Tóm tắt luận án Tiến sĩ: Hoàn thiện hệ thống báo cáo kế toán tại các công ty lâm nghiệp ở Việt Nam

Chia sẻ: Bi Anh | Ngày: | Loại File: DOCX | Số trang:24

Thêm vào BST

Báo xấu

46
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và vận dụng lý luận vào thực tiễn tại một số công ty lâm nghiệp ở Việt Nam để từ đó đưa ra các giải pháp nhằm hoàn thiện hệ thống báo cáo kế toán tại các công ty lâm nghiệp ở Việt Nam, nhằm đáp ứng nhu cầu thông tin của các đối tượng sử dụng thông tin trong và ngoài doanh nghiệp.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt luận án Tiến sĩ: Hoàn thiện hệ thống báo cáo kế toán tại các công ty lâm nghiệp ở Việt Nam

ĐẶT VẤN ĐỀ 1. Tính cấp thiết của đề tài Cung cấp thông tin kế toán là một trong những nội dung quan trọng của công tác kế toán. Các thông tin kế toán cung cấp thông tin về toàn bộ quá trình hoạt động của doanh nghiệp, phản ánh quá trình và hiệu quả sử dụng các nguồn lực của doanh nghiệp. Các đối tượng sử dụng thông tin kế toán bao gồm nhà quản trị doanh nghiệp, các cơ quan chức năng của nhà nước, các chủ nợ, nhà đầu tư, người mua người bán... Báo cáo kế toán (BCKT) là phương tiện để truyền tải cung cấp thông tin kế toán đến các đối tượng sử dụng thông tin kế toán và được lập trên cơ sở tổng hợp số liệu thông tin kế toán. Các Công ty lâm nghiệp (CTLN) là các doanh nghiệp hoạt động theo luật doanh nghiệp trong các lĩnh vực trồng rừng, chế biến lâm sản, thực hiện dịch vụ về rừng và môi trường rừng. Đối tượng sản xuất chính của các CTLN là các sản phẩm sinh học, cụ thể là rừng trồng, rừng tự nhiên hoặc rừng đặc dụng, các sản phẩm từ rừng như gỗ nguyên liệu các lâm sản ngoài gỗ. Trong quá trình xây dựng và áp dụng ở các CTLN, nhất là trong giai đoạn tiến hành cổ phần hoá, đổi mới sắp xếp lại CTLN, tổ chức hệ thống BCKT và tổ chức cung cấp thông tin đã bộc lộ nhiều hạn chế gặp nhiều lúng túng trong việc tổ chức, lập hệ thống BCKT hiện nay. Nhằm góp phần hoàn thiện tổ chức hệ thống BCKT tại các Công lâm nghiệp phù hợp hơn với điều kiện hiện nay, tác giả chọn viết đề tài “Hoàn thiện hệ thống BCKT tại các CTLN ở Việt Nam” làm luận án tiến sỹ. 2. Tổng quan vấn đề nghiên cứu 2.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu trong nước Các công trình nghiên cứu đề cập đến BCKT Ở Việt Nam, nghiên cứu hệ thống BCKT trong các doanh nghiệp là vấn đề quan trọng và có nhiều nghiên cứu về vấn đề này. Cụ thể có một số các công trình nghiên cứu như sau: Năm 2011, Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Học viện “Tổ chức hệ thống BCKT trong các doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam” của tác giả Ngô Thị Thu Hồng. Nghiên cứu “Hoàn thiện hệ thống BCKT trong các doanh nghiệp sản xuất thức ăn chăn nuôi của Việt Nam” của tác giả Bùi Thị Thu Hương (2011). Luận án tiến sỹ kinh tế “Hoàn thiện hệ thống báo cáo kế toán trong các doanh nghiệp sản xuất vật liệu xây dựng trên địa bàn tỉnh Nghệ An” của tác giả Nguyễn Thị Thanh Hòa (2017) Các công trình nghiên cứu đã đề cập đến việc hoàn thiện hệ thống BCKT riêng trong một số loại hình doanh nghiệp. Các công trình nghiên cứu đề cập đến BCTC: - Luận án của tác giả Nguyễn T h ị Kim Cúc (2009) với đề tài “Hoàn thiện hệ thống BCTC doanh nghiệp nhằm phù hợp với yêu cầu hội nhập và phát triển của Việt Nam”. Luận án : “Vận dụng chuẩn mực kế toán quốc tế để hoàn thiện hệ thống BCTC doanh nghiệp trong điều kiện ở Việt Nam” của Tác giả Lê Hoàng Phúc. Nghiên cứu “Hoàn thiện hệ thống BCTC trong các doanh nghiệp xây lắp hoạt động theo mô hình Công ty mẹ - Công ty con” của 1
tác giả Bùi Thị Hằng (2014). Các công trình nghiên cứu đề cập đến BCKTQT - Phạm Quang (2002) luận án tiến sĩ kinh tế Đại học Kinh tế quốc dân “Phương hướng xây dựng hệ thống báo cáo kế toán quản trị và tổ chức vận dụng vào các doanh nghiệp Việt Nam” Tóm lại, qua nghiên cứu khảo sát, tác giả cho rằng các công trình nghiên cứu về BCKT mới chủ yếu đi vào các giải pháp kế toán nói chung hoặc phân tích lý luận và đề xuất giải pháp hoàn thiện BCTC gắn với các doanh nghiệp sản xuất chung của Việt Nam nhưng chưa đi và nghiên cứu cụ thể đối với loại hình doanh nghiệp lâm nghiệp. Các nghiên cứu nói chung đã hầu hết đi sâu vào nghiên cứu các phương pháp kế toán và kỹ thuật lập các BCKT cụ thể. Các nghiên cứu chưa nghiên cứu được tổng quát tình hình tổ chức một hệ thống gồm các BCTC và BCKT quản trị có mối quan hệ mật thiết với nhau về mặt tổ chức thu nhận, xử lý và cung cấp thông tin kế toán cho các đối tượng kế toán quan tâm Bên cạnh đó các nghiên cứu chưa nghiên cứu cập nhật những khác biệt về lập và trình bày BCTC của Việt Nam với thông lệ quốc tế cũng như các quốc gia trên thế giới. Mặc dù cũng có một số công trình nghiên cứu về BCKTQT nhưng chưa gắn với phạm vi nghiên cứu tại các doanh nghiệp đặc thù hơn nữa các công trình này cũng đã khá lâu chủ yếu phân tích các công cụ KTQT truyền thống mà chưa cập nhật những công cụ KTQT hiện đại. 2.2. Tình hình nghiên cứu ngoài nước Grusd, Neville (2006) “Đề xuất giải pháp cải thiện BCTC cho các công ty tư nhân”. Li, Qingyuan, Wang, Tielin (2010) .“Nâng cao chất lượng BCTC và hiệu quả đầu tư của công ty: Kinh nghiệm từ Trung Quốc” đã nghiên cứu mối quan hệ giữa chất lượng BCTC và hiệu quả đầu tư ở Trung Quốc bằng cách phân tích nền tảng thể chế và phát triển giả thuyết. Bài viết này có ý nghĩa cho nghiên cứu xem xét các yếu tố quyết định hiệu quả đầu tư và những hiệu quả kinh tế của các BCTC đem lại, đồng thời nâng cao vai trò của thông tin kế toán mà BCTC cung cấp. Howard M. Armitage và Alan Webb (2013) thuộc đại học Waterloo “Việc sử dụng công cụ KTQT tại 11 SME ở Canada” đã giải quyết được 2 vấn đề lớn: (1) xác định mức độ áp dụng các công cụ KTQT tại các doanh nghiệp có quy mô khác nhau và hoạt động trong những ngành nghề khác nhau, (2) giải thích lý do tại sao một số công cụ KTQT cụ thể không được sử dụng. Kamilah Ahmad, luận án tiến sĩ (2012) Đại học Exeter “KTQT trong công tác quản lý tại các SME ở Malaysia” đã chỉ ra vai trò của KTQT trong công tác quản lý tại các SME ở Malaysia; Đồng thời xác định được các nhân tố ảnh hưởng đến việc áp dụng KTQT tại các doanh nghiệp này; Nêu lên mối liên hệ giữa việc áp dụng KTQT với kết quả kinh doanh của doanh nghiệp. Nghiên cứu của nhóm tác giả Ding, Yuan and Jeanjean, Thomas and Stolowy, Hervé (2005) với đề tài “Why Do Firms Opt for AlternativeForma Financial Statements?”. Trong nghiên cứu này, các tác giả đã trình bày các vấn đề liên quan đến hình thức BCTC. Những nghiên cứu đề cập đến BCKTQT: Nghiên cứu của nhóm tác giả Michael Lucas, Malcolm Prowle và Glynn Lowth (2013) trong công bố báo cáo của dự án nghiên cứu được bảo trợ bởi 2
Viện kế toán quản trị Anh Quốc CIMA với đề tài nghiên cứu về thực hành kế toán quản trị tại DN nhỏ và vừa Management Accounting Practices of (UK) SmallMediumSized Enterprises (SMEs), đã đưa ra kết luận: Các SMEs thường lập BCKT phục vụ mục đích tuân thủ cá quy định về thuế, và không lập BCKTQT; 2.3. Kết luận rút ra từ các công trình nghiên cứu Nhìn chung, các công trình khoa học này đã góp phần: Phân tích những lý luận về bản chất vai trò, mục tiêu của BCTC, các nguyên tắc lập, trình bày BCTC, nội dung thông tin trình bày trên BCTC, đánh giá khái quát quá trình phát triển của hệ thống BCTC ở Việt Nam. Trên cơ sở nghiên cứu các công trình trong và ngoài nước về các vấn đề liên quan đến luận án, ngoài những thành tựu đóng góp tác giả nhận thấy còn một số hạn chế sau: Về nội dung nghiên cứu: các công trình nghiên cứu đã đề cập đến hệ thống BCKT trong các doanh nghiệp sản xuất như: các nguyên tắc và xây dựng mô hình mẫu về hệ thống BCKT trong các doanh nghiệp. trong đó đi sâu vào nghiên cứu nguyên tắc, phương pháp lập và trình bày BCKT đối với từng loại hình doanh nghiệp trên một số lĩnh vực hoặc nghiên cứu về lập BCTC hợp nhất trong các tập đoàn kinh tế, hoặc nghiên cứu về lập BCKT riêng trong các doanh nghiệp. Tuy nhiên chưa có nghiên cứu nào đi sâu và đề cập đến vấn đề nội dung hệ thống BCKT bao gồm BCTC theo hướng tiếp cận với chuẩn mực Kế toán quốc tế hiện nay và BCKTQT theo nhu cầu sử dụng thông tin của các cấp quản trị và người sử dụng. Về phạm vi nghiên cứu: Một số công trình nghiên cứu mặc dù đã nghiên cứu về hệ thống BCKT nhưng tại các loại hình DN Việt Nam, không phân biệt loại hình sở hữu vốn hay loại hình kinh doanh là sản xuất hay thương mại. -Về lĩnh vực nghiên cứu: chưa có công trình nào nghiên cứu trực tiếp và cụ thể về hệ thống BCKT thực hiện trên lĩnh vực lâm nghiệp. Từ các nhận xét trên, tác giả cho rằng khoảng trống để tác giả nghiên cứu là hoàn thiện hệ thống BCKT trong các CTLN Việt Nam là cần thiết và được thực hiện theo các nội dung như sau: Nghiên cứu và chỉ ra các nhân tố tác động đến hệ thống BCKT trong các CTLN; Nghiên cứu hoàn thiện hệ thống BCKT trong các CTLN theo hướng nhằm đáp ứng thông tin của các đối tượng sử dụng thông tin kế toán trong các CTLN tại Việt Nam; Tuy nhiên, những kết quả nghiên cứu trước có liên quan sẽ được tác giả kế thừa một cách có chọn lọc. Tác giả tiếp tục kế thừa các kết quả nghiên cứu trước và nghiên cứu các mặt chưa được giải quyết để góp phần phân tích rõ cơ sở luận và cơ sở thực tiễn nhằm đề xuất các giải pháp hoàn thiện hệ thống BCKT trong các CTLN Việt Nam hiện nay. Cụ thể, luận án sẽ giải quyết các nội dung sau: - Phân tích cơ sở lý luận về hệ thống BCKT trong các doanh nghiệp. 3
- Nghiên cứu thực trạng hệ thống BCKT hiện nay trong các CTLN để từ đó đề ra các giải pháp hoàn thiện hệ thống BCKT trong các CTLN hiện nay. 3. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài - Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và vận dụng lý luận vào thực tiễn tại một số CTLN ở Việt Nam để từ đó đưa ra các giải pháp nhằm hoàn thiện hệ thống BCKT tại các CTLN ở Việt Nam, nhằm đáp ứng nhu cầu thông tin của các đối tượng sử dụng thông tin trong và ngoài doanh nghiệp. 4. Câu hỏi nghiên cứu của luận án Đề đạt được mục tiêu nghiên cứu của Luận án. Luận án cần phân tích các vấn đề liên quan đến hệ thống BCKT trong các CTLN nhằm trả lời các câu hỏi sau: 1. Các nhân tố ảnh hưởng đến hệ thống BCKT trong doanh nghiệp. 2. Nội dung hệ thống BCTC và hệ thống BCKTQT trong các doanh nghiệp như thế nào? 3. Thông tin của BCTC và BCKTQT đã thỏa mãn nhu cầu thông tin của các đối tượng sử dụng thông tin bên trong và bên ngoài doanh nghiệp . 4. Nội dung và kết cấu hệ thống BCKT của các DNSX như thế nào để có thể cung cấp thông tin hữu ích cho các đối tượng sử dụng và phù hợp với thông lệ kế toán quốc tế trong cách mạng 4.0 hiện nay? 5. Thực trạng hệ thống BCKT tại các CTLN hiện nay như thế nào và giải pháp nào để hoàn thiện hệ thống BCKT trong các CTLN để phù hợp với chuẩn mực kế toán quốc tế và thông lệ kế toán quốc tế hiện nay? 5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu * Đối tượng nghiên cứu: Đối tượng nghiên cứu của luận án là hệ thống BCKT tại các CTLN ở Việt Nam bao gồm hệ thống BCTC độc lập và hệ thống BCKTQT của các CTLN ở Việt Nam. Với đối tượng này, để đạt được mục tiêu nghiên cứu của đề tài, luận án đặt trọng tâm nghiên cứu các vấn đề sau: + Nghiên cứu lý luận về hệ thống BCKT trong các DNSX. + Nghiên cứu thực trạng hệ thống BCKT trong CTLN Việt Nam + Nghiên cứu đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện hệ thống BCKT tại các CTLN Việt Nam. * Phạm vi nghiên cứu: Phạm vi về nội dung: Nghiên cứu về hệ thống báo cáo kế toán trong các công ty lâm nghiệp Việt Nam bao gồm: hệ thống BCTC độc lập và BCKTQT trong các CTLN Việt Nam. Trong đó: Về lý luận chung là dựa trên những nền tảng nguyên tắc kế toán chung được thừa nhận và chuẩn mực kế toán quốc tế; Về đối tượng nghiên cứu: Nghiên cứu về hệ thống BCKT trong các CTLN Việt Nam bao gồm: hệ thống BCTC độc lập và BCKTQT trong các CTLN Việt Nam. Luận án không nghiên cứu về hệ thống báo cáo kế toán hợp nhất và BCKT tổng hợp tại các Tổng công ty và tập đoàn. Phạm vi về không gian: Nghiên cứu tại các Công ty lâm nghiệp độc lập và các công ty lâm nghiệp thuộc tổng công ty lâm nghiệp Việt Nam và Tổng công ty giấy. Luận án 4
không nghiên cứu tại các Tổng công ty Trọng tâm của Luận án là phân tích những vấn đề cơ sở lý luận và thực tiễn để từ đó đưa ra giải pháp để hoàn thiện hệ thống BCKT riêng của từng CTLN ở Việt Nam bao gồm hệ thống BCTC và BCKTQT. Phạm vi nghiên cứu về thời gian: Luận án nghiên cứu, khảo sát thực tiễn, thu thập thông tin số liệu sơ cấp và thứ cấp về thu nhận, hệ thống hóa và cung cấp thông tin BCTC và BCKTQT của các CTLN từ năm 2015 đến năm 2017. 6. Phương pháp nghiên cứu của luận án Về phương pháp thu nhập thông tin Phương pháp thu thập dữ liệu thứ cấp: Tác giả phân loại, đánh giá và chọn lọc nhiều tài liệu nghiên cứu chuyên sâu trong và ngoài nước, khai thác các thông tin thứ cấp có liên quan đến BCTC để phân tích, lý giải, đánh giá các đối tượng nghiên cứu theo các chủ điểm về nội dung và mục tiêu nghiên cứu đã được thiết kế. Tác giả đã thực hiện việc phỏng vấn ý kiến của các chuyên gia đầu ngành về kế toán và BCTC doanh nghiệp, sử dụng kết hợp với các thông tin đáng tin cậy khác để lý giải, đánh giá thực trạng, đề xuất giải pháp. - Phương pháp thu thập dữ liệu sơ cấp: Luận án sử dụng phương pháp thu thập dữ liệu sơ cấp đó là thông qua phiếu khảo sát, điều tra về thực trạng hệ thống BCKT. Để khảo sát thực trạng hệ thống BCKT. Phương pháp khảo sát bằng phiếu điều tra + Về chọn mẫu khảo sát: Các CTLN được lựa chọn cho nghiên cứu đề tài luận án 50 công ty: + Về phương pháp khảo sát: Tác giả sử dụng phương pháp phỏng vấn trực tiếp, và gửi phiếu điều tra. Đối tượng được khảo sát là các cán bộ kế toán, các nhà quản trị CTLN. Phiếu điều tra được gửi tới 50 đơn vị là các CTLN trên tổng số 139 các CTLN trên toàn quốc. Tiêu chí lựa chọn gửi cho các CTLN theo vùng miền và theo tỷ lệ các CTLN theo 3 miền: Miền Bắc 20 công ty, Miền Trung: 15 công ty, Miền Trung: 15 công ty. Có 38 đơn vị phẩn hồi lại phiếu điều tra. Mẫu phiếu phiếu điều tra được thiết kế theo 3 phần bao gồm: Phần 1 điều tra thông tin chung của CTLN; Phần 2 là thu thập các thông tin chung về tổ chức công tác kế toán tại công ty; phần 3 là nội dung về hệ thống BCTC; Phần 4 là nội dung về KTQT và hệ thống BCKTQT; phần 5 là các câu hỏi điều tra về thông tin chung trong phòng kế toán. Phương pháp điều tra bằng phương thức phỏng vấn trực tiếp hoặc gửi cho các đơn vị theo thư điện tử hoặc đường bưu điện. Đối tượng nhận phiếu điều tra bao gồm kế toán trưởng, giám đốc tài chính, tổng giám đốc. Phương pháp thu thập số liệu thông qua phỏng vấn Đối tượng phỏng vấn ở đây bao gồm 3 nhóm đối tượng: Đối tượng bên trong doanh nghiệp và đối tượng bên ngoài doanh nghiệp. Các cơ quan chức năng. Tổng công ty quản lý các CTLN Phương pháp xử lý và phân tích thông tin - Phương pháp nghiên cứu tài liệu: - Phương pháp phân tích, phương pháp tổng hợp, phương pháp tư duy: -Phương pháp thống kê: 5
Phương pháp so sánh: Phương pháp chuyên gia: 7. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn Đề tài nghiên cứu có đóng góp cả về mặt lý luận và thực tiễn. 8. Kết cấu của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, mục lục, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, luận án được kết cấu thành ba chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về hệ thống báo cáo kế toán doanh nghiệp. Chương 2: Thực trạng hệ thống báo cáo kế toán trong các công ty lâm nghiệp việt nam. Chương 3: Hoàn thiện hệ thống báo cáo kế toán tại các công ty lâm nghiệp ở việt nam hiện nay. Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HỆ THỐNG BÁO CÁO KẾ TOÁN DOANH NGHIỆP 1.1. Tổng quan về báo cáo kế toán trong doanh nghiệp 1.1.1. Khái niệm, mục đích và tác dụng cua hê thông báo cáo k ̉ ̣ ́ ế toán doanh nghiệp 1.1.1.1. Khái niệm về hệ thống Báo cáo kế toán trong doanh nghiệp Thông tin kế toán cung cấp cho các đối tượng sử dụng khác nhau nên yêu cầu thông tin kế toán cũng khác nhau. Đối với các nhà quản trị DN: thông tin kế toán cung cấp bao gồm thông tin kế toán tổng quát và thông tin kế toán chi tiết cụ thể về tình hình tài sản, tình hình nguồn vốn, tình hình kết quả sản xuất kinh doanh sau một kỳ hoạt động của DN, tình hình quản lý và sử dụng vốn trong DN... Các đối tượng bên ngoài DN cần thông tin kế toán cung cấp cho các cơ quản quản lý chức năng về tình hình hoạt động của DN trong kỳ đã qua. trên cơ sở chức năng nhiệm vụ, quyền hạn của mình mà từng cơ quan chức năng tiến hành kiểm tra giám sát hoặc đưa ra các quyết định kinh tế tài chính đối với đơn vị. Thông tin kinh tế tài chính của đơn vị được cung cấp đến các nhà quản trị DN, các đối tượng sử dụng thông tin thông qua hệ thống BCKT. Hoặc: “BCKT là sản phẩm cuối cùng của quá trình kế toán. Các báo cáo này được chuyển đến ban quản trị và những người bên ngoài có quan tâm một hình ảnh súc tích về khả năng sinh lợi và tình hình tài chính của một DN”. Tóm lại trong mỗi giai đoạn khác nhau của nền kinh tế thì định nghĩa về BCKT cũng khác nhau. Đặc biệt trong nền kinh tế mở hiện nay, BCKT được xem là hệ thống thông tin được được xử lý bởi hệ thống kế toán nhằm cung cấp thông tin tài chính hữu ích cho những người có nhu cầu sử dụng, qua đó họ sẽ đưa ra được các quyết định kinh tế. Theo quan điểm của nhà khoa học của học viện tài chính, BCKT được định nghĩa như sau: BCKT là phương tiện để cung cấp thông tin kế toán đến các đối tượng sử dụng thông tin. BCKT là báo cáo được lập trên cơ sở tổng hợp số liệu, thông tin kế toán. Hoặc: BCKT là biểu hiện của phương pháp tổng hợp cân đối kế toán, được lập trên cơ sở kiểm tra, phân tích, tổng hợp số liệu từ các sổ kế toán để có được các thông tin cần thiết cung cấp cho các đối tượng sử dụng thông tin kế toán. 6
BCKT vừa là phương pháp kế toán, vừa là phương tiện để cung cấp thông tin kế toán cho các đối tượng sử dụng. Do vậy, BCKT không chỉ là một hoặc một số các báo cáo mà bao gồm một hệ thống các Báo cáo có liên quan chặt chẽ với nhau. Vậy theo ý kiến của tác giả: BCKT là bức tranh tổng hợp và chi tiết về tình hình tài chính, tình hình doanh thu, chi phí và kết quả sản xuất kinh doanh sau một kỳ hoạt động hoặc một thời điểm nhằm thỏa mãn thông tin của các đối tượng sử dụng thông tin bên trong và bên ngoài DN. Như vậy: Hệ thống BCKT là biểu hiện của phương pháp tổng hợp cân đối kế toán bao gồm các báo cáo có mối liên hệ chặt chẽ với nhau được lập trên cơ sở số liệu kế toán nhằm cung cấp thông tin kế toán cho các đối tượng sử dụng thông tin kế toán. 1.1.1.2. Vai trò của hệ thống BCKT DN Cụ thể đối với nhà quản trị DN, thông tin kế toán do BCKT cung cấp bao gồm cả thông tin tổng hợp và thông tin chi tiết theo yêu cầu quản trị của chủ DN. Các thông tin kế toán này phục vụ cho việc ra quyết định, giải pháp cả ngắn hạn và dài hạn trong việc tổ chức điều hành một cách kịp thời, phù hợp với sự phát triển của DN. Đối với các cơ quan quản lý chức năng của nhà nước. BCKT cung cấp thông tin về tình hình hoạt động của DN trong kỳ đã qua. trên cơ sở chức năng nhiệm vụ của mình, các cơ quan sẽ căn cứ vào thông tin kế toán nhận được thông qua BCKT để đưa ra các quyết định vi mô liên quan đến tình hình sản xuất kinh doanh của DN. 1.1.2. Lý thuyết nền tảng ứng dụng trong nghiên cứu hệ thống Báo cáo kế toán DN 1.1.2.1. Lý thuyết thông tin hữu ích * Nội dung lý thuyết thông tin hữu ích Báo cáo kế toán mục đích chính là cung cấp thông tin cho các đối tượng sử dụng. Các thông tin trên BCKT phải có tích hữu ích đối với nhu cầu sử dụng thông tin của người sử dụng. Do vậy việc xây dựng hệ thống báo cáo kế toán phải dựa trên nền tảng là tính hữu ích của thông tin kế toán. 1.1.2.2. Lý thuyết đại diện (Agency theory) Lý thuyết tính đại diện được áp dụng trong hệ thống BCKT Hiện nay, sự tách biệt giữa người sở hữu vốn và người đại diện ngày càng rõ nét. Chi phí đại diện sẽ luôn phát sinh và đây là chi phí không thể tránh khỏi khi Giám đốc và cổ đông luôn không đồng nhất về lợi ích như đã đề cập. Mặt khác lợi ích giữa người sở hữu vốn và người đại diện không đồng nhất và có sự mâu thuẫn. 1.1.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến hệ thống báo cáo kế toán trong DN Thứ nhất: Nhóm nhân tố kinh tế, chính trị, luật pháp và môi trường kinh doanh của nền kinh tế. Nhân tố kinh tế Nhân tố chính trị. Nhân tố pháp lý Vai trò của Nhà nước và Hội nghề nghiệp trong vấn đề về kế toán giữa các quốc gia cũng khác nhau. Quá trình toàn cầu hóa Nhân tố công nghệ thông tin trong cuộc cách mạng công nghệ thông tin 4.0 7
Thứ hai, BCKT chịu ảnh hưởng của cơ sở kế toán, các nguyên tắc kế toán chuẩn mực kế toán và các văn bản pháp lý khác về kế toán nói riêng và kinh tế tài chính nói chung. Nhóm các nhân tố này quy định về cách thức tổ chức hệ thống BCKT, các mẫu biểu BCKT, nội dung, phương pháp lập các chỉ tiêu trên BCKT. Thứ ba, BCKT chịu ảnh hưởng đặc điểm hoạt động sản xuất kinh doanh, đặc điểm tổ chức quản lý cũng như yêu cầu quản lý và trình độ quản lý của cán bộ quản lý DN. Thứ tư, BCKT chịu ảnh hưởng của trình độ chuyên môn của cán bộ kế toán. Ngoài các nhân tố trên thì tổ chức hệ thống BCKT còn chịu ảnh hưởng bởi nhu cầu sử dụng thông tin và sức ép từ việc cung cấp thông tin kinh tế tài chính minh bạch từ các đối tượng sử dụng thông tin bên ngoài DN như khách hàng, chủ nợ, các nhà đầu tư hiện tại và tương lai…; chịu ảnh hưởng bởi hệ thống các khuôn khổ pháp lý về kinh tế, tài chính như luật thuế, luật đầu tư, luật kinh doanh chứng khoán...; chịu ảnh hưởng bởi trình độ tranh bị các phương tiện xử lý thông tin phục vụ cho công tác kế toán. 1.1.4. Hệ thống báo cáo kế toán trong DN BCKT là phương tiện để truyền tải thông tin, cung cấp thông tin kế toán đến các đối tựơng sử dụng thông tin kế toán. BCKT là báo cáo được lập trên cơ sở tổng hợp số liệu, thông tin của kế toán. Để đáp ứng nhu cầu sử dụng thông tin của các đối tượng sử dụng thông tin kế toán thì BCKT trong DN được phân loại thành hai loại: - BCTC cung cấp thông tin kế toán tài chính cho các đối tượng bên trong và bên ngoài DN nhưng chủ yếu là cung cấp thông tin cho các đối tượng bên ngoài DN đó là các nhà đầu tư, ngân hàng, chủ nợ, cơ quan thuế, cơ quan tài chính. - BCKTQT cung cấp thông tin kế toán nội bộ cho các đối tương bên trong DN. Đó là các nhà quản trị DN các cấp sử dụng thông tin kế toán DN để ra các quyết định kinh tế tài chính liên quan đến DN. - Căn cứ vào kỳ lập báo cáo thì BCKT bao gồm: + BCKT định kỳ: BCKT được lập vào cuỗi mỗi kỳ kế toán. Báo cáo này gồm có: Báo cáo năm, báo cáo quý, báo cáo tháng... + BCKT thường xuyên (báo cáo nhanh) báo cáo được lập thep kỳ ngắn nhằm cung cấp thông tin phục vụ cho quản lý điều hành hoạt động kinh tế tài chính ở đơn vị. Căn cứ vào quy trình quản lý để lập BCKT , BCKT trong DN gồm: + BCKT định mức, dự toán, Kế hoạch: BCKT được lập căn cứ vào thông tin kế toán kế hoạch, định mức nhằm mục đích quản lý, thực hiện các hoạt động sản xuất kinh doanh trong kỳ thực hiện của DN. + BCKT thực hiện: Đây là những BCKT được lập trên cơ sở thông tin trong quá khứ. Đây là các BCKT được lập trên cơ sở các giao dịch, sự kiện đã diễn ra trong DN. 8
+ BCKT phân tích, dự đoán (dự báo): Đây là những BCKT được lập chủ yếu dựa trên cơ sở thông tin dự báo, dự đoán và được sử dụng cho việc ra quyết định của nhà quản trị DN. 1.2. Báo cáo tài chính 1.2.1. Đối tượng sử dụng thông tin báo cáo tài chính BCTC cung cấp thông tin cho các Đối tượng sử dụng thông tin BCTC bao gồm những người ở bên trong lẫn bên ngoài DN (chủ yếu là các đối tượng bên ngoài DN), đó là những đối tượng có lợi ích trực tiếp hoặc gián tiếp nhằm đưa ra các quyết định có liên quan đến DN. Như vậy, vai trò của BCTC là cung cấp thông tin cho các đối tượng sử dụng thông tin bên trong và bên ngoài DN bao gồm: Thứ nhất, nhóm đối tượng bên trong DN: đối với Các nhà quản lý DN, mối quan tâm hàng đầu của họ là tìm kiếm lợi nhuận và khả năng trả nợ để đảm bảo sự tồn tại và phát triển DN. Thứ hai, nhóm đối tượng bên ngoài DN: Nhà đầu tư (các cổ đông). Người cho vay, nhà cung cấp. Cơ quan chức năng như cơ quan thuế, thống kê... Kiểm toán viên độc lập: Như vậy, vai trò của BCTC là cung cấp các thông tin tài chính về đơn vị báo cáo giúp ích cho các nhà đầu tư hiện tại và tiềm năng, chủ nợ để ra quyết định về việc cung cấp các nguồn lực cho đơn vị. 1.2.2. Mục đích của báo cáo tài chính Như vậy, mục đích của BCTC là cung cấp thông tin tài chính hữu ích về DN cho các đối tượng sử dụng, trong đó chủ yếu là nhà đầu tư hiện tại và tiềm năng, người cho vay và các chủ nợ khác, trong việc đưa ra quyết định về việc cung cấp nguồn lực cho DN. 1.2.3. Yêu cầu, nguyên tắc lập và trình bày Báo cáo tài chính * Yêu cầu lập và trình bày Báo cáo tài chính Thích hợp để giúp người sử dụng BCTC dự đoán, phân tích và đưa ra các quyết định kinh tế. Trung thực, hợp lý: Đầy đủ, khách quan, không có sai sót. Nhất quán và có thể so sánh được. Có thể kiểm chứng, kịp thời và dễ hiểu. Đầy đủ trên mọi khía cạnh trọng yếu. * Nguyên tắc lập và trình bày BCTC Nguyên tắc hoạt động liên tục: Nguyên tắc nhất quán 9
Nguyên tắc cơ sở dồn tích Nguyên tắc trọng yếu và tập hợp Nguyên tắc bù trừ Nguyên tắc có thể so sánh Như vậy, việc lập và trình bày BCTC phải được thực hiện trên cơ sở các nguyên tắc trên nhằm cung cấp thông tin đáp ứng được nhu cầu sử dụng thông tin của người sử dụng. 1.2.4. Đo lường, ghi nhận và trình bày các yếu tố cơ bản của Báo cáo tài chính 1.2.4.1. Các yếu tố cơ bản của Báo cáo tài chính * Các yếu tố cơ bản của bảng cân đối kế toán là các tài sản, nợ phải trả và các loại vốn chủ sử hữu. Tài sản là “nguồn lực được kiểm soát bởi DN như là kết quả của các sự kiện trong quá khứ và từ đó mang lại lợi ích kinh tế trong tương lai” (IASB, 2010a, p.4.4). Một tài sản được ghi nhận trên BCTC khi “có khả năng thu được lợi ích kinh tế trong tương lai, và tài sản có giá trị có thể xác định một cách đáng tin cậy” (IASB, 2010a, p. 4.44). Nợ phải trả “là một một nghĩa vụ hiện tại của DN phát sinh từ các sự kiện trong quá khứ mà việc thanh toán sẽ làm giảm lợi ích kinh tế của DN” (IASB, 2010a, p.4.4). Vốn chủ sở hữu là “phần lợi ích còn lại trong tài sản của DN sau khi trừ đi mọi khoản nợ phải trả” (IASB, 2010a, p.4.4). Vốn chủ sở hữu gồm hai phần: phần vốn đóng góp hoặc chi trả cho chủ sở hữu; phần vốn liên quan đến hoạt động trong kỳ (lợi nhuận tổng hợp). * Các yếu tố trực tiếp phản ánh kết quả hoạt động là thu nhập và chi phí Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh phản ánh một cách tổng quát tình hình kết quả hoạt động kinh doanh trong một thời kỳ hoạt động của DN. Vì vậy, các yếu tố liên quan trực tiếp đến báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh là các khoản doanh thu, thu nhập và chi phí, từ đó xác định kết quả kinh doanh * Các yếu tố liên quan đến sự tăng giảm giá trị tài sản thuần trong kỳ Yếu tố thay đổi thông tin vốn chủ sở hữu nhằm cung cấp thông tin về sự thay đổi vốn chủ sở hữu của DN, phản ánh sự tăng, giảm giá trị của tài sản thuần trong kỳ. Các yếu tố thay đổi thông tin vốn chỉ sở hữu nhằm cung cấp thông tin về sự thay đổi của tổng lợi nhuận tổng hợp của một kỳ, sự thay đổi so tác động của việc áp dụng hồi tố hoặc điều chỉnh hồi tối lê từng thành phần của vốn chủ sở hữu của công ty mẹ với các cổ đông thiểu số, so sánh sự thay đổi giữa đầu kỳ và cuối kỳ cho từng thành phần của vốn chủ sở hữu và thuyết minh riêng cho các thay đổi do lãi lỗ từ hoạt động kinh doanh, thu nhập tổng hợp khác và các giao dịch với chủ sở hữu của DN với tư cách là chủ sở hữu, trình bày rõ giá trị đóng góp của chủ sở hữu và giá trị phân chia cho các chủ sở hữu và thay đổi về tỷ lệ sở hữu của chủ 10
sở hữu trong các công ty con mà không dẫn đến mất quyền kiểm soát * Các yếu tố liên quan đến lưu chuyển tiền trong kỳ Các yếu tố liên quan trực tiếp đến lưu chuyển tiền thuần trong kỳ được thể hiện trong báo cáo lưu chuyển tiền tệ là các khoản tiền và tương đương tiền thu vào, chi ra và lượng lưu chuyển tiền thuần của DN trong kỳ. Các khoản tiền và tương đương tiền gồm tiền mặt tại quỹ, tiền gửi không kỳ hạn và các khoản đầu tư tài chính ngắn hạn không quá 3 tháng, có khả năng dễ dàng chuyển đổi thành một lượng tiền xác định và không có nhiều rủi ro trong sự chuyển đổi đó. * Yếu tố liên quan đến nội dung thuyết minh BCTC Các yếu tố về tài sản, nợ phải trả, nguồn vốn, chi phí, doanh thu và các luồng tiền cần các thông tin đầy đủ và chi tiết hơn cho các thông tin tổng hợp ở các báo cáo tài chính trước. Vì vậy, các yếu tố này được cung cấp thông qua huyết minh báo cáo tài chính bao gồm các thông tin là tài sản, nợ phải trả, nguồn vốn chủ sở hữu, doanh thu, thu nhập khác, các dòng tiền. Ngoài ra thuyết minh báo cáo tài chính còn trình bày đặc điểm hoạt động kinh doanh của DN, chính sách kế toán DN áp dụng và những thông tin cần thiết khác. 1.2.4.2. Đo lường, ghi nhận và trình bày các yếu tố của báo cáo tài chính * Đo lường các yếu tố trên BCTC Cá yếu tố BCTC trước khi dược trình bày trên BCTC phải được đo lường theo cùng nguyên tắc và quy ước chung. Đo lường các yếu tố trên BCTC là việc biểu hiện bằng tiền các yếu tố của BCTC. Chuẩn mực kế toán quốc tế đưa ra một số phương pháp được sử dụng để đánh giá các yếu tố đó là: Phương pháp giá gốc: Phương pháp giá hiện hành: Phương pháp giá trị thực hiện: Phương pháp giá trị chiết khấu dòng tiền: * Ghi nhận và trình bày các yếu tố của BCTC Cụ thể nội dung các mẫu biểu BCTC trình bày các nội dung như sau: (1) Báo cáo tình hình tài chính: (2) Báo cáo lãi lỗ trình bày các nội dung theo IAS số 01 bao gồm: (3) Báo cáo thay đổi vốn chủ sở hữu (4) Báo cáo lưu chuyển tiền tệ (5) Thuyết minh BCTC 1.3. Báo cáo kế toán quản trị 1.3.1. Đối tượng sử dụng thông tin Báo cáo kế toán quản trị - Đối tượng sử dụng thông tin: Đối tượng sử dụng thông tin KTQT là nhà quản trị các cấp trong DN, bao gồm các nhà quản trị cấp chiến lược, cấp 11
chiến thuật và cấp tác nghiệp. Mỗi cấp nhà quản trị đều sử dụng thông tin KTQT cho các mục tiêu riêng, đồng thời phải liên kết với mục tiêu chung toàn DN. Cấp tác nghiệp hướng tới việc sử dụng thông tin cho điều hành, quản lý hoạt động hàng ngày, lập kế hoạch hàng tháng và hoạch định mục tiêu hệ thống phòng ban, phân xưởng. Cấp chiến thuật sử dụng thông tin để điểu hành và kiểm soát hoạt động kinh doanh, hoạch định mục tiêu trung hạn, phân bổ nguồn lực hoạt động để thực hiện mục tiêu. Cấp chiến lược sử dụng thông tin cho việc xây dựng chiến lược phát triển và kiểm soát việc thực hiện mục tiêu chiến lược trên toàn DN. 1.3.2. Mục đích, tác dụng và vai trò của báo cáo kế toán quản trị Những thông tin KTQT này sẽ hữu ích cho việc đánh giá tính hữu hiệu và hiệu quả của các hoạt động của DN, qua đó giúp nhà quản lý đưa ra các quyết định làm tăng giá trị DN. Như vậy, mục đích của BCKTQT là cung cấp thông tin gắn liền với các chức năng quản lý, điều hành của các cấp quản lý trong DN, giúp họ đánh giá hiệu quả của từng bộ phận trong DN nhằm đưa ra các quyết định quản lý phù hợp, nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực của DN. * Tác dụng của BCKTQT * Vai trò của BCKTQT Vai trò cung cấp thông tin cho quá trình lập kế hoạch: Vai trò cung cấp thông tin cho quá trình tổ chức thực hiện: Vai trò cung cấp thông tin cho quá trình kiểm soát Vai trò cung cấp thông tin cho quá trình ra quyết định 1.3.3. Yêu cầu về chất lượng thông tin của báo cáo kế toán quản trị Thứ nhất, thông tin BCKTQT cung cấp, phải phù hợp, thiết thực với yêu cầu và mục tiêu quản lý DN cũng như phù hợp với từng tình huống quản trị cụ thể của từng cấp quản trị DN. Thứ hai, thông tin BCKTQT cung cấp phải đáng tin cậy. Thứ ba, thông tin BCKTQT cung cấp phải kịp thời. Thứ tư, thông tin BCKTQT cung cấp phải đầy đủ, dễ hiểu. Thứ năm, thông tin BCKTQT cung cấp phải đảm bảo tính so sánh được. 1.3.4. Hệ thống Báo cáo kế toán quản trị trong DN * Căn cứ vào nhu cầu thông tin của các cấp quản trị, hệ thống BCKTQT được phân loại theo từng cấp của nhà quản trị như sau: Báo cáo kế toán quản trị phục vụ nhu cầu thông tin nhà quản trị cấp cơ sở Báo cáo kế toán quản trị phục vụ nhu cầu thông tin nhà quản trị cấp trung gian Báo cáo kế toán quản trị phục vụ nhu cầu thông tin nhà quản trị cấp cao * Căn cứ vào chức năng quản trị và quy trình quản lý DN, báo cáo kế toán quản trị đượ c chia làm 3 nhóm: Nhóm báo cáo cung cấp thông tin phục vụ định hướng hoạt động SXKD (Báo cáo dự toán): Nhóm báo cáo kết quả thực hiện: 12
Nhóm báo cáo kiểm soát, đánh giá và ra quyết định: * Căn cứ vào nội dung thông tin KTQT cung cấp, BCKTQT bao gồm: Báo cáo về hàng tồn kho Báo cáo về tiền vốn Báo cáo về TSCĐ Báo cáo về lao động tiền lương Báo cáo CPSX, giá thành, kết quả SXKD Báo cáo doanh thu, giá vốn hành bán, chi phí bán hàng, chi phí quản lý DN 1.4. Hệ thống báo cáo kế toán trong các DN trên thế giới và bài học kinh nghiệm cho Việt Nam 1.4.1. Hệ thống báo cáo kế toán ở một số nước trên thế giới 1.4.1.1. Hệ thống báo cáo tài chính ở một số nước trên thế giới Sau khi tìm hiểu khái quát nội dung hệ thống BCTC theo quy định của IASB và một số quốc gia đại diện cho một số trường phái kế toán trên thế giới, luận án rút ra một số nhận xét như sau: Thứ nhất, có sự tương đồng nhất định trong cấu trúc của các hệ thống BCTC nói chung Thứ hai, có sự khác nhau trong khuynh hướng cung cấp thông tin và chênh lệch về độ sâu, độ rộng của thông tin, giữa các quốc gia theo các trường phái khác nhau Thứ ba, nhiều quốc gia quan tâm đến nội dung báo cáo về nguồn lực tri thức và trách nhiệm xã hội 1.4.1.2. Tổ chức hệ thống BCKTQT ở một số nước trên thế giới * Đối với nước Pháp * Đối với nước MỸ * Đối với Nhật Bản 1.4.2. Bài học kinh nghiệm về tổ chức hệ thống báo cáo kế toán cho các DN ở Việt Nam 1.4.2.1. Bài học kinh nghiệm về hệ thống báo cáo tài chính cho các DN ở Việt Nam a, Áp dụng IFRS tại Việt Nam trong việc lập BCTC. b. Về hệ thống báo cáo kế toán thống nhất c. Xây dựng hệ thống BCTC linh hoạt d. Về việc sử dụng phương pháp giá gốc hay giá trị hợp lý e. Đảm bảo tính trọng yếu khi trình bày BCTC nhằm cung cấp thông tin kế toán minh bạch và trung thực. 1.4.2.2. Bài học kinh nghiệm về hệ thống báo cáo KTQT cho các DN ở Việt Nam Quan điểm thứ nhất: KTQT phải được xây dựng từng bước trên cơ sở hoàn thiện hệ thống kế toán chung có sự phân biệt phạm vi và mục tiêu riêng biệt giữa KTTC và KTQT. Quan điểm thứ 2 cho rằng: Xây dựng hệ thống KTQT phải phù hợp với đặc điểm tổ chức sản xuất kinh doanh, tổ chức và yêu cầu quản lý DN. Quan điểm thứ ba cho rằng: Xây dựng hệ thống KTQT vừa phải đảm bảo tính thống nhất, vừa phải đảm bảo tính độc lập tương đối. 13
Chương 2 THỰC TRẠNG HỆ THỐNG BÁO CÁO KẾ TOÁN TRONG CÁC CÔNG TY LÂM NGHIỆP VIỆT NAM 2.1. Tổng quan về các Công ty lâm nghiệp Việt Nam 2.1.1. Thực trạng hoạt động sản xuất kinh doanh của các Công ty lâm nghiệp Việt Nam ̣ ừ năm 1958 đên 1975: Giai đoan t ́ Giai đoạn 1976 đến 2003: Giai đoạn 2003 đến 2013: Giai đoạn 2014 đến nay: 2.1.2. Đặc điểm về tổ chức sản xuất kinh doanh và cơ chê tai chinh ́ ̀ ́ ảnh hưởng đến hệ thống báo cáo kế toán của các Công ty lâm nghiệp Việt Nam 2.1.2.1. Đặc điểm về hoạt động sản xuất kinh doanh Đặc điểm về chu kỳ sản xuất trong cac công ty lâm nghiêp ́ ̣ Tính đa dạng, phức tạp va khep kin trong ho ̀ ́ ́ ạt động san xuât kinh ̉ ́ doanh của các công ty lâm nghiêp̣ Đặc điểm về địa bàn hoạt động của cac công ty lâm nghiêp ́ ̣ Tính mùa vụ trong sản xuất cua ̉ các công ty lâm nghiệp ̣ ̣ Hoat đông sản xuất kinh doanh của CTLN mang tính xã hội sâu sắc 2.1.2.2. Đặc điểm về cơ chế tài chính và tổ chức công tác kế toán trong DN Lâm nghiệp Đặc điểm về cơ chế tài chính. Đặc điểm về tổ chức bộ máy quản lý các CTLN Các chế độ kế toán áp dụng tại các CTLN hiện nay. 2.2. Thực trạng hệ thống báo cáo kế toán tại các Công ty lâm nghiệp Việt Nam hiện nay 2.2.1. Thực trạng hệ thống pháp lý về kế toán Việt Nam đối với lập và trình bày hệ thống báo cáo kế toán hiện nay 2.2.1.1. Thực trạng hệ thống pháp lý về kế toán ở Việt Nam trong việc lập và trình bày hệ thống báo cáo tài chính hiện nay. Hệ thống pháp lý Việt Nam liên tục hoàn thiện và cải cách cho phù hợp với thực tế quản lý kinh tế ở Việt Nam, hội nhập thế giới, hòa hợp với chuẩn mực và thông lệ kế toán quốc tế nhằm dáp ứng được yêu cầu của các nhà đầu tư và tổ chức quốc tế. Hệ thống pháp lý về kế toán ở Việt Nam ngày càng hoàn thiện bao gồm các văn bản về Luật kế toán ra năm 2003 và được sửa đổi bổ sung năm 2015, 26 chuẩn mực kế toán Việt Nam (VAS) được xây dựng dựa trên các chuẩn mực kế toán quốc tế (IAS), Chế độ kế toán DN theo TT 200/2014/TT-BTC ngày 22/12/2014 thay thế QĐ 15/2006/QĐ- BTC và TT số 53/2016/TT-BTC ngày 21/3/2016 về sửa đổi bổ sung một số điều của TT số 200/2014/TT-BTC ngày 22/12/2014 của Bộ Tài chính; TT 133/2016/TTBTC ngày 26/8/2016 của Bộ tài chính thay thế cho QĐ 48/2006/TT_BTC là n h ữ n g văn bản thể hiện tính đổi mới của hệ thống pháp luật kế toán Việt Nam, nghị định hướng dẫn luật Kế toán, hệ 14
thống các chuẩn mực kế toán, chế độ kế toán...liên quan đến KTTC. Ngoài ra hệ thống kế toán Việt Nam đã có sự thừa nhận kế toán trong DN gồm KTTC và KTQT, vì vậy ngoài những quy định về KTTC thì chế độ kế toán còn ban hành TT 53/2006/TT-BTC ngày 12/6/2006 hướng đẫn các DN tổ chức công tác KTQT và lập BCKTQT. * Đối với hệ thống Báo cáo tài chính Hiện nay, Hệ thống pháp lý về kế toán ở Việt Nam đã được ban hành và hoàn thiện theo chuẩn mực và thông lệ kế toán quốc tế. Luật Kế toán đã được ban hành năm 2003 và sửa đổi bổ sung vào ngày 20 tháng 11 năm 2015 là căn cứ pháp lý cho công tác kế toán nói chung và công tác tổ chức hệ thống BCTC nói riêng. Đồng thời hệ thống 26 chuẩn mực kế toán được ban hành có vai trò quan trọng trong việc quy định về tổ chức cung cấp thông tin của BCTC. * Đối với hệ thống BCKTQT TT 53/2006/TT-BTC và Luật Kế toán 2015 đã tạo hành lang pháp lý cho công tác kế toán quản trị trong DN và tạo điều kiện cho các DN tự chủ trong lập hệ thống BCKTQT. Cụ thể: TT 53/2006/TT-BTC giúp cho các cấp quản lý DN và người làm Kế toán có cái nhìn đúng đắn về vai trò và chức năng của kế toán quản trị trong quản lý điều hành DN, từ đó cho thấy được vai trò và tầm quan trọng của người làm kế toán quản trị cũng như thông tin cung cấp từ hệ thống BCKTQT. 2.2.1.2. Đánh giá thực trạng vận dụng hệ thống pháp lý về kế toán ở Việt Nam trong việc lập và trình bày hệ thống Báo cáo kế toán hiện nay * Đối với Báo cáo tài chính Thứ nhất, Mặc dù hệ thống pháp lý ban hành cho công tác kế toán nói chung và hệ thống BCTC nói riêng đã được hoàn thiện và hội nhập với chuẩn mực và Thông lệ kế toán quốc tế. Tuy nhiên, chế độ kế toán Việt Nam vẫn còn chưa hội nhập với kế toán quốc tế. Thứ hai, Hệ thống pháp lý về kế toán của Việt Nam tương đối đầy đủ bao gồm Luật kế toán 2015, hệ thống chuẩn mực kế toán Việt Nam (VAS) và TT về chế độ kế toán DN nhưng hệ thống pháp lý chỉ quy định áp dụng chung đối với mọi loại hình DN. Trong khi đó có những DN đặc thù với đối tượng kinh doanh khác biệt như các Công ty lâm nghiệp chưa có các quy định và chuẩn mực kế toán đặc thù cũng như hướng dẫn cho các DN đặc thù này. Điều này dẫn đến các DN đặc thù phải tuân thủ theo chế độ kế toán nói chung nhưng không cung cấp được các thông tin kế toán cụ thể, hữu ích của DN mình cho các đối tượng sử dụng. * Đối với hệ thống BCKTQT Tuy nhiên, TT 53/2006/TT-BTC quy định về công tác kế toán quản trị nói chung và công tác lập BCKTQT nói riêng nhưng chỉ mang tính hướng dẫn, không bắt buộc. Do vậy tính pháp lý không cao. Mặt khác TT 53/2006/TT-BTC được ban hành khá lâu và đã trở nên lạc hậu với một số quy định và chế độ kế toán hiện nay. 2.2.2. Thực trạng hệ thống báo cáo kế toán theo Luật kế toán và theo chuẩn mực kế toán tại các Công ty lâm nghiệp 15
2.2.2.1 Thực trạng về nhận thức vai trò và nội dung báo cáo tài chính trong các CTLN Thứ nhất, nhận thức về mục đích, vai trò của hệ thống BCTC tại các CTLN Thứ hai, Về tổ chức hệ thống nhân sự lập BCTC Thứ ba, đánh giá về thực hiện nội dung BCTC theo chế độ kế toán hiện hành và theo văn bản pháp lý 2.2.2.2. Thực trạng đo lường, ghi nhận và trình bày các yếu tố của hệ thống BCTC trong các công ty lâm nghiệp * Thực trạng đo lường ghi nhận và trình bày các yếu tố Tài sản trong CTLN Thứ nhất, đối với các Tài sản là tài sản sinh học như rừng trồng cho sản phẩm, rừng trồng hình thành TSCĐ được đo lường theo giá gốc như hiện nay chưa phù hợp với đặc điểm của sản phẩm sinh học Thứ hai: Việc áp dụng chuẩn mực kế toán quốc tế (IAS) số 41 – Nông nghiệp. Thứ ba, Về việc ghi nhận đất rừng là Tài sản cố định của các Công ty lâm nghiệp * Thực trạng đo lường ghi nhận và trình bày các yếu tố Doanh thu, chi phí trong CTLN Thứ nhất, về việc phản ánh khoản thu từ tiền dịch vụ môi trường rừng. Thứ hai, Phản ánh chi phí lãi vay trên BCTC Thứ ba, Về hạch toán các khoản giao khoán trồng rừng. * Thực trạng đo lường ghi nhận và trình bày các yếu tố luồng tiền vào và luồng tiền ra trong doanh nghiệp. * Thực trạng ghi nhận và trình bày các thông tin trên TMBCTC. * Về việc tuân thủ các quy định đối với BCTC về hình thức, mẫu biểu, phương pháp lập, thời hạn lập, nộp và gửi BCTC. * Thực trạng về công tác kiểm tra, kiểm toán và công khai BCTC ở các CTLN. 2.2.3. Thực trạng hệ thống báo cáo kế toán quản trị trong các Công ty lâm nghiệp ở Việt Nam hiện nay 2.2.3.1. Thực trạng lập Báo cáo dự toán trong các Công ty lâm nghiệp - Hệ thống định mức: - Về công tác lập dự toán: - Báo cáo dự toán 2.2.3.2. Thực trạng lập Báo cáo thực hiện trong các Công ty lâm nghiệp Thực trạng công tác lập BCKTQT bộ phận Các BCKTQT về chi phí sản xuất và giá thành sản phẩm: Báo cáo quản trị về tình hình doanh thu, chi phí, lãi lỗ trong DN. Báo cáo về tình hình tồn kho, công nợ, vốn chủ sở hữu khác. (1) Báo cáo tình hình nhập xuất tồn hàng tồn kho: (2) Báo cáo tình hình công nợ: các công ty đều lập báo cáo tình hình công nợ với khách hàng, người bán và với các đối tượng khác. (3) Báo cáo về TSCĐ và khấu hao TSCĐ: (4) Báo cáo về vốn chủ sở hữu và các quỹ trong Công ty: 2.2.3.3 Hệ thống báo cáo phân tích: 16
Hiện nay, đa số các CTLN chưa xây dựng hệ thống báo cáo phân tích. Chủ yếu các CTLN chỉ lập các báo cáo dự kiến một số chỉ tiêu trong tương lai căn cứ vào kế hoạch và định mức chi phí của DN Về lập BCKT phục vụ cho nhà quản trị ra các quyết định nào? Để phục vụ mục đích cung cấp thông tin kế toán cho các nhà quản trị DN, kế toán tại các CTLN lập BCKTQT phục vụ 2 mục đích của nhà quản trị: đó là phục vụ ra quyết định ngắn hạn và dài hạn. Tuy nhiên, do CTLN là các DN nhà nước, chịu sự chỉ đạo và điều hành nhiều từ các Tổng công ty cấp trên nên các nhà quản trị nội bộ thường chỉ sử dụng BCKTQT phục vụ cho mục đích ra quyết định ngắn hạn. 2.3. Đánh giá thực trạng hệ thống báo cáo kế toán của công ty lâm nghiệp hiện nay 2.3.1 Đánh giá thực trạng vận dụng hệ thống pháp lý về kế toán ở Việt Nam trong việc lập và trình bày hệ thống Báo cáo tài chính và Báo cáo kế toán quản trị trong doanh nghiệp hiện nay. a. Ưu điểm Hiện nay, Luật Kế toán 2015 vẫn áp dụng nguyên tắc giá gốc, nhưng có bổ sung thêm được ghi nhận theo giá trị hợp lý tại thời điểm cuối kỳ lập BCTC. Việt Nam đã ban hành và áp dụng hệ thống chuẩn mực kế toán Việt Nam bao gồm 26 chuẩn mực được 10 năm. Hệ thống chuẩn mực Việt Nam đã có đóng góp rất lớn trong việc nâng cao tính minh bạch và trung thực của BCTC, cung cấp những thông tin có chất lượng, phù hợp với trình độ quản lý và đặc thù ở Việt Nam. b. Nhược điểm * Về Luật Kế toán 2015 Tuy nhiên Luật Kế toán mới chỉ đưa ra áp dụng GTHL một vài trường hợp cụ thể, chưa có chiến lược và định hướng mở rộng áp dụng GTGL cho các đối tượng khác để dần tiến tới sử dụng GTHL để thay thế cho giá gốc. * Chế độ kế toán Việt Nam chưa hội nhập với hệ thống chuẩn mực kế toán quốc tế trong việc lập và trình bày Báo cáo tài chính * Đối với hệ thống BCKTQT Hiện nay các DN đã nắm được tầm quan trọng của hệ thống Báo cáo kế toán quản trị đối với việc cung cấp thông tin cho các nhà quản trị DN. Tuy nhiên các DN sản xuất mới chỉ tiếp cận cũng như có sự hiểu biết về KTQT trong giới hạn nhất định mặc dù các yêu cầu cung cấp thông tin phục vụ quản lý luôn được đặt ra, còn KTTC là phần được chú trọng nhất 2.3.2. Đánh giá thực trạng hệ thống Báo cáo tài chính của các Công ty lâm nghiệp a. Ưu điểm Qua kết quả khảo sát thực tế về hệ thống BCTC tại các CTLN cho thấy: Các CTLN nhìn chung đã thực hiện đúng Luật Kế toán 2013, CMKT, chế độ kế toán hiện hành, TT hướng dẫn của BTC và gắn với các đặc thù của các CTLN. Quá trình thực hiện công tác kế toán đã thể hiện được vai trò của kế toán trong công tác quản lý. Bộ máy kế toán chủ yếu tổ chức tập trung, được xây dựng phù 17
hợp với các quy định chung của Nhà nước b. Nhược điểm Bên cạnh những mặt đạt được về hệ thống BCTC tại các CTLN vẫn còn một số các tồn tại về hệ thống BCTC như sau: Thứ nhất: Các CTLN hiện nay chưa nhận thức đúng tầm quan trọng của hệ thống BCTC trong việc cung cấp thông tin cho các đối tượng bên trong và bên ngoài DN. Thứ hai, Đối tượng sản xuất kinh doanh chính của các CTLN là sản phẩm sinh học bao gồm rừng trồng và rừng tái sinh.. Thứ ba; Các CTLN chưa phân loại rừng trồng thành Tài sản ngắn hạn và Tài sản dài hạn theo thời gian thu hồi vốn hoặc theo chu kỳ kinh doanh. Thứ tư, Việc ghi nhận chi phí lãi vay của các CTLN vào giá trị rừng trồng và được trình bày là Tài sản ngắn hạn trên BCĐKT. Thứ năm, mẫu biểu BCTC của các CTLN tuân thủ theo chế độ kế toán hiện hành, cụ thể là TT 200/2014/TTBTC và chuẩn mực kế toán Việt Nam số 21. 2.3.2. Đánh giá thực trạng về hệ thống báo cáo kế toán quản trị tại các Công ty lâm ngiệp ở Việt Nam hiện nay a. Ưu điểm Các công ty đã xây dựng được hệ thống BCKTQT thống nhất trong toàn Tổng công ty. Các mẫu biểu này tương đối giống nhau và phù hợp với đặc điểm của CTLN chuyên trồng rừng khai thác gỗ nguyên liệu phụ vụ cho ngành công nghiệp giấy. Từ hệ thống mẫu biểu thống nhất đó, các thông tin không chỉ cung cấp cho nhà quản trị trong doanh ngiệp tương đối đầy đủ mà còn cung cấp thông tin cho Tổng công ty giấy. Để các nhà quản trị trong Tổng Công ty có được những thông tin có thể so sánh được giữa các CTLN để từ đó đưa ra các quyết định phù hợp nhất. b. Hạn chế - Các CTLN chưa thực sự phân cấp trách nhiệm thành các trung tâm trách nhiệm. - Hệ thống BCKTQT mặc dù đã có sự thống nhất giữa các CTLN nhưng không phải các công ty đều lập đầy đủ BCKTQT theo mẫu hướng dẫn. - Công tác lập dự toán tại các CTLN chưa được chú trọng thực hiện. - Việc phân công công việc lập BCKTQT được thực hiện cùng với BCKT. - Một số mẫu biểu BCKTQT chưa hợp lý, một số chỉ tiêu lập trên BCKTQT chưa hợp lý về nội dung, cách tính toán cũng như thời điểm lập. - Về báo cáo giá thành sản phẩm không nên lập chung cho toàn bộ sản phẩm hay toàn bộ khâu sản xuất mà nên lập theo từng sản phẩm của công ty. Về Báo cáo tình hình thực hiện chi phí sản xuất kinh doanh, - Hầu như các công ty không xây dựng định mức chi phí sản xuất hay giá thành sản xuất của từng sản phẩm hay từng khâu sản xuất. 18
- Trong quá trình lập BCKTQT, hầu hết các công ty không phân loại chi phí thành biến phí và định phí để lập báo cáo. Chương 3 HOÀN THIỆN HỆ THỐNG BÁO CÁO KẾ TOÁN TẠI CÁC CÔNG TY LÂM NGHIỆP Ở VIỆT NAM HIỆN NAY 3.1. Định hướng phát triển của các công ty lâm nghiệp Việt Nam trong thời gian tới 3.1.1 Định hướng phát triển ngành lâm nghiệp đến năm 2030 3.1.2 Định hướng phát triển các công ty lâm nghiệp hiện nay 3.2. Mục tiêu, nguyên tắc hoàn thiện hệ thống báo cáo kế toán tại các công ty lâm nghiệp Việt Nam 3.2.1. Mục tiêu và phương hướng hoàn thiện hệ thống báo cáo kế toán a. Mục tiêu hoàn thiện hệ thống báo cáo kế toán Qua phân tích ở trên, có thể xác định rằng, xét về trước mắt lẫn lâu dài và trong mối quan hệ tác động qua lại lẫn nhau thì việc hoàn thiện hệ thống BCKT phải đạt được những mục tiêu: Đảm bảo tính hữu ích của thông tin trình bày trên BCKT đối với người sử dụng Tính so sánh được: Mô hình báo cáo phải giúp cho người sử dụng so sánh được thông tin trong BCKT kỳ này với kỳ trước để xác định xu hướng biến động về tình hình tài chính, kinh doanh của DN. Hòa hợp với thông lệ quốc tế Đáp ứng được yêu cầu phát triển và quản lý nền kinh tế nhiều thành phần phát triển đa dạng theo cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa b. Phương hướng hoàn thiện hệ thống BCKT trong các CTLN Trên cơ sở các quan điểm và mục tiêu đề ra, có thể nhìn thấy một số phương hướng và giải pháp cơ bản trước mắt để hoàn thiện hệ thống BCKT đáp ứng yêu cầu hội nhập kinh tế: 3.2.2. Nguyên tắc hoàn thiện hệ thống báo cáo kế toán trong Công ty lâm nghiệp 3.2.2.1. Nguyên tắc hoàn thiện hệ thống báo cáo tài chính trong Công ty lâm nghiệp a. Nguyên tắc thống nhất b. Nguyên tắc đồng bộ c. Nguyên tắc linh hoạt 3.2.2.2. Nguyên tắc cơ bản hoàn thiện hệ thống báo cáo kế toán quản trị trong các công ty lâm nghiệp ở Việt Nam - Hoàn thiện hệ thống Báo cáo KTQT phải xuất phát từ nhu cầu thông tin của nhà quản trị DN, nhà quản trị cần thông tin gì? Chi tiết và cụ thể hóa đến mức độ nào? Từ đó thiết kế các BCKTQT phù hợp nhằm cung cấp thông tin hữu ích, thích hợp cho người sử dụng thông tin. - Hệ thống các chi tiêu trên BCKTQT phải phù hợp với nội dung thông tin nhà quản trị yêu cầu; phù hợp các chỉ tiêu kinh tế kế hoạch, dự toán và phải được sắp xếp một cách 19
khoa học theo một trình tự hợp lý, phù hợp với trình tự quản lý của DN. 3.3. Nội dung hoàn thiện hệ thống báo cáo kế toán tại các công ty lâm nghiệp ở Việt Nam hiện nay 3.3.1. Hoàn thiện hệ thống báo cáo tài chính trong các công ty lâm nghiệp Việt Nam hiện nay 3.3.1.1. Hoàn thiện hệ thống báo cáo tài chính tại các công ty lâm nghiệp từ góc độ chuẩn mực và chế độ kế toán DN hiện hành a. Sửa đổi, bổ sung Luật Kế toán Một số nội dung chủ yếu trong Luật kế toán 2015 có liên quan đến hệ thống BCTC cần được xem xét sửa đổi như sau: Hiện nay, Luật kế toán 2015 Vẫn áp dụng nguyên tắc giá gốc, nhưng có bổ sung thêm được ghi nhận theo giá trị hợp lý tại thời điểm cuối kỳ lập BCTC. Quy định lại về đơn vị kế toán, theo hướng, một DN phụ thuộc đạt đến quy mô nhất định phải được xem là đơn vị kế toán (tránh tình trạng các DN có quy mô rất lớn nhưng không bổ nhiệm kế toán trưởng vì chỉ lập và nộp báo cáo cho đơn vị cấp trên); Điều chỉnh thuật ngữ kỳ kế toán theo hướng phân biệt kỳ kế toán với niên độ kế toán; Bổ sung thêm vào Danh mục BCTC (Khoản 3 điều 29) của đơn vị kinh doanh mẫu “Báo cáo thay đổi vốn chủ sở hữu”; Quy định về lập BCTC tổng hợp và BCTC hợp nhất: Đơn vị kế toán cấp trên phải lập BCTC tổng hợp dựa trên các BCTC của các đơn vị trong cùng đơn vị kế toán cấp trên. Công ty mẹ phải lập BCTC hợp nhất trên cơ sở BCTC cùa công ty mẹ và các công ty con. b. Hoàn thiện hệ thống chuẩn mực kế toán Việt Nam. Cụ thế, các nội dung cần thay đổi đối với hệ thống chuẩn mực kế toán Việt Nam như sau: Thứ nhất, Nâng cấp VAS 1, chuẩn hóa quy định về mục tiêu, đặc điểm chất lượng, nguyên tắc soạn thảo và trình bày BCTC. Thứ hai, Áp dụng chuẩn mực BCTC quốc tế IFRS số 13 - Giá trị hợp lý. Thứ ba, Đưa vào áp dụng chuẩn mực kế toán quốc tế số 41- Nông nghiệp đối với các đối tượng kế toán là tài sản sinh học. Thứ tư, Sửa đổi chuẩn mực kế toán 02 – Hàng tồn kho Thứ năm, sửa đổi CMKT SỐ 16-chi phí đi vay c. Điều chỉnh, bổ sung kết cấu, nội dung hệ thống Báo cáo tài chính hiện hành (1) Bổ sung Báo cáo thay đổi vốn chủ sở hữu Như đã trình bày ở chương 2, hiện tại Báo cáo thay đổi vốn chủ sở hữu chưa được trình bày thành một báo cáo riêng biệt trong hệ thống BCTC DN, trong khi, theo IFRS Framework, Báo cáo thay đổi vốn chủ sở hữu là một báo cáo riêng biệt trong hệ thống BCTC. 20