Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Sử dụng nguồn sử liệu nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc trong dạy học lịch sử Việt Nam (1930 - 1975) ở trường THPT (Qua thực nghiệm sư phạm ở Kiên Giang)

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:27

Thêm vào BST

Báo xấu

9
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của đề tài "Sử dụng nguồn sử liệu nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc trong dạy học lịch sử Việt Nam (1930 - 1975) ở trường THPT (Qua thực nghiệm sư phạm ở Kiên Giang)" là khẳng định vai trò, ý nghĩa việc sử dụng nguồn sử liệu nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc trong dạy học lịch sử Việt Nam ở trường THPT, xác định nội dung nguồn sử liệu nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc cần khai thác trong dạy học lịch sử Việt Nam (1930 – 1975). Từ đó đề xuất các hình thức, biện pháp sư phạm sử dụng nguồn sử liệu nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc trong dạy học lịch sử Việt Nam (1930 - 1975).

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Sử dụng nguồn sử liệu nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc trong dạy học lịch sử Việt Nam (1930 - 1975) ở trường THPT (Qua thực nghiệm sư phạm ở Kiên Giang)

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI LƯƠNG VĂN KHUÊ SỬ DỤNG NGUỒN SỬ LIỆU NHÀ TÙ CÔN ĐẢO VÀ NHÀ TÙ PHÚ QUỐC TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM (1930 - 1975) Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG (QUA THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM Ở KIÊN GIANG) Chuyên ngành: LL&PPDH bộ môn Lịch sử Mã số: 9.14.01.11 TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC HÀ NỘI – 2023
CÔNG TRÌNH ĐƯỢC HOÀN THÀNH TẠI TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI Người hướng dẫn khoa học: 1. GS.TS Nguyễn Thị Côi 2. PGS.TS Hoàng Thanh Hải Phản biện 1: PGS.TS Hà Thị Thu Thuỷ Trường ĐHSP – ĐH Thái Nguyên Phản biện 2: TS. Nguyễn Văn Ninh Trường ĐHSP Hà Nội Phản biện 3: TS. Nguyễn Thị Duyên Trường Đại học Vinh Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Trường họp tại Trường Đại học Sư phạm Hà Nội vào hồi …..giờ … ngày … tháng… năm 2023 Có thể tìm hiểu luận án tại thư viện: Thư viện Quốc gia, Hà Nội hoặc Thư viện Trường Đại học Sư phạm Hà Nội
DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN 1. Lương Văn Khuê (), Một số suy nghĩ về việc sử dụng đồ dùng trực quan trong dạy học phần lịch sử Việt Nam (Lịch sử 10) nhằm giáo dục ý thức chủ quyền biển đảo cho học sinh THPT tỉnh Kiên Giang. 2. Lương Văn Khuê (), Sử dụng di tích lịch sử nhà tù Côn Đảo, Phú Quốc trong dạy học Lịch sử Việt Nam từ 1930 – 1975 ở trường THPT. 3. Lương Văn Khuê (), Sách giáo khoa Lịch Sử ở trường THPT với việc phát triển năng lực học sinh. 4. Lương Văn Khuê (2017), Di tích lịch sử nhà tù Côn Đảo, Phú Quốc với việc giáo dục truyền thống yêu nước trong dạy học Lịch sử Việt Nam ở Trường THPT, đáp ứng yêu cầu đổi mới, sách giáo khoa sau năm 2017 . 5. Lương Văn Khuê, (Sử dụng các nguồn sử liệu của nhà tù Côn Đảo, Phú Quốc trong dạy học lịch sử Việt Nam giai đoạn (1930 – 1975) ở trường THPT tỉnh Kiên Giang. 6. Lương Văn Khuê, Sử dụng nguồn sử liệu của nhà tù Côn Đảo, Phú Quốc để tổ chức hoạt động ngoại khóa cho học sinh THPT .
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài 1.1. Bước sang thế kỷ XXI thế giới đã và đang có những phát triển quan trọng trong tất cả các lĩnh vực đời sống xã hội. Trong bối cảnh đó, giáo dục Việt Nam đã không ngừng đổi mới, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực theo hướng chú trọng phát triển các phẩm chất, năng lực và hứng thú của người học, giúp người học có khả năng vận dụng kiến thức vào giải quyết các vấn đề của thực tiễn. 1.2. Bộ môn Lịch sử (LS) ở trường PT là một môn học quan trọng, giúp HS tái hiện, khôi phục những nét cơ bản về LS dân tộc, LS thế giới, đồng thời còn giúp các em hiểu bản chất của sự tồn tại, vận động của LS, nắm bắt quy luật, rút ra bài học cho hiện tại và tương lai. 1.3. Nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc là các bằng chứng sinh động tố cáo những tội ác dã man của chủ nghĩa đế quốc trong cuộc chiến tranh xâm lược. 1.4. Sử dụng nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc trong DH Lịch sử Việt Nam (1930 – 1975) là một trong những biện pháp sư phạm hữu hiệu giúp HS nhận thức sâu sắc lịch sử dân tộc (LSDT), qua đó phát triển năng lực học tập của học sinh đồng thời bồi dưỡng tình yêu quê hương, đất nước, niềm tự hào về truyền thống dân tộc cho thế hệ trẻ. 1.5. Bên cạnh đó một số ít GV chưa hiểu hết được giá trị tầm quan trọng của nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc trong DHLS, còn ngại sưu tầm để sử dụng trong dạy học LSVN từ 1930 – 1975. Đối với HS, phần lớn các em mới chỉ dừng lại ở mức độ theo dõi thầy cô hướng dẫn trên lớp, chưa hiểu được tác dụng của nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc với LSDT. 1.6. Xuất phát từ những lý do trên, chúng tôi chọn vấn đề: Sử dụng nguồn sử liệu nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc trong dạy học lịch sử Việt Nam (1930 – 1975) ở trường THPT, (qua thực nghiệm sư phạm ở Kiên Giang) làm đề tài luận án Tiến sĩ của mình. 2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài 2.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là quá trình sử dụng nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc trong DHLS Việt Nam (1930 – 1975) ở trường THPT, trong đó tập trung vào các biện pháp sử dụng nguồn SL. 2.2. Phạm vi nghiên cứu - Xác định nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc phù hợp với nội dung chương trình LSVN (1930 – 1975) ở trường THPT - Điều tra, khảo sát thực trạng việc sử dụng nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc trong DHLS Việt Nam (1930 - 1975) ở một số trường THPT tiêu biểu theo vùng miền trên cả nước 1 từ năm học 2018- 2019 đến năm học 2020 - 2021. - Thực nghiệm sư phạm (TNSP) từng phần và toàn phần thông qua một số bài học lịch sử (BHLS) trong chương trình LSVN (1930 - 1975) ở một số trường trên địa bàn tỉnh Kiên Giang2 . 1 Kiên Giang , TP. HCM, Vũng Tàu, Đà Lạt, Khánh Hoà, Nghệ An, Thanh Hóa, Hà Nội, Hưng Yên, Bình Định 2 THPT Lại Sơn, THPT Phú Quốc, THPT An Thới, THPT Nguyễn Trung Trực, THPT Ngô Sỹ Liên, THPT Ba Hòn, THPT Kiên Hải, THPT Bình Sơn., THPT Mong Thọ, Nguyễn Thần Hiến, Phan Thị Giàng,.
2 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Khẳng định vai trò, ý nghĩa việc sử dụng nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc trong dạy học LSVN ở trường THPT, xác định nội dung nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc cần khai thác trong DHLS Việt Nam (1930 – 1975). Từ đó đề xuất các hình thức, biện pháp sư phạm sử dụng nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc trong DHLS Việt Nam (1930 - 1975). 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích trên, đề tài tập trung vào thực hiện các nhiệm vụ cụ thể sau: - Tìm hiểu các tài liệu nghiên cứu về sử dụng nguồn sử liệu trong DHLS nói chung, SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc trong dạy học bộ môn và những tài liệu lịch sử khác liên quan đến đề tài nghiên cứu. - Điều tra thực trạng việc sử dụng nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc trong DHLS Việt Nam (1930 - 1975) ở trường THPT. - Xác định nội dung nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc cần khai thác, sử dụng trong DHLS Việt Nam (1930- 1975) ở trường THPT - Đề xuất các hình thức, biện pháp sư phạm sử dụng nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc vào DHLS Việt Nam (1930 – 1975) trường THPT - Tiến hành TNSP để kiểm chứng tính khả thi của các biện pháp đề xuất trong Luận án ở một số trường THPT trên địa bàn tỉnh Kiên Giang và rút ra những kết luận. 4. Cơ sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 4.1. Cơ sở phương pháp luận của đề tài Dựa trên quan điểm của Chủ nghĩa Mác - Lênin về nhận thức, tư tưởng Hồ Chí Minh cũng như quan điểm, đường lối của Đảng và Nhà nước ta về giáo dục và giáo dục lịch sử. 4.2. Phương pháp nghiên cứu Để thực hiện đề tài, chúng tôi vận dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể sau: - Nghiên cứu lý thuyết: - Nghiên cứu thực tiễn - TNSP: 5. Giả thuyết khoa học Nếu xác định được nội dung nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc cần khai thác, sử dụng trong dạy học và đề xuất được những hình thức, biện pháp sử dụng nguồn SL phù hợp với điều kiện địa phương, nhà trường, đối tượng HS, sẽ góp phần nâng cao chất lượng dạy học bộ môn Lịch sử hiện nay. 6. Đóng góp của đề tài - Tiếp tục khẳng định tầm quan trọng của việc sử dụng nguồn SL nói chung, SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc nói riêng trong dạy học bộ môn Lịch sử ở trường THPT. - Phác họa bức tranh về thực trạng việc sử dụng nguồn SL nói chung, nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc nói riêng trong DHLS ở trường THPT.
3 - Xác định được nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc cần thiết sử dụng trong DHLS Việt Nam (1930 – 1975) ở trường THPT. - Đề xuất một số hình thức, biện pháp sư phạm sử dụng nguồn SL nhà tù Côn Đảo nhà tù Phú Quốc trong DHLS Việt Nam (1930 - 1975) ở các trường THPT (TNSP tại Kiên Giang). 7. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài - Ý nghĩa khoa học: kết quả nghiên cứu của đề tài góp phần làm phong phú thêm lý luận dạy học bộ môn về việc sử dụng nguồn SL các di tích lịch sử (DTLS) nói chung, nguồn SL của di tích nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc trong DHLS Việt Nam (1930 – 1975) cho HS lớp 12 THPT (Chương trình hiện hành) nói riêng. - Ý nghĩa thực tiễn: kết quả nghiên cứu của đề tài giúp cho GV biết vận dụng sáng tạo, linh hoạt các biện pháp sư phạm vào thực tiễn DHLS ở trường THPT, qua đó góp phần nâng cao chất lượng dạy học bộ môn và giáo dục tinh thần yêu nước, chủ nghĩa anh hùng cách mạng cho HS THPT. 8. Cấu trúc của luận án Ngoài Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo, Phụ lục, Luận án gồm 4 chương. Chương 1. Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài Luận án Chương 2. Vấn đề sử dụng nguồn sử liệu nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc trong dạy học Lịch sử Việt Nam (1930 -1975) ở trường Trung học phổ thông: Lí luận và thực tiễn Chương 3. Nội dung và hình thức sử dụng nguồn sử liệu nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc trong dạy học Lịch sử Việt Nam (1930 – 1975) ở trường Trung học phổ thông Chương 4. Các biện pháp sử dụng nguồn sử liệu của nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc trong dạy học lịch sử Việt Nam (1930 – 1975) ở trường THPT (thực nghiệm sư phạm). Chương 1 TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI Để nghiên cứu đề tài, chúng tôi đã tiếp cận và tham khảo các công trình theo hai hướng: Thứ nhất, Các công trình nghiên cứu viết về nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc Thứ hai, Các công trình nghiên cứu viết về sử dụng nguồn SL nói chung, SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc nói riêng trong dạy học và dạy học bộ môn Lịch sử ở trường phổ thông của các tác giả nước ngoài và trong nước để làm luận cứ khoa học khi nghiên cứu đề tài. 1.1. Những nghiên cứu về nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc 1.1.1. Trên thế giới Những công trình trên cho thấy các tác giả đã trình bày khái quát về chế độ lao tù của Pháp và Mĩ ở nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc, qua đó giúp người đọc hiểu được bức tranh toàn cảnh về chế độ cai trị hà khắc, thủ đoạn thâm độc của thực dân Pháp, đế quốc Mĩ và chính quyền Sài Gòn đối với tù nhân và tù binh ở nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc. Ngoài ra, các tác giả còn cung cấp một bức tranh sinh động về những cuộc đấu tranh của chiến sĩ cộng sản trong các nhà tù của địch, hoạt động của một số tổ chức Đảng trong các nhà tù, lãnh đạo đấu tranh bảo vệ khí tiết người cộng sản, đấu tranh chống chiêu hồi, đấu tranh bảo vệ đồng đội, chờ ngày chiến thắng trở về, nêu bật ý chí bất khuất và tinh thần đấu
4 tranh anh dũng của những chiến sĩ cách mạng chống lại kẻ thù. Các công trình trên không chỉ có tầm quan trọng trong việc nghiên cứu lịch sử mà còn giúp cho tác giả Luận án có những nguồn SL cụ thể về tội ác của kẻ thù để sử dụng trong DHLS, qua đó giáo dục tinh thần yêu nước, sự hi sinh của những người Việt Nam trong cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mĩ. 1.1.2. Trong nước Các công trình đã công bố có thể thấy đã có khá nhiều công trình của các học giả trong nước viết về chế độ lao tù và các cuộc đấu tranh của chiến sĩ cộng sản ở nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc. Các công trình đó đã phác họa bối cảnh lịch sử, quá trình thành lập, âm mưu, thủ đoạn của thực dân Pháp và Đế quốc Mĩ đối với các chiến sĩ cộng sản bị địch bắt và tù đày. Những công trình trên là nguồn tư liệu quan trọng về cuộc đấu tranh của những chiến sĩ cộng sản ở nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc, giúp tác giả xác định nội dung các nguồn SL để cụ thể thể hoá các phong trào đấu tranh trong DHLS Việt Nam (1930 - 1975) ở trường phổ thông nói chung, THPT. 1.2. Những nghiên cứu về sử dụng các nguồn SL nói chung, nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc nói riêng trong DHLS 1.2.1. Những nghiên cứu về sử dụng nguồn SL trong DHLS trên thế giới Các công trình trên đã gợi mở cho tác giả Luận án về phương pháp ứng dụng công nghệ hiện đại khi sử dụng nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc vào DHLS Việt Nam (1930 – 1975). Những nghiên cứu khá toàn diện về sử dụng nguồn sử liệu trong DHLS nêu trên là nguồn tài liệu tham khảo quý giúp chúng tôi giải quyết những nhiệm vụ của Luận án đặt ra. 1.2.2. Những nghiên cứu về sử dụng nguồn SL trong DHLS ở Việt Nam Trên cơ sở kế thừa thành tựu của các nhà nghiên cứu ngoài nước và vận dụng sáng tạo vào đặc thù bộ môn, các nhà khoa học nghiên cứu về lý luận và phương pháp DHLS trong nước đã bàn đến vai trò, ý nghĩa các hình thức, phương pháp sử dụng nguồn SL với tư cách là phương tiện dạy học, tư liệu và tài liệu lịch sử trong DHLS ở trường phổ thông. 1.3. Nhận xét chung Như vậy, cũng như các nhà giáo dục học và tâm lý học, giáo dục lịch sử trên thế giới và trong nước qua công trình của mình gián tiếp hoặc trực tiếp khẳng định vai trò của nguồn SL trong quá trình DHLS ở trường phổ thông. Các tác giả đã nhấn mạnh sự cần thiết phải sử dụng những tài liệu về DTLS trong dạy học bộ môn và cho rằng chúng là dấu vết còn sót lại của quá khứ đã từng tồn tại nên nó là một phần hiện hữu, là hình ảnh có thật, đầy sức thuyết phục của quá khứ. Trên cơ sở khẳng định DTLS là phương tiện trực quan, môi trường dạy học gắn liền thực tiễn, là nguồn nhận thức lịch sử dân tộc, nguồn SL quan trọng, các tác giả chỉ rõ những yêu cầu khi sử dụng và gợi ý các biện pháp vận dụng trong thực tiễn dạy học. Trong đó, hình thức sử dụng nguồn SL trong dạy học kết hợp với các tài liệu khác đã được lưu ý là một trong những điều kiện của hoạt động dạy học góp phần hình thành tư duy độc lập và tính tự lập của HS.
5 Các công trình nghiên cứu về nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc đã cung cấp những nguồn SL như là các tài liệu LS quan trọng. Đồng thời những công trình nghiên cứu nói trên đã gợi mở cho chúng tôi trong việc xác định các hình thức, biện pháp sử dụng nguồn SL của di tích trong DHLS dân tộc ở trường phổ thông, đặt những cơ sở về lí luận quan trọng cho việc nghiên cứu đề tài Luận án. Đây là những nguyên tắc cơ bản để chúng tôi vận dụng các nguồn SL nói chung và nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc nói riêng trong DHLS nhằm nâng cao chất lượng bài học, tăng sự hứng thú cho HS trong học tập lịch sử phù hợp với yêu cầu và xu thế của thời đại. 1.4. Những vấn đề Luận án kế thừa từ những công trình đã công bố Dựa vào những ý kiến về giá trị của DTLS trong dạy học bộ môn Lịch sử ở trường phổ thông, Luận án khẳng định tầm quan trọng của việc sử dụng nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc trong DHLS Việt Nam (1930 – 1975) cho HS ở trường THPT. Căn cứ vào nội dung nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc, Luận án xác định các nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc tiêu biểu cần khai thác sử dụng trong DHLS Việt Nam (1930 – 1975) cho HS ở trường THPT. Trên cơ sở những gợi mở về hình thức, biện pháp sử dụng nguồn SL trong DHLS, Luận án xác định các hinh thức và biện pháp có thể sử dụng nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà Phú Quốc trong DHLS Việt Nam (1930 – 1975) ở trường THPT (TNSP ở Kiên Giang). 1.5. Những vấn đề đặt ra Luận án tiếp tục giải quyết Trên cơ sở kế thừa các công trình nghiên cứu về vấn đề ở trên, với nhiệm vụ cụ thể của đề tài, chúng tôi tiếp tục tập trung nghiên cứu và giải quyết các vấn đề sau: Thứ nhất, tiếp tục khẳng định, vai trò ý nghĩa của việc sử dụng nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc trong trường DHLS ở THPT. Thứ hai, Luận án xác định cơ sở lí luận của đề tài từ khái niệm đến cơ sở xuất phát của vấn đề nghiên cứu, đồng thời phân loại, phác họa những nét cơ bản về thực tiễn việc sử dụng nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc trên cơ sở điền tra khảo sát thực tiễn. Thứ ba, thông qua việc nghiên cứu chương trình, SGK Lịch sử lớp 12 (chương trình chuẩn), kết hợp với việc thu thập tài liệu từ các cơ quan quản lý DTLS, tác giả Luận án xác định nội dung lịch sử cơ bản của nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc tiêu biểu và đề xuất các hình thức tổ chức dạy học bộ môn với nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc. Thứ tư, bài học nội khóa có vị trí quan trọng trong DHLS ở trường phổ thông, vì vậy, Luận án đi sâu đề xuất các biện pháp sử dụng nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc trong DHLS Việt Nam (1930 – 1975) ở trường THPT qua bài LSDT ở trên lớp và tại thực địa. Thứ năm, soạn bài và tiến hành TNSP từng phần và toàn phần để kiểm chứng tính khả thi của các biện pháp sư phạm đã đề xuất. * * * Như vậy, ở Chương 1. Tổng quan, chúng tôi đã giới thiệu một cách tổng quát những công
6 trình nghiên cứu liên quan đến đề tài, đồng thời để giải quyết vấn đề cơ bản của đề tài đặt ra, chúng tôi đi sâu tìm hiểu các công trinh nghiên cứu Tâm lý học, Giáo dục học, Giáo dục lịch sử ở nước ngoài và trong nước về sử dụng nguồn sử liệu nói chung, nguồn sử liệu của di tích nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc nói riêng trong DHLS ở trường THPT. Từ đó tác giả Luận án rút ra những nhận xét chung, các vấn đề Luận án kế thừa qua các công trình nghiên cứu và những vấn đề Luận án tiếp tục giải quyết. Đây chính là cơ sở quan trọng để chúng tôi phân loại các nguồn sử liệu của di tích nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc, trong phần cơ sở xác định nội dung, cơ sở lí luận và thực tiễn của vấn đề sử dụng nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc trong DHLS Việt Nam ở trường THPT ở Chương 2 của Luận án. Chương 2 VẤN ĐỀ SỬ DỤNG NGUỒN SỬ LIỆU NHÀ TÙ CÔN ĐẢO VÀ NHÀ TÙ PHÚ QUỐC TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG - LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN Từ những nhận thức được rút ra trong chương Tổng quan, ở chương này Luận án tập trung làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn của việc sử dụng nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc ở các trường THPT. 2.1. Cơ sở lý luận 2.1.1. Quan niệm Nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc: Theo chúng tôi “nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc” chính là những dấu tích, hiện vật, thông tin phản ánh quá trình đấu tranh giành độc lập của cả dân tộc. Nguồn sử liệu trong dạy học lịch sử: Ttheo chúng tôi: SL trong DHLS là dấu tích, hiện vật còn lại của quá khứ, là nguồn nhận thức lịch sử, tức là những thông tin phản ánh về các sự kiện, hiện tượng trong môn Lịch sử ở trường phổ thông. Sử dụng nguồn SL nói chung và nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc nói riêng trong DHLS: Sử dụng theo từ điển tiếng việt Bùi Đức Tịnh có nghĩa là dùng Như đã trình bày về “nguồn sử liệu” về “sử liệu” và “sử dụng” đã tổng hợp ở trên, chúng tôi cho rằng: Sử dụng nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc là quá trình GV hướng dẫn HS tích cực chủ động khám phá, khai thác nguồn SL của di tích hai nhà tù trong quá trình dạy học để chiếm lĩnh kiến thức lịch sử, qua đó đạt mục tiêu bài học và mục tiêu môn học. 2.1.2. Phân loại nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc 2.1.2.1. Phân loại nguồn SL Thứ nhất, dựa theo đặc trưng của nguồn SL thành văn và không thành văn Thứ hai, dựa theo đặc trưng của nguồn SL trực tiếp hoặc gián tiếp phản ánh, Thứ ba, dựa theo đặc trưng loại hình của SL, để phân loại Qua nghiên cứu, chúng tôi nhận thấy các nhà sử học thường phân loại SL theo cách thứ ba, tức là phân loại SL theo đặc trưng loại hình của nó. Theo đó, tùy thuộc vào nội dung phản ánh và tính chất của SL chia thành 6 nhóm như sau:
7 - Nguồn SL vật thực: - Nguồn SL chữ viết: - Nguồn SL truyền miệng (folklore): - Nguồn SL Ngôn ngữ học: - Nguồn SL Dân tộc học: - Nguồn SL phim, ảnh, ghi âm, internet: 2.1.2.2. Phân loại nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc Đối với các nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc về cơ bản các nhà sử học và giáo dục lịch sử cũng phân loại như cách phân loại nguồn SL nói chung như sau: - Thứ nhất, SL vật thật (SL hiện vật): - Thứ hai, SL chữ viết (sử liệu thành văn) gồm có: - Thứ ba, SL ngôn ngữ học: - Thứ tư, nguồn SL truyền miệng, dân gian: - Thứ năm, về SL phim, ảnh, ghi âm, internet: Trong Luận án nghiên cứu của mình, chúng tôi thống nhất với cách phân loại nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc như trên của các nhà sử học. Để thuận lợi cho việc khai thác và sử dụng, chúng tôi phân loại nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc trong DHLS Việt Nam (1930-1975) thành các nhóm như sau: - Nhóm SL hiện vật trong di tích nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc bao gồm: những vật chứng, dấu tích của sự kiện LS liên quan trực tiếp đến nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc. - Nhóm SL thành văn, bao gồm: Các loại văn kiện của Đảng bộ nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc, Lịch sử Đảng bộ tỉnh; Lịch sử Đảng bộ huyện, thị; Địa chí tỉnh; Hồi ký, Lịch sử các lực lượng vũ trang 2 tỉnh Bà Rịa Vũng Tàu, Kiên Giang. - Nhóm SL ngôn ngữ: là lời nói của những nhân chứng lịch sử - những người đã trực tiếp tham gia, chứng kiến các sự kiện, hiện tượng lịch sử tiêu biểu trong giai đoạn LSVN (1930-1975) ở nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc. - Nhóm sử liệu tranh ảnh gồm: SL tranh, ảnh thật, phim tài liệu, liên quan đến nhà tù Côn đảo và nhà tù Phú Quốc… 2.1.2.3. Đặc điểm nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc Qua việc xác định, phân loại như trên, chúng tôi nhận thấy nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc giai đoạn (1930-1975) có những đặc điểm nổi bật như sau: Thứ nhất, nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc mang nét đặc trưng riêng. Đó là chứng tích về tội ác của đế quốc với dân tộc Việt Nam trong sự nghiệp đấu tranh bảo vệ độc lập dân tộc của những người Việt Nam yêu nước. Thứ hai, nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc đa dạng và phong phú, nhiều chủng loại. Thứ ba, nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc có giá trị, độ tin cậy cao, phản ánh chân thực, sinh động, cuộc chiến không cân sức của những tù nhân Việt Nam yêu nước với thực dân Pháp và đế quốc Mĩ. Thứ tư, nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc gắn liền với quá trình hoạt
8 động cách mạng của các vị lãnh đạo đảng, nhà nước, bên cạnh đó còn có nhiều thế hệ tham gia từ những cựu chiến binh, các bậc lão thành cách mạng đến đoàn viên thanh niên, HS… Thứ năm, nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc chủ yếu tập trung ở bảo tàng, di tích nhà tù, do đó, sẽ rất thuận lợi tiếp cận để khai thác, sử dụng trong DHLS Việt Nam (1930 – 1975) ở trường THPT. Việc khai thác chọn lọc, sử dụng các nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc phục vụ cho DHLS Việt Nam (1930 – 1975) có tác dụng thiết thực nâng cao hiệu quả bài học, cải thiện chất lượng dạy học bộ môn Lịch sử ở trường phổ thông. 2.1.3. Cơ sở xuất phát của việc sử dụng nguồn sử liệu nhà tù Côn Đảo và Phú Quốc trong DHLS Việt Nam (1930 – 1975) ở trường phổ thông 2.1.3.1. Mục tiêu bộ môn Thực hiện đổi mới từ mục tiêu tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực, Chương trình môn Lịch sử 2018 ở cấp THPT hướng tới các mục tiêu: Thứ nhất, Trang bị cho HS những kiến thức cơ bản về LSTG và LSDT từ cội nguồn đến ngày nay. Thứ hai, Hướng tới mục tiêu giáo dục nhân cách, tinh thần dân tộc, lòng yêu nước, các giá trị truyền thống tốt đẹp ... để hình thành phẩm chất công dân Việt Nam, công dân toàn cầu phù hợp với xu thế phát triển của thời đại. Thứ ba, giúp HS tiếp cận và nhận thức rõ vai trò, đặc điểm của khoa học Lịch sử cũng như sự kết nối giữa Sử học với các lĩnh vực khoa học và ngành nghề khác, tạo cơ sở để HS lựa chọn định hướng nghề nghiệp trong tương lai. 2.1.3.2. Đặc trưng kiến thức lịch sử Việt Nam được giảng dạy ở lớp 12 THPT Kiến thức LSVN ở lớp 12 có những đặc điểm chung tính cụ thể, tính quá khứ, tính không lặp lại, nhưng có những nét riêng. Thứ nhất, đây là quá trình chứa đựng nhiều nội dung, nhiều giai đoạn và nhiều biến cố lịch sử trọng đại trong thời gian từ (1930 – 1975). Thứ hai, những nội dung lịch sử đó mang tính hiện đại. Thời điểm diễn ra các sự kiện chưa lâu so với lịch sử hàng ngàn năm của dân tộc thì chúng đang còn mới, gần gũi. Thậm chí có những nhân vật trực tiếp tham gia vào các sự kiện lịch sử, hay những nhân chứng lịch sử vẫn còn sống. Thứ ba, mỗi địa phương, nơi HS học tập, đều có những sự kiện gắn với lịch sử dân tộc. Con người, sự kiện, địa danh ở các địa phương vẫn lưu giữ những nội dung lịch sử của thời kì này nên rất gần gũi, thân quen với HS, tạo điều kiện cho các em nhận thức đúng lịch sử. Thứ tư, căn cứ vào những nội dung LSVN (1930-1975) lớp 12, trong DH cần phát triển ở HS khả năng khái quát, năng lực tư duy phản biện, trình độ lập luận, nêu và bảo vệ quan điểm của mình về các vấn đề lịch sử. Thứ năm, Nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc (1930-1975) là nơi ghi dấu những sự kiện tiêu biểu, quan trọng có tác động tích cực và ảnh hưởng rất lớn đến LSDT. Đây 2.1.3.3. Đặc điểm tâm lý và quá trình nhận thức lịch sử của HS - Đặc điểm tâm lý của HS lớp 12 THPT trong học tập lịch sử
9 - Đặc điểm quá trình nhận thức lịch sử của học sinh 2.1.3.4. Giá trị của nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc - Giá trị nhận thức lịch sử: - Giá trị giáo dục: - Giá trị kinh tế: - Giá trị văn hóa: 2.1.3.5. Mối quan hệ giữa nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc với Lịch sử dân tộc. 2.1.3.6. Yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học Nghị quyết 29 - NQ/TW của BCHTW Đảng đã khẳng định tinh thần đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo nhằm đáp ứng yêu cầu công nghiệp hoá, hiện đại hoá trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế. “ Năm 2018 Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành Chương trình Giáo dục phổ thông (GDPT) có sự thay đổi lớn từ cách tiếp cận định hướng phát triển phẩm chất, năng lực, quan điểm xây dựng chương trình đến lựa chọn và sắp xếp các mạch nội dung. 2.1.4. Vai trò, ý nghĩa của việc sử dụng nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc trong DHLS Việt Nam (1930 – 1975) ở trường THPT * Vai trò Nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc có vai trò quan trọng trong dạy học đối với GV và HS. Thứ nhất, nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc là một nguồn kiến thức quý giá, có giá trị lịch sử và văn hóa Thứ hai, di tích nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc là phương tiện trực quan quý báu trong DHLS. Thứ ba, sử dụng di tích nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc trong DHLS là một biện pháp hữu hiệu để thực hiện nguyên lí giáo dục của Đảng trong nhà trường. Thứ tư, di tích nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc là một loại tư liệu góp phần quan trọng vào việc đổi mới hình thức tổ chức và PPDH lịch sử ở trường phổ thông * Ý nghĩa Trước hết, sử dụng nguồn sử liệu cảu nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc sẽ góp phần phát triển cho HS các năng lực chung và năng lực lịch sử, trên cơ sở hình thành kiến thức LS và rèn luyện kỹ năng và học tập. 2.2. Cơ sở thực tiễn 2.2.1. Khái quát thực trạng việc dạy học lịch sử ở trường THPT 2.2.2. Thực trạng việc sử dụng nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc trong DHLS ở trường THPT Để biết được thực tiễn việc sử dụng nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc trong DHLS Việt Nam (1930 – 1975) ở trường THPT, chúng tôi đã tiến hành điều tra theo phương pháp điều tra xã hội học. Về đối tượng điều tra: Chúng tôi đã tiến hành điều tra 85 GV và 1015 HS lớp 12 ở một số trường THPT đại diện cho các vùng miền trong cả nước.
10 Về mục đích điều tra: tập trung vào các vấn đề sau: - Tìm hiểu thực trạng, thuận lợi và khó khăn của GV trong việc sử dụng nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc trong DHLS Việt Nam (1930 - 1975). - Tìm hiểu hứng thú học tập bộ môn Lịch sử của HS ở trường THPT: khảo sát sự hiểu biết của các em về nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc. Tìm hiểu sự quan tâm của xã hội, của các cấp quản lý về tầm quan trọng của việc sử dụng nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc vào DHLS dân tộc cho HS. - Kết quả điều tra, sẽ là cơ sở thực tế để tác giả Luận án đề xuất những hình thức và biện pháp sử dụng nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc phù hợp vào DHLS ở các trường THPT. Về phương pháp điều tra: - Điều tra thông qua hệ thống câu hỏi trắc nghiệm và tự luân đối với GV, HS, đồng thời tiếp xúc, trao đổi, phỏng vấn, thảo luận với các đối tượng liên quan về vai trò, ý nghĩa của việc sử dụng nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc trong DHLS Việt Nam (1930 – 1975). - Thống kê, phân tích và xử lý kết quả điều tra, sau đó rút ra kết luận về vấn đề mà luận án nghiên cứu Về nội dung điều tra: tập trung vào các vấn đề: - Thực trạng và tình hình sử dụng nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc trong DHLS ở trường THPT. - Tìm hiểu các nguồn tài liệu hướng dẫn, tham khảo viết về nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc phục vụ DHLS ở các trường THPT trên cả nước. - Thời gian điều tra từ năm 2017, 2018, 2019. Về phân tích kết quả điều tra: - Từ phía GV và HS: Nhận xét chung Qua mô tả, phân tích số liệu điều tra, chúng tôi rút ra một số nhận xét: - Về mặt tích cực: Các GV ở trường THPT đều hiểu được sự cần thiết phải đổi mới PPDH bộ môn trong điều kiện hiện nay và tầm quan trọng của việc sử dụng nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc trong dạy học bộ môn Lịch sử. Bên cạnh đó GV cũng nhận thức rõ vai trò, ý nghĩa của việc sử dụng nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc trong việc DHLS Việt Nam (1930 - 1975). – Về hạn chế: Một số GV còn chưa nhận thức đầy đủ ý nghĩa của việc sử dụng nguồn SL nhà tù Côn Đảo nhà tù Phú Quốc trong DHLS, việc khai thác chưa nhiều, hình thức và biện pháp sử dụng chưa phong phú, chưa tạo được hứng thú học tập đối với HS Như vậy, khó khăn lớn nhất đối với GV lịch sử trong cả nước là việc sưu tầm, khai thác nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc để phục vụ DHLS Việt Nam (1930 – 1975). - Tâm lý chung của GV là ngại thay đổi, làm mới PPDH của bản thân, Qua mô tả, phân tích số liệu điều tra, chúng tôi rút ra một số nhận xét đối với HS: Thứ nhất, vẫn còn nhiều HS yêu thích, đam mê học lịch sử,
11 Thứ hai, SL nói chung, nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc nói riêng là rất cần thiết nhưng phải biết khai thác và sử dụng. Thứ ba, theo chúng tôi một phần là do GV ít khai thác và sử dụng nguồn SL ngoài SGK, trong đó có nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc để giảng dạy bài học LSDT. 2.2.3. Những vấn đề đặt ra cần được giải quyết - Xác định đúng mục tiêu khi sử dụng nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc, trong đó đặc biệt chú trọng mục tiêu phát triển năng lực HS. - Xác định những nội dung cụ thể trong chương trình lịch sử Việt Nam ở lớp 12 có thể sử dụng các nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc. - Xác định những yêu cầu khi sử dụng nguồn SL của nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc về nội dung, hình thức, PPDH. - Lựa chọn các biện pháp và kỹ thuật dạy học hiện đại, theo hướng tích cực hóa hoạt động của HS trong sử dụng các nguồn sử liệu của di tích nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc, qua đó hình thành và phát triển năng lực cũng như bồi dưỡng phẩm chất, nhân cách cho HS. * * * Như vậy ở chương 2, Luận án đã giải quyết những vấn đề Lý luận và thực tiễn của việc sử dụng nguồn SL trong DHLS. Về lý luận, trên cơ sở quan niệm, phân loại, xuất phát điểm của vấn đề, từ đó tác giả khẳng định vai trò, ý nghĩa của việc sử dụng nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc trong DHLS Việt Nam (1930 - 1975). Về thực tiễn thông qua điều tra, phỏng vấn GV, HS tác giả LA rút ra những nhận xét chung, các vấn đề đặt ra cần giải quyết. Khai thác và sử dụng hợp lí nguồn SL này góp phần quan trọng vào việc tạo biểu tượng lịch sử, tái hiện bức tranh sinh động của quá khứ, là cơ sở để hiểu sâu bản chất Trên cơ sở lý luận đã trình bày, đồng thời phát huy những yếu tố tích cực trong thực tiễn, Luận án xác định rõ nội dụng các nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc cần khai thác tổ chức dạy học với nguồn SL đó. Đây là những nội dung trọng tâm sẽ đi sâu trình bày trong chương 3 của Luận án. Chương 3 NỘI DUNG VÀ HÌNH THỨC SỬ DỤNG NGUỒN SỬ LIỆU NHÀ TÙ CÔN ĐẢO VÀ NHÀ TÙ PHÚ QUỐC TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM (1930 – 1975) Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG Ở chương 3 của Luận án, chúng tôi tập trung xác định vị trí, mục tiêu, nội dung cơ bản của LSVN lớp 12 cần sử dụng các nguồn sử liệu của di tích nhà tù Côn Đảo, nhà tù Phú Quốc và nội dung nguồn SL nhà tù Côn Đảo, nhà tù Phú Quốc có thể khai thác để sử dụng trong DHLS Việt Nam (1930 – 1975), đồng thời xác định các hình thức sử dụng nguồn SL đó bao gồm: dạy học trực tiếp, dạy học gián tiếp.
12 3.1. Vị trí, mục tiêu, nội dung Lịch sử Việt Nam (1930 – 1975) ở trường THPT 3.1.1. Vị trí: Khóa trình LSVN (1930 - 1975) trong chương trình THPT có vị trí đặc biệt quan trọng nhằm trang bị cho HS những kiến thức, năng lực và bồi dưỡng những phẩm chất cần thiết cho HS. 3.1.2. Mục tiêu: + Về kiến thức: HS trình bày được những kiến thức cơ bản của LSVN (1930 -1975) được chia làm ba thời kì. Quá trình vận động giải phóng dân tộc (1930 – 1945) Cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp (1945 – 1954) Cuộc kháng chiến chống Mĩ, cứu nước (1954 – 1975) với Hiệp định Pari, lật đổ chính quyền Sài Gòn năm 1975, thống nhất đất nước và đưa cả nước đi lên xây dựng Chủ nghĩa xã hội. +Về phát triển năng lực: thông việc tìm hiểu các sự kiện, hiện tượng trong LSVN (1930 - 1975) HS phát triển được các kỹ năng nhận thức nói chung. Đây chính là cơ sở để hình thành và phát triển ở HS năng lực lịch sử và các năng lực chung. +Về phẩm chất: thông qua các hoạt động học tập, rèn luyện kĩ năng thành thạo trở thành năng lực của bản thân, góp phần bồi dưỡng tư tưởng, phẩm chất đạo đức đúng đắn về lòng yêu nước, niềm tự hào truyền thống dân tộc... Đây chính là những biểu hiện cụ thể của các phẩm chất cần có của công dân toàn cầu thế kỉ XXI đã được định hướng trong Chương trình GDPT 2018 là yêu nước, nhân ái, trung thực, chăm chỉ và trách nhiệm. 3.1.3. Nội dung cơ bản của Lịch sử Việt Nam (1930 – 1975) ở trường THPT theo Chương trình hiện hành Chương trình LSVN (1930 – 1975) trong SGK Lịch sử lớp 12 ở trường THPT (chương trình chuẩn) đề cập đến những nội dung cốt lõi nhất của LSVN thời cận hiện đại tập trung vào những vấn đề chủ yếu sau: Thứ nhất, là quá trình vận động giải phóng dân tộc (1930 – 1945 Thứ hai, là cuộc kháng chiến trường kì chống thực dân Pháp để bảo vệ độc lập dân tộc từ 1945-1954 Thứ ba, là nhân dân hai miền Bắc - Nam thực hiện hai nhiệm vụ chiến lược cách mạng khác nhau để tiến tới giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước từ 1954 đến 1975. 3.1.4. Mối liên hệ giữa nguồn SL nhà từ Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc trong dạy học các chủ đề, chuyên đề lịch sử của Chương trình năm 2018 Để đáp ứng yêu cầu đổi mới theo định hướng phát triển năng lực HS, đồng thời bổ sung và cập nhật những kiến thức mới, trong Chương trình GDPT môn Lịch sử 2018, vấn đề sử dụng nguồn SL nói chung, nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc nói riêng rất được coi trọng. Nhiều chủ đề lịch sử trực tiếp hoặc gián tiếp có đề cập đến việc giáo dục HS về sử dụng nguồn SL của di tích nói chung, nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc nói riêng 3.1.5. Những yêu cầu khi khai thác nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc trong DHLS Việt Nam (1930 – 1975) ở trường THPT
13 * Đảm bảo tính khoa học, tiêu biểu: * Đảm bảo mục tiêu dạy học: * Đảm bảo tính sư phạm: Việc lựa chọn nội dung nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc còn phải căn cứ vào đối tượng HS. Bởi vì đặc điểm tâm sinh lý lứa tuổi, trình độ nhận thức, khả năng hoạt động… Đặc biệt, cần ưu tiên lựa chọn những nguồn SL điển hình trong không gian sống gần gũi đối với HS. 3.2. Nội dung nguốn SL của nhà tù Côn Đảo và Phú Quốc có thể và cần khai thác sử dụng trong DHLS Việt Nam (1930 – 1975) ở trường THPT 3.2.1. Khái quát về nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc 3.2.1.1. Nhà tù Côn Đảo Ngày 2-1-1862, Thống đốc Nam kỳ Louis Adolphe Bonard đã thành lập nhà tù Côn Đảo để giam giữ những tội nhân Nam bộ mang án tù từ 1 đến 10 năm. Trong cuộc tổng tiến công nổi dậy giải phóng hoàn toàn đất nước tháng 4 - 1975 lịch sử, ngày 1 - 5 - 1975, quần chúng nhân dân và các tù nhân tại nhà tù Côn Đảo đứng lên giải phóng đảo, chấm dứt 113 năm lao tù. Tháng 8 - 1991, Côn Đảo trở thành một huyện thuộc tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu và giữ nguyên cho đến hôm nay. 3.3.1.2. Nhà tù Phú Quốc Tháng 9/1946, thực dân Pháp trở lại chiếm đóng Phú Quốc. Năm 1953, Pháp dựng nhà tù, gọi là Căng Cây Dừa. Có diện tích khoảng 40 ha, hình chữ nhật, chia làm bốn trại A, B, C, D. Sau năm 1960, Nhà lao Cây Dừa được Mĩ - Ngụy chuyển đến xây dựng tại thung lũng An Thới kéo dài 5 cây số. Sau năm 1968, địch mở rộng đến 11 khu, chỉ huy là cố vấn người Mĩ. Ở đây chúng dùng nhiều hình thức tra tấn dã man như: 3.2.3. Nội dung nguồn SL của nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc có thể và cần phải khai thác sử dụng để DHLS Việt Nam (1930 – 197) ở trường THPT Căn cứ vào cách phân loại nguồn SL ở chương 2, chúng tôi lựa chọn những nguồn SL tiêu biểu, phù hợp của nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc để GV có thể hướng dẫn HS nhận thức LSDT sâu sắc hơn, hấp dẫn hơn. Cụ thể: Thứ nhất: Nguồn SL vật thực (SL hiện vật). Thứ hai: Nguồn sử liệu thành văn (sử liệu chữ viế), Thứ ba: Nguồn sử liệu tranh ảnh gồm, Thứ 4: Nguồn SL ngôn ngữ học. 3.3. Các hình thức tổ chức DHLS Việt Nam (1930 - 1975) với nguồn SL của nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc ở trường THPT Trong phạm vi nghiên cứu của Luận án, chúng tôi tiếp cận theo hình thức sử dụng trực tiếp và sử dụng gián tiếp 3.3.1. Sử dụng trực tiếp nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc trong DHLS Việt Nam (1930 – 1975) ở trường THPT Trực tiếp là “có quan hệ thẳng với đối tượng tiếp xúc, không qua khâu trung gian
14 ”[107, tr. 1631]. Sử dụng trực tiếp có ưu thế là HS được tận mắt quan sát hiện vật, hình ảnh, được “trực quan sinh động”. Qua đó, có thể tái hiện được bức tranh sinh động của quá khứ lịch sử, tạo được những biểu tượng sống động về những nhân vật, sự kiện gắn liền với DTLS, làm cơ sở để hiểu biết sâu sắc bản chất của chúng. 3.3.1.1. Tiến hành bài học Lịch sử tại DTLS Bài học lịch sử không chỉ được tiến hành trên lớp, mà còn diễn ra tại thực địa (DTLS, bảo tàng.) Hình thức tổ chức dạy học này khác với hoạt động ngoại khóa, bởi nó thực hiện theo nội dung được quy định trong chương trình, SGK, là một mắt xích trong toàn bộ khóa trình, có liên quan đến các bài học lịch sử khác và thực hiện bắt buộc đối với tất cả HS. Tiến hành bài học LSDT tại DTLS là một hình thức dạy học tích cực, song phức tạp hơn, có đặc thù riêng, được thực hiện theo các bước sau: Bước 1. Tiến hành lựa chọn bài học có thể tổ chức ở DTLS Bước 2. Xây dựng kế hoạch bài học ở DTLS Bước 3. Tiến hành bài học ở DTLS Bước 4. Tổng kết bài học nội khoá ở DTLS Tùy thuộc vào đặc điểm của nội dung từng bài mà GV có thể linh hoạt tổ chức bài học tại thực địa, bên cạnh việc đảm bảo yêu cầu cần đạt của bài LSDT, còn phải giúp HS hiểu sâu sắc hơn về các sự kiện, nhân vật, cũng như đóng góp đối với LSDT. 3.3.1.2. Tổ chức hoạt động trải nghiệm cho HS thông qua tham quan ngoại khóa tại di tích. Trải nghiệm được nhiều nhà nghiên cứu quan tâm và đưa ra cách định nghĩa khác nhau. Nhìn chung, Theo Từ điển tiếng Việt, hoạt động là “tiến hành những việc làm có quan hệ chặt chẽ với nhau, nhằm một mục đích chung, trong một lĩnh vực nhất định. Trải là “trải qua, kinh quà”, còn nghiệm là “nhận ra, nhận thức mới”[107, tr.699]. Để tổ chức hoạt động trải nghiệm, tham quan trực tiếp với di tích nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc trong dạy học Lịch sử Việt Nam (1930-1975) ở trường THPT đạt hiệu quả tốt, GV cần thực hiện các bước sau: Bước 1: Lập kế hoạch trải nghiệm: Bước 2: Thiết kế kế hoạch hoạt động trải nghiệm: Bước 3: Tổ chức hoạt động trải nghiệm: Bước 4: Đánh giá hoạt động trải nghiệm: Hình thức sử dụng trực tiếp nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc phù hợp và hiệu quả với đối tượng HS tại huyện đảo Côn Đảo, thành phố Phú Quốc và những vùng lân cận, mà không thuận lợi cho HS ở nơi khác. Vì nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc xa đất liền, việc đi lại không thuận tiện đồng thời ở Côn Đảo chưa có trường THPT. 3.3.2. Sử dụng gián tiếp nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc trong DHLS Việt Nam (1930-1975) ở trường THPT “Gián tiếp” là "không quan hệ thẳng với đối tượng tiếp xúc mà phải qua khâu trung gian' [101, tr.607]. Với hình thức sử dụng gián tiếp, GV có thể vận dụng linh hoạt, đa dạng các nguồn SL của nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc trong quá trình dạy học ở trường THPT như:
15 3.3.2.1. Sử dụng tranh ảnh, tư liệu về nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc trong DH bài nội khóa trên lớp Trên cơ sở nghiên cứu lí thuyết, chúng tôi sẽ đi sâu xin đề xuất một số biện pháp sư phạm sử dụng các nguồn sử liệu của di tích nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc trong dạy học lịch sử Việt Nam (1930-197) ở trường THPT trong (bài học nội khóa) ở chương 4 của LA có tính khả thi. 3.3.2.2. Sử dụng di tích nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc ảo để tổ chức tham quan trải nghiệm ngoại khóa cho học sinh. Hoạt động tham quan trải nghiệm được thực hiện thông qua di tích ảo là một một giải pháp góp phần quan trọng khắc phục những khó khăn do việc học trực tiếp tại di tích, và thực hiện hiệu quả việc đổi mới phương pháp dạy học bộ môn Lịch sử ở trường phổ thông trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0. * Quan niệm về di tích ảo *Đặc trưng của di tích ảo: - Tính số hóa: - Tính đa phương tiện. - Tính kết nối: * Ý nghĩa của việc sử dụng di tích ảo trong DHLS: - GV có thể thực hiện theo quy trình sau đây: Bước 1. Lựa chọn nội dung Bước 2. Xác định mục tiêu cần đạt Bước 3: Lựa chọn mô hình phù hợp Bước 4: Lựa chọn các công cụ, nền tảng công nghệ phù hợp Bước 5: Số hóa học liệu Bước 6: Lập kế hoạch tổ chức hoạt động. Bước 7: Vận hành thử, đánh giá 3.3.2.3. Sử dụng nguồn SL nhà tù Côn Đảo, Phú Quốc để tổ chức các hoạt động ngoại khóa tại trường PT HĐNK là một hình thức tổ chức dạy học quan trọng ở trường phổ thông, có mối quan hệ chặt chẽ và hỗ trợ tích cực cho giờ học nội khoá, làm sâu sắc hơn kiến thức ở bài nội khóa, có thể sử dụng nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc tổ chức HĐNK với các hình thức cơ bản sau: Một là: Hướng dẫn HS sưu tầm SL về lịch sử nhà tù Côn Đảo, Phú Quốc để tổ chức triển lãm, ra báo học tập Biện pháp tổ chức HĐNK này có vai trò quan trọng trong việc củng cố kiến thức đã học trên lớp, rèn luyện kỹ năng tìm kiếm và phân loại tài liệu, trình bày và giáo dục ý thức trân trọng DTLS, thái độ nghiêm túc, khoa học trong công việc. Đối với hoạt động này, khi tổ chức GV cần thực hiện các bước sau: Bước 1: Để sưu tầm tư liệu ra báo học tập. Bước 2: Sau khi xác định được chủ đề tập san,
16 Bước 3: Xử lí thông tin và viết bài. Bước 4: Hoàn thành báo học tập. Việc tổ chức sưu tầm nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc không chỉ rèn cho các em thói quen tự học, mà còn kích thích hứng thú học tập bộ môn đồng thời hỗ trợ tốt cho việc học tập trên lớp. Hai là: Sử dụng nguồn SL nhà tù Côn Đảo, Phú Quốc tổ chức các cuộc thi tìm hiểu về DTLS Đây là một HĐNK theo chúng tôi là rất quan trọng, nên được xem như là một biện pháp để thực hiện phương châm “học đi đôi với hành”, “nhà trường gắn liền với đời sống xã hội”. Hoạt động này cũng được thực hiện trong những dịp kỷ niệm các ngày lễ lớn của đất nước, những chủ đề, chủ điểm thi đua của trường, Đoàn thanh niên trong từng tháng hoạt động của năm học… Thứ ba: Tổ chức nghe nhân chứng kể chuyện về sự kiện, nhân vật lịch sử Hoạt động ngoại khóa dưới hình thức mời nhân chứng kể chuyện về những nhân vật hoặc các cuộc đấu tranh tiêu biểu của tù nhân ở nhà tù Côn Đảo và nhà Phú Quốc. Thực chất của hình thức này là sử dụng các nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà Phú Quốc để kể lại những câu chuyện lịch sử có thật về các nhân vật lịch sử, các sự kiện tiêu biểu trong hai nhà tù nhằm củng cố, bổ sung kiến thức LSDT cho HS, mở rộng kiến thức hoc tập và giáo dục thái độ, tư tưởng, đạo đức đúng đắn cho các em. Thứ tư: Tích hợp các hình thức ngoại khóa để tổ chức dạ hội về nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc Dạ hội lịch sử là một hình thức ngoại khóa có tính chất tổng hợp, kết hợp linh hoạt, nhiều hình thức ngoại khóa khác nhau, thu hút sự tham gia đông đảo của HS. Sử dụng nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc có thể tổ chức dạ hội theo các bước chuẩn bị như sau: - Lựa chọn chủ đề dạ hội - Lập kế hoạch chi tiết tổ chức buổi dạ hội - Phối hợp chặt chẽ với các GV trong tổ bộ môn, Đoàn Thanh niên trong quá trình tổ chức buổi dạ hội. - Phân công HS chuẩn bị chương trình, nội dung buổi dạ hội. HĐ này được tác giả LA tiến hành thử nghiệm sư phạm với chủ đề: “Nhà tù Phú Quốc với cuộc đấu tranh chống đế quốc Mĩ xâm lược”. Chúng tôi tổ chức viết thu hoạch về hoạt động tham gia dạ hội. kết quả thu được như sau: Giỏi Khá Trung bính Yếu – Kém Tỉ lệ Tỉ lệ Tỉ lệ Lớp Sĩ số Số HS Số HS Tỉ lệ % Số HS Số HS % % % Thử 130 25 19,23 42 32,31 58 44,62 5 3,84 nghiệm Bảng 3.2. Dạ hội lịch sử kết hợp với trưng bày, triễn lãm học tập Về mặt định tính, tác giả LA thăm dò hứng thú của HS đối với buổi dạ hội với câu hỏi: Cảm nghĩ của em về buổi dạ hội lịch sử: “Nhà tù Phú Quốc qua cuộc đấu tranh chống đế quốc Mĩ xâm lược” chúng tôi nhận thấy HS hào hứng yêu thích hoạt động.
17 * * * Như vậy, ở Chương 3 của Luận án, chúng tôi đã giải quyết những vấn đề cơ bản về nội dung và hình thức sử dụng các nguồn SL của nhà tù Côn đảo và nhà tù Phú Quốc trong DHLS (1930-1975) ở trường THPT. Chúng tôi cũng đã xác định hình thức sử dụng các nguồn SL của nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc trong dạy học. DTLS nói chung và di tích nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc nói riêng có thể được sử dụng trực tiếp hoặc gián tiếp khi tiến hành các hình thức tổ chức dạy học trong nội khóa và ngoại khóa. Vấn đề quan trọng này sẽ được chúng tôi tiếp tục giải quyết ở Chương 4 của Luận án trong hình thức dạy học cơ bản nhất ở trường THPT hiện nay - giờ học nội khoá trên lớp. Chương 4 CÁC BIỆN PHÁP SỬ DỤNG NGUỒN SỬ LIỆU CỦA NHÀ TÙ CÔN ĐẢO VÀ NHÀ TÙ PHÚ QUỐC TRONG BÀI HỌC NỘI KHÓA TRÊN LỚP PHẦN LỊCH SỬ VIỆT NAM (1930 – 1975) Ở TRƯỜNG THPT (THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM) chương 4, chúng tôi tập trung đi sâu tìm hiểu các biện pháp sử dụng nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc với hình thức gián tiếp trong bài học nội khóa trên lớp. Trên cơ sở đó tác giả Luận án sẽ trình bày công tác TNSP từng phần và toàn phần, kiểm nghiệm tính khả thi của các biện pháp đề xuất. 4.1. Một số yêu cầu cơ bản khi lựa chọn biện pháp sử dụng nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc Lựa chọn biện pháp sử dụng nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc trong bài học trên lớp khi DHLS Việt Nam (1930 -1975) ở trường THPT cần đảm bảo các yêu cầu: - Biện pháp lựa chọn phải đáp ứng được mục tiêu dạy học - Biên pháp lựa chọn phải giúp học sinh lĩnh hội được kiến thức cơ bản của bài học - Biện pháp lựa chọn phải đảm bảo tính vừa sức học sinh - Biện pháp lựa chọn phải đảm bảo tính trực quan - Biện pháp lụa chọn phải tạo điều kiện kết hợp đa dạng, linh hoạt các phương pháp, các cách dạy học - Biện pháp lựa chọn phải phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo trong nhận thức của HS - Biện pháp lựa chọn cần tăng cường hoạt động trải nghiệm cho HS 4.2. Một số biện pháp sử dụng nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc trong bài nội khóa trên lớp phần lịch sử Việt (1930 – 1975) ở trường THPT Chúng tôi xin đề xuất một số biện pháp sử dụng nguồn SL nhà tù Côn Đảo và nhà tù Phú Quốc trong dạy học bài nội khóa như sau: