Tóm tắt luận án Tiến sĩ Luật học: Chế định biện pháp tư pháp trong Luật Hình sự Việt Nam - Những vấn đề lý luận và thực tiễn

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:27

Thêm vào BST

Báo xấu

14
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án phân tích, đánh giá các quy định của pháp luật hình sự hiện hành và thực trạng áp dụng các biện pháp tư pháp trong pháp luật hình sự Việt Nam; đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp luật, đảm bảo cho việc áp dụng đúng các quy định pháp luật về biện pháp tư pháp tại Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt luận án Tiến sĩ Luật học: Chế định biện pháp tư pháp trong Luật Hình sự Việt Nam - Những vấn đề lý luận và thực tiễn

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TƢ PHÁP TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT HÀ NỘI HÀ LỆ THỦY CHẾ ĐỊNH BIỆN PHÁP TƢ PHÁP TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM- NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN Chuyên ngành: Luật hình sự và tố tụng hình sự Mã số: 9380104 TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2020
CÔNG TRÌNH ĐƢỢC HOÀN THÀNH TẠI TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT HÀ NỘI Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: 1. TS. Phạm Mạnh Hùng 2. TS. Hoàng Văn Hùng Phản biện 1: TS. Nguyễn Trí Tuệ Phản biện 2: PGS.TS. Nguyễn Ngọc Chí Phản biện 3: TS. Nguyễn Văn Hiển Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp: Trường họp tại: Trường Đại học Luật Hà Nội vào hồi ……..giờ ..… ngày ….… tháng…….. năm 2020 Có thể tìm hiểu luận án tại: - Thư viện Quốc gia VIệt nam - Thư viện trường Đại học Luật Hà Nội
CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ ĐƢỢC CÔNG BỐ CÓ NỘI DUNG LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN 1. Hà Lệ Thủy (2015), , Tạp h Kho họ iểm sát, (1), tr.56-63. 2. Hà Lệ Thủy (2015), , Tạp h phát triển nh n , (4), tr.63-68. 3. Hà Lệ Thủy (2016), , Tạp h Tò án nh n d n (4), tr.32-36. 4. Hà Lệ Thủy (2017), â B , Tạp h Nghiên ứu ập pháp (14), tr.60-64, 34. 5. Hà Lệ Thủy (2020), Đ q ị ủ B 2015 , 18 ổ , Tạp h Toàn án nhân dân, (11), tr.1-8, 48.
1 A. MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Từ hi ó Bộ uật hình s (BLHS) đầu tiên r đời ho đến n y, hế định các biện pháp tư pháp (BPTP) đã đượ quy định và hoàn thiện dần qu á ần sử đổi, bổ sung và th y thế. Tuy vậy, ó thể thấy rằng, hiện n y hế định BPTP vẫn òn những vấn đề vướng mắ , bất ập, tồn tại về mặt ý uận, về mặt pháp uật ẫn th tiễn đòi hỏi phải ó s nghiên ứu s u sắ và toàn diện nhằm tháo gỡ những vấn đề nói trên. Dưới gó độ ý uận, á BPTP vẫn òn những qu n điểm há nh u hi đề ập đến hái niệm, đặ điểm, t nh hất h y v i trò ủ húng trong pháp uật hình s . S há nh u trong h nh sá h hình s ủ mỗi nướ , s há nh u về đặ điểm inh tế, h nh trị, văn hó , xã hội ủ mỗi nướ ũng đư đến á h nhìn nhận và quy định á BPTP trong pháp uật hình s mỗi nướ theo á h há nh u. Bên ạnh những mặt đạt đượ , ó thể thấy rằng, việ nghiên ứu về các BPTP trong ho họ pháp ý hình s hiện n y hư th s đượ qu n t m đúng mứ . Cho đến hiện tại, húng t hư x y d ng đượ một ơ sở ý uận đầy đủ về hế định BPTP, hư x y d ng hái niệm pháp ý về BPTP ũng như àm rõ đặ điểm, v i trò và mụ đ h ủ á biện pháp này. Dưới gó độ pháp uật hình s , việ qui định á BPTP bên ạnh hệ thống hình phạt góp phần àm đ dạng hó á biện pháp xử ý hình s , giúp ho á ơ qu n áp dụng pháp uật ó đượ s họn đ dạng và inh hoạt trong việ xử ý triệt để tội phạm nhưng ũng vẫn đảm bảo đượ hiệu quả ủ việ xử ý. Tuy nhiên, trên ơ sở những qui định ủ BLHS mới, ó thể nhận thấy rằng, nội dung quy định ủ một số BPTP vẫn òn những vướng mắ nhất định, vẫn òn nhiều h ạnh pháp ý ần phải đượ ph n t h, àm sáng tỏ để àm s o ó thể đư húng đến gần hơn với th tiễn áp dụng, qu đó phát huy v i trò h ng thể thiếu ủ BPTP. Dưới gó độ th tiễn, á BPTP đượ áp dụng và góp phần h ng nhỏ vào ng uộ đấu tr nh phòng ngừ và hống tội phạm. Bên ạnh những mặt đạt đượ , một số BPTP hi áp dụng trên th tế hư phát huy hết hiệu quả mà nhà àm uật mong muốn hướng tới, thậm h ó biện pháp hầu như h ng đượ áp dụng trong th tiễn xử ý tội phạm. Một số tò án hiện n y hư nhận thứ đầy đủ về t nh hất và v i trò ủ BPTP nên đã áp dụng h ng đúng, h ng đáp ứng mụ đ h mà á nhà àm uật đặt r . Bên ạnh đó, trình t , thủ tụ thi hành á BPTP ại do nhiều ơ qu n há nh u th hiện như ơ quan thi hành án hình s , ơ qu n thi hành án d n s , ủy b n nh n d n, ơ qu n ng n, ơ sở y tế, dẫn tới hư ó s phối hợp đồng bộ giữ á ơ qu n này. Ch nh vì vậy, với những yêu ầu đặt r ở trên, việ tiếp tụ nghiên ứu một á h hệ thống á qui định ủ pháp uật hình s về á BPTP, s thể hiện á biện pháp này trong BLHS hiện hành, việ áp dụng á biện pháp này trong th tiễn ó ý ngh ý uận và th tiễn s u sắ . Đó ũng h nh à những ý do
2 để húng t i họn đề tài “CHẾ ĐỊNH BIỆN PHÁP TƢ PHÁP TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM – NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN” àm đề tài nghiên ứu uận án tiến s ủ mình. 2. Mục tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu của luận án 2.1. Mục tiêu của luận án Luận án đặt r mụ tiêu nghiên ứu và àm sáng tỏ về mặt ý uận á vấn đề về hái niệm, đặ điểm, ơ sở ủ việ quy định BPTP; ph n t h và àm rõ á quy định ủ BLHS, pháp uật hình s về á BPTP nhằm đánh giá t nh phù hợp giữ ý uận với uật th định. Bên ạnh đó, uận án ũng tập trung ph n t h, àm rõ th tiễn áp dụng á BPTP để tìm r những hạn hế, bất ập, đánh giá những hó hăn, vướng mắ . Trên ơ sở đó, uận án ũng đặt r mụ tiêu hoàn thiện pháp uật quy định về á BPTP, tìm r những giải pháp hắ phụ và giải pháp n ng o hiệu quả àm nền tảng ho việ áp dụng một á h inh hoạt á BPTP trong th tiễn xử ý tội phạm. 2.2. Nhiệm vụ của luận án - Nghiên ứu về mặt ý uận hái niệm, đặ điểm ủ á BPTP, ph n t h á vấn đề iên qu n đến BPTP để h r đượ những qu n niệm há nh u về BPTP, từ đó x y d ng đượ hái niệm ho họ về BPTP; - Nghiên ứu về mặt pháp uật á quy định ủ BLHS về BPTP, ph n t h và àm rõ ị h sử ập pháp hình s quy định về á BPTP, hái quát quy định ủ uật hình s một số quố gi trên thế giới để từ đó so sánh, đối hiếu và rút r những nét tương đồng và há biệt với uật hình s Việt N m; - Nghiên ứu và ph n t h, đánh giá á quy định ủ pháp uật hình s hiện hành và th trạng áp dụng á BPTP trong pháp uật hình s Việt N m, h r đượ những vướng mắ , hạn hế trong quá trình áp dụng á BPTP; - Nghiên ứu và tìm r á giải pháp hoàn thiện pháp uật, xá định á yếu tố đảm bảo ho việ áp dụng đúng á quy định pháp uật về á BPTP để qu đó n ng o hiệu quả áp dụng á BPTP trong th tiễn. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tƣợng nghiên cứu Luận án nghiên ứu những vấn đề ý uận về á BPTP, ó s th m hiếu á quy định ủ pháp uật hình s Việt N m từ năm 1945 đến trướ hi ó BLHS năm 2015 và pháp uật hình s ủ một số nướ trên thế giới ó quy định về BPTP, nghiên ứu quy định ủ pháp uật hình s Việt N m hiện hành và th tiễn áp dụng á biện pháp này ở Việt N m, nghiên ứu á giải pháp nhằm n ng o hiệu quả áp dụng á BPTP trong uật hình s Việt N m. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Luận án nghiên ứu á đối tượng nêu trên d trên qui định ủ BLHS hiện hành và á văn bản qui phạm pháp uật qui định về á BPTP từ trướ đến n y. Để đánh giá th trạng áp dụng á biện pháp này ở Việt N m, uận án đã nghiên ứu á bản án, quyết định tố tụng, á số iệu trong phạm vi ả nướ
3 và một số t nh thành ó số ượng án ớn trong 10 năm, từ năm 2008 ho đến năm 2017. Luận án ũng h nghiên ứu về th tiễn áp dụng á BPTP đối với á nh n phạm tội mà h ng nghiên ứu th tiễn áp dụng á BPTP đối với pháp nh n phạm tội vì ý do tại thời điểm nghiên ứu, BLHS năm 2015 mới h nh thứ ó hiệu nên hư ó vụ án nào đượ xử ý và do đó hư ó số iệu th tiễn. 4. Phƣơng pháp nghiên cứu Luận án đượ th hiện trên ơ sở phương pháp uận ủ hủ ngh duy vật biện hứng và hủ ngh duy vật ị h sử, sử dụng tổng hợp á phương pháp như: phương pháp ết hợp ý uận với th tiễn, phương pháp phân tích, phương pháp đánh giá, phương pháp tổng hợp, phương pháp so sánh, phương pháp thống ê để àm sáng tỏ vấn đề. 5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài Về ý ngh ho họ , đ y à ng trình đầu tiên nghiên ứu một á h toàn diện và đầy đủ về á BPTP dưới ấp độ uận án tiến s . C ng trình nghiên ứu ó giá trị về mặt ý uận, góp phần hoàn thiện về mặt ý uận ho họ uật hình s và tạo r t nh hệ thống á vấn đề ý uận về á BPTP, giải quyết á vấn đề hiện òn ó tr nh ãi h y ó qu n điểm há nh u về nội dung quy định ủ á BPTP. Về ý ngh th tiễn, việ ph n t h, đánh giá th trạng áp dụng, những nguyên nh n và hạn hế trong quá trình áp dụng á BPTP ó ý ngh th tiễn hữu h trong hoạt động ập pháp và hoạt động áp dụng pháp uật ủ á ơ qu n tư pháp, ơ qu n thi hành án. Đồng thời, việ đư r á iến nghị ũng như á iến giải ập pháp nhằm n ng hiệu quả áp dụng á biện pháp này ó ý ngh th tiễn đối với việ ải tạo, giáo dụ á hủ thể phạm tội và đối với hoạt động đấu tr nh phòng, hống tội phạm. 6. Bố cục của đề tài Ngoài phần mở đầu, phần tổng qu n về vấn đề nghiên ứu, phần ết uận và d nh mụ tài iệu th m hảo, phần nội dung b o gồm: Chương 1. Những vấn đề hung và pháp uật hình s một số nướ về các biện pháp tư pháp Chương 2. Cá biện pháp tư pháp theo quy định ủ pháp uật hình s Việt N m hiện hành và th tiễn áp dụng Chương 3. Hoàn thiện pháp uật và á giải pháp n ng o hiệu quả áp dụng á biện pháp tư pháp
4 B. T NG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 1. Tình hình nghiên cứu trong nƣớc 1.1. Các c ng trình nghiên cứu về các iện pháp tƣ pháp n i chung - ấp độ sá h huyên hảo ó á ng trình: ủ tập thể tá giả Nguyễn Ngọ Hò , Lê Thị Sơn và Phạm Thị Liên Ch u; ủ tập thể tá giả Lê Cảm, Phạm Mạnh Hùng, Trịnh Tiến Việt; ữ ấ ơ ả ọ t (P ầ ) ủ Lê Cảm; q ị ủ ầ B ầ ủ ấ ủ tá giả Trịnh Tiến Việt; B ọ ữ ủ B 2015 ( ổ, ổ 2017) ủ tá giả Nguyễn Thị Phương Ho và Ph n nh Tuấn; ọ ầ ầ ủ tá giả Lê Văn Cảm biên soạn ùng tập thể nhóm nghiên ứu. - ấp độ uận án tiến s ó á ng trình: ị ủ Phạm Mạnh Hùng; ủ Dương Th nh n; ủ tá giả Nguyễn Minh Khuê. ấp độ nghiên ứu dưới dạng các bài báo có các công trình: Các B 1999 ấ B , ủ ủ Phạm Hồng Hải; ủ Lê Cảm… 1.2. Các c ng trình nghiên cứu về t ng iện pháp tƣ pháp cụ thể - ấp độ uận văn ó các công trình: ủ Dương Thị Tố Ng ; B pháp ắ ữ ( ơ ở ị ồ ) ủ Ng Th nh Sơn; B ả ả , ữ ồ B 1999 ủ tá giả Vũ Thị Phượng. - ấp độ á bài báo ó á bài viết: Q ị ủ B B ả ả ủ ở ữ ủ Nguyễn Văn Trượng; B ắ ữ ủ Ph n Hồng Thủy; ị , ồ x xé x ủ Quá h Thành Vinh; q ị ủ â ơ B 2015 ủ Nguyễn Thị Phương Ho ... Tóm ại, những nghiên ứu, đánh giá về ý uận và th tiễn áp dụng á BPTP ủ á ng trình nói trên ũng à một nguồn th m hảo ó giá trị, giúp ho người viết uận án này ó điều iện thuận ợi hơn trong quá trình thu thập số iệu phụ vụ ho uận án ủ mình. Tuy nhiên, á bài báo nói trên hư ph n t h ụ thể á BPTP, hư nghiên ứu inh nghiệm ập pháp nướ ngoài ó quy định về á BPTP áp dụng đối với pháp nh n để thấy đượ s há nh u, đồng thời rút r đượ inh nghiệm trong quá trình áp dụng á biện pháp mới đượ quy định trong pháp uật hình s Việt N m.
5 2. Tình hình nghiên cứu ở nƣớc ngoài 2.1. Các c ng trình nghiên cứu về các iện pháp tƣ pháp n i chung - ấp độ sá h huyên hảo, có các công trình ọ ủ Bernard Bouloc; ầ ủ J ques Leroy; G , ầ g ủ tá giả He mut u hs... - ấp độ uận án, ó uận án tiến s : ủ ủ P Đ ủ Jenny Herrmann có nghiên ứu về á BPTP với tên gọi à á biện pháp n ninh. - ấp độ bào báo ó á bài viết s u: B B ủ Const ntin Sim ; ủ M izer Ch n se i ni; ị ủ Ni o s Que oz. Cá bài viết đã nêu và ph n t h á biện pháp xử ý hình s há ngoài hình phạt theo quy định ủ pháp uật á nướ . 2.2. Các c ng trình nghiên cứu về t ng iện pháp tƣ pháp cụ thể - ấp độ uận án ó uận án tiến s ủ P ủ Trần Văn Dũng, trong đó ó đề ập và so sánh á biện pháp giáo dụ đối với người dưới 18 tuổi phạm tội giữ pháp uật ủ Pháp và Việt N m; - ấp độ bài báo ó bài viết: ị ởĐ : ữ ả ủ rieder Dun e ; ủ P ủ Phi ipe X vier Bender; ở ủ Bộ Tư pháp Liên b ng và ảnh sát, Văn phòng Tư pháp Liên b ng ủ Thụy S . Như vậy, ở gó độ nghiên ứu về từng BPTP ụ thể, á ng trình nướ ngoài ũng đã nghiên ứu về á BPTP áp dụng đối với người dưới 18 tuổi phạm tội h y đối với pháp nh n phạm tội nhưng hư nghiên ứu thành một nội dung riêng về á BPTP. Đ y ũng à một hó hăn trong quá trình th m hảo inh nghiệm ập pháp nướ ngoài trong việ hoàn thiện hế định BPTP trong uận án ủ tá giả. 3. Đánh giá tình hình nghiên cứu liên quan đ n luận án 3.1. Những k t quả nghiên cứu đƣợc luận án k th a và ti p tục phát triển Trên ơ sở nêu và ph n t h á ng trình nghiên ứu trong và ngoài nướ iên qu n đến á BPTP ở gó độ nghiên ứu hung tổng thể và nghiên ứu ụ thể từng biện pháp, uận án đã h r những ết quả mà á ng trình đi trướ đạt đượ để ó thể ế thừ và phát triển. 3.2. Những vấn đề liên quan đ n luận án chƣa đƣợc giải quy t ho c ti p tục nghiên cứu Luận án h r những nội dung hư đượ á ng trình đi trướ hư đề ập hoặ hư àm sáng tỏ và ần phải tiếp tụ nghiên ứu và àm sáng tỏ trong uận án này: Những vấn đề ý uận về á BPTP trong uật hình s Việt N m, kinh nghiệm ập pháp ủ một số quố gi tiêu biểu trên thế giới quy định về BPTP, th tiễn áp dụng á BPTP qui định trong pháp uật hình s Việt N m
6 và đề xuất những giải pháp hoàn thiện á qui định ủ pháp uật hình s và giải pháp n ng o hiệu quả áp dụng á BPTP trong th tiễn. 3.3. Giả thuy t nghiên cứu Gả 1: Cần nhận thứ ại bản hất ủ á biện pháp tư pháp trong mối qu n hệ với hình phạt và á biện pháp xử ý hình s há . Cá BPTP h ng h à á biện pháp hỗ trợ ho hình phạt mà òn òn ó v i trò độ ập. Gả 2: Trong bối ảnh hiện n y, hệ thống á BPTP hư đáp ứng đượ đầy đủ nhu ầu ủ việ áp dụng, hư đảm bảo đượ v i trò và t nh hiệu quả ủ BPTP trong hệ thống á biện pháp ưỡng hế hình s . Gả 3: Cá BPTP áp dụng đối với á hủ thể phạm tội à ần thiết và ần phải đượ quy định rõ ràng hơn, đầy đủ hơn trong pháp uật hình s . Gả 4: Th trạng quy định ủ pháp uật hình s Việt N m và th trạng áp dụng á BPTP đối với á nh n, pháp nh n thương mại phạm tội vẫn òn tồn tại những vấn đề bất ập, vướng mắ đòi hỏi phải hoàn thiện để áp dụng đúng và để n ng o hiệu quả áp dụng húng trong th tiễn. 3.4. Câu hỏi nghiên cứu Nội dung ủ uận án sẽ tập trung nghiên ứu để trả ời á u hỏi s u: Thứ nhất, hái niệm, đặ điểm, v i trò ủ á BPTP à gì? Cơ sở ủ việ quy định á BPTP trong uật hình s ? Mối qu n hệ giữ BPTP với hình phạt? Thứ h i, á BPTP đượ quy định như thế nào trong pháp uật hình s một số nướ trên thế giới? Những điểm tương đồng và há biệt so với pháp uật hình s Việt N m? Thứ b , nội dung ủ á BPTP đượ quy định như thế nào trong uật hình s hiện hành? Thứ tư, th tiễn áp dụng á BPTP như thế nào? Có những hạn hế, hó hăn, vướng mắ gì và nguyên nh n ủ húng? Thứ năm, để hắ phụ những nguyên nh n ủ những hạn hế, hó hăn trong áp dụng á BPTP và n ng o hiệu quả áp dụng á biện pháp này trong thời gi n tới thì ần những giải pháp gì? 3.5. Hƣớng ti p cận của luận án: tiếp cận về quyền, tiếp cận liên ngành, tiếp cận lịch sử và tiếp cận so sánh. K t luận chƣơng tổng quan Việ nghiên ứu tổng qu n á ng trình nghiên ứu ủ á họ giả tiền bối ở trong và ngoài nướ đã ho tá giả một ái nhìn toàn diện và s u sắ về á vấn đề iên qu n đến đề tài uận án. Qu đó, tá giả ũng nhận thấy rằng, mặ dù ó nhiều ng trình ở á gó độ há nh u nghiên ứu về á BPTP, tuy nhiên ho đến hiện tại, hư ó một ng trình nào ở ấp độ uận án tiến s nghiên ứu một á h toàn diện và tổng thể dưới gó độ pháp uật hình s về á BPTP. Nhận thứ đượ vấn đề này, tá giả đã xá định rõ mụ đ h, nhiệm vụ nghiên ứu ủ mình. Cụ thể à, đề tài uận án sẽ tiếp tụ tập trung àm rõ những vấn đề ý uận về á BPTP, th tiễn áp dụng á BPTP ủ Việt N m, qu đó đề xuất những giải pháp đồng bộ và ó giá trị th tiễn nhằm góp phần nâng o hiệu quả áp dụng á BPTP ở Việt N m.
7 C. NỘI DUNG, KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU CHƢƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VÀ PHÁP LUẬT HÌNH SỰ MỘT SỐ NƢỚC VỀ CÁC BIỆN PHÁP TƢ PHÁP 1.1. Những vấn đề lý luận về iện pháp tƣ pháp 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm của biện pháp tư pháp 1111 BPTP xuất phát từ thuật ngữ biện pháp đảm bảo n toàn ( mesures de sureté” h y se urity me sures”). Cơ sở lý thuyết của các biện pháp đảm bảo n toàn trong Luật hình s có nguồn gốc từ thế kỷ XIX khi không có một ranh giới rõ ràng giữa hình phạt và các biện pháp hình s khác. Các nhà lập pháp cho rằng, trong xã hội có một đối tượng nhất định xuất hiện trong tình trạng nguy hiểm dưới ảnh hưởng và tá động của các yếu tố hình s . Những đối tượng này cần phải đượ ngăn hặn trước khi họ ó nguy ơ phạm tội bằng cách hạn chế một số quyền đặc biệt (như tướ vũ h , tịch thu tài sản). Đ y được xem là biện pháp pháp đảm bảo n toàn vì ó mụ đ h bảo vệ xã hội xuất phát từ việc xem xét tính chất và mức độ nguy hiểm của những loại người này. Trên ơ sở quan niệm về các biện pháp ưỡng chế hình s khác, khoa học luật hình s nướ ngoài ũng sử dụng các thuật ngữ há nh u để gọi tên các biện pháp này như: á biện pháp n ninh” (Hy Lạp, T y B n Nh , Ý, Co umbi , Mexi o, v.v), á biện pháp xử ý ải thiện và đảm bảo n toàn” (Đứ ); biện pháp trừng trị tội phạm” (B L n); BLHS Ng gọi à biện pháp pháp uật hình s há ”. Trong hi đó, trong á sá h báo pháp ý ủ nướ t hiện n y gọi à Biện pháp tư pháp”. S há nh u ơ bản giữ qu n niệm về BPTP ủ nướ ngoài và Việt N m à ở hỗ, á nhà ho họ nướ ngoài nhấn mạnh đến t nh phòng ngừ ủ á biện pháp này, hủ yếu hướng đến đối tượng th hiện hành vi nguy hiểm ho xã hội hứ h ng h n h à người phạm tội, đồng thời oi húng à á biện pháp đảm bảo n toàn hơn à oi húng như à biện pháp m ng t nh hất trừng trị. Ch nh vì vậy, trong pháp uật hình s một số nướ , ó biện pháp vừ đóng v i trò như à một biện pháp n ninh, một biện pháp đảm bảo n toàn, vừ đóng v i trò như à một hình phạt. Trong hi đó, á qu n niệm ủ á nhà ho họ Việt N m hầu hết đều nhấn mạnh t nh hất tá động ên á quyền, ợi h ủ người th hiện hành vi nguy hiểm ho xã hội mà bị áp dụng á biện pháp này. Nói á h há , điều này ó ngh à BPTP ũng ó t nh hất hỗ trợ ho hình phạt để đạt đượ mụ đ h trừng trị á hủ thể th hiện hành vi nguy hiểm ho xã hội. Việ áp dụng á BPTP vẫn ó thể bảo đảm yếu tố ải tạo, giáo dụ người phạm tội và ngăn ngừ tội phạm. Để ó thể đư r một hái niệm ho họ hoàn h nh, uận án ũng ần xá định rõ những vấn đề s u: Thứ nhất à, ần phải xá định rõ hơn BPTP ó thể đượ áp dụng độ ập với hình phạt hứ h ng h hỗ trợ hình phạt, đi èm với hình phạt ủ một số BPTP. T nh độ ập này đượ hiểu à h ng phụ thuộ vào việ ó tuyên hình phạt h y trong trường hợp hủ thể phạm tội h ng bị tuyên
8 hình phạt do đượ miễn hình phạt, h ng ó bản án do đượ miễn trá h nhiệm hình s , h ng hịu trá h nhiệm hình s và hình phạt do h ng ó năng trá h nhiệm hình s . Thứ h i à, việ áp dụng á biện pháp nhằm hướng tới nhiều mụ đ h há nh u bởi ẽ mỗi biện pháp đều ó t nh hất đặ trưng riêng nên đượ quy định trong nhiều văn bản há nh u. Do đó, húng t i thấy rằng, đặ điểm này à h ng thể thiếu, ần phải đượ thể hiện trong nội hàm hái niệm về á BPTP. Thứ b à, mặ dù hủ thể th hiện hành vi nguy hiểm ho xã hội bị áp dụng hình phạt h y á BPTP hủ yếu à á nh n, nhưng ngoài r òn ó ả pháp nh n. Pháp nh n vừ à hủ thể ủ trá h nhiệm hình s , pháp nh n ũng đồng thời à hủ thể phải gánh hịu những hậu quả pháp ý bất ợi do hành vi ủ h nh pháp nh n g y r , trong đó ó á BPTP nên ũng ần mở rộng đối tượng bị áp dụng BPTP. Trên ơ sở phân tích những quan niệm khoa học, luận án rút ra khái niệm về BPTP như s u: Các bi ỡng ch c ợ q ịnh trong lu t hình s , ơq ẩm quy n áp d ng ở các giai n của quá trình t t ng, nhằm khắc ph c thi t h i của t i ph m, bảo v các quy n và lợi ích hợp pháp củ â , ơq , ổ ch c, góp phần giáo d c i ph m t i, phòng ngừa t i ph m và vi ph m pháp lu t. 1112 Đ ủ Từ định ngh ho họ ủ hái niệm BPTP đã nêu trên, ó thể rút r những đặ điểm ơ bản s u: ấ , các BPTP à biện pháp ưỡng hế nhà nướ đượ quy định trong uật hình s . , các BPTP do á ơ qu n ó thẩm quyền tiến hành tố tụng áp dụng ở á gi i đoạn giải quyết vụ án hình s và gi i đoạn thi hành án hình s . , các BPTP đượ áp dụng đối với á nh n phạm tội, pháp nh n thương mại phạm tội và người th hiện hành vi nguy hiểm ho xã hội trong tình trạng h ng ó năng trá h nhiệm hình s ( h ng bị oi à tội phạm). , các BPTP đượ áp dụng độ ập hoặ áp dụng ùng với hình phạt. , các BPTP ó thể gắn với trá h nhiệm hình s hoặ ũng ó thể h ng gắn với trá h nhiệm hình s . , các BPTP ó t nh phòng ngừ . Đ y à một t nh hất h ng thể thiếu ủ á biện pháp ưỡng hế hình s àm hoàn thiện hệ thống á biện pháp xử ý hình s đối với á hủ thể phạm tội ả , á BPTP ó góp phần hắ phụ thiệt hại do người phạm tội, người th hiện hành vi nguy hiểm ho xã hội trong tình trạng h ng ó năng trá h nhiệm hình s , pháp nh n thương mại phạm tội g y r , bảo vệ quyền và ợi h hợp pháp ủ á nh n, ơ qu n, tổ hứ đồng thời nhằm ải tạo, giáo dụ người phạm tội. 1.1.2. Vai trò của biện pháp tư pháp , á BPTP góp phần àm đ dạng á biện pháp xử ý đối với á nh n, pháp nh n thương mại phạm tội trong hệ thống á biện pháp ưỡng hế hình s .
9 , á BPTP góp phần hỗ trợ hình phạt để đạt đượ mụ đ h ủ việ xử ý tội phạm. , á BPTP góp phần hắ phụ thiệt hại do tội phạm g y r , bảo vệ á quyền và ợi h hợp pháp ủ á nh n, tổ hứ và á hủ thể há trong xã hội 1.1.3. Phân loại biện pháp tư pháp - Căn ứ vào đối tượng ủ á BPTP, ó thể ph n thành á nhóm: nhóm á BPTP tá động đến á quyền về vật, tiền, tài sản; nhóm á biện pháp tá động đến á quyền về t do và d nh d ủ on người. - Căn ứ vào đối tượng bị áp dụng BPTP, ó thể ph n thành á nhóm: nhóm á BPTP áp dụng đối với á nh n; nhóm á BPTP áp dụng đối với pháp nh n thương mại; nhóm á BPTP áp dụng đối với ả á nh n và pháp nh n thương mại. - Căn ứ vào t nh hất ủ hành vi, ó thể ph n thành các nhóm: nhóm các BPTP áp dụng đối với hành vi nguy hiểm ho xã hội nhưng h ng ấu thành tội phạm; nhóm á BPTP áp dụng đối với hành vi nguy hiểm ho xã hội ấu thành tội phạm. - Căn ứ vào hủ thể áp dụng, ó thể ph n hi thành á nhóm: nhóm á BPTP do các ơ qu n tiến hành tố tụng áp dụng trong á gi i đoạn tố tụng; nhóm á BPTP do Tò án áp dụng. - Căn ứ vào v i trò ủ BPTP, ó thể ph n thành á nhóm: nhóm á BPTP hỗ trợ ho hình phạt, nhóm á BPTP độ ập với hình phạt. 1.1.4. h n biệt biện pháp tư pháp v i h nh phạt 1141 ữ ữ Hình phạt và BPTP đều đượ quy định trong BLHS, đều à biện pháp ưỡng hế hình s ủ nhà nướ áp dụng đối với hủ thể th hiện hành vi nguy hiểm ho xã hội bị oi à tội phạm. Việ áp dụng hình phạt h y á BPTP đều phải tu n theo nguyên tắ pháp hế, nguyên tắ ng bằng, t n trọng nh n phẩm, d nh d ủ on người, đều nhằm để ngăn ngừ á hủ thể th hiện hành vi nguy hiểm ho xã hội. Việ nhà àm uật quy định những biện pháp nào à hình phạt và BPTP đều phụ thuộ vào hoàn ảnh và thời điểm quy định húng. 1142 ữ ữ Luận án đã đư r á tiêu h há nh u để ph n biệt giữ BPTP với hình phạt b o gồm: ơ sở để áp dụng, đối tượng bị áp dụng, á h thứ quy định và áp dụng, ăn ứ áp dụng, thẩm quyền áp dụng và mụ đ h. Qu đó, uận án đánh giá và àm rõ hơn v i trò h ng thể thiếu của BPTP trong hệ thống các biện pháp ưỡng chế hình s . Cá BPTP và hình phạt ó mối qu n hệ mật thiết với nh u. Bởi vì việ áp dụng hình phạt tạo ơ sở ho việ áp dụng á BPTP. Trong trường hợp tuy h ng áp dụng hình phạt mà áp dụng BPTP th y thế thì hình phạt ũng à ăn ứ để tò án xem xét, n nhắ và họn. Ngượ ại, việ áp dụng á BPTP sẽ giúp ho hình phạt phát huy hơn nữ hiệu quả ủ mình, đồng thời bảo đảm tối đ s trừng trị tội phạm, ải tạo, giáo dụ người phạm tội hoặ ngăn ngừ tội phạm mới.
10 1.2. Khái quát về lịch sử hình thành và phát triển của các iện pháp tƣ pháp trong pháp luật hình sự Việt Nam trƣớc khi c Bộ luật hình sự năm 2015 1.2.1. Giai đoạn từ thời kỳ phong kiến Việt Nam đến trư c Cách mạng tháng 8 năm 1945 Pháp uật hình s ở thời ỳ phong iến đã ó những quy định về á biện pháp xử ý hình s há bên ạnh hình phạt m ng dáng dấp ủ BPTP, tuy nhiên, á nhà ập pháp ở thời ỳ này hư đư r một thuật ngữ ụ thể ũng như á h hiểu h nh xá về BPTP như hiện tại. Cá biện pháp này m ng ý ngh như à biện pháp hỗ trợ trong những trường hợp ần thiết, thậm h à h ng thể thiếu trong việ áp dụng xử ý một số tội phạm. 1.2.2. Giai đoạn từ Cách mạng tháng 8 năm 1945 đến trư c khi ban hành Bộ luật hình sự năm 1985 gi i đoạn này có thể thấy, bên cạnh hình phạt, biện pháp tịch thu vật, tiền tr c tiếp liên quan đến tội phạm là loại biện pháp được thiết lập sớm nhất và ũng được áp dụng nhiều nhất trong luật hình s nướ t , Ngoài r , trong á văn bản pháp luật hình s không có s phân biệt rõ ràng giữ á biện pháp mà h quy định rất chung chung, không nêu rõ nội dung, phạm vi, điều kiện, thời hạn áp dụng đối với từng biện pháp. Những hạn chế đó đã ảnh hưởng nhất định đến hiệu quả của trách nhiệm hình s trong th c tiễn. Nhưng ó một điều cần phải ghi nhận là những qui định về á BPTP trong gi i đoạn này là những kinh nghiệm quý báu cho việ pháp điển hoá luật hình s Việt N m đầu tiên vào năm 1985. 1.2.3. Giai đoạn từ khi ban hành Bộ luật hình sự năm 1985 cho đến trư c khi ban hành Bộ luật hình sự năm 1999 Có thể thấy rằng, gi i đoạn này đã ho thấy s th y đổi vượt bậ ủ ập pháp hình s Việt N m qu việ ần đầu tiên b n hành một BLHS hoàn h nh. Với những quy định trong Bộ uật này, á BPTP đã đượ hoàn thiện hơn, trên ơ sở ế thừ những quy định về á BPTP đã đượ đề ập trong á văn bản pháp uật đơn hành. Cá nhà àm uật đã xá định đượ rằng á BPTP ó một vị tr và v i trò h ng thể thiếu trong BLHS, đồng thời nhấn mạnh tầm qu n trọng và ý ngh ủ việ áp dụng á BPTP để xử ý tội phạm, góp phần đấu tr nh phòng hống tội phạm một á h hiệu quả nhất. 1.2.4. Giai đoạn từ khi ban hành Bộ luật hình sự năm 1999 cho đến trư c khi ban hành Bộ luật hình sự năm 2015 BLHS năm 1999 (s u này à BLHS năm 1999 sử đổi, bổ sung năm 2009) r đời à ết quả ủ quá trình pháp điển hó PLHS ần thứ h i trên ơ sở ế thừ hệ thống á nguyên tắ , hế định đã qu th tiễn áp dụng ủ BLHS năm 1985, đồng thời ó s sử đổi, bổ sung, n ng o và phát triển để những quy định ủ pháp uật hình s trở nên phù hợp, trong đó quy định về á BPTP hoàn thiện hơn và thể hiện đượ rõ nét hơn bản hất và v i trò ủ húng. Tóm ại, việ nghiên ứu Luật hình s Việt N m qu á gi i đoạn ị h sử đã ho thấy, về ơ bản, á nhà àm uật Việt N m một mặt, d trên á bài
11 họ inh nghiệm từ th tiễn đấu tr nh phòng hống tội phạm trong mấy thập ỷ gần đ y, mặt há đã ế thừ những đặ điểm hợp ý trong uật hình s á thời ỳ trướ đó để hoàn thiện pháp uật hình s s u này, trong đó ó s hoàn thiện á biện pháp ưỡng hế hình s nhằm để bảo đảm xử ý hiệu quả á hủ thể phạm tội và phát huy tối đã những đặ t nh ủ á biện pháp này trong hệ thống hế tài hình s . 1.3. Khái quát pháp luật hình sự một số nƣớc về các iện pháp tƣ pháp 1.3.1. Quy định về biện pháp tư pháp trong pháp luật h nh sự Thụy Điển BLHS Thụy Điển qui định về á BPTP tại hương 36 với tên gọi à Các iện pháp đ c iệt khác, b o gồm: tị h thu tài sản, phạt tiền do nh nghiệp, bồi thường thiệt hại và á biện pháp pháp ý há theo qui định ủ pháp uật. Mặ dù h ng đư r hái niệm á biện pháp đặ biệt há , tuy nhiên, BLHS Thụy Điển ũng đã xá định rằng á biện pháp pháp ý đặ biệt này ó thể đượ áp dụng đồng thời ùng với hình phạt. 1.3.2. Quy định về biện pháp tư pháp trong pháp luật hình sự cộng hòa háp PLHS Pháp đã ghi nhận một hệ thống á biện pháp ưỡng hế hình s há ngoài hình phạt, đượ gọi à á biện pháp n ninh. Trong số á biện pháp n ninh áp dụng đối với người phạm tội, ó một số biện pháp đượ hiểu như à hình phạt h nh hoặ bổ sung nằm trong hệ thống hình phạt. Cụ thể à, á biện pháp n ninh áp dụng đối với người dưới 18 tuổi phạm tội b o gồm: quản hế, đư vào một ơ sở; òn đối với người 18 tuổi trở ên phạm tội b o gồm: trụ xuất, ấm ưu trú trên ãnh thổ nướ pháp. Việ ph n oại hình phạt và á biện pháp n ninh ở đ y h ho thấy s há nh u về mụ đ h ủ á biện pháp này òn về bản hất, á biện pháp n ninh vẫn ó thể à á hình phạt h nh hoặ bổ sung trong hệ thống hình phạt. 1.3.3. Quy định về biện pháp tư pháp trong pháp luật hình sự Đức BLHS Đứ quy định á BPTP tại hương b , mụ thứ 6 với tên gọiCác iện pháp xử lý cải thiện và ảo đảm an toàn, b o gồm: ưu trú bắt buộ trong bệnh viện t m thần, ưu trú bắt buộ trong trại i nghiện, ưu trú bắt buộ trong trại bảo đảm n toàn, quản hế, thu hồi ấp phép ái xe, ấm hành nghề. Có thể thấy, á biện pháp xử ý ải thiện và đảm bảo n toàn theo qui định ủ BLHS Đứ h ng thuộ hệ thống hình phạt ũng h ng đượ oi như một oại hậu quả èm theo như pháp uật hình s một số nướ há trên thế giới, mà à một hệ thống xử ý hình s riêng biệt ó mụ đ h ải thiện tình trạng ủ người bị áp dụng ũng như đảm bảo n toàn ho xã hội. 1.3.4. Quy định về biện pháp tư pháp trong pháp luật hình sự Liên bang Nga BLHS Liên bang Nga quy định á BPTP tại mụ VI, hương 15 và hương 15-1 với tên gọi Các iện pháp pháp luật hình sự khác, b o gồm: Cá biện pháp hữ bệnh bắt buộ , tị h thu tài sản và BTTH, giáo dụ bắt buộ . BLHS Liên b ng Ng h ng dành riêng một điều hoản nào định ngh về BPTP h y qui định mụ đ h, ý ngh ủ việ áp dụng á biện pháp này. Tuy nhiên, trong
12 từng biện pháp ụ thể, nhà àm uật ại qui định rất rõ á h thứ áp dụng, mụ tiêu áp dụng, thời gi n áp dụng. 1.3.5. Quy định về biện pháp tư pháp trong pháp luật hình sự Trung Quốc BLHS Trung Quố đã quy định rải rá trong một số điều uật á BPTP b o gồm: BTTH, đư vào trường giáo dưỡng, ưỡng hế hữ bệnh, hịu ảnh áo, viết iểm điểm xin ỗi. Việ qui định những biện pháp này trong BLHS ũng ho phép hiểu rằng, á nhà àm uật Trung Quố đã ghi nhận s hiện hữu á biện pháp ưỡng hế hình s há bên ạnh hình phạt. Trên ơ sở nghiên ứu á BPTP trong uật hình s ủ á nướ , uận án đã h r những nét tương đồng và há biệt giữ pháp uật hình s Việt N m với pháp uật hình s ủ á nướ nói trên. Qu đó, uận án ũng đã rút r những điểm ó thể họn ọ , nghiên ứu để tiếp thu nhằm góp phần hoàn thiện hệ thống á BPTP trong uật hình s . K t luận chƣơng 1 Tóm ại, những từ định ngh về BPTP đượ x y d ng d trên á ăn ứ m ng t nh ho họ , từ những inh nghiệm nướ ngoài quy định về BPTP, từ những ph n t h đánh giá về quá trình hình thành và phát triển ủ hế định BPTP qu á thời ì, húng t ó thểrút r những uận điểm đượ thừ nhận hung và ó t nh hợp àm ơ sở ho việ xem xét, đánh giá s phù hợp ủ uật hình s hiện hành về á BPTP. T nh đúng đắn và hợp ý ủ á uận điểm ho họ sẽ một ần nữ đượ h ng định và àm rõ trong mối iên hệ với uật hình s Việt N m hiện hành. Đồng thời á ết quả nghiên ứu ủ hương này ũng sẽ trởthành nền tảng ý uận ho việ tìm hiểu và đánh giá những vấn đề th tiễn áp dụng á BPTP. S u ùng, á uận điểm đư r tại đ y ũng sẽ à ơ sở để đư r những iến nghị ho việ hoàn thiện uật hình s Việt N m tại hương uối ủ uận án.
13 CHƢƠNG 2.CÁC BIỆN PHÁP TƢ PHÁP THEO QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM HIỆN HÀNH VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG 2.1. Quy định của pháp luật hình sự Việt Nam hiện hành về iện pháp tƣ pháp 2.1.1. Quy định về biện pháp tư pháp tịch thu vật, tiền trực tiếp liên quan đến tội phạm Tị h thu vật, tiền tr tiếp iên qu n đến tội phạm đượ hiểu à tị h thu để sung vào ng n sá h nướ , tuy nhiên nếu vật, tiền s u hi bị tị h thu mà h ng òn giá trị hoặ giá trị sử dụng thì phải đượ tiêu hủy. Xét về điều iện áp dụng, BPTP tị h thu vật, tiền tr tiếp iên qu n đến tội phạm đượ áp dụng đối với mọi oại tội phạm và đượ áp dụng đối với mọi đối tượng phạm tội. Xét về nội dung, tị h thu vật, tiền tr tiếp iên qu n đến tội phạm à tướ đi những vật, tiền ủ người phạm tội h y tướ đi vật, tiền mà người phạm tội ó đượ từ việ phạm tội để nộp vào ng n sá h nhà nướ hoặ để tiêu hủy nếu h ng òn giá trị sử dụng. Mụ đ h ủ việ áp dụng biện pháp này à nhằm phòng ngừ và đảm bảo s răn đe tội phạm, ổn định và đảm bảo trật t xã hội. 2.1.2. Quy định về biện pháp tư pháp trả lại tài sản, sửa chữa hoặc bồi thường thiệt hại, buộc công khai xin lỗi Xét về điều iện áp dụng, biện pháp này ó thể đượ áp dụng đối với mọi oại tội phạm và mọi đối tượng. Xét về nội dung, buộ hủ thể phạm tội phải trả ại những tài sản mà họ đã hiếm đoạt một á h trái phép ho hủ sở hữu hoặ người quản ý hợp pháp. Trong trường hợp hủ thể phạm tội đã àm ho tài sản nói trên bị hư hỏng thì phải tiến hành sử hữ hoặ bồi thường thiệt hại hoặ phải òn phải xin ỗi ng h i. Xét về mụ đ h, biện pháp này đượ áp dụng hỗ trợ ho hình phạt, nhằm h i phụ ại tình trạng sở hữu như b n đầu hi tội phạm hư xảy r hoặ nhằm hắ phụ hậu quả do hành vi phạm tội g y r , nhằm h i phụ ại d nh d , nh n phẩm mà hủ thể phạm tội đã x m phạm đối với bên bị hại. 2.1.3. Quy định về biện pháp tư pháp bắt buộc chữa bệnh Bắt buộ hữ bệnh à buộ người mà trong hoặ s u hi th hiện hành vi nguy hiểm ho xã hội nhưng trướ hi bị ết án hoặ đ ng hấp hành hình phạt mà mắ bệnh t m thần hoặ bệnh há àm mất hả năng nhận thứ hoặ hả năng điều hiển hành vi phải vào ơ sở điều trị huyên ho để hữ bệnh nhằm mụ đ h oại bỏ những điều iện ó thể dẫn đến việ phạm tội mới trong tương i do tình trạng bệnh ủ họ. Xét về điều iện áp dụng, bắt buộ hữ bệnh h đượ áp dụng đối với người th hiện hành vi nguy hiểm ho xã hội mà mắ bệnh t m thần dẫn tới mất hả năng nhận thứ hoặ hả năng điều hiển hành vi. Xét về mụ đ h, biện pháp này ó mụ đ h phòng ngừ hả năng g y thiệt hại ho trật t , n toàn xã hội ủ người mắ bệnh t m thần hoặ bệnh há g y rối oạn hoạt động t m thần ũng như oại bỏ hả năng dẫn đến hành vi nguy hiểm ho xã hội. 2.1.4. Quy định về biện pháp tư pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng đối v i người dư i 18 tuổi phạm tội Xét về điều iện, biện pháp giáo dụ tại trường giáo dưỡng à biện pháp đượ áp dụng đối với người dưới 18 tuổi phạm tội hi xét thấy do t nh hất nghiêm trọng ủ hành vi phạm tội, do nh n th n và m i trường sống ủ người
14 đó h ng thể đảm bảo việ giáo dụ và ải tạo mà ần đư người đó vào một tổ hứ giáo dụ ó ỷ uật hặt hẽ th y vì phải áp dụng hình phạt đối với họ. Xét về nội dung, giáo dụ tại trường giáo dưỡng àm hạn hế s t do ủ người dưới 18 tuổi phạm tội, đượ áp dụng hi thấy ần thiết phải á h y người dưới 18 tuổi phạm tội hỏi m i trường xã hội mà họ đ ng sinh sống để sống và rèn uyện trong một m i trường riêng ó ỷ uật hặt hẽ, hấp hành đầy đủ á nội quy, ỷ uật, nền nếp, họ tập, rèn uyện dưới s giám sát hặt hẽ ủ tổ hứ huyên trá h, đó à trường giáo dưỡng trong một thời gi n nhất định từ 01 năm đến 02 năm. Xét về mụ đ h, biện pháp này đượ áp dụng th y thế ho hình phạt vừ đáp ứng nguyên tắ xử ý người dưới 18 tuổi phạm tội, vừ đáp ứng mụ đ h áp dụng hình phạt tù trong trường hợp ần thiết hi á biện pháp há h ng đảm bảo đượ việ răn đe và phòng ngừ đượ quy định tại hoản 6 Điều 91. 2.1.5. Quy định về biện pháp tư pháp áp dụng đối v i pháp nh n thương mại phạm tội 2151 B ầ Biện pháp buộ hắ phụ ại tình trạng b n đầu đượ xem à biện pháp hỗ trợ ho hình phạt rất hiệu quả. Nếu như á hình phạt h đượ xem à ng ụ pháp ý hữu hiệu để trừng trị những hành vi phạm tội mà á pháp nh n th ng qu á nh n để th hiện thì buộ h i phụ ại tình trạng b n đầu h nh à trá h nhiệm ủ pháp nh n trướ những thiệt hại vật hất mà pháp nh n g y r cho cá nh n, tổ hứ , xã hội. 2152 B ằ ắ , q ả xả Khắ phụ hậu quả ó thể đượ hiểu à việ pháp nh n phạm tội sử dụng á biện pháp theo quy định ủ pháp uật nhằm hạn hế hoặ h i phụ một phần tình trạng b n đầu do hành vi ủ mình g y r . Theo quy định trên thì một hành vi ó thể áp dụng nhiều biện pháp hắ phụ hậu quả bên ạnh á hình thứ xử phạt há .Nhà àm uật x y d ng nội dung á biện pháp buộ hắ phụ , ngăn hặn hậu quả tiếp tụ xảy r iên qu n tới m i trường, hàng hó , sản phẩm, vật phẩm à những đối tượng tá động ủ á nhóm tội phạm này. 2.2. Thực tiễn áp dụng các quy định của pháp luật về iện pháp tƣ pháp ở Việt Nam t năm 2008 đ n năm 2017 Qua công tá thu thập số iệu th tiễn để phụ vụ ho việ nghiên ứu tình hình th tiễn áp dụng BPTP ở Việt N m, húng t i nhận thấy, hiện n y á ơ qu n tiến hành tố tụng h ng tiến hành thống ê tình hình áp dụng á BPTP ở á gi i đoạn tố tụng. Chính vì vậy, việ nghiên ứu th tiễn áp dụng BPTP ần phải sử dụng phương pháp nghiên ứu họn mẫu ngẫu nhiên đơn giản để đạt đượ ết quả mong muốn. Ngoài r , uận án xá định và àm rõ phạm vi nghiên ứu à từ năm 2008 đến năm 2017, nên những vấn đề về th tiễn áp dụng á BPTP iên qu n đến pháp nh n thương mại phạm tội theo BLHS năm 2015 ( ó hiệu từ 1 1 2018 trở đi) sẽ h ng thể nghiên ứu một á h đầy đủ và s u sắ để ó ái nhìn toàn diện đối với á BPTP. Đó ũng h nh à ý do mà trong nội dung ủ mụ này, húng t i h nghiên ứu th tiễn áp dụng á BPTP đối với á nh n phạm tội,
15 trong đó ó người dưới 18 tuổi phạm tội mà h ng nghiên ứu th tiễn áp dụng á BPTP đối với pháp nh n thương mại phạm tội (b o gồm ả vướng mắ và nguyên nh n ủ những vướng mắ ). 2.2.1. T nh h nh áp dụng các biện pháp tư pháp ở Việt Nam từ năm 2008 đến năm 2017 2221 ị , q Việ áp dụng biện pháp tị h thu vật, tiền tr tiếp iên qu n đến tội phạm tập trung vào á nhóm tội s u: nhóm á tội x m phạm t nh mạng, sứ hỏe, d nh d , nh n phẩm on người, nhóm á tội x m phạm sở hữu on người, nhóm á tội phạm về m túy và nhóm á tội x m phạm trật t ng ộng, n toàn ng ộng. Những tội này vừ ó đối tượng tá động à tài sản, đồng thời người phạm tội hi th hiện tội phạm thường sử dụng ng ụ, phương tiện hỗ trợ. Do đó, hi bị xử ý hình s , ơ qu n ó thẩm quyền sẽ tạm giữ húng để phụ vụ quá trình điều tr , truy tố, xét xử. Khi quyết định trá h nhiệm hình s đối với người phạm tội, Tò án ó thể sẽ tị h thu sung quỹ nhà nướ hoặ tị h thu tiêu hủy. Trong trường hợp tài sản thuộ sở hữu ủ người quản ý hợp pháp hoặ hủ sở hữu và người đó h ng ó ỗi trong việ để người phạm tội sử dụng vào việ th hiện tội phạm thì phải trả ại tài sản ho hủ thể đó. Ngoài r , ơ qu n ó thẩm quyền ó thể tạm giữ tài sản để đảm bảo việ thi hành án. Bảng 1.2: Tình hình áp dụng biện pháp Tịch thu vật, tiền trực ti p liên quan đ n tội phạm Điều Số vụ án Áp dụng iện pháp tịch thu vật, tiền Tỷ lệ % trực ti p liên quan đ n tội phạm Điều 93 116 105 83% Điều 112 30 30 100% Điều 133 40 40 100% Điều 135 8 8 100% Điều 136 7 7 100% Điều 138 60 55 91,6% Điều 139 95 92 96,8% Điều 140 35 30 85,7% Điều 194 54 54 100% Điều 250 33 30 90,9% Điều 258 7 7 100% Điều 278 8 0 0% Điều 280 7 0 0% Tổng cộng 500 458 91,6% 2212 ả ả , ữ , ồ , x ỗ Bằng phương pháp th nghiệm, ó thể nhận thấy một điều rằng, ó vụ án tài sản bị hiếm đoạt đượ trả ại ho hủ sở hữu ở gi i đoạn truy tố, ó vụ án đượ Hội đồng xét xử tuyên trả ại tại phiên tò nhưng ó vụ án đượ ơ qu n điều tr tiến hành xử ý tài sản ng y tại gi i đoạn điều tr .
16 Để đánh giá mứ độ áp dụng thường xuyên biện pháp này trong th tiễn, tá giả đã d vào số iệu thống ê á nhóm tội phạm ó xá suất áp dụng o bằng á h họn ngẫu nhiên 500 bản án ở á t nh, thành trên ả nướ trong vòng 10 năm, dù on số này h à số iệu tương đối. Tuy nhiên, húng ũng phản ánh há đầy đủ và trung th tình hình áp dụng BPTP này, bởi đ y à á nhóm tội phạm ó tỷ ệ thụ ý giải quyết ủ tò án o nhất. Bảng 2.2: Số vụ án về các tội danh có áp dụng biện pháp trả lại tài sản, sửa chữa ho c i thƣờng thiệt hại Áp dụng iện pháp Trả lại Điều Số vụ án Tỷ lệ % tài sản, sửa chữa, BTTH Điều 93 116 110 94,8% Điều 112 30 10 33,3% Điều 133 40 38 95% Điều 135 8 8 100% Điều 136 7 7 100% Điều 138 60 55 91,6% Điều 139 95 92 96,8% Điều 140 35 28 80% Điều 194 54 14 25,9% Điều 250 33 29 87,8% Điều 258 7 4 57,1% Điều 278 8 8 100% Điều 280 7 6 85,7% Tổng ộng 500 409 81,8% 2213 ắ ữ Qu nghiên ứu và thống ê số iệu á bị n, bị áo đượ á ơ qu n tiến hành tố tụng áp dụng biện pháp bắt buộ hữ bệnh, ó thể thấy số ượng á đối tượng phạm tội bị áp dụng biện pháp bắt buộ hữ bệnh tăng giảm đều qu á năm. Ngoài r , á số iệu trên đ y mới h phản ánh tình hình những người phạm tội đã bị xử ý về hình s và bị áp dụng biện pháp này. Số ượng người ó hành vi nguy hiểm ho xã hội trong hi đ ng mắ bệnh t m thần đượ oi à h ng ó tội và h ng phải hịu trá h nhiệm hình s nhưng phải áp dụng biện pháp bắt buộ hữ bệnh h ng ó trong số iệu thống ê ủ á ơ qu n tiến hành tố tụng. Qu việ thống ê á vụ án ó người phạm tội bị áp dụng biện pháp bắt buộ hữ bệnh, húng t i ũng nhận thấy, ng tá giám định pháp y t m thần ó v i trò qu n trọng trong việ giải quyết vụ án đượ nh nh hóng, h nh xá , góp phần bảo vệ đượ quyền và ợi h ủ người đượ yêu ầu giám định, nhưng hiện n y vẫn hư đượ qu n t m để th hiện một á h hiệu quả và đồng bộ.
17 Bảng 3.2: Tình hình ị cáo bị áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh ở các giai đoạn tố tụng Năm Tổng số Số ngƣời ị Số phạm nh n Tỷ lệ % số ngƣời ị ị cáo tạm giam áp đang chấp hành áp dụng iện pháp dụng iện hình phạt tù áp ắt uộc chữa ệnh pháp ắt dụng iện pháp ở hai giai đoạn tố uộc chữa ắt uộc chữa tụng trên tổng số ị ệnh ệnh cáo 2008 101,285 0 0 0 2009 96,803 40 0 0,04% 2010 89,072 79 0 0,08% 2011 105,408 50 0 0,04% 2012 117,110 62 0 0,05% 2013 117,402 47 0 0,04% 2014 116,178 123 71 0,16% 2015 106,200 88 33 0,11% 2016 101,536 116 67 0,18% 2017 95,248 61 21 0,08% Tổng ộng 1,046,215 666 192 0,08% ( ồ : ủ â â ) 2.2.1.4. Tình hình 18 ổ Qu nghiên ứu số iệu á vụ án và bị áo áp dụng á BPTP ủ tò án á ấp trong 10 năm trở ại đ y đã ho thấy rằng, số ượng á BPTP áp dụng mỗi năm à rất t, h ng ó s th y đổi gi tăng đáng ể. Vì người phạm tội à người dưới 18 tuổi nên vụ án do họ g y r ũng ó t nh hất nguy hiểm nhất định, qu đó ơ qu n ó thẩm quyền xem xét và n nhắ để áp dụng h y h ng áp dụng á BPTP th y thế ho hình phạt. Tuy nhiên, điều này ũng phản ánh đúng th trạng áp dụng BPTP trong một thời gi n dài. Có thể nhận thấy rằng, tuy á BPTP ó ý ngh qu n trọng trong việ giáo dụ , ải tạo người dưới 18 tuổi phạm tội, giúp họ ó ơ hội hoàn thiện nh n á h ủ mình để sớm tái hò nhập ộng đồng hơn nhưng trên th tế ại rất t đượ áp dụng. Bảng 4.2: Tình hình ngƣời dƣới 18 tuổi phạm tội ị áp dụng iện pháp tƣ pháp t năm 2008 đ n năm 2017 Năm Tổng số vụ Tổng số ị Số ị cáo áp Số ị cáo áp dụng án c ị cáo cáo dƣới dụng iện pháp iện pháp giáo dƣới 18 tuổi 18 tuổi đƣa vào trƣờng dục tại xã, phạm tội phạm tội giáo dƣ ng phƣờng, thị trấn 2008 2744 3900 1 6 2009 2722 3710 4 4 2010 2582 3418 1 2 2011 2355 3243 1 1 2012 4541 6157 13 24 2013 3979 5277 8 17 2014 3402 4476 2 3