Tóm tắt Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu đề xuất giải pháp quản lý sử dụng đất tại các làng nghề tỉnh Bắc Ninh theo quan điểm phát triển bền vững

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO<br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI<br /> <br /> NGUYỄN THỊ NGỌC LANH<br /> <br /> NGHIÊN CỨU ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP QUẢN LÝ<br /> SỬ DỤNG ĐẤT TẠI CÁC LÀNG NGHỀ<br /> TỈNH BẮC NINH THEO QUAN ĐIỂM<br /> PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG<br /> <br /> Chuyên ngành: Quản lý đất đai<br /> Mã số: 62 85 01 03<br /> <br /> TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ NÔNG NGHIỆP<br /> <br /> HÀ NỘI - 2012<br /> <br /> 1<br /> MỞ ĐẦU<br /> <br /> 1. Tính cấp thiết của đề tài:<br /> Với 62 làng nghề (31 làng nghề truyền thống) nổi tiếng trong và<br /> ngoài nước, làng nghề Bắc Ninh đã và đang phát triển rất mạnh, đem lại<br /> hiệu quả kinh tế - xã hội cao, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế, giải<br /> quyết việc làm, tăng thu nhập, nâng cao đời sống cho người dân, thúc đẩy<br /> quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn. Tuy<br /> nhiên, việc quản lý, sử dụng đất trong các làng nghề của tỉnh Bắc Ninh<br /> còn mang tính tự phát, phân tán, lãng phí đất trong khi cơ sở hạ tầng và<br /> mặt bằng sản xuất còn thiếu, môi trường còn bị ô nhiễm. Việc quy hoạch<br /> tổng thể làng nghề, đầu tư cơ sở hạ tầng, mở rộng mặt bằng sản xuất, đảm<br /> bảo môi trường sinh thái cho các làng nghề phát triển bền vững đang là<br /> vấn đề cấp thiết, cần được quan tâm nghiên cứu, giải quyết. Do vậy, chúng<br /> tôi thực hiện đề tài "Nghiên cứu đề xuất giải pháp quản lý sử dụng đất tại<br /> các làng nghề tỉnh Bắc Ninh theo quan điểm phát triển bền vững”.<br /> 2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài:<br /> Đánh giá thực trạng quản lý, sử dụng đất tại một số làng nghề của tỉnh<br /> Bắc Ninh; định hướng và đề xuất các giải pháp quản lý, sử dụng hợp lý đất<br /> làng nghề theo quan điểm phát triển bền vững.<br /> 3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài<br /> Ý nghĩa khoa học: Kết quả nghiên cứu của đề tài góp phần xây dựng<br /> cơ sở lý luận và thực tiễn về làng nghề và quản lý sử dụng đất làng nghề<br /> theo quan điểm phát triển bền vững phục vụ việc nghiên cứu hoàn thiện<br /> chính sách, pháp luật đất đai để phát triển các làng nghề ở nước ta.<br /> Ý nghĩa thực tiễn: Kết quả nghiên cứu của đề tài có thể làm tài liệu<br /> tham khảo cho tỉnh Bắc Ninh và các địa phương có điều kiện tương tự áp<br /> dụng trong việc quản lý sử dụng đất làng nghề nhằm đáp ứng yêu cầu phát<br /> triển bền vững trong quá trình thực hiện CNH-HĐH.<br /> 4. Những đóng góp mới của đề tài<br /> - Đề tài đã hệ thống hoá, làm sáng tỏ về lý luận cơ bản; kinh nghiệm<br /> của một số địa phương trong nước và quốc tế về phát triển làng nghề; quản<br /> lý, sử dụng đất tại các làng nghề theo quan điểm phát triển bền vững;<br /> - Kết quả nghiên cứu của đề tài đã đánh giá được thực trạng quản lý,<br /> sử dụng đất tại một số làng nghề của tỉnh Bắc Ninh từ đó đưa ra được định<br /> hướng và đề xuất các giải pháp quản lý, sử dụng đất đai đối với một số loại<br /> làng nghề theo quan điểm phát triển bền vững.<br /> 5. Bố cục của luận án<br /> Luận án gồm 134 trang không kể tài liệu tham khảo và phụ lục với<br /> 34 bảng số liệu, 14 hình và 03 bản đồ, 12 phụ lục và 01 mẫu phiếu điều<br /> tra, tham khảo 108 tài liệu (102 tài liệu tiếng Việt và 06 tài liệu tiếng nước<br /> ngoài). Bố cục luận án: mở đầu 04 trang, tổng quan tài liệu 45 trang, nội<br /> <br /> 2<br /> dung và phương pháp nghiên cứu 06 trang, kết quả nghiên cứu và thảo<br /> luận 75 trang, kết luận và đề nghị 04 trang.<br /> <br /> Chương 1<br /> TỔNG QUAN VỀ CÁC VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU<br /> 1.1. Thực trạng và phát triển làng nghề Việt Nam<br /> 1.1.1. Nhận thức chung về làng nghề<br /> - Làng nghề là một hoặc nhiều cụm dân cư sinh sống trong một làng<br /> (thôn, tương đương thôn) có hoạt động sản xuất, kinh doanh các ngành<br /> nghề sản xuất và kinh doanh một hoặc nhiều loại sản phẩm khác nhau,<br /> phát triển tới mức trở thành nguồn sống chính hoặc thu nhập chủ yếu của<br /> một bộ phận người dân trong làng.<br /> - Tiêu chí xác định là làng nghề: i) có tối thiểu 30% tổng số hộ trên<br /> địa bàn tham gia các hoạt động ngành nghề nông thôn. ii) hoạt động sản<br /> xuất kinh doanh ổn định tối thiểu 2 năm tính đến thời điểm đề nghị công<br /> nhận. iii) chấp hành tốt chính sách, pháp luật của Nhà nước.<br /> - Phân loại làng nghề có thể theo 6 dạng: i) theo làng nghề truyền<br /> thống và làng nghề mới; ii) theo ngành sản xuất, loại hình sản phẩm; iii)<br /> theo quy mô sản xuất, theo quy trình công nghệ; iv) theo nguồn thải và<br /> mức độ ô nhiễm; v) theo mức độ sử dụng nguyên/nhiêu liệu; vi) theo thị<br /> trường tiêu thụ sản phẩm, tiềm năng tồn tại và phát triển.<br /> Tiêu chí, phân loại làng nghề phụ thuộc vào từng mục đích thống<br /> kê, từng địa phương quy định.<br /> - Số lượng: i) theo JICA với tiêu chí hơn 20% số hộ trong làng sản xuất<br /> nghề được gọi là làng nghề thì nước ta có 2.017 làng nghề; ii) theo Bộ Tài<br /> nguyên và Môi trường (7/2011) nước ta có 3.355 làng nghề (1.262 làng nghề<br /> đã được công nhận và 2.093 làng có nghề chưa được công nhận).<br /> 1.1.2. Xu thế phát triển của làng nghề Việt Nam<br /> Sự phân bố các làng nghề tập trung chủ yếu ở vùng nông thôn,<br /> nhiều nhất ở vùng Đồng bằng sông Hồng khoảng 50% (như Bắc Ninh,<br /> Hưng Yên, Hà Nội, Thái Bình, Nam Định); sau đến là miền Trung khoảng<br /> 23,6% và miền Nam khoảng 16,4%. Xu thế phát triển của làng nghề ngày<br /> càng phát triển mạnh cả về số lượng và quy mô, nhiều làng nghề mới được<br /> công nhận, nhiều ngành nghề mới được mở rộng; trong đó phát triển mạnh<br /> nhất là vùng Đồng bằng sông Hồng.<br /> 1.1.3. Vai trò, tác động của làng nghề đối với sự phát triển kinh tế - xã<br /> hội đất nước và công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông thôn:<br /> Vai trò, tác động tích cực của phát triển làng nghề: i) góp phần<br /> chuyển dịch cơ cấu kinh tế và cơ cấu lao động; ii) góp phần tạo việc làm<br /> và tăng thu nhập, xóa đói giảm nghèo ở nông thôn; iii) thu hút mạnh mẽ<br /> nguồn vốn dư thừa trong nhân dân để đầu tư cho sản xuất; iv) góp phần<br /> <br /> 3<br /> phát triển cơ sở hạ tầng kỹ thuật, thúc đẩy quá trình CNH - HĐH nông<br /> thôn; v) góp phần phát triển dịch vụ du lịch, giữ gìn bản sắc văn hóa dân<br /> tộc. Những tồn tại trong quá trình phát triển làng nghề như thiếu mặt bằng<br /> sản xuất, cơ sở hạ tầng xuống cấp và môi trường ô nhiễm nặng.<br /> 1.2. Cơ sở lý luận về quản lý, sử dụng đất làng nghề theo quan điểm<br /> phát triển bền vững<br /> 1.2.1. Các yếu tố tác động đến việc quản lý, sử dụng đất làng nghề như:<br /> i) các yếu tố tự nhiên (vị trí địa lý, đất đai, địa hình, khí hậu, các nguồn tài<br /> nguyên thiên nhiên); ii) các yếu tố kinh tế - xã hội (cơ cấu kinh tế, sản<br /> xuất, dân số, lao động, trình độ lao động, kết cấu hạ tầng, vốn và thị<br /> trường, nguồn nguyên liệu sản xuất, văn hoá truyền thống); iii) các yếu tố<br /> môi trường (không khí, nước, đất) luôn có tác động trực tiếp hoặc gián<br /> tiếp đến việc quản lý, sử dụng đất đai tại các làng nghề. Đó là nguồn nội<br /> lực, là lợi thế, hạn chế so sánh của mỗi địa phương, của mỗi vùng.<br /> 1.2.2. Chính sách đất đai đối với phát triển làng nghề: i) các chính sách<br /> của Đảng về phát triển các ngành nghề nông thôn, làng nghề; ii) cơ sở<br /> pháp luật về quản lý, sử dụng đất làng nghề; iii) các chính sách ưu đãi đối<br /> với sử dụng đất làng nghề theo quy định của pháp luật hiện hành. Tuy<br /> nhiên cho đến nay các chính sách này mới chỉ được thể hiện thông qua<br /> nhiều chính sách chung khác nhau mà chưa có chính sách đồng bộ, cụ thể<br /> dành riêng cho việc quản lý, sử dụng đất đai làng nghề dẫn tới việc vận<br /> dụng chính sách, việc tổ chức, triển khai thực hiện gặp nhiều khó khăn và<br /> còn khác nhau ở các địa phương.<br /> 1.2.3. Quản lý, sử dụng đất tại làng nghề theo quan điểm phát triển bền<br /> vững ở Việt Nam<br /> Chiến lược toàn cầu về phát triển bền vững trên cơ sở báo cáo của<br /> Brundrland về môi trường vào năm 1987; tuyên bố của Hội nghị LHQ về<br /> môi trường con người Stockholm, Thụy Điển 1972; tuyên bố của Hội nghị<br /> LHQ về môi trường và phát triển Rio de Janeiro, Brazil 1992; tuyên bố<br /> của Hội nghị thượng đỉnh thế giới về phát triển bền vững Johannesburrg,<br /> Nam Phi 2002. Định hướng Chiến lược phát triển bền vững ở Việt Nam<br /> (Chương trình nghị sự 21 của Việt Nam), 2004, 2012: xác định phát triển<br /> bền vững con đường tất yếu của Việt Nam; những lĩnh vực (kinh tế, xã<br /> hội, sử dụng tài nguyên thiên nhiên, bảo vệ môi trường, kiểm soát ô<br /> nhiễm) cần ưu tiên nhằm phát triển bền vững và việc tổ chức thực hiện<br /> phát triển bền vững.<br /> Quản lý, sử dụng đất đai tại làng nghề theo quan điểm phát triển<br /> bền vững, cần xây dựng được hệ thống các cơ chế, chính sách pháp luật<br /> của Nhà nước, trong đó đặc biệt là cơ chế, chính sách về đất đai tạo điều<br /> kiện cho việc quản lý, sử dụng đất đai tại các làng nghề, đảm bảo làng<br /> nghề ngày càng phát triển.<br /> <br /> 4<br /> 1.3. Kinh nghiệm về quản lý sử dụng đất làng nghề của một số nước<br /> trên thế giới và một số địa phương trong nước<br /> Qua nghiên cứu tình hình phát triển ngành nghề nông thôn, làng<br /> nghề của một số nước như Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc, Thái Lan và<br /> một số địa phương trong nước như Nam Định, Thái Bình, Hà Nội đã rút ra<br /> bài học kinh nghiệm trong việc quản lý, sử dụng đất đai để duy trì, phát triển<br /> làng nghề như sau: i) hầu hết các nước đều chú trọng phát triển ngành nghề<br /> ở nông thôn và coi đó là giải pháp hữu hiệu tạo việc làm, nâng cao thu<br /> nhập cho người dân, tạo cơ sở để nông thôn phát triển ổn định. Ngành<br /> nghề ở các nước này rất giống ngành nghề ở Việt Nam như nghề gốm sứ,<br /> nghề dệt may, nghề giấy, nghề đúc kim loại phát triển chủ yếu ở khu vực<br /> nông thôn. Sản xuất làng nghề với quy mô hộ gia đình là chủ yếu; ii) để<br /> tạo điều kiện phát triển làng nghề bền vững, bên cạnh các chính sách ưu<br /> đãi về thuế, tín dụng, đầu tư … thì các chính sách về đất đai đóng vai trò<br /> đặc biệt quan trọng, trong đó coi trọng việc quy hoạch làng nghề. Tuỳ theo<br /> tính chất sản xuất kinh doanh nghề để quy hoạch sắp xếp lại việc sử dụng<br /> đất chi tiết, quy hoạch xây dựng các khu sản xuất tập trung với quy mô<br /> lớn, nhỏ; đầu tư cơ sở hạ tầng kỹ thuật, đặc biệt là mạng lưới đường giao<br /> thông nông thôn bảo đảm cho sự phát triển ổn định, lâu dài của làng nghề;<br /> iii) kiểm soát chặt chẽ việc sử dụng đất theo quy hoạch, sử dụng đất tiết<br /> kiệm, hiệu quả. Giao quyền sử dụng đất lâu dài để các cơ sở sản xuất, kinh<br /> doanh tại làng nghề đầu tư phát triển. Miễn thuế sử dụng đất trong 3 năm<br /> đầu cho các cơ sở mới thành lập; iv) khuyến khích phát triển làng nghề<br /> hướng tới phục vụ du lịch và xuất khẩu, thu hút lao động tại chỗ, giảm bớt<br /> sự di dân hàng loạt từ các vùng nông thôn vào đô thị.<br /> 1.4. Một số công trình nghiên cứu về làng nghề<br /> Các cổng trình nghiên cứu về làng nghê: trong những năm qua đã<br /> có rất nhiều công trình, đề tài nghiên cứu về làng nghề trong cả nước và<br /> riêng của tỉnh Bắc Ninh. Các nghiên cứu tập trung vào các vấn đề như cơ<br /> sở lý luận, thực tiễn và giải pháp về CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn;<br /> về phát triển kinh tế làng nghề; về chính sách phát triển làng nghề; về môi<br /> trường làng nghề; về quy hoạch phát triển cụm công nghiệp làng nghề.<br /> Tuy nhiên các công trình đó mới chỉ tập trung nghiên cứu về các<br /> lĩnh vực kinh tế, xã hội, môi trường (như CNH, HĐH nông nghiệp, nông<br /> thôn; lao động làng nghề; môi trường làng nghề ...) mà chưa có công trình,<br /> đề tài nào nghiên cứu về vấn đề quản lý, sử dụng đất làng nghề theo quan<br /> điểm phát triển bền vững trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh.<br /> Hướng nghiên cứu của đề tài: với mục tiêu nghiên cứu của đề tài là<br /> đánh giá thực trạng quản lý, sử dụng đất đai tại một số làng nghề của tỉnh<br /> Bắc Ninh; định hướng và đề xuất các giải pháp quản lý, sử dụng hợp lý<br /> đất đai làng nghề theo quan điểm phát triển bền vững nhằm giải quyết<br /> <br />