Tốc độ tăng trưởng của nông nghiệp Việt Nam có dấu hiệu chựng lại: Đâu là nguyên nhân và giải pháp khắc phục?

Tốc độ tăng trưởng . . .<br /> <br /> Kinh tế<br /> TỐC ĐỘ TĂNG TRƯỞNG CỦA NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM<br /> CÓ DẤU HIỆU CHỰNG LẠI: ĐÂU LÀ NGUYÊN NHÂN VÀ<br /> GIẢI PHÁP KHẮC PHỤC?<br /> <br /> <br /> TÓM TẮT<br /> <br /> Hoàng Thị Chỉnh*<br /> <br /> Sau hơn 30 năm tăng trưởng kên tục, nông nghiệp Việt Nam đã bắt đầu chững lại và suy<br /> giảm. Bằng phương pháp phân tích định tính với các công cụ như thống kê phân tích, thông kê mố<br /> tả, so sánh…dựa trên các số liệu từ Niên giám Thống kê và các nguồn thứ cấp khác, tác giả đã cố<br /> gắng nhận dạng những nguyên nhân dẫn đến sự suy giảm nông nghiệp trong thời gian qua và từ đó<br /> đề xuất một số giải pháp để lấy lại đà tăng trưởng.<br /> Từ khóa: tăng trưởng nông nghiệp, cơ cấu nông nghiệp, đầu tư cho nông nghiệp, biến<br /> đổi khí hậu<br /> <br /> GROWTH RATE OF VIETNAM WITH AGRICULTURAL SIGNS OF<br /> SLOWING: WHERE IS THE CAUSE AND RECOVERY SOLUTIONS?<br /> ABSTRACT<br /> After more than 30 years of continuous growth vulture, agriculture Vietnam has begun<br /> to level off and decline. By means of qualitative analysis with tools such as statistical analysis,<br /> descriptive statistics, comparing ... based on the data from the Statistical Yearbook and other<br /> secondary sources, the author has tried to identify these causes of the decline in agriculture in<br /> recent years and has since proposed a number of measures to regain growth momentum.<br /> Keywords: agricultural growth, agricultural structures, agricultural investment,<br /> climate change<br /> *<br /> <br /> GS.TS. Giảng viên trường Đại học Kinh tế thành phố Hồ Chí Minh<br /> <br /> 1<br /> <br /> Tạp chí Kinh tế - Kỹ thuật<br /> <br /> 1. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Một trong những điểm nổi bật của nền kinh<br /> tế Việt Nam 6 tháng đầu năm qua là sự suy<br /> giảm của GDP nông nghiệp (bao gồm nông<br /> nghiệp, lâm nghiệp và thủy sản). Theo số liệu<br /> của Bộ nông nghiệp và Phát triển nông thôn<br /> thì con số đó là 0,18% (1). Đây là lần đầu tiên<br /> kể từ hơn 30 năm qua, nông nghiệp lại có tốc<br /> độ tăng trưởng âm như vậy. Sự suy giảm của<br /> nông nghiệp, một ngành kinh tế quan trọng<br /> bậc nhất, vốn là ưu thế của Việt Namkhiến<br /> nhiều người không khỏi ngạc nhiên và đi tìm<br /> lời giải đáp. Tuy nhiên, nếu nghiên cứu cả<br /> quá trình phát triển nông nghiệp trong một<br /> thời gian dài thì sự suy giảm của nông nghiệp<br /> trong những năm gần đây là điều tất yếu, là hệ<br /> quả của những chính sách chưa tạo điều kiện<br /> tốt nhất cho sản xuất nông nghiệp.<br /> 1.1. Nông nghiệp Việt Nam bắt đầu suy<br /> giảm từ bao giờ?<br /> Nếu lấy mốc thời gian là từ năm 1986 khi<br /> Việt Nam bắt đầu đổi mới nền kinh tế thì tốc<br /> độ tăng trưởng nông nghiệp tính bình quân<br /> qua các giai đoạn được thể hiện qua bảng 1<br /> <br /> Bảng 1: Tốc độ tăng trưởng nông nghiệp Việt<br /> Nam qua các giai đoạn<br /> Các giai đoạn<br /> 1986-1990<br /> 1991- 1995<br /> 1996-2000<br /> 2001-2005<br /> 2006-2010<br /> 2011-2015<br /> <br /> Tốc độ tăng trưởng<br /> bình quân(%)<br /> 3,74<br /> 5,86<br /> 6,74<br /> 5,44<br /> 4,76<br /> 3,13<br /> <br /> Nguồn:Tính toán từ “Kinh tế 2015-2016:<br /> Việt Nam và Thế giới”<br /> <br /> Như vậy, sau 30 năm đổi mới kinh tế,<br /> nông nghiệp Việt Nam đã có những bước tiến<br /> nhất định và bước vào giai đoạn tăng trưởng<br /> khá liên tục trong 10 năm (từ năm 1991 đến<br /> năm 2000), đặc biệt năm 1992 đạt 7,4%; năm<br /> 1996 đạt 7,7%; năm 1999 đạt 7,4% (2).Tuy<br /> nhiên, bước qua năm 2001 nông nghiệp Việt<br /> Nam bắt đầu có dấu hiệu tăng trưởng chậm lại<br /> và càng ngày càng chậm, đặc biệt là từ năm<br /> 2011 đến nay (bảng 1.2)<br /> <br /> Bảng 2:Tốc độ tăng trưởng GDP của nông nghiệp so với các ngành khác<br /> giai đoạn 2011-2015,%<br /> Năm<br /> <br /> Tổng số<br /> <br /> 2011<br /> 2012<br /> 2013<br /> 2014<br /> 2015<br /> <br /> 6,24<br /> 5,25<br /> 5,42<br /> 5,98<br /> 6,68<br /> <br /> Nông-LâmThủy sản<br /> 4,23<br /> 2,92<br /> 2,63<br /> 3,44<br /> 2,41<br /> <br /> Công nghiệp-Xây dựng<br /> <br /> Dịch vụ<br /> <br /> 7,60<br /> 7,39<br /> 5,08<br /> 6,42<br /> 9,64<br /> <br /> 7,47<br /> 6,71<br /> 6,72<br /> 6,16<br /> 6,33<br /> <br /> Nguồn: Tốc độ tăng GDP (%) Kinh tế 2015-2016: Việt Nam và Thế giới, trang 93<br /> <br /> Do tác động của cuộc khủng hoảng tài<br /> chính thế giới và nhiều nguyên nhân chủ quan<br /> khác mà tốc độ tăng trưởng kinh tế Việt Nam<br /> đã giảm hẳn từ năm 2008. Đến năm 2015<br /> Việt nam đã lấy lại được đà tăng trưởng. Tuy<br /> <br /> nhiên, nếu 2 khu vực Công nghiệp-xây dựng<br /> và dịch vụ đều có dấu hiệu hồi phục, đặc biệt<br /> là công nghiệp còn đạt tới 9,64% thì ở khu<br /> vực nông nghiệp, tốc độ tăng trưởng chậm<br /> hơn hẳn, năm 2015 chỉ tăng trưởng 2,41% so<br /> 2<br /> <br /> Tốc độ tăng trưởng . . .<br /> <br /> với năm 2014 và đến năm 2016 thì bắt đầu<br /> giảm (0,18% cho 6 tháng đầu năm (như đã<br /> nói ở trên)<br /> 1.2. Vì sao nông nghiệp Việt Nam<br /> giảm sút?<br /> Thứ nhất, do nhận thức chưa đúng<br /> về vai trò của nông nghiệp. Mặc dù trong<br /> cơ cấu GDP, tỷ lệ của nông nghiệp đã giảm<br /> nhưng hiện nay vẫn còn chiếm 17,8%, dân<br /> số chiếm 65,7%; và lao động chiếm 44,3%<br /> trong cả nền kinh tế quốc dân nói chung (2).<br /> Hơn thế nữa, trải qua hàng ngàn năm lịch<br /> sử của dân tộc, nông nghiệp là nơi cung cấp<br /> sức người, sức của, là hậu phương vững chắc<br /> giúp tiền tuyến đánh thắng giặc ngoại xâm.<br /> Trong các cuộc khủng hoảng kinh tế giai đoạn<br /> 1997-1998; 2008-2009, trong khi các ngành<br /> công nghiệp, dịch vụ gặp nhiều khó khăn thì<br /> nông nghiệp vẫn vươn lên, là “bà đỡ”, là “cứu<br /> cánh” cho cả nền kinh tế; Trong khi cả nền<br /> kinh tế nhập siêu liên tục (cho đến năm 2012)<br /> thì nông nghiệp vẫn xuất siêu. Bên cạnh đó,<br /> xét về tiềm năng, Việt Nam rất có tiềm năng<br /> về nông nghiệp nhờ các nguồn lợi tự nhiên<br /> như đất đai trù phú, nguồn nước ngọt dồi<br /> dào, nắng lắm mưa nhiều, cây trái xanh tươi<br /> <br /> 4 mùa…Với tất cả những lợi thế như vậy, nếu<br /> nông nghiệp được chú trọng đúng mức, được<br /> đầu tư thỏa đáng, được định hướng chiến<br /> lược bài bản… thì kết quả đã không phải ảm<br /> đạmnhư vậy!<br /> Vì có quan điểm cho rằng để đạt được<br /> mục tiêu đưa đất nước sớm trở thành một<br /> nước công nghiệp hóa vào năm 2020 thì phải<br /> nhanh chóng thu hẹp nông nghiệp, mở rộng<br /> công nghiệp và dịch vụ. Do tư tưởng nóng vội<br /> nên bằng mọi giá phải phát triển các khu công<br /> nghiệp, phải lấy đất nông nghiệp cho các mục<br /> tiêu phi nông nghiệp, phải đầu tư nhiều hơn<br /> vào công nghiệp… Kết quả là nhiều khu công<br /> nghiệp mọc lên nhưng thực tế chỉ để cỏ mọc<br /> um tùm, trong khi người nông dân lại mất<br /> đất sản xuất, thất nghiệp và ngày càng sa sút.<br /> Biểu hiện rõ nhất cho việc không coi trọng<br /> nông nghiệp chính là đầu tư cho nông nghiệp<br /> quá ít, không tương xứng với sự đóng góp<br /> của nông nghiệp trong nền kinh tế quốc<br /> dân. Không những đầu tư cho nông nghiệp đã<br /> ít mà còn ngày càng suy giảm, tính đến năm<br /> 2012. Ba năm gần đây tỷ lệ đầu tư cho nông<br /> nghiệp có tăng trở lại nhưng còn quá khiêm<br /> tốn (bảng 3)<br /> <br /> Bảng 3: Cơ cấu vốn đầu tư phát triển theo ngành của Việt Nam giai đoạn 2000- 2015<br /> <br /> Ngành<br /> <br /> 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015<br /> <br /> Nông<br /> nghiệp<br /> <br /> 13,8<br /> <br /> 7,5<br /> <br /> 7,4<br /> <br /> 6,5<br /> <br /> 6,4<br /> <br /> 6,3<br /> <br /> 6,2<br /> <br /> 6,0<br /> <br /> 5,2<br /> <br /> 5,6<br /> <br /> 6,0<br /> <br /> 6,0<br /> <br /> Công<br /> nghiệp<br /> <br /> 39,3<br /> <br /> 42,6<br /> <br /> 42,2<br /> <br /> 43,5<br /> <br /> 41,5<br /> <br /> 40,6<br /> <br /> 41,3<br /> <br /> 43,1<br /> <br /> 43,9<br /> <br /> 44,2<br /> <br /> 44,3<br /> <br /> 44,5<br /> <br /> Dịch vụ<br /> <br /> 46,9<br /> <br /> 49,9<br /> <br /> 50,4<br /> <br /> 50,0<br /> <br /> 52,1<br /> <br /> 53,1<br /> <br /> 52,5<br /> <br /> 50,9<br /> <br /> 50,9<br /> <br /> 50,2<br /> <br /> 49,7<br /> <br /> 49,5<br /> <br /> Tổng số 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0<br /> Nguồn: Niên giám Thống kê 2014, Kinh tế 2015-2016: Việt Nam và Thế giới<br /> 3<br /> <br /> Tạp chí Kinh tế - Kỹ thuật<br /> <br /> Đầu tư trong nước vào nông nghiệp đã ít,<br /> đầu tư từ nước ngoài vào nông nghiệp lại càng<br /> ít hơn. (bảng 4)<br /> <br /> xuất khẩu nông sản và thủy sản hàng đầu của<br /> Việt Nam nhưng đầu tư FDI vào lĩnh vực này<br /> còn quá ít. Theo số liệu của Cục xúc tiến đầu<br /> tư , Bộ Kế hoạch và Đầu tư thì từ nằm 1993<br /> đến hết tháng 9/2014 FDI vào ĐBSCL là 903<br /> dự án còn hiệu lực với tổng số vốn là 11,8 tỷ<br /> USD, chỉ chiếm 4,1% so với cả nước, nhưng<br /> điều đáng nói là trong số đó chỉ có 242,5 triệu<br /> USD là đầu tư vào nông lâm nghiệp thủy sản<br /> trong vùng,có nghĩa chỉ chiếm 2% trong tổng<br /> FDI cho cả vùng và bằng 0,08% so với tổng<br /> đầu tư FDI của cả nước trong khoảng thời<br /> gian đó! (bảng 3)<br /> Thứ hai, sản xuất nông nghiệp manh<br /> mún, quy mô nhỏ, thiếu quy hoạch, năng<br /> suất lao động thấp<br /> Do thực hiện phương châm “Người cày có<br /> ruộng” và chính sách hạn điền cùng với phong<br /> trào khoán hộ mà đất nông nghiệp Việt Nam<br /> hiện nay bị chia cắt quá manh mún (bình quân<br /> một hộ chỉ có 0,7 ha) (4). Đồng ruộng quá<br /> nhỏ bé khiến người nông dân khó áp dụng cơ<br /> giới hóa, khó áp dụng những tiến hộ kỹ thuật<br /> trong nông nghiệp, khó tiếp cận tín dụng…<br /> Công tác quy hoạch làm chưa tốt, chưa tính<br /> đến nhu cầu của thị trường, tình trạng “được<br /> mùa rớt giá” rồi “trồng, chặt”, “chặt, trồng”<br /> vẫn xảy ra. Một trong những biểu hiện của<br /> một nền nông nghiệp kém hiệu quả chính là<br /> năng suất lao động rất thấp, thấp hơn hẳn so<br /> với các ngành khác trong nền kinh tế quốc<br /> dân (bảng 5)<br /> <br /> Bảng 4: Đầu tư trực tiếp nước ngoài vào Nông<br /> nghiệp và tỷ trọng trong tổng FDI<br /> <br /> Năm<br /> 2002<br /> 2003<br /> 2004<br /> 2005<br /> 2006<br /> 2007<br /> 2008<br /> 2009<br /> 2010<br /> 2011<br /> 2012<br /> 2013<br /> 2014<br /> 2015<br /> <br /> Đầu tư vào<br /> Nông nghiệp<br /> (1000USD)<br /> 1.427,8<br /> 1.551,0<br /> 2.764,6<br /> 3.795,0<br /> 3.807,5<br /> 4.415,5<br /> 4.221,0<br /> 4.379,1<br /> 3.218,0<br /> 3.266,0<br /> 87,8<br /> 111,8<br /> 101,1<br /> 303,0<br /> <br /> Tỷ trọng trong<br /> tổng FDI (%)<br /> 3,36<br /> 3,50<br /> 5,83<br /> 5,78<br /> 5,16<br /> 2,78<br /> 2,19<br /> 2,27<br /> 1,55<br /> 2,10<br /> 0,6<br /> 0,5<br /> 0,5<br /> 1,3<br /> <br /> Nguồn: Kinh tế 2001-2002 đến 2015-2016<br /> Việt Nam và Thế giới và Cục đầu tư nước ngoài,<br /> bộ Kế hoạch và Đầu tư<br /> <br /> Rõ ràng đầu tư trực tiếp của nước ngoài<br /> vào nông nghiệp Việt Nam còn quá ít và càng<br /> ngày càng giảm. Nếu trước năm 2000 FDI<br /> vào nông nghiệp còn chiếm 15% tổng vốn<br /> FDI vào Việt Nam thì những năm gần đây con<br /> số này chỉ còn xoay quanh từ 0,5% đến 1%!.<br /> Đặc biệt Đồng Bằng Sông Cửu Long, nơi<br /> <br /> Bảng 5: Năng suất lao động các ngành của Việt Nam (triệu/đồng/người)<br /> Ngành<br /> Tổng số<br /> Nông, lâm-thủy sản<br /> Công nghiệp - xây dựng<br /> Dịch vụ<br /> <br /> 2009<br /> 37,9<br /> 14,1<br /> 70,7<br /> 57,9<br /> <br /> 2010<br /> 44,0<br /> 16,8<br /> 78,9<br /> 56,9<br /> <br /> 2011<br /> 55,2<br /> 22,9<br /> 98,3<br /> 76,5<br /> <br /> 2012<br /> 63,1<br /> 26,2<br /> 114,4<br /> 83,3<br /> <br /> 2013<br /> 68,7<br /> 27,0<br /> 124,2<br /> 92,6<br /> <br /> 2014<br /> 74,7<br /> 28,6<br /> 116,5<br /> 90,5<br /> <br /> 2015<br /> 79,3<br /> 30,4<br /> 115,4<br /> 96,0<br /> <br /> Nguồn: Kinh tế 2015-2016 Việt Nam và Thế giới<br /> 4<br /> <br /> Tốc độ tăng trưởng . . .<br /> <br /> Thứ ba, cơ sở hạ tầng yếu kém, cơ sở vật<br /> chất kỹ thuật nghèo nàn cũng là nguyên nhân<br /> dẫn đến sản xuất nông nghiệp gặp nhiều khó<br /> khăn, đời sống của người dân ít được cải thiện.<br /> Mặc dù, trong thời gian qua giao thông nông<br /> thôn đã được Chính phủ đầu tư xây dựng,<br /> nhiều cây cầu mới đã đưa vào sử dụng nhưng<br /> đường nội bộ ở nông thôn vẫn chưa phát triển,<br /> cả giao thông đường thủy cũng vậy. Hệ thống<br /> điện, đường, trường, trạm còn thiếu, chưa đáp<br /> ứng được yêu cầu đi lại, vận chuyển nông sản<br /> cũng như nâng cao trình độ dân trí, sức khỏe<br /> cộng đồng cho người dân. Cơ sở hạ tầng chưa<br /> phát triển dẫn đến khó tiếp cận thị trường, giá<br /> thành cao, làm mất đi tính cạnh tranh của sản<br /> phẩm…<br /> Thứ tư, cơ cấu cây trồng chưa phù hợp,<br /> tập trung quá nhiều cho cây lúa<br /> Trong những năm qua, xuất phát từ nhiệm<br /> vụ phải đảm bảo an ninh lương thực và xuất<br /> khẩu gạo vốn là sản phẩm truyền thống của<br /> Việt Nam mà diện tích trồng lúa vẫn không<br /> ngừng tăng lên qua các năm (cho đến năm<br /> <br /> 2014) (6). Diện tích đất dành cho cây lúa<br /> trong nhiều năm luôn chiếm từ 50-55% trong<br /> tổng diện tích các cây trồng. Ngoài ra, cây<br /> mía vốn là cây trồng không có hiệu quả bởi<br /> năng suất thấp và trữ đường kém, khả năng<br /> cạnh tranh rất kém so với một số nước khác<br /> trong khu vực nhưng diện tích trồng mía cũng<br /> vẫn tăng lên qua các năm. Hoặc cây cao su,<br /> chủ yếu lệ thuộc vào thị trường Trung Quốc,<br /> xuất khẩu mấy năm qua gặp nhiều khó khăn<br /> nhưng diện tích vẫn tăng đều qua các năm và<br /> đạt gần 1 triệu ha vào năm 2014! Trong khi<br /> đó, những cây trồng khác, như cây bông, rất<br /> cần cho công nghiệp dệt may, là ngành xuất<br /> khẩu chủ lực của Việt Nam thì hàng năm vẫn<br /> phải nhập khẩu một lượng bông rất lớn; bắp,<br /> và một số các loại cây trồng làm thức ăn gia<br /> súc khác thì tăng không đáng kể. Đặc biệt là<br /> cây ăn trái, nếu được đầu tư thỏa đáng cho<br /> công nghệ chế biến và bảo quản thì hiệu quả<br /> kinh tế rất cao cho xuất khẩu nhưng diện tích<br /> qua các năm lại chẳng thay đổi bao nhiêu mà<br /> có năm còn bị giảm đi (6)<br /> <br /> Bảng 6: Diện tích một số cây trồng chủ yếu giai đoạn 2005-2015 (1000 ha)<br /> 2005<br /> <br /> 2006<br /> <br /> 2007<br /> <br /> 2008<br /> <br /> 2009<br /> <br /> 2010<br /> <br /> 2011<br /> <br /> 2012<br /> <br /> 2013<br /> <br /> 2014<br /> <br /> 2015<br /> <br /> Lúa<br /> <br /> 7329<br /> <br /> 7325<br /> <br /> 7207<br /> <br /> 7422<br /> <br /> 7437<br /> <br /> 7489<br /> <br /> 7655<br /> <br /> 7761<br /> <br /> 7903<br /> <br /> 7814<br /> <br /> 3112<br /> <br /> Ngô<br /> <br /> 1053<br /> <br /> 1033<br /> <br /> 1096<br /> <br /> 1140<br /> <br /> 1089<br /> <br /> 1126<br /> <br /> 1121<br /> <br /> 1157<br /> <br /> 1170<br /> <br /> 1178<br /> <br /> …<br /> <br /> Mía<br /> <br /> 266<br /> <br /> 268<br /> <br /> 293<br /> <br /> 271<br /> <br /> 266<br /> <br /> 269<br /> <br /> 282<br /> <br /> 302<br /> <br /> 309<br /> <br /> 305<br /> <br /> …<br /> <br /> Bộng<br /> <br /> 26<br /> <br /> 21<br /> <br /> 12<br /> <br /> 6<br /> <br /> 10<br /> <br /> 9<br /> <br /> 10<br /> <br /> 7<br /> <br /> 3<br /> <br /> ….<br /> <br /> 200<br /> <br /> Lạc<br /> <br /> 270<br /> <br /> 247<br /> <br /> 255<br /> <br /> 255<br /> <br /> 245<br /> <br /> 231<br /> <br /> 224<br /> <br /> 219<br /> <br /> 216<br /> <br /> 209<br /> <br /> 101<br /> <br /> Cao su<br /> <br /> 483<br /> <br /> 522<br /> <br /> 556<br /> <br /> 632<br /> <br /> 678<br /> <br /> 749<br /> <br /> 802<br /> <br /> 918<br /> <br /> 959<br /> <br /> 979<br /> <br /> 645<br /> <br /> Cà phê<br /> <br /> 497<br /> <br /> 497<br /> <br /> 509<br /> <br /> 531<br /> <br /> 539<br /> <br /> 555<br /> <br /> 586<br /> <br /> 623<br /> <br /> 637<br /> <br /> 641<br /> <br /> 135<br /> <br /> Tiêu<br /> <br /> 49<br /> <br /> 49<br /> <br /> 48<br /> <br /> 50<br /> <br /> 51<br /> <br /> 51<br /> <br /> 56<br /> <br /> 60<br /> <br /> 69<br /> <br /> 86<br /> <br /> …<br /> <br /> Cây ăn trái<br /> <br /> 767<br /> <br /> 771<br /> <br /> 779<br /> <br /> 776<br /> <br /> 774<br /> <br /> 780<br /> <br /> 773<br /> <br /> 766<br /> <br /> 707<br /> <br /> 794<br /> <br /> …<br /> <br /> Nguồn: Kinh tế 2015-2016:Việt Nam và Thế giới<br /> <br /> Nhận biết được điều này, năm 2015 dưới<br /> sự chỉ đạo của Chính phủ, các địa phương đã<br /> mạnh dạn chuyển đổi cơ cấu cây trồng theo<br /> <br /> hướng giảm diện tích trồng lúa (năm 2015,<br /> chỉ còn 3112 ngàn ha), cao su, cà phê; tăng<br /> diện tích trồng bông lên 200 ngàn ha. Đó là<br /> 5<br /> <br />