶n", vµ v.v.). ®Õn chñ nghÜa duy t©m vµ t«n gi¸o. Trong cuèn s¸ch cña m×nh, V. I. Lª-nin còng xÐt ®Õn c¶ nh÷ng
XX Lêi tùa Lêi tùa XXI vÊn ®Ò triÕt häc cña khoa häc tù nhiªn, nh− vÊn ®Ò sù ®a d¹ng thÕ giíi quan khoa häc triÖt ®Ó lµ chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vÒ chÊt cña vËt chÊt vµ cña c¸c h×nh thøc vËn ®éng cña vËt chÊt; vµ chñ nghÜa duy vËt lÞch sö, kh«ng ®iÒu hßa víi bÊt kú h×nh nguyªn lý vÒ tÝnh nh©n qu¶; vÊn ®Ò tÝnh thùc t¹i kh¸ch quan thøc biÖn hé nµo cho t«n gi¸o. cña kh«ng gian vµ thêi gian, nh÷ng h×nh thøc tån t¹i c¬ b¶n cña Trong cuéc ®Êu tranh chèng viÖc dïng chñ nghÜa Ma-kh¬ ®Ó vËt chÊt, vµ nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c. Nh÷ng t− t−ëng Êy cña Lª-nin xÐt l¹i chñ nghÜa M¸c, V. I. Lª-nin ®· lµm phong phó thªm lµ kÕt qu¶ cña viÖc xuÊt ph¸t tõ lËp tr−êng chñ nghÜa duy vËt nguyªn t¾c m¸c-xÝt vÒ tÝnh ®¶ng cña khoa häc, tÝnh ®¶ng cña biÖn chøng mµ tæng kÕt c¶ mét giai ®o¹n ph¸t triÓn cña khoa triÕt häc. Trong cuèn s¸ch cña m×nh, Lª-nin ®· v¹ch trÇn tÝnh häc tù nhiªn, ®Æc biÖt lµ cña vËt lý häc, mét giai ®o¹n ®¸nh dÊu phi ®¶ng gi¶ hiÖu cña triÕt häc t− s¶n, ®−îc che ®Ëy b»ng sù më ®Çu cña b−íc chuyÓn biÕn c¸ch m¹ng hiÖn cßn ®ang tiÕp nh÷ng thñ thuËt vÒ thuËt ng÷ vµ b»ng lý lÏ "khoa häc" kinh diÔn trong khoa häc vµ kü thuËt. viÖn. Ng−êi v¹ch ra r»ng sù ph¸t triÓn cña triÕt häc trong x· héi Trong cuèn "Chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa kinh nghiÖm ®èi kh¸ng, cã giai cÊp, tÊt nhiªn ph¶i biÓu hiÖn qua cuéc ®Êu phª ph¸n", V. I. Lª-nin ®· nªu lªn sù thèng nhÊt kh¨ng khÝt gi÷a tranh gi÷a hai xu h−íng triÕt häc c¬ b¶n - chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ chñ nghÜa duy vËt lÞch sö, ®· chñ nghÜa duy t©m. Th«ng th−êng hai xu h−íng nµy thÓ hiÖn ph¸t triÓn nh÷ng luËn ®iÓm c¬ b¶n cña chñ nghÜa duy vËt lÞch sö, lîi Ých cña c¸c giai cÊp tiÕn bé vµ ph¶n ®éng. V¹ch ra tÝnh chÊt tr−íc hÕt lµ luËn ®iÓm vÒ vai trß quyÕt ®Þnh cña tån t¹i x· héi ph¶n khoa häc cña chñ nghÜa duy t©m, Lª-nin ®em truyÒn ®èi víi ý thøc x· héi. Lª-nin ®· ®em ®èi lËp chñ nghÜa duy vËt thèng triÕt häc duy vËt (tõ §ª-m«-crÝt cho ®Õn Ph¬-b¸ch vµ lÞch sö víi lý luËn duy t©m cña B«-g®a-nèp vÒ tÝnh ®ång nhÊt gi÷a TsÐc-n−-sÐp-xki), mét truyÒn thèng ®· ®¹t tíi møc ph¸t triÓn tån t¹i vµ ý thøc, còng nh− víi nh÷ng m−u toan ph¶n khoa häc cao nhÊt trong triÕt häc m¸c-xÝt, ®èi lËp víi chñ nghÜa duy t©m. cña ph¸i Ma-kh¬ ®Þnh lÊy "thuyÕt duy n¨ng x· héi", nh÷ng quy V. I. Lª-nin coi lÞch sö triÕt häc lµ cuéc ®Êu tranh gi÷a "c¸c xu luËt sinh vËt häc vµ nh÷ng quy luËt kh¸c cña khoa häc tù nhiªn h−íng hay nh÷ng ®−êng lèi cña Pla-t«n vµ cña §ª-m«-crÝt", thay thÕ cho nh÷ng quy luËt ®Æc thï cña sù ph¸t triÓn x· héi. Ng−êi nhÊn m¹nh r»ng triÕt häc míi nhÊt còng mang tÝnh ®¶ng V. I. Lª-nin ®· v¹ch râ mèi liªn hÖ s©u s¾c gi÷a chñ nghÜa nh− hai ngh×n n¨m tr−íc ®©y, r»ng sù ph¸t triÓn cña c¸c t− Ma-kh¬ víi t«n gi¸o, chØ râ r»ng chñ nghÜa duy t©m, víi tÝnh c¸ch t−ëng triÕt häc g¾n liÒn mét c¸ch h÷u c¬ víi thùc tiÔn ®Êu tranh mét xu h−íng triÕt häc, lµ biÖn ph¸p quan träng ®Ó duy tr× vµ gi÷ chÝnh trÞ, vµ trong triÕt häc nh÷ng con ng−êi "phi ®¶ng ph¸i" v÷ng t«n gi¸o. Nhê kÕt qu¶ sù nghiªn cøu toµn diÖn vÒ chñ nghÜa còng lµ nh÷ng kÎ cùc kú ngu ®én nh− trong chÝnh trÞ vËy. kinh nghiÖm phª ph¸n, nhê ®em so s¸nh chñ nghÜa Êy víi c¸c biÕn Khi nãi ®Õn nh÷ng häc gi¶ t− s¶n ph¶n ®éng, Lª-nin viÕt: d¹ng kh¸c cña chñ nghÜa duy t©m, V. I. Lª-nin ®· ®i ®Õn kÕt luËn "Nh−ng kh«ng mét ch÷ nµo cña bÊt cø ai trong nh÷ng gi¸o s− r»ng chñ nghÜa duy t©m "... ch¼ng qua chØ lµ mét h×nh th¸i tÕ nhÞ ®ã, tøc lµ nh÷ng ng−êi cã kh¶ n¨ng viÕt nh÷ng t¸c phÈm hÕt vµ tinh vi cña chñ nghÜa tÝn ng−ìng, mét chñ nghÜa ®−îc vò trang søc cã gi¸ trÞ trong c¸c lÜnh vùc chuyªn m«n nh− hãa häc, sö häc ®Çy ®ñ, cã trong tay nh÷ng tæ chøc rÊt réng lín, vµ lîi dông nh÷ng vµ vËt lý häc, lµ cã thÓ tin ®−îc khi hä nãi vÒ vÊn ®Ò triÕt häc" sù dao ®éng nhá nhÊt trong t− t−ëng triÕt häc, kh«ng ngõng tiÕp (tr. 425). V× sî mét sù nghiªn cøu kh¸ch quan vÒ nh÷ng quy luËt tôc ¶nh h−ëng vµo quÇn chóng" (tr. 445). "Chñ nghÜa duy vËt vµ ph¸t triÓn x· héi - nh÷ng quy luËt nµy tÊt yÕu ®−a chñ nghÜa t− chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n" lµ t¸c phÈm cña chñ nghÜa v« b¶n ®Õn diÖt vong - cho nªn giai cÊp t− s¶n ®ßi hái nh÷ng "ng−êi thÇn mang tÝnh chiÕn ®Êu cña giai cÊp v« s¶n, dùa trªn c¬ së mét lµm thuª" cña nã ph¶i xuyªn t¹c c¸c kÕt luËn cña sù nghiªn cøu Êy,
XXII Lêi tùa Lêi tùa XXIII ®ßi ph¶i chøng minh "tÝnh chÊt vÜnh cöu", "tÝnh chÊt bÊt di bÊt tranh th¾ng lîi cña t− t−ëng triÕt häc ®ã chèng thÕ giíi quan dÞch" cña chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa. ChÝnh v× vËy tÝnh ®¶ng t− ph¶n ®éng cña giai cÊp t− s¶n ®Õ quèc chñ nghÜa. s¶n thï ®Þch víi tÝnh kh¸ch quan, tÝnh khoa häc. Nh−ng giai Ngay c¶ trong thêi ®¹i chóng ta, cuèn s¸ch cña V. I. Lª-nin cÊp v« s¶n, ng−êi cã sø m¹ng gi¶i phãng loµi ng−êi khái ¸ch vÉn lµ vò khÝ chiÕn ®Êu cña c¸c ®¶ng céng s¶n vµ c«ng nh©n bãc lét vµ lµ ng−êi thõa kÕ chÝnh ®¸ng toµn bé di s¶n v¨n hãa trong cuéc ®Êu tranh cho sù trong s¸ng cña lý luËn m¸c-xÝt cña loµi ng−êi, kÓ c¶ nh÷ng di s¶n do x· héi t− s¶n t¹o ra, chèng hÖ t− t−ëng t− s¶n vµ chèng chñ nghÜa xÐt l¹i hiÖn ®¹i. kh«ng thÓ kh«ng tiÕp thu nÒn v¨n hãa qu¸ khø. V. I. Lª-nin viÕt: Cuèn s¸ch Êy d¹y chóng ta ph©n tÝch mét c¸ch thËt hÕt søc "NhiÖm vô cña ng−êi m¸c-xÝt lµ ph¶i biÕt lµm chñ vµ c¶i t¹o khoa häc, theo tinh thÇn m¸c-xÝt, nh÷ng hiÖn t−îng cña ®êi nh÷ng thµnh tùu cña nh÷ng ng−êi lµm thuª" ®ã... vµ ph¶i biÕt sèng x· héi hiÖn ®¹i, ph¸t hiÖn nh÷ng quy luËt ph¸t triÓn cña lo¹i bá khuynh h−íng ph¶n ®éng cña hä, ph¶i biÕt vËn dông nã, trªn c¬ së ®ã ®Ò ra chiÕn l−îc vµ s¸ch l−îc ®Êu tranh giai ®−êng lèi cña chÝnh m×nh vµ ph¶i biÕt ®Êu tranh chèng toµn bé cÊp, v¹ch trÇn nh÷ng gèc rÔ giai cÊp vµ nhËn thøc luËn cña chñ ®−êng lèi cña c¸c thÕ lùc vµ c¸c giai cÊp ®èi ®Þch víi chóng ta" nghÜa xÐt l¹i. V¹ch trÇn nh÷ng thñ ®o¹n cña bän xÐt l¹i trong (tr. 425). ViÖc hoµn thµnh nhiÖm vô cã hai mÆt thèng nhÊt nµy - cuéc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa M¸c, Lª-nin viÕt: "Gi¶ m¹o chñ nhiÖm vô do Lª-nin ®Ò ra - ®ãng vai trß quan träng trong cuéc nghÜa M¸c mét c¸ch ngµy cµng tinh vi, dïng c¸c häc thuyÕt ®Êu tranh nh»m x©y dùng thµnh c«ng x· héi céng s¶n chñ nghÜa. ph¶n duy vËt ®Ó gi¶ lµm chñ nghÜa M¸c mét c¸ch ngµy cµng Trong qu¸ tr×nh x©y dùng chñ nghÜa céng s¶n víi ®iÒu kiÖn cã tinh vi, ®ã lµ ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa xÐt l¹i hiÖn ®¹i trong kinh hai hÖ thèng x· héi ®èi lËp: chñ nghÜa x· héi vµ chñ nghÜa t− tÕ chÝnh trÞ häc còng nh− trong c¸c vÊn ®Ò s¸ch l−îc vµ triÕt häc b¶n, th× mÆt thø hai cña nhiÖm vô nµy - ®Êu tranh chèng hÖ t− nãi chung, trong nhËn thøc luËn còng nh− trong x· héi häc" t−ëng t− s¶n - cã mét ý nghÜa ®Æc biÖt; trong cuéc ®Êu tranh Êy (tr. 409). Nh÷ng chØ dÉn ®ã cña Lª-nin cã mét ý nghÜa ®Æc biÖt nguyªn t¾c tÝnh ®¶ng v« s¶n c¸ch m¹ng, do V. I. Lª-nin ph¸t quan träng ®èi víi cuéc ®Êu tranh chèng bän xÐt l¹i hiÖn ®¹i. triÓn, ®ãng vai trß quan träng bËc nhÊt. Cuèn s¸ch nµy cña Lª-nin lµ kiÓu mÉu cho cuéc ®Êu tranh chèng Cuèn "Chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n" triÕt häc vµ x· héi häc t− s¶n hiÖn ®¹i, nã v¹ch trÇn nh÷ng biÖn cña Lª-nin ®· ®ãng vai trß xuÊt s¾c trong viÖc vò trang t− t−ëng ph¸p vµ ph−¬ng ph¸p chñ yÕu mµ bän t− t−ëng gia cña giai cÊp cho ®¶ng b«n-sª-vÝch, trong cuéc ®Êu tranh chèng mäi h×nh thøc t− s¶n ph¶n ®éng ®· dïng ®Ó "phª ph¸n" chñ nghÜa M¸c: thay vµ biÕn d¹ng cña chñ nghÜa c¬ héi, chèng tÊt c¶ nh÷ng bän xuyªn thÕ nh÷ng quy luËt ph¸t triÓn x· héi b»ng nh÷ng "nh©n tè" sinh t¹c chñ nghÜa M¸c trong phong trµo c«ng nh©n Nga. Trong cuèn vËt häc, t©m lý häc vµ nh÷ng "nh©n tè" kh¸c; b¶o vÖ theo c¸i s¸ch Êy, V. I. Lª-nin ®· nhÊn m¹nh tÝnh c©n ®èi l«-gÝch, tÝnh triÖt luËn ®iÖu nh©n ®¹o gi¶ hiÖu ®èi víi c¸ tÝnh con ng−êi mµ chóng ®Ó cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng. Lª-nin viÕt: "Trong c¸i triÕt b¶o lµ ®· bÞ chñ nghÜa M¸c xem th−êng; t×m c¸ch xuyªn t¹c chñ häc Êy cña chñ nghÜa M¸c, ®óc b»ng mét khèi thÐp duy nhÊt, nghÜa M¸c d−íi chiªu bµi "ph¸t triÓn"chñ nghÜa M¸c, vµ v.v.. ng−êi ta kh«ng thÓ vøt bá mét tiÒn ®Ò c¬ b¶n nµo, mét phÇn chñ V. I. Lª-nin ®· v¹ch ra vµ sù ph¸t triÓn vÒ sau nµy cña khoa häc yÕu nµo, mµ kh«ng xa rêi ch©n lý kh¸ch quan, kh«ng r¬i vµo sù tù nhiªn ®· x¸c nhËn r»ng chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng lµ triÕt dèi tr¸ cña giai cÊp t− s¶n ph¶n ®éng" (tr. 404). Nh÷ng lêi ph¸t häc duy nhÊt chÝnh x¸c cña khoa häc tù nhiªn, lµ ph−¬ng ph¸p biÓu xuÊt s¾c Êy cña V. I. Lª-nin ®· ®−îc x¸c nhËn bëi toµn bé t− duy triÖt ®Ó nhÊt vµ khoa häc nhÊt. T¸c phÈm nµy cña Lª-nin qu¸ tr×nh ph¸t triÓn t− t−ëng triÕt häc m¸c-xÝt, bëi cuéc ®Êu ®· gióp nhiÒu nhµ khoa häc tiÕn bé t×m ®−îc con ®−êng ®óng
XXIV Lêi tùa 1 ®¾n trong c¸c lÜnh vùc khoa häc cña m×nh, gióp hä ®o¹n tuyÖt víi triÕt häc duy t©m, chuyÓn sang lËp tr−êng thÕ giíi quan khoa häc, duy vËt biÖn chøng. Sù ph©n tÝch cña Lª-nin vÒ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña khoa häc tù nhiªn ë thêi kú cuèi thÕ kû XIX - ®Çu thÕ kû XX, sù tæng kÕt triÕt häc s©u s¾c vÒ nh÷ng thµnh tùu cña khoa häc tù nhiªn, sù nhËn ®Þnh cña Lª-nin vÒ cuéc khñng ho¶ng trong vËt lý häc vµ viÖc x¸c ®Þnh con ®−êng tho¸t ra khái cuéc khñng ho¶ng ®ã cã mét ý nghÜa hÕt søc quan träng ®èi víi cuéc ®Êu tranh chèng l¹i nh÷ng luËn ®iÖu duy t©m hiÖn nay ®ang xuyªn t¹c nh÷ng ph¸t minh khoa häc, v× th¾ng lîi cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng trong khoa häc tù nhiªn, v× sù tiÕn bé h¬n n÷a cña khoa häc. M−êi c©u hái Cuèn "Chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ®Æt ra cho b¸o c¸o viªn1 ph¸n" lµ t¸c phÈm triÕt häc m¸c-xÝt vÜ ®¹i, cã mét ý nghÜa to lín ®èi víi viÖc n¾m v÷ng thÕ giíi quan duy vËt biÖn chøng; c¶ trong thêi ®¹i chóng ta, t¸c phÈm triÕt häc Êy cña V. I. Lª-nin vÉn tiÕp tôc phôc vô sù nghiÖp ®Êu tranh chèng triÕt häc vµ x· héi häc t− s¶n ph¶n ®éng, chèng chñ nghÜa xÐt l¹i vµ chñ nghÜa gi¸o ®iÒu, phôc vô viÖc nhËn thøc vµ sù nghiÖp c¶i t¹o thÕ giíi b»ng con ®−êng c¸ch m¹ng. ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lª-nin trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng Céng s¶n Liªn-x« ViÕt tr−íc ngµy 15 (28) th¸ng N¨m 1908 In lÇn ®Çu n¨m 1925 trong Theo ®óng b¶n th¶o V¨n tËp Lª-nin, t. III
4 5 1. B¸o c¸o viªn cã thõa nhËn r»ng triÕt häc cña chñ nghÜa M¸c lµ chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng kh«ng? NÕu kh«ng, th× t¹i sao «ng ta l¹i kh«ng mét lÇn nµo ph©n tÝch v« sè lêi tuyªn bè cña ¡ng-ghen vÒ vÊn ®Ò nµy? NÕu cã, th× v× sao ph¸i Ma-kh¬ gäi viÖc hä "xem xÐt l¹i" chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng lµ "triÕt häc cña chñ nghÜa M¸c"? 2. ¡ng-ghen ®· c¬ b¶n ph©n chia c¸c hÖ thèng triÕt häc ra thµnh chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa duy t©m, h¬n n÷a, khi gäi ®−êng lèi cña Hi-um lµ "thuyÕt bÊt kh¶ tri" vµ tuyªn bè chñ nghÜa Can-t¬ lµ mét biÕn thÓ cña thuyÕt bÊt kh¶ tri, ¡ng- ghen xem ®−êng lèi cña Hi-um trong triÕt häc cËn ®¹i lµ ®−êng lèi trung gian gi÷a c¸i nµy vµ c¸i kia, lµ ®−êng lèi dao ®éng gi÷a chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa duy t©m, b¸o c¸o viªn cã thõa nhËn ®iÒu ®ã kh«ng?2 3. B¸o c¸o viªn cã thõa nhËn r»ng viÖc thõa nhËn thÕ giíi bªn ngoµi vµ sù ph¶n ¸nh cña thÕ giíi ®ã vµo trong ®Çu ãc con ng−êi lµ c¬ së cña lý luËn nhËn thøc cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng kh«ng? 4. B¸o c¸o viªn cã thõa nhËn r»ng lËp luËn cña ¡ng-ghen vÒ sù chuyÓn hãa cña "vËt tù nã" thµnh "vËt cho ta" lµ ®óng kh«ng?3 5. B¸o c¸o viªn cã thõa nhËn lêi kh¼ng ®Þnh cña ¡ng- ghen cho r»ng "tÝnh thèng nhÊt thùc sù cña thÕ giíi lµ ë tÝnh vËt chÊt cña nã", lµ ®óng kh«ng? (Anti-Dühring), xuÊt b¶n lÇn thø 2, 1886, tr. 28, ph. I. § IV vÒ ®å thøc luËn thÕ giíi)4. 6. B¸o c¸o viªn cã thõa nhËn r»ng lêi kh¼ng ®Þnh cña ¡ng-ghen
6 V.I. Lª-nin cho r»ng "kh«ng thÓ cã vËt chÊt kh«ng vËn ®éng, còng nh− kh«ng thÓ cã vËn ®éng kh«ng vËt chÊt", lµ ®óng kh«ng? (Anti- Dühring), 1886, xuÊt b¶n lÇn thø 2, tr. 45, trong § 6 bµn vÒ triÕt häc tù nhiªn, thuyÕt nguån gèc vò trô, vËt lý häc vµ hãa häc)5. 7. B¸o c¸o viªn cã thõa nhËn r»ng t− t−ëng nh©n qu¶, tÝnh tÊt yÕu, tÝnh quy luËt, v.v., lµ sù ph¶n ¸nh c¸c quy luËt cña tù nhiªn, cña thÕ giíi hiÖn thùc vµo trong ®Çu ãc con ng−êi kh«ng? Hay lµ ¡ng-ghen kh«ng ®óng, khi kh¼ng ®Þnh ®iÒu ®ã (Anti-Dühring, S. 20 - 21, trong § III bµn vÒ thuyÕt tiªn nghiÖm, chñ nghÜa duy vËt vµ S. 103 - 104, trong § XI bµn vÒ tù do vµ tÊt yÕu)6. vµ 8. B¸o c¸o viªn cã biÕt r»ng Ma-kh¬ tá ý t¸n thµnh Sóp-pª, chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n ng−êi ®øng ®Çu tr−êng ph¸i néi t¹i, vµ thËm chÝ cßn ®Ò tÆng «ng ta t¸c phÈm triÕt häc chñ yÕu vµ míi nhÊt cña m×nh n÷a Bót ký phª ph¸n mét triÕt häc ph¶n ®éng11 kh«ng?7 B¸o c¸o viªn gi¶i thÝch nh− thÕ nµo sù liªn kÕt Êy cña Ma-kh¬ víi triÕt häc râ rµng lµ duy t©m chñ nghÜa cña Sóp-pª, mét kÎ b¶o vÖ chñ nghÜa thÇy tu vµ nãi chung lµ mét kÎ ph¶n ®éng râ rµng trong triÕt häc? 9. V× sao b¸o c¸o viªn lê ®i kh«ng nãi ®Õn "c©u chuyÖn" x¶y ra víi tªn men-sª-vÝch I-u-skª-vÝch, mét ng−êi h«m qua lµ b¹n (cïng viÕt "Kh¸i luËn") cña b¸o c¸o viªn, h«m nay tuyªn bè B«- g®a-nèp (tiÕp theo sau Ra-khmª-tèp) lµ nhµ duy t©m? 8. B¸o c¸o viªn cã biÕt r»ng trong cuèn s¸ch míi nhÊt cña m×nh9, PÕt-tx«n- t¬ ®· liÖt hµng lo¹t häc trß cña Ma-kh¬ vµo sè nh÷ng nhµ duy t©m kh«ng? 10. B¸o c¸o viªn cã x¸c nhËn mét sù thùc r»ng chñ nghÜa Ma-kh¬ kh«ng cã ®iÓm g× chung víi chñ nghÜa b«n-sª-vÝch ViÕt vµo th¸ng Hai - th¸ng M−êi kh«ng? r»ng Lª-nin ®· nhiÒu lÇn ph¶n ®èi chñ nghÜa Ma-kh¬?10 1908; bæ sung cho § I cña ch−¬ng IV r»ng bän men-sª-vÝch I-u-skª-vÝch vµ Va-len-ti-nèp lµ nh÷ng vµo th¸ng Ba 1909 nhµ kinh nghiÖm phª ph¸n "thuÇn tuý" kh«ng? Do Nhµ xuÊt b¶n "M¾t xÝch" Theo ®óng b¶n in trong s¸ch in thµnh s¸ch riªng vµo th¸ng xuÊt b¶n n¨m 1909, cã ®èi chiÕu N¨m 1909 ë M¸t-xc¬-va víi b¶n in trong s¸ch xuÊt b¶n n¨m 1920
9 Lêi tùa viÕt cho lÇn xuÊt b¶n thø nhÊt NhiÒu nhµ tr−íc t¸c muèn lµ ng−êi m¸c-xÝt, n¨m nay ®· tiÕn hµnh ë n−íc ta mét chiÕn dÞch thËt sù chèng l¹i triÕt häc cña chñ nghÜa M¸c. Trong vßng kh«ng ®Çy s¸u th¸ng, ®· cã bèn tËp s¸ch ra ®êi, chñ yÕu vµ hÇu nh− lµ hoµn toµn nh»m c«ng kÝch chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng. Tr−íc hÕt lµ tËp luËn v¨n cña Ba-da-rèp, B«-g®a-nèp, Lu-na-ts¸c-xki, BÐc-man, Ghen-ph«n-®¬, I-u-skª-vÝch, Xu-v«-rèp, nhan ®Ò lµ "Kh¸i luËn vÒ (? ®¸ng lÏ ph¶i nãi: chèng l¹i) triÕt häc m¸c-xÝt", xuÊt b¶n ë Xanh Pª-tÐc-bua, 1908; råi ®Õn nh÷ng quyÓn: "Chñ nghÜa duy vËt vµ thuyÕt thùc t¹i phª ph¸n" cña I-u-skª-vÝch, "PhÐp biÖn chøng d−íi ¸nh s¸ng cña nhËn thøc luËn hiÖn ®¹i" cña BÐc-man, "Nh÷ng c¬ cÊu triÕt häc cña chñ nghÜa M¸c" cña Va-len-ti-nèp. TÊt c¶ nh÷ng ng−êi ®ã kh«ng thÓ kh«ng biÕt r»ng M¸c vµ ¡ng-ghen ®· nhiÒu lÇn gäi quan ®iÓm triÕt häc cña m×nh lµ chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng. TÊt c¶ nh÷ng ng−êi ®ã, mÆc dï hä cã nh÷ng quan ®iÓm chÝnh trÞ kh¸c nhau râ rÖt, ®Òu liªn kÕt víi nhau v× cïng thï ghÐt chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng, ®ång thêi hä vÉn tù mÖnh danh lµ nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt trong triÕt häc! BÐc- man nãi: phÐp biÖn chøng cña ¡ng-ghen lµ mét "®iÒu thÇn bÝ". Ba-da-rèp th× nãi b©ng qu¬ (lµm nh− ®ã lµ mét viÖc dÜ nhiªn) r»ng quan ®iÓm cña ¡ng-ghen ®· "cò" råi, chñ nghÜa duy vËt ®· bÞ nh÷ng chiÕn sÜ dòng c¶m cña chóng ta ®¸nh ®æ råi; hä kiªu
10 V.I. Lª-nin Lêi tùa viÕt cho lÇn xuÊt b¶n thø nhÊt 11 ng¹o viÖn ra nµo lµ "nhËn thøc luËn hiÖn ®¹i", "triÕt häc tèi t©n" §ã lµ c©u cña Lu-na-ts¸c-xki: "chóng t«i" (tÊt nhiªn ®©y lµ chØ (hoÆc lµ "thuyÕt thùc chøng tèi t©n"), "triÕt häc cña c¸c khoa häc tÊt c¶ nh÷ng ng−êi cïng céng t¸c viÕt tËp "Kh¸i luËn") "cã thÓ tù nhiªn hiÖn ®¹i", thËm chÝ c¶ ®Õn "triÕt häc cña c¸c khoa häc lÇm ®−êng nh−ng chóng t«i vÉn ®ang t×m tßi" (tr. 161). Nöa tù nhiªn thÕ kû XX" n÷a. Dùa vµo tÊt c¶ nh÷ng häc thuyÕt ®Çu c©u nãi Êy lµ mét ch©n lý tuyÖt ®èi, cßn nöa sau lµ mét d−êng nh− lµ tèi t©n ®ã, nh÷ng kÎ ph¸ ho¹i chñ nghÜa duy vËt ch©n lý t−¬ng ®èi, ®ã lµ ®iÒu mµ t«i sÏ cè g¾ng chøng minh ®Çy biÖn chøng ë n−íc ta ®· kh«ng chót ng¹i ngïng ®i ®Õn chç ®ñ trong quyÓn s¸ch nµy. Giê ®©y, t«i chØ nãi mét ®iÒu lµ nÕu thõa nhËn ngay thuyÕt tÝn ng−ìng* (®iÒu ®ã thÊy râ rµng nhÊt c¸c nhµ triÕt häc cña chóng ta ®· ph¸t biÓu kh«ng ph¶i nh©n ë Lu-na-ts¸c-xki, nh−ng kh«ng ph¶i chØ ë mét m×nh «ng ta!13), danh chñ nghÜa M¸c mµ nh©n danh mét sè nhµ m¸c-xÝt "®ang nh−ng khi cÇn ph¶i tá râ th¸i ®é cña hä ®èi víi M¸c vµ ¡ng- t×m tßi" th× cã lÏ nh− thÕ hä ®· tá ra biÕt tù träng còng nh− biÕt ghen th× hä l¹i mÊt hÕt c¶ dòng khÝ, mÊt hÕt c¶ sù t«n träng ®èi t«n träng chñ nghÜa M¸c h¬n nhiÒu. víi niÒm tin cña b¶n th©n hä. Trªn thùc tÕ, nh− thÕ lµ hoµn toµn Riªng t«i, t«i còng lµ mét "kÎ ®ang t×m tßi" vÒ triÕt häc. Hay rêi bá chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng, tøc chñ nghÜa M¸c. Trªn nãi cho ®óng h¬n: trong tËp bót ký nµy, t«i ®· tù ®Æt cho m×nh lêi nãi, nh− thÕ lµ dïng nh÷ng m¸nh líi quanh co v« tËn, nhiÖm vô t×m xem nh÷ng kÎ ®· ®−a ra, d−íi chiªu bµi chñ nh÷ng m−u toan hßng lÈn tr¸nh thùc chÊt cña vÊn ®Ò, hßng che nghÜa M¸c, nh÷ng c¸i v« cïng hçn ®én, hå ®å vµ ph¶n ®éng, ®· giÊu sù trèn tr¸nh cña m×nh, hßng ®em mét nhµ duy vËt nµo ®ã thay cho chñ nghÜa duy vËt nãi chung, lµ kiªn quyÕt kh«ng chÞu lÇm ®−êng l¹c lèi ë chç nµo. ph©n tÝch trùc tiÕp vÒ v« sè luËn ®iÓm duy vËt chñ nghÜa cña T¸c gi¶ M¸c vµ ¡ng-ghen. §ã lµ "mét cuéc khëi nghÜa quú gèi" thËt sù, nh− mét nhµ m¸c-xÝt ®· nãi rÊt ®óng. §ã lµ ®iÓn h×nh cña chñ Th¸ng ChÝn 1908. nghÜa xÐt l¹i vÒ triÕt häc, v× chØ cã nh÷ng kÎ xÐt l¹i míi chuèc lÊy c¸i tiÕng t¨m ®¸ng buån v× ®· xa rêi quan ®iÓm c¬ b¶n cña chñ nghÜa M¸c, vµ v× ®· sî h·i hoÆc bÊt lùc kh«ng d¸m "thanh to¸n" mét c¸ch c«ng khai, døt kho¸t, c−¬ng quyÕt vµ minh b¹ch víi nh÷ng t− t−ëng mµ hä ®· tõ bá. Khi nh÷ng ng−êi chÝnh thèng b¸c bá mét sè quan ®iÓm ®· cò nµo ®ã cña M¸c (vÝ dô nh− Mª-rinh ®· b¸c bá mét sè luËn ®iÓm lÞch sö14) th× bao giê hä còng lµm viÖc ®ã mét c¸ch chÝnh x¸c vµ hÕt søc kü l−ìng, ®Õn nçi kh«ng bao giê cã ai cã thÓ thÊy trong lêi v¨n cña hä cã mét c¸i g× lµ mËp mê. Tuy vËy, ng−êi ta còng thÊy ®−îc trong quyÓn "Kh¸i luËn "vÒ" triÕt häc m¸c-xÝt" cã mét c©u tùa hå nh− lµ ®óng ch©n lý. * ThuyÕt tÝn ng−ìng lµ mét häc thuyÕt ®em tÝn ng−ìng thay thÕ cho tri thøc hoÆc nãi chung ®Æt cho tÝn ng−ìng mét ý nghÜa nhÊt ®Þnh 1 2 .