Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Lịch sử: Chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ từ sau nội chiến đến kết thúc chiến tranh thế giới thứ nhất (1865-1918)

ĐẠI HỌC HUẾ<br /> TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC<br /> ----------***----------<br /> <br /> DƢƠNG QUANG HIỆP<br /> <br /> CHÍNH SÁCH ĐỐI NGOẠI CỦA HOA KỲ<br /> TỪ SAU NỘI CHIẾN ĐẾN KẾT THÚC<br /> CHIẾN TRANH THẾ GIỚI THỨ NHẤT<br /> (1865 – 1918)<br /> <br /> Chuyên ngành: Lịch sử thế giới<br /> Mã số: 62 22 03 11<br /> <br /> TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ LỊCH SỬ<br /> <br /> HUẾ - NĂM 2016<br /> <br /> Công trình được hoàn thành tại: Trường Đại học Khoa học – Đại học Huế.<br /> Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS.Nguyễn Văn Tận.<br /> Phản biện 1:<br /> Phản biện 2:<br /> Phản biện 3:<br /> Luận án sẽ được bảo vệ tại Hội đồng chấm luận án cấp Đại học Huế tại<br /> …………………………………………………………………….<br /> Vào hồi: ….giờ……ngày……tháng……năm……………………..<br /> Có thể tìm hiểu luận án tại thư viện: ………………………………<br /> <br /> MỞ ĐẦU<br /> 1. Lý do chọn đề tài<br /> Trong bất kỳ thời đại lịch sử nào, đối với mỗi quốc gia, chính sách đối<br /> ngoại luôn giữ một vị trí đặc biệt quan trọng. Trong suốt quá trình phát triển<br /> đi lên, sự hưng vong của mỗi nước không chỉ là kết quả của việc thực thi<br /> chính sách đối nội mà còn gắn liền với chính sách đối ngoại. Hoa Kỳ cũng<br /> không nằm ngoài quy luật này. Hoa Kỳ sẽ không có được sự phát triển lớn<br /> mạnh nếu không có sự can dự ở nhiều khu vực, trước hết là ở Mỹ Latinh,<br /> châu Á và châu Âu cùng nhiều vùng đất khác trên thế giới.<br /> Ngay sau khi vừa mới ra đời, nhà nước Hợp chúng quốc Hoa Kỳ (The<br /> United States of America - USA) đã phải đương đầu với các nước Anh,<br /> Pháp, Tây Ban Nha, Nga…ở Tây bán cầu. Ở khu vực châu Á và một số nơi<br /> khác, khi Mỹ đang còn bận bịu với việc giải quyết các vấn đề nội tại và bảo<br /> vệ lợi ích Mỹ ở khu vực Mỹ Latinh, các cường quốc châu Âu đã gần như<br /> phân chia xong phạm vi ảnh hưởng ở đây. Điều đó đòi hỏi chính giới Mỹ<br /> phải hành động để không chỉ bảo vệ lợi ích của Hoa Kỳ ở những khu vực<br /> cận kề mà còn tìm cách bành trướng ảnh hưởng, cạnh tranh địa vị, vươn đến<br /> quyền lực thế giới của Mỹ trên trường quốc tế.<br /> Để hiện thực hóa tham vọng trên, các chính phủ Hoa Kỳ nối tiếp nhau<br /> thực hiện các kế sách đối ngoại khôn khéo với các cường quốc châu Âu và<br /> Nhật Bản. Nhằm ba mục tiêu cơ bản là an ninh, phát triển và phát huy ảnh<br /> hưởng của mình trên thế giới, Hoa Kỳ trước hết đã chọn khu vực Mỹ<br /> Latinh, sau đó là khu vực châu Á và một số nơi khác để thực hiện các mục<br /> tiêu đối ngoại.<br /> Ở khu vực Mỹ Latinh, sự có mặt của các cường quốc châu Âu là mối đe<br /> dọa nghiêm trọng đối với Hoa Kỳ trên cả ba phương diện đã đề cập. Mặt<br /> khác, trên đà phát triển sau khi giành được độc lập, “khát vọng” của Mỹ<br /> muốn biến Mỹ Latinh, vốn trở thành các nước độc lập vào thập niên 20 của<br /> thế kỷ XIX, thành “sân sau” ngày càng lớn dần. Việc đề ra các chính sách<br /> ngoại giao của Hoa Kỳ đối với khu vực Mỹ Latinh tính từ thời điểm tuyên<br /> bố Học thuyết Monroe (1823) và đặc biệt là sau Nội chiến đến kết thúc<br /> Chiến tranh thế giới thứ nhất (1865 - 1918) đã từng bước biến Hoa Kỳ trở<br /> thành một “đế quốc độc quyền” Tây bán cầu, tạo tiền đề vững chắc cho Hoa<br /> Kỳ lũng đoạn chính trường thế giới trong thế kỷ XIX, XX và cả những năm<br /> đầu thế kỷ XXI.<br /> Đối với châu Á và châu Âu, Hoa Kỳ đã từng bước dính líu đến các khu<br /> vực này khi điều kiện trong nước cho phép, nhất là sau Nội chiến, với nền<br /> kinh tế phát triển vượt trội, Hoa Kỳ cần có một thị trường tương ứng để thỏa<br /> mãn nhu cầu kinh tế của CNTB Mỹ. Do đó, Hoa Kỳ đã từng bước thâm<br /> <br /> nhập vào châu Á bằng cách: buộc Nhật Bản mở cửa, kết thân với Thái Lan,<br /> gây chiến tranh với Tây Ban Nha để tranh giành thuộc địa, “Mở cửa” Trung<br /> Quốc… Qua đó, Hoa Kỳ đã có được vị thế ngang hàng với các cường quốc,<br /> tham gia giải quyết các vấn đề của thế giới và ngay chính ở châu Âu trong<br /> và sau Chiến tranh thế giới thứ nhất.<br /> Vậy, đâu là nhân tố quyết định chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ đối với<br /> các khu vực Mỹ Latinh, châu Á, châu Âu trong giai đoạn 1865 - 1918? Nội<br /> dung cụ thể và tác động chính sách đến chính bản thân nước Mỹ cũng như<br /> các chủ thể liên quan?...<br /> Với những vấn đề đặt ra ở trên, chính sách đối ngoại Hoa Kỳ sau Nội<br /> chiến đến kết thúc Chiến tranh thế giới thứ nhất (1865-1918) trở nên hấp<br /> dẫn và lôi cuốn giới nghiên cứu lịch sử nói chung và lịch sử quan hệ quốc tế<br /> nói riêng. Điều thực sự có ý nghĩa nếu có được một công trình nghiên cứu<br /> cơ bản, có hệ thống về chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ trong giai đoạn<br /> được đề cập.<br /> Với mục đích góp phần nhìn nhận, lý giải các vấn đề phức tạp trên,<br /> chúng tôi mạnh dạn chọn đề tài “Chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ từ sau<br /> Nội chiến đến kết thúc Chiến tranh thế giới thứ nhất (1865 - 1918)” làm<br /> luận án tiến sĩ sử học, chuyên ngành Lịch sử thế giới.<br /> Đây là đề tài có ý nghĩa khoa học và thực tiễn. Về góc độ khoa học,<br /> bằng việc tái hiện quá trình hình thành và phát triển chính sách đối ngoại<br /> của Hoa Kỳ giai đoạn 1865 – 1918, luận án sẽ chỉ ra tiền đề, thành tựu, đặc<br /> điểm của chính sách đối ngoại Hoa Kỳ. Đồng thời, luận án cũng cố gắng<br /> làm sáng tỏ những tác động chính sách cả về phía Hoa Kỳ cũng như các<br /> nước ở Mỹ Latinh, châu Á và châu Âu.<br /> Về góc độ thực tiễn, hiện nay, Việt Nam đang thực hiện chính sách đa<br /> phương hóa, đa dạng hóa các mối quan hệ quốc tế. Do vậy, trong quan hệ<br /> với các nước lớn, nhất là với Hoa Kỳ, chúng ta càng phải nghiên cứu kỹ<br /> càng mọi mặt về quốc gia này, nhất là trong lĩnh vực ngoại giao. Có như thế<br /> chúng ta mới có những biện pháp hữu hiệu để vừa hợp tác vừa đấu tranh<br /> trong quan hệ với Hoa Kỳ - một đối tác đầy tiềm năng và cũng lắm thách<br /> thức, đúng như tinh thần của Paul Kennedy đã từng nói “Cách tốt nhất để<br /> nhận thức được tương lai sắp đến là nhìn lại một chút về quá khứ”.<br /> 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu<br /> Mục đích: Làm rõ mục tiêu và thực chất chính sách đối ngoại của Hoa<br /> Kỳ từ sau Nội chiến đến kết thúc Chiến tranh thế giới thứ nhất (1865 –<br /> 1918) nhằm vươn lên ngang hàng với các cường quốc và đứng đầu thế giới<br /> sau này.<br /> Nhiệm vụ:<br /> <br /> - Làm rõ cơ sở hoạch định chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ, bao gồm:<br /> kinh tế, chính trị, xã hội; bối cảnh quốc tế và khu vực…<br /> - Nghiên cứu một cách có hệ thống những nội dung, điều chỉnh chính<br /> sách đối ngoại Hoa Kỳ đối với từng chủ thể ở khu vực Mỹ Latinh, châu Á<br /> và châu Âu giai đoạn 1865 – 1918.<br /> - Rút ra một số nhận xét đánh giá về thành tựu, đặc điểm, tác động của<br /> chính sách đối ngoại Hoa Kỳ trong giai đoạn được đề cập.<br /> 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu<br /> 3.1. Đối tƣợng nghiên cứu<br /> Đối tượng nghiên cứu của luận án là chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ<br /> từ sau Nội chiến đến kết thúc Chiến tranh thế giới thứ nhất (1865 - 1918), cụ<br /> thể là:<br /> - Những nhân tố tác động đến sự hình thành chính sách đối ngoại Hoa<br /> Kỳ.<br /> - Nội dung, những điều chỉnh và quá trình thực hiện chính sách đối<br /> ngoại của Hoa Kỳ đối với từng chủ thể cụ thể.<br /> - Thành công, hạn chế, tác động của những chính sách này.<br /> 3.2. Phạm vi nghiên cứu<br /> Về mặt không gian: Luận án tập trung nghiên cứu chính sách đối ngoại<br /> của Mỹ đối với khu vực Mỹ Latinh, châu Á và châu Âu - các chủ thể mà<br /> Hoa Kỳ quan tâm trong giai đoạn 1865 – 1918.<br /> Về mặt thời gian: Phạm vi nghiên cứu của luận án là giai đoạn 1865 –<br /> 1918. Mốc mở đầu của luận án là từ sau cuộc Nội chiến kết thúc (1865).<br /> Mốc kết thúc của luận án là năm 1918 khi Chiến tranh thế giới thứ nhất kết<br /> thúc, với tư cách là nước thắng trận, chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ bước<br /> sang một trang mới. Tuy nhiên, trong một vài trường hợp cụ thể, luận án có<br /> thể kéo lùi về trước hoặc sau thời gian được xác định để có cái nhìn logic và<br /> hợp lý hơn.<br /> Về vấn đề nghiên cứu: Luận án tập trung nghiên cứu quá trình hoạch<br /> định, thực thi và kết quả của chính sách đối ngoại Hoa Kỳ nhằm khống chế<br /> Mỹ Latinh (Cuba, Puerto Rico, Mexico…), mở rộng ảnh hưởng ở châu Á<br /> (Nhật Bản, Philippines, Trung Quốc, Thái Lan,…) cũng như những can dự<br /> của Mỹ ở châu Âu khi giải quyết những vấn đề trong và sau Chiến tranh thế<br /> giới thứ nhất. Tuy nhiên, chính sách đối ngoại của Mỹ trong giai đoạn 1865<br /> – 1918 được triển khai rất rộng và phức tạp, trong khuôn khổ của luận án,<br /> chúng tôi chỉ tập trung nghiên cứu ở một số các chủ thể tiêu biểu như trên.<br /> Về tên gọi Hợp chúng quốc Mỹ hay Hoa Kỳ:<br /> Ở Việt Nam từ trước đến nay vẫn phổ biến cách gọi Mỹ, Hoa Kỳ hay<br /> đầy đủ hơn là Hợp chúng quốc Mỹ hoặc Hợp chúng quốc Hoa Kỳ. Cách gọi<br /> <br />