Tóm tắt Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu đặc điểm sinh vật học, sự phát sinh gây hại và biện pháp quản lý tổng hợp rầy nâu nhỏ Laodelphax striatellus (Fallén) hại lúa tại Hưng Yên

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO<br /> BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT<br /> HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM<br /> <br /> TRẦN QUYẾT TÂM<br /> <br /> NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM SINH VẬT HỌC, SỰ PHÁT SINH<br /> GÂY HẠI VÀ BIỆN PHÁP QUẢN LÝ TỔNG HỢP<br /> RẦY NÂU NHỎ Laodelphax striatellus (Fallén)<br /> HẠI LÚA TẠI HƯNG YÊN<br /> <br /> Chuyên ngành : Bảo vệ thực vật<br /> Mã số<br /> <br /> : 62.62.01.12<br /> <br /> TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ<br /> <br /> Hà Nội, năm 2014<br /> <br /> Công trình hoàn thành tại:<br /> HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM<br /> <br /> Người hướng dẫn: 1. GS.TS. NGUYỄN VĂN ĐĨNH<br /> 2. PGS.TS. TRẦN ĐÌNH CHIẾN<br /> <br /> Phản biện 1: PGS.TS. Hồ Thị Thu Giang, Học viện Nông nghiệp Việt Nam<br /> <br /> Phản biện 2: TS. Nguyễn Văn Liêm, Viện Bảo vệ thực vật<br /> <br /> Phản biện 3: TS. Đinh Văn Đức, Cục Bảo vệ thực vật<br /> <br /> Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm Luận án cấp Học viện họp tại<br /> Học viện Nông nghiệp Việt Nam<br /> Vào hồi<br /> <br /> giờ, ngày<br /> <br /> tháng<br /> <br /> năm<br /> <br /> Có thể tìm hiểu Luận án tại thư viện:<br /> - Thư viện Quốc gia<br /> - Thư viện Học viện Nông nghiệp Việt Nam<br /> <br /> MỞ ĐẦU<br /> 1. Đặt vấn đề<br /> Theo số liệu thống kê của Trung tâm bảo vệ thực vật phía Bắc (2009, 2014), vụ<br /> Xuân 2009 rầy nâu nhỏ Laodelphax striatellus (Fallén) đã phát sinh gây hại trên 36 ha<br /> lúa của 5 tỉnh Hải Dương, Hưng Yên, Bắc Ninh, Bắc Giang, Thái Bình với mật độ phổ<br /> biến 3.000 – 5.000 con/m2, cao là 7.000 – 10.000 con/m2, cá biệt có diện tích lúa mật<br /> độ rầy nâu nhỏ từ 1,8 vạn - 2 vạn con/m2. Đến vụ Xuân 2014, rầy nâu nhỏ đã phát sinh<br /> gây hại trên 3.478 ha lúa của 21/25 tỉnh phía Bắc.<br /> Ngoài tác hại trực tiếp làm ảnh hưởng đến sinh trưởng và năng suất lúa, rầy nâu<br /> nhỏ còn là môi giới truyền virus gây bệnh cho cây lúa.<br /> Ở Việt Nam, các nghiên cứu về rầy nâu nhỏ còn rất ít, nhất là những nghiên cứu<br /> về đặc điểm sinh vật học, sự phát sinh gây hại trên đồng ruộng, thiên địch, biện pháp<br /> phòng trừ rầy nâu nhỏ,…<br /> Với mong muốn tìm được những giải pháp để góp phần nhanh chóng giảm thiệt<br /> hại do rầy nâu nhỏ gây ra và hạn chế đến mức thấp nhất khả năng truyền bệnh virus<br /> của chúng, chúng tôi tiến hành thực hiện đề tài “Nghiên cứu đặc điểm sinh vật học,<br /> sự phát sinh gây hại và biện pháp quản lý tổng hợp rầy nâu nhỏ Laodelphax<br /> striatellus (Fallén) hại lúa tại Hưng Yên”.<br /> 2. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài<br /> 2.1. Ý nghĩa khoa học của đề tài<br /> Đề tài đã cung cấp các dẫn liệu khoa học về đặc điểm hình thái, tương quan số<br /> lượng giữa rầy nâu nhỏ, rầy nâu và rầy lưng trắng trong ruộng lúa. Đồng thời cung cấp<br /> các dẫn liệu khoa học về đặc điểm sinh vật học (nhịp điệu sinh sản, sự gia tăng quần<br /> thể), sinh thái học (một số yếu tố tác động đến sự phát sinh, phát triển) và biện pháp<br /> phòng chống rầy nâu nhỏ L. striatellus ở tỉnh Hưng Yên.<br /> 2.2. Ý nghĩa thực tiễn của đề tài<br /> Các kết quả nghiên cứu của đề tài làm cơ sở cho công tác điều tra phát hiện,<br /> dự tính dự báo và đề xuất biện pháp phòng chống rầy nâu nhỏ L. striatellus bằng<br /> các biện pháp canh tác, sử dụng thuốc bảo vệ thực vật sinh học và hóa học hợp lý.<br /> Kết quả của đề tài là cơ sở góp phần quản lý rầy nâu nhỏ tại Hưng Yên nói riêng<br /> cũng như những vùng thường xuyên bị rầy nâu nhỏ gây hại trong cả nước nói chung<br /> theo hướng tổng hợp.<br /> 3. Mục đích, yêu cầu của đề tài<br /> 3.1. Mục đích<br /> Từ kết quả điều tra tình hình phát sinh gây hại, nghiên cứu đặc điểm sinh vật học,<br /> sinh thái học và thử nghiệm biện pháp phòng chống rầy nâu nhỏ xây dựng biện pháp<br /> phòng chống chúng một cách có hiệu quả, bền vững và thân thiện với môi trường.<br /> <br /> 1<br /> <br /> 3.2. Yêu cầu<br /> - Xác định tình hình phát sinh và mức độ gây hại của rầy nâu nhỏ trên ruộng lúa<br /> tại Hưng Yên.<br /> - Xác định đặc điểm cơ bản về hình thái, sinh vật học, sinh thái học của rầy nâu nhỏ.<br /> - Xác định thành phần thiên địch của rầy nâu nhỏ, đi sâu nghiên cứu loài bọ xít<br /> mù xanh Cyrtorhinus lividipennis Reuter, một loài thiên địch phổ biến của rầy nâu nhỏ<br /> tại vùng nghiên cứu.<br /> - Nghiên cứu biện pháp phòng chống rầy nâu nhỏ mang tính tổng hợp, đạt hiệu<br /> quả, bền vững và thân thiện với môi trường.<br /> 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu<br /> 4.1. Đối tượng nghiên cứu<br /> Rầy nâu nhỏ Laodelphax striatellus (Fallén).<br /> 4.2. Phạm vi nghiên cứu<br /> Đề tài đi sâu nghiên cứu các đặc điểm hình thái, sinh vật học, sinh thái học, các yếu<br /> tố ảnh hưởng đến đến diễn biến số lượng và biện pháp phòng chống mang tính tổng hợp<br /> rầy nâu nhỏ Laodelphax striatellus (Fallén) tại Hưng Yên.<br /> 5. Những đóng góp mới của đề tài<br /> - Cung cấp dẫn liệu khoa học về tỷ lệ tăng tự nhiên (r), hệ số nhân một thế hệ<br /> (Ro) và thời gian tăng đôi quần thể (DT) của rầy nâu nhỏ Laodelphax striatellus<br /> (Fallén) ở nhiệt độ 25oC, ẩm độ 85% và nhiệt độ 30oC, ẩm độ 85%.<br /> - Cung cấp dẫn liệu khoa học về tỷ lệ gia tăng tự nhiên (r), hệ số nhân một thế<br /> hệ (Ro) và thời gian tăng đôi quần thể (DT) của bọ xít mù xanh Cyrtorhinus<br /> lividipennis Reuter, một loài thiên địch quan trọng của rầy nâu nhỏ ở nhiệt độ 25oC và<br /> ẩm độ 85%.<br /> - Cung cấp dẫn liệu về mối tương quan mật độ rầy nâu nhỏ với yếu tố sinh thái<br /> trong 2 vụ lúa, giống lúa, chân đất, mật độ cấy, lượng phân đạm bón trên đồng ruộng<br /> và tỷ lệ giữa 3 loài rầy trong nhóm rầy hại thân lúa (rầy nâu, rầy nâu nhỏ và rầy lưng<br /> trắng) trong từng giai đoạn sinh trưởng cây lúa.<br /> <br /> 6. Cấu trúc của luận án<br /> Luận án chính 120 trang gồm 35 bảng, 23 hình, với 5 phần: Mở đầu (4 trang);<br /> Chương 1. Cơ sở khoa học của đề tài và tổng quan tài liệu nghiên cứu (24 trang);<br /> Chương 2. Vật liệu, nội dung và phương pháp nghiên cứu (24 trang); Chương 3. Kết<br /> quả nghiên cứu và thảo luận (66 trang); Kết luận và đề nghị (2 trang). Đề tài đã tham<br /> khảo 97 tài liệu trong và ngoài nước, bao gồm 25 tài liệu tiếng Việt và 72 tài liệu<br /> tiếng Anh.<br /> <br /> 2<br /> <br /> Chương 1<br /> CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI VÀ<br /> TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU<br /> 1.1. Cơ sở khoa học của đề tài<br /> Từ vụ Xuân năm 2009, rầy nâu nhỏ đã phát sinh gây hại với mật độ cao đe dọa<br /> trực tiếp đến sự bền vững của sản xuất lúa ở Hưng Yên cũng như các tỉnh đồng bằng sông<br /> Hồng. Xuất phát từ yêu cầu của sản xuất, việc nghiên cứu đề xuất biện pháp phòng chống<br /> rầy nâu nhỏ có hiệu quả nhằm ngăn chặn tác hại do chúng gây ra là rất cần thiết.<br /> Việc quản lý, phòng chống bất kỳ một loài sâu hại nào cũng cần phải dựa vào các<br /> đặc điểm sinh vật học, sinh thái học. Các biện pháp phòng chống được đề xuất phải dựa<br /> trên kết quả của các thí nghiệm tiến hành trong phòng thí nghiệm và ngoài đồng ruộng, do<br /> vậy kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ trực tiếp đóng góp vào việc hoàn chỉnh biện pháp<br /> phòng chống rầy nâu nhỏ có hiệu quả, bền vững và thân thiện với môi trường.<br /> 1.2. Tình hình nghiên cứu ở ngoài nước<br /> Rầy nâu nhỏ có phân bố rộng trên khắp thế giới tại châu Á, châu Âu, châu Phi,<br /> châu Đại Dương. Loài này phân bố chính tại các vùng trồng lúa ở những vùng khí hậu<br /> ôn đới, nhất là các vùng Đông Á như Trung Quốc, Nhật Bản, Triều Tiên, Đài loan,<br /> Nga, Israel, Ấn Độ và một số nước Châu Âu (CABI, 2013; Hills, 1983; Pathak et al.,<br /> 1994; Shukla, 1979).<br /> Rầy nâu nhỏ là loài côn trùng gây hại nghiêm trọng trên cây lúa và nhiều loại<br /> cây trồng khác. Ngoài những thiệt hại trực tiếp hút dịch cây lúa, rầy nâu nhỏ còn là<br /> môi giới truyền virus gây bệnh sọc lá lúa (RSV) và virus gây bệnh lúa lùn sọc đen, gây<br /> ra thiệt hại nặng năng suất cây lúa (Ding et al., 2005; Gray, 1996; Lijun et al., 2003).<br /> Rầy nâu nhỏ thuộc nhóm côn trùng biến thái không hoàn toàn, vòng đời trải qua<br /> 3 pha phát dục. Pha trứng có thời gian phát dục khoảng 7 ngày ở 25oC và khoảng 10<br /> ngày ở 20oC. Rầy non rầy nâu nhỏ có 5 tuổi, thời gian phát dục kéo dài khoảng 12<br /> ngày ở điều kiện nhiệt độ 25oC hoặc 20 ngày ở điều kiện nhiệt độ 20oC. Vòng đời của<br /> rầy nâu nhỏ là 25,3 ngày đối với con cái cánh ngắn và 28,3 ngày đối với con cái cánh<br /> dài (Kisimoto, 1957).<br /> Khả năng đẻ trứng của của rầy nâu nhỏ ở 25,0°C là cao nhất (289,0 trứng/cái),<br /> ở 17,5°C số trứng là 251,9 trứng/cái, nhưng ở 32,5°C số trứng trên một trưởng thành<br /> cái là thấp hơn hẳn 69,5 trứng/cái (Raga et al., 2008).<br /> Tương ứng với các mức nhiệt độ 18; 21; 24 và 27oC, hệ số nhân một thế hệ (Ro)<br /> của rầy nâu nhỏ là 37,32; 43,30; 30,23 và 46,61. Với các kết quả nghiên cứu trong<br /> phòng thí nghiệm các tác giả cho rằng trong khoảng nhiệt độ từ 21- 27oC là thích hợp<br /> để rầy nâu nhỏ có thể bùng phát thành dịch ngoài đồng ruộng (Min et al., 2008).<br /> Các loài bắt mồi ăn thịt có vai trò đáng kể trong việc hạn chế số lượng rầy nâu<br /> nhỏ (Chiu, 1979). Theo Lin (1976) bọ xít mù xanh là loài bắt mồi có hiệu quả trong<br /> hạn chế số lượng rầy nâu nhỏ trên đồng ruộng.<br /> <br /> 3<br /> <br />