Tóm tắt Luận án Tiến sĩ: Đặc điểm sinh học, sinh thái của loài châu chấu mía Hieroglyphus tonkinensis Bolivar, 1912 (Orthoptera: Acrididae) và biện pháp phòng trừ tại Hòa Bình

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO<br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI<br /> <br /> NGUYỄN HỒNG YẾN<br /> <br /> ĐẶC ĐIỂM SINH HỌC, SINH THÁI<br /> CỦA LOÀI CHÂU CHẤU MÍA Hieroglyphus tonkinensis<br /> Bolivar, 1912 (Orthoptera: Acrididae)<br /> VÀ BIỆN PHÁP PHÒNG TRỪ TẠI HÒA BÌNH<br /> <br /> Chuyên ngành : Bảo vệ thực vật<br /> Mã số<br /> : 62.62.01.12<br /> <br /> TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ<br /> <br /> HÀ NỘI - 2013<br /> <br /> Công trình hoàn thành tại:<br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI<br /> Người hướng dẫn: GS.TS. NGUYỄN VĂN ĐĨNH<br /> PGS.TS. HỒ THỊ THU GIANG<br /> <br /> Phản biện 1: GS.TSKH. VŨ QUANG CÔN<br /> Hội Côn trùng<br /> <br /> Phản biện 2:<br /> <br /> PGS.TS. NGUYỄN THỊ KIM OANH<br /> Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội<br /> <br /> Phản biện 3: GS.TS. PHẠM VĂN LẦM<br /> Viện Bảo vệ thực vật<br /> <br /> Luận án được bảo vệ tại hội đồng chấm luận án cấp Trường họp tại:<br /> Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội<br /> Vào hồi<br /> <br /> giờ, ngày<br /> <br /> tháng<br /> <br /> năm 2013<br /> <br /> Có thể tìm hiểu luận án tại thư viện:<br /> - Thư viện Quốc gia Việt Nam<br /> - Thư viện Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội<br /> <br /> MỞ ĐẦU<br /> 1. Đặt vấn đề<br /> <br /> Ở Việt Nam, các nghiên cứu về họ Acrididae còn rất ít, hầu hết là những<br /> nghiên cứu về biện pháp phòng chống. Thực tế đã cho thấy việc phòng chống<br /> các đợt dịch châu chấu ở nước ta còn rất thụ động, thường chỉ được tiến hành<br /> khi châu chấu đã lớn, di chuyển mạnh và gây tác hại đáng kể tới cây trồng. Đây<br /> là điều trái ngược với nguyên tắc có tính chất mấu chốt, quyết định hiệu quả<br /> phòng trừ châu chấu chính là việc phát hiện sớm và phòng trừ ngay từ ấu trùng<br /> tuổi nhỏ (Matheson, 2003; Prveling, 2005).<br /> Năm 1997 tỉnh Hòa Bình đã phải công bố dịch với loài châu chấu thuộc giống<br /> Hieroglyphus Krauss (Nguyễn Hồng Yến, 1998), từ đó đến nay, chúng vẫn thường<br /> phát sinh từ tháng 4 đến tháng 9 hàng năm ở tỉnh này. Cho đến nay, những dữ liệu đã<br /> công bố ở nước ta về các loài thuộc giống Hieroglyphus Krauss chủ yếu là những<br /> thông tin theo các tài liệu nước ngoài mà ít có những nghiên cứu chuyên sâu.<br /> Với mong muốn tìm được những giải pháp để góp phần giải quyết những<br /> bấp cập và hạn chế đã nêu trên, chúng tôi triển khai thực hiện đề tài “Đặc điểm<br /> sinh học, sinh thái của loài châu chấu mía Hieroglyphus tonkinensis Bolivar,<br /> 1912 (Orthoptera: Acrididae) và biện pháp phòng trừ tại Hòa Bình”.<br /> 2. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài<br /> <br /> 2.1. Ý nghĩa khoa học của đề tài<br /> Đề tài đã xác định được loài châu chấu phổ biến thuộc giống Hieroglyphus<br /> ở Hòa Bình là châu chấu mía H. tonkinensis Bolivar, 1912. Đồng thời đề tài đã<br /> nghiên cứu một cách hệ thống về đặc điểm hình thái, sinh học và một số yếu tố<br /> tác động đến sự phát sinh, phát triển của châu chấu mía H. tonkinensis ở tỉnh Hòa<br /> Bình; các kết quả này là những dẫn liệu khoa học mới cho công tác nghiên cứu và<br /> đào tạo.<br /> 2.2. Ý nghĩa thực tiễn của đề tài<br /> Đề tài đã xác định nơi đẻ trứng tập trung của châu chấu mía H. tonkinensis;<br /> đề xuất được biện pháp phòng chống một cách có hiệu quả bằng các biện pháp<br /> canh tác, sử dụng thuốc bảo vệ thực vật sinh học và hóa học hợp lý, trên cơ sở<br /> giám sát sự phát sinh gây hại của chúng hàng năm. Kết quả của đề tài là cơ sở để<br /> góp phần quản lý loài châu chấu này tại tỉnh Hòa Bình nói riêng cũng như những<br /> vùng thường xuyên bị châu chấu gây hại trong cả nước nói chung.<br /> 3. Mục đích, yêu cầu của đề tài<br /> <br /> 3.1. Mục đích<br /> Trên cơ sở những nghiên cứu về sinh học, sinh thái học của loài châu<br /> chấu mía H. tonkinensis để xây dựng biện pháp quản lý chúng một cách hiệu<br /> <br /> 1<br /> <br /> quả và bền vững.<br /> 3.2. Yêu cầu<br /> - Xác định được thành phần loài châu chấu của tỉnh Hòa Bình ở khu vực<br /> nghiên cứu.<br /> - Xác định được đặc điểm hình thái, vị trí phân loại, mức độ phổ biến và ý<br /> nghĩa kinh tế của châu chấu mía H. tonkinensis ở tỉnh Hòa Bình.<br /> - Xác định được những đặc điểm sinh vật học, sinh thái học cơ bản của<br /> châu chấu mía H. tonkinensis.<br /> - Xây dựng được qui trình phòng chống tổng hợp đối với loài châu chấu<br /> mía H. tonkinensis ở tỉnh Hòa Bình.<br /> 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu<br /> <br /> 4.1. Đối tượng nghiên cứu<br /> Các loài châu chấu thuộc họ Acrididae ở tỉnh Hòa Bình<br /> Châu chấu mía Hieroglyphus tonkinensis Bolivar, 1912.<br /> 4.2. Phạm vi nghiên cứu<br /> - Đề tài tập trung nghiên cứu về nhóm châu chấu thuộc họ Acrididae ở<br /> tỉnh Hòa Bình, tại 03 huyện thường xuyên bị châu chấu gây hại trên cây trồng<br /> nông nghiệp và lâm nghiệp (Cao Phong, Tân Lạc, Đà Bắc).<br /> - Đề tài đi sâu nghiên cứu các đặc điểm hình thái, sinh học, sinh thái của<br /> châu chấu mía H. tonkinensis. Tìm hiểu đặc điểm phát sinh gây hại của chúng,<br /> đồng thời nghiên cứu áp dụng một số biện pháp canh tác, sinh học, hóa học phòng<br /> chống châu chấu mía; từ đó xây dựng quy trình phòng chống tổng hợp loài dịch hại<br /> quan trọng này.<br /> 5. Những đóng góp mới của đề tài<br /> <br /> - Ghi nhận mới 4 loài châu chấu cho khu vực tỉnh Hòa Bình.<br /> - Cung cấp dẫn liệu khoa học mới về đặc điểm hình thái, đặc điểm sinh vật<br /> học; ảnh hưởng của một số yếu tố sinh thái đến tỷ lệ sống sót và sự phát sinh gây<br /> hại của châu chấu mía H. tonkinensis ở tỉnh Hòa Bình.<br /> - Đề xuất qui trình phòng chống tổng hợp châu chấu mía H. tonkinensis cho<br /> tỉnh Hòa Bình.<br /> 6. Cấu trúc của luận án<br /> <br /> Luận án chính 109 trang gồm 38 bảng, 19 hình, với 5 phần: Mở đầu (4<br /> trang); Chương 1. Cơ sở khoa học của đề tài và tổng quan tài liệu nghiên cứu<br /> (23 trang); Chương 2. Vật liệu, nội dung và phương pháp nghiên cứu (20 trang).<br /> Chương 3. Kết quả nghiên cứu và thảo luận (60 trang); Kết luận và đề nghị (2<br /> trang). Tổng số 94 tài liệu tham khảo (gồm 24 tài liệu tiếng Việt, 70 tài liệu<br /> tiếng Anh).<br /> <br /> 2<br /> <br /> Chương 1<br /> CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI VÀ<br /> TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU<br /> 1.1. Cơ sở khoa học của đề tài<br /> <br /> Xung quanh tên gọi của loài châu chấu thuộc giống Hieroglyphus Krauss<br /> gây hại ở tỉnh Hòa Bình có nhiều ý kiến khác nhau. Viện Bảo vệ thực vật (1976);<br /> Phạm Thị Thùy (1998) cho rằng đó là loài H. tonkinensis Bolivar; Lưu Tham<br /> Mưu (2000) cho rằng đó là loài H. banian Fabricius và khẳng định rất khó phát<br /> hiện loài H. tonkinensis ở Việt Nam; tiếp theo đó, Nguyễn Thế Nhã (2003) đã<br /> khẳng định loài châu chấu thu thập được tại tỉnh Hòa Bình là loài H. tonkinensis<br /> Bolivar. Do đó việc tìm hiểu, chứng minh xác định tên loài châu chấu phổ biến ở<br /> tỉnh Hòa Bình thuộc giống Hieroglyphus Krauss là loài nào và chúng có đặc điểm<br /> gì, sẽ vừa mang ý nghĩa khoa học, vừa là cơ sở thực tiễn đối với việc quản lý có<br /> hiệu quả loài dịch hại này.<br /> 1.2. Tình hình nghiên cứu ở ngoài nước<br /> <br /> Trên Thế giới có 10 loài châu chấu thuộc giống Hieroglyphus Krauss, chúng<br /> phân bố tương đối hẹp, chỉ có ở châu Á và châu Phi (Mason, 1974).<br /> Thiệt hại do loài H. banian gây ra với cây lúa ở giai đoạn ôm đòng/trỗ<br /> bông là rất đáng kể, có thể tới 50-90% số hạt (Pruthi, 1949). Ong ký sinh trứng<br /> Scelio sp. là kẻ thù tự nhiên có vai trò quan trọng với loài châu chấu này<br /> (Mohyuddin and Habib, 1977).<br /> H. tonkinensis là loài dịch hại quan trọng với cây mía, ngô, lúa và nhiều<br /> cây trồng ngắn ngày khác ở phía Nam Trung Quốc. Chúng phát sinh 1 lứa/năm;<br /> qua đông ở giai đoạn trứng; ấu trùng thường nở vào tháng 4 hàng năm và có 6-7<br /> tuổi; trưởng thành xuất hiện từ tháng 6- tháng 8, trưởng thành cái dài 35-52 mm,<br /> màu xanh lục (Chen et al., 1989).<br /> Mỗi con ấu trùng châu chấu tiêu thụ từ 100-450mg chất xanh mỗi ngày,<br /> mỗi con châu chấu trưởng thành tiêu thụ bình quân 200mg chất xanh mỗi ngày.<br /> Lượng chất xanh tiêu thụ bởi châu chấu có thể gấp 1,25 đến 2,5 lần lượng chất<br /> xanh do động vật có vú tiêu thụ hàng ngày (David et al., 2006). Nhiều loài châu<br /> chấu có khả năng di cư rất lớn, chúng có thể bay liên tục 1-3 ngày, ở độ cao đến<br /> 1000 m, khoảng cách bay xa hàng trăm km (Richman et al., 2003). Nguồn thức<br /> ăn khác nhau có thể ảnh hưởng tới thời gian phát dục, số lượng trứng chứ không<br /> ảnh hưởng đến chất lượng của trứng châu chấu (Chen et al., 2008).<br /> 1.3. Tình hình nghiên cứu trong nước<br /> <br /> Đã có một số danh lục công bố thành phần loài châu chấu ở nước ta, theo đó,<br /> các tỉnh phía Bắc có 61 loài (Viện Bảo vệ thực vật, 1976); các tỉnh phía Nam có<br /> 39 loài (Viện Bảo vệ thực vật, 1999); cả nước có 73 loài châu chấu nằm trong 46<br /> giống, trong đó có 3 loài thuộc giống Hieroglyphus là H. banian, H. tonkinensis,<br /> H. annulicornis (Lưu Tham Mưu, 2000).<br /> <br /> 3<br /> <br />