Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Lâm nghiệp: Nghiên cứu ảnh hưởng của rừng trồng cao su (Hevea brasiliensis) đến môi trường ở vùng Bắc Trung Bộ

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TÀO<br /> <br /> BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT<br /> <br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP<br /> ________________vv<br /> <br /> vvv________________<br /> <br /> TRƯƠNG TẤT ĐƠ<br /> <br /> NGHIÊN CỨU ẢNH HƯỞNG CỦA RỪNG TRỒNG CAO<br /> SU (Hevea brasiliensis) ĐẾN MÔI TRƯỜNG<br /> Ở VÙNG BẮC TRUNG BỘ<br /> <br /> Chuyên ngành: LÂM SINH<br /> Mã số: 62.62.02.05<br /> <br /> TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ LÂM NGHIỆP<br /> <br /> Hà Nội - 2014<br /> <br /> Công trình được hoàn thành tại:<br /> <br /> CÁC CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN NỘI DUNG LUẬN ÁN<br /> <br /> Trường Đại học Lâm nghiệp<br /> <br /> 1. Trương Tất Đơ, Vương Văn Quỳnh (2014), Đánh giá dư lượng hóa chất<br /> trong rừng trồng cao su (Hevea brasiliensis) ở vùng Bắc Trung Bộ, Tạp<br /> chí Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, số 10/2014, trang 117-122.<br /> <br /> Người hướng dẫn 1: GS. TS. Vương Văn Quỳnh<br /> Trường Đại học Lâm nghiệp<br /> Người hướng dẫn 2: PGS. TS. Võ Đại Hải<br /> <br /> 2. Trương Tất Đơ (2014), Nghiên cứu khả năng hấp thụ các bon của rừng<br /> trồng cao su (Hevea brasiliensis) ở vùng Bắc Trung Bộ, Tạp chí Rừng<br /> và Môi trường, số 63+64/2014, trang 12-17.<br /> <br /> Viện Khoa học Lâm nghiệp Việt Nam<br /> <br /> 3. Trương Tất Đơ, Vương Văn Quỳnh (2014), Ảnh hưởng của rừng<br /> trồng cao su (Hevea brasiliensis) đến khả năng xói mòn đất ở vùng<br /> Bắc Trung Bộ, Tạp chí Lâm nghiệp - Trường Đại học Lâm nghiệp, số<br /> <br /> Phản biện 1:<br /> <br /> GS. TS. ....................................<br /> ...........................................................<br /> <br /> Phản biện 2:<br /> <br /> GS. TS. .....................................<br /> ...........................................................<br /> <br /> Phản biện 3:<br /> <br /> GS. TS. ...................................<br /> ...............................................................<br /> <br /> Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án phiên chính<br /> thức, tại Trường Đại học Lâm nghiệp, địa chỉ: thị trấn Xuân Mai,<br /> huyện Chương Mỹ, thành phố Hà Nội.<br /> Vào hồi<br /> <br /> giờ<br /> <br /> ngày<br /> <br /> 2/2014, trang 34-43.<br /> 4. Trương Tất Đơ, Vương Văn Quỳnh, Phùng Văn Khoa (2014), Khả năng<br /> giữ nước, bốc và thoát hơi nước của rừng cao su (Hevea brasiliensis) ở<br /> vùng Bắc Trung Bộ, Tạp chí Lâm nghiệp - Viện Khoa học Lâm nghiệp<br /> Việt Nam, số 2/2014, trang 3324-3333.<br /> 5. Vương Văn Quỳnh, Bùi Văn Năng, Trương Tất Đơ (2014), Xác định<br /> chất hữu cơ dễ bay hơi trong lá cây cao su (Hevea brasiliensis) trồng tại<br /> Thạch Thành-Thanh Hóa, Tạp chí Nông nghiệp và Phát triển nông thôn,<br /> số 11/2014, trang 106-111.<br /> 6. Đặng Thịnh Triều, Angus McEwin, Nguyễn Thế Chiến, Trương Tất Đơ<br /> (2013), Tiềm năng hấp thụ CO2 của rừng lá rộng thường xanh tại tỉnh<br /> <br /> tháng<br /> <br /> năm 2014<br /> <br /> Hà Tĩnh, Tạp chí Rừng và Môi trường, số 60/2013, trang 49-52.<br /> 7. Trương Tất Đơ, Vương Văn Quỳnh (2014), Đặc điểm, thành phần, số<br /> lượng động vật đất và vi sinh vật đất dưới tán rừng trồng Cao su (Hevea<br /> brasiliensis) tại vùng Bắc Trung Bộ, Tạp chí Lâm nghiệp - Trường Đại<br /> <br /> Có thể tìm thấy luận án tại:<br /> - Thư viện Quốc gia Việt Nam;<br /> - Thư viện Trường Đại học Lâm nghiệp;<br /> - Website: http://luanvan.moet.gov.vn.<br /> <br /> học Lâm nghiệp, số 3/2014, trang 3-10.<br /> <br /> 24<br /> <br /> 1<br /> <br /> + Ảnh hưởng chưa rõ 16/34 chỉ tiêu gồm: vi sinh vật trong đất,<br /> côn trùng dưới tán rừng, bốc hơi mặt đất, thoát hơi nước của lá, hàm<br /> lượng oxy hòa tan và oxy hóa sinh nước mặt, dư lượng chất kích mủ<br /> 2-Acid CHL trong nước mặt, hàm lượng oxy hòa tan và oxy hóa sinh<br /> trong nước ngầm, dư lượng Glyphosate trong nước ngầm, dư lượng<br /> 2,4 D trong nước ngầm, dư lượng chất kích mủ 2-Acid CHL trong<br /> nước ngầm, nhiệt độ, độ ẩm không khí và lượng các bon trên mặt đất.<br /> - Ảnh hưởng của rừng Cao su đến môi trường có liên quan mật<br /> thiết đến nhau và tập trung ở 3 nguyên nhân: (1) đặc điểm cấu trúc của<br /> rừng Cao su liên quan đến các biện pháp kỹ thuật canh tác; (2) dư lượng<br /> hóa chất con người đưa vào trong quá trình kinh doanh Cao su; và (3)<br /> chất độc do cây Cao su tiết ra là Hexanal và trans-2-Hexenal.<br /> - Luận án đã xuất 3 nhóm giải pháp nhằm giảm những ảnh<br /> hưởng tiêu cực môi trường của rừng Cao su ở vùng Bắc Trung Bộ<br /> gồm: (1) Giải pháp thay đổi về kỹ thuật canh tác; (2) Hạn chế sử<br /> dụng các chất diệt cỏ hoặc kích thích mủ; (3) Giải pháp hạn chế ảnh<br /> hưởng chất độc hại do chất tiết ra từ lá cây Cao su.<br /> 2 Kiến nghị:<br /> 1. Sử dụng các kết quả nghiên cứu và giải pháp đã đề xuất<br /> trong luận án này nhằm hạn chế những ảnh hưởng của rừng Cao<br /> su đến môi trường.<br /> 2. Bộ Nông nghiệp và PTNT xem xét hạn chế chuyển đổi rừng<br /> tự nhiên sang trồng Cao su để giảm những tác động môi trường.<br /> 3. Bộ Tài nguyên và Môi trường bổ sung quy định về hàm<br /> lượng chất diệt cỏ Glyphosate trong đất, chất Hexanal trong đất;<br /> hàm lượng chất độc hại trans-2-Hexenal trong không khí.<br /> 4. Đề nghị tiếp tục các nghiên cứu, đặc biệt là nghiên cứu làm<br /> rõ hơn cơ chế phát thải chất Hexanal và trans-2-Hexenal phát thải<br /> ra từ lá ra môi trường và mức độ tác động của nó đến môi trường<br /> xung quanh đặc biệt là sức khỏe con người.<br /> <br /> PHẦN MỞ ĐẦU<br /> 1. Đặt vấn đề<br /> Cây Cao su (Hevea brasiliensis) được trồng đầu tiên ở Việt Nam<br /> vào năm 1897 sau đó được phát triển nhiều nơi ở Nam Bộ và Tây<br /> Nguyên. Do hiệu quả kinh tế cao nên diện tích rừng trồng Cao su đã<br /> tăng lên nhanh chóng. Năm 2013, tổng diện tích trồng Cao su cả<br /> nước là 955.584ha, xuất khẩu 1,08 triệu tấn xếp thứ 4 thế giới. Ngành<br /> Cao su đóng góp 3,7% tổng kim ngạch xuất khẩu và là mặt hàng có<br /> giá trị xuất khẩu thứ 13 của Việt Nam. Vùng Bắc Trung Bộ hiện có<br /> trên 85.561 ha rừng Cao su, chiếm 9,0% diện tích toàn quốc. Trong<br /> tương lai Cao su vẫn sẽ là một trong những loài cây trồng chủ đạo<br /> trong chiến lược phát triển kinh tế của vùng.<br /> Trước xu hướng đó, đã xuất hiện nhiều ý kiến cho rằng rừng<br /> Cao su có khả năng bảo vệ đất và giữ nước kém, ảnh hưởng tiêu cực<br /> đến môi trường đất, nước và không khí, làm gia tăng bệnh tật và làm<br /> giảm mức đa dạng sinh học, vv… Tuy nhiên, đến nay những nghiên<br /> cứu này còn rất thiếu, chưa đủ cơ sở khoa học để khẳng định mức độ<br /> ảnh hưởng của rừng Cao su đến môi trường để có những giải pháp kỹ<br /> thuật nhằm hạn chế những tác động tiêu cực do Cao su gây lên.<br /> Luận án này tập trung nghiên cứu về ảnh hưởng của rừng Cao<br /> su ở vùng Bắc Trung Bộ đến môi trường đất, nước và không khí, bổ<br /> sung cơ sở khoa học và những hiểu biết về ảnh hưởng của rừng trồng<br /> Cao su đến một số yếu tố môi trường rừng, góp phần xây dựng cơ sở<br /> khoa học cho việc phát triển bền vững cây Cao su trên đất dốc.<br /> 2. Mục tiêu nghiên cứu:<br /> * Về lý luận:<br /> Bổ sung cơ sở khoa học và những hiểu biết về ảnh hưởng của<br /> rừng trồng Cao su đến một số yếu tố môi trường đất, nước và không<br /> khí để có các giải pháp nhằm hạn chế những ảnh hưởng tiêu cực về<br /> môi trường khi trồng rừng Cao su.<br /> <br /> 2<br /> <br /> 23<br /> <br /> * Về thực tiễn:<br /> Xác định được ảnh hưởng của rừng trồng Cao su đến một số<br /> yếu tố môi trường đất, nước và không khí và đề xuất một số giải pháp<br /> hạn chế những tác động tiêu cực của rừng trồng Cao su trên đất dốc ở<br /> vùng Bắc Trung Bộ.<br /> 3. Đối tượng và địa điểm nghiên cứu của luận án<br /> - Đối tượng: Rừng trồng Cao su (Hevea brasiliensis).<br /> - Địa điểm nghiên cứu: gồm 6 tỉnh vùng Bắc Trung Bộ.<br /> 4. Những đóng góp mới của luận án<br /> - Đã xác định được một số đặc điểm có liên quan đến một số<br /> yếu tố môi trường của rừng Cao su.<br /> - Đã xác định được một số đặc điểm về kỹ thuật canh tác và<br /> cấu trúc khác biệt của rừng Cao su có liên quan đến một số yếu tố<br /> môi trường rừng.<br /> - Xác định được ảnh hưởng của rừng Cao su ở vùng Bắc Trung<br /> Bộ đến một số yếu tố môi trường đất, nước và không khí ở các mức<br /> độ khác nhau, nổi bật là:<br /> + Đã xác định được cường độ xói mòn ở rừng Cao su theo cấp<br /> tuổi và độ dốc, và đề xuất vùng Bắc Trung Bộ không nên trồng<br /> Cao su ở độ dốc ≥ 260.<br /> + Đã xác định và công bố 2 chất hữu cơ dễ bay hơi độc hại có<br /> trong lá cây Cao su là Hexanal và trans-2-Hexenal, có thể ảnh<br /> hưởng đến môi trường đất, không khí và sức khỏe con người.<br /> + Đã xây dựng được các phương trình dự báo sinh khối, các<br /> bon và khả năng hấp thụ các bon của rừng Cao su vùng Bắc<br /> Trung Bộ.<br /> - Đề xuất được một số giải pháp nhằm hạn chế tác động tiêu<br /> cực của rừng trồng Cao su đến môi trường ở vùng Bắc Trung Bộ.<br /> <br /> 3.5.3 Giải pháp hạn chế ảnh hưởng chất độc hại do chất tiết ra từ<br /> lá cây Cao su<br /> Giữ lại các băng hoặc đám rừng tự nhiên, trồng xen với cây<br /> rừng bản địa để giảm hàm lượng chất độc phát thải từ lá Cao su.;<br /> không nên ngủ hoặc làm nhà ở dưới rừng rừng Cao su, nếu phải nghỉ<br /> lại hoặc ở dưới rừng Cao su thì nên chọn những nơi cao, thoáng gió.<br /> Người làm việc thường xuyên dưới rừng Cao su cần phải được trang<br /> bị bảo hộ, được chăm sóc sức khỏe và nghỉ dưỡng đầy đủ.<br /> KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ<br /> 1. Kết luận<br /> - Đặc điểm cấu trúc rừng Cao su có sự khác nhau rõ rệt theo<br /> tuổi rừng và rừng đối chứng, trong lá cây Cao su có hai chất hữu cơ<br /> dễ bay hơi là Hexanal và trans-2-Hexenal với hàm lượng lần lwowtk<br /> là 0,084 mg/kglá và 2,16 mg/kglá, trong đó trans-2-Hexenal là chất<br /> thuộc nhóm chất nguy hại. Sự khác biệt này có liên quan trực tiếp<br /> đến những ảnh hưởng của rừng Cao su đến một số yếu tố môi trường.<br /> - Về ảnh hưởng của rừng Cao su đến môi trường: qua phân tích<br /> 34 chỉ tiêu đánh giá về môi trường của rừng Cao su và đối chứng cho<br /> thấy ảnh hưởng của rừng Cao su đến môi trường đất, nước và không<br /> khí ở các mức độ khác nhau như sau:<br /> + Ảnh hưởng rất rõ 4/34 chỉ tiêu gồm: cường độ xói mòn, dư<br /> lượng hóa chất diệt cỏ Glyphosate trong đất, chất Hexanal và trans-2Hexenal trong không khí.<br /> + Ảnh hưởng rõ 14/34 chỉ tiêu gồm: độ xốp, hàm lượng mùn, dư<br /> lượng chất kích mủ 2-Acid CHL trong đất, dư lượng hóa chất diệt cỏ<br /> 2,4 D trong đất, hàm lượng chất Hexanal trong đất, đa dạng thực vật<br /> dưới tán rừng, giun đất, độ ẩm đất, dung tích chứa nước của đất, chỉ số<br /> giữ nước, tốc độ thấm nước của đất, dư lượng 2,4 D trong nước, dư<br /> lượng Glyphosate trong nước và khả năng tích lũy các bon của rừng.<br /> <br /> 22<br /> <br /> 3<br /> <br /> 3.5 Đề xuất một số giải pháp hạn chế tác động tiêu cực môi trường<br /> cho rừng trồng Cao su ở vùng Bắc Trung Bộ<br /> 3.5.1 Giải pháp thay đổi về kỹ thuật canh tác<br /> 1) Điều kiện độ dốc để trồng rừng Cao su: vùng Bắc Trung Bộ<br /> không nên trồng rừng Cao su ở độ dốc ≥ 26 độ, đối với những nơi có<br /> độ dốc vượt quá 20 độ thì cần thiết phải có các giải pháp để bảo vệ<br /> đất hiệu quả như tạo độ che phủ, làm bậc thang, vv....<br /> 2) Giữ lại các đám rừng tự nhiên xen kẽ với các băng Cao su<br /> hoặc trồng các hàng cây bản địa để tăng cường đa dạng sinh học;<br /> 3) Thay đổi phương thức xử lý đốt thực bì khi trồng rừng, bón<br /> phân hữu cơ để cải thiện đất cho rừng Cao su, hạn chế ảnh hưởng do<br /> đốt thực bì đến mật độ giun đất và vi sinh vật đất;<br /> 4) Trồng cây theo đường đồng mức, tạo bậc thang để ngăn cản<br /> dòng chảy mặt, hạn chế xói mòn, tăng khả năng thấm nước.<br /> 5) Cày, xới đất để cải thiện tính thấm và giữ nước của đất để<br /> tăng khả năng nước thấm xuống đất và giữ nước cho rừng Cao su đối<br /> với độ dốc dưới 15 độ. Nếu độ dốc cao hơn 15 độ thì áp dụng hình<br /> thức cuốc hố cục bộ để hạn chế xói mòn.<br /> 6) Giữ lại lớp thảm tươi, cây bụi nhằm tăng độ che phủ mặt<br /> đất, ngăn cản sự tác động của mưa, làm giảm xói mòn và tăng tính<br /> khả năng thấm nước của đất.<br /> 7) Duy trì lớp thảm khô để giảm bốc hơi mặt đất<br /> 8) Trồng xen với cây nông nghiệp, tận dụng đất, tăng độ che<br /> phủ để hạn chế xói mòn và bốc hơi mặt đất.<br /> 3.5.2 Hạn chế sử dụng các chất diệt cỏ hoặc kích thích mủ:<br /> Sử dụng hóa chất theo khuyến cáo “4 đúng” của Tập đoàn<br /> Cao su Việt Nam, hạn chế hoặc sử dụng các hoá chất đặc biệt là<br /> không sử dụng chất diệt cỏ đã bị cấm 2,4-D. Áp dụng những biện<br /> pháp thay thế bằng phát dọn cục bộ, đốt có kiểm soát.<br /> <br /> 5. Bố cục của luận án<br /> Luận án gồm 145 trang với 56 bảng số liệu, 43 hình, 92 tài<br /> liệu tham khảo, gồm: Mở đầu (5 trang), Chương 1: Tổng quan vấn đề<br /> nghiên cứu (26 trang), Chương 2: Nội dung và phương pháp nghiên cứu<br /> (19 trang), Chương 3: Kết quả nghiên cứu và thảo luận (89 trang), Kết<br /> luận và kiến nghị (6 trang).<br /> Chương 1. TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU<br /> 1.1 Nước ngoài:<br /> Các nghiên cứu về giống, kỹ thuật canh tác cây Cao su cũng<br /> như các nghiên cứu ảnh hưởng của rừng trồng cây mọc nhanh đến<br /> môi trường rất phong phú. Tuy nhiên, các nghiên cứu ảnh hưởng của<br /> rừng Cao su đến môi trường lại rất hạn chế. Có thể kể đến một số<br /> nghiên cứu của Keeves (1966), Turvey (1983) và Ghosh (1987)<br /> Sivanakyan và cộng sự (1995), De Jong (2001), Cheng và cộng sự<br /> (2007) về ảnh hưởng của Cao su đến độ phì đất; Nghiên cứu của<br /> Wang Xianpu (2007), của Gao (1985), Wu (1984), Chen (1982) ở<br /> Trung Quốc, nghiên cứu của Aiken và cộng sự (1982) ở Singapore về<br /> khả năng bảo vệ đất và nước của Cao su so với các mô hình rừng<br /> trồng thuần loài khác. Zhang và cộng sự (2003) đã xác định được<br /> tổng số vi sinh vật đất trong rừng trồng Cao su. Tuy nhiên, Donald<br /> (2004) cho rằng những ảnh hưởng cụ thể của việc trồng Cao su đến<br /> đa dạng sinh học vẫn chưa được nghiên cứu rõ ràng.<br /> 1.2 Trong nước:<br /> Nghiên cứu về chọn tạo giống Cao su ở Việt Nam được quan<br /> tâm từ rất sớm, các kết quả nghiên cứu điển hình của Lê Mậu Túy,<br /> Vũ Văn Trường, Lê Đình Vinh và Trần Thị Thúy Hoa, vv... đã góp<br /> phần tạo ra bộ giống Cao su khá phong phú cho từng vùng sinh thái.<br /> Nghiên cứu của Lê Quốc Doanh và cộng sự (2011) về phát triển Cao<br /> su ở vùng núi phía Bắc, Nguyễn Thị Huệ (2006), Lê Mậu Túy, Tống<br /> <br />