Tóm tắt Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu một số đặc tính sinh học của Virus cúm A/H5N1 clade 7 phân lập ở Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO<br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI<br /> -------------------------<br /> <br /> NGUYỄN TÙNG<br /> <br /> NGHIÊN CỨU MỘT SỐ ĐẶC TÍNH SINH HỌC<br /> CỦA VIRUS CÚM A/H5N1 CLADE 7 PHÂN LẬP Ở VIỆT NAM<br /> <br /> C<br /> <br /> : Ký si<br /> <br /> trù<br /> <br /> v vi si<br /> <br /> vật ọc t ú<br /> <br /> s : 62.64.01.04<br /> <br /> TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SỸ<br /> <br /> HÀ NỘI, năm 2013<br /> <br /> Công trình được hoàn thành tại:<br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI<br /> <br /> Người hướng dẫn khoa học: 1. TS Nguyễn Bá Hiên<br /> 2. TS Nguyễn Văn Cảm<br /> Phản biện 1: PGS.TS. Lê Thanh Hòa<br /> Phản biện 2: PGS.TS. Trương Văn Dung<br /> Phản biện 3: TS. Bùi Trần Anh Đào<br /> L ậ á sẽ được bảo vệ trước Hội đồ<br /> Trườ<br /> <br /> Đại ọc Nô<br /> <br /> v o ồi……… iờ……<br /> <br /> c ấm L ậ á cấp trườ<br /> <br /> iệp H Nội…………………………<br /> ……t á …… ăm………….....<br /> <br /> Có thể tìm hiểu luận án tại thư viện:<br /> -<br /> <br /> T ư việ q c ia Việt Nam<br /> <br /> -<br /> <br /> T ư việ Trườ<br /> <br /> Đại ọc Nô<br /> <br /> iệp H Nội<br /> <br /> ọp tại<br /> <br /> 1<br /> MỞ ĐẦU<br /> Tính cấp thiết của đề tài<br /> Bệnh cúm gia cầm xảy ra lầ đầu tiên ở Việt Nam và cu i ăm 2003 đầ ăm<br /> 2004 được ghi nhậ l do vir s cúm A/H5N1 độc lực cao (HPAI). Kể từ đó c o đến<br /> nay Dịch cúm gia cầm H5N1 vẫn liên tục xảy ra ở Việt Nam tuy nhiên quy mô dịc đ<br /> t a đổi trở nên nhỏ và lẻ tẻ. Cũ tro<br /> ữ<br /> ăm q a, ở các ước trong khu vực<br /> c â Á ư N ật Bản, Hàn qu c, Trung qu c, L o T ái la , I do esia… dịch cúm gia<br /> cầm cũ<br /> ả ra. Việc kh ng chế dịch cúm gia cầm đ được tiến hành một cách mạnh<br /> mẽ, đ iảm thiể đi iều những thiệt hại m vir s<br /> â ra ư nhữ<br /> cơ<br /> bệnh tái phát vẫn luôn tồn tại.<br /> Vir s cúm A/H5N1 độc lực cao không những nguy hiểm cho gia cầm mà còn rất<br /> nguy hiểm đ i với co<br /> ười. Từ ăm 2003 c o đến nay, thế giới đ<br /> i ận Virus<br /> cúm gia cầm đ â<br /> iễm l<br /> ười ở 15 ước, với 602 ca bệ v 355 ười đ<br /> chết. (WHO,2012). Vir s cúm A/H5N1 có đặc tính biến đổi rất a v đế a đ<br /> có nhiề biế c ủ H5N1 đ được phát hiện và phân lập ở nhiề ước khác nhau từ<br /> châu Á sang châu Âu.<br /> Đầ ăm 2008 Tr<br /> tâm C ẩ đoá T ú Tr<br /> ươ đ p át iện và phân lập<br /> được một chủng virus A/H5N1 mới thuộc clade 7 từ gà nhập lậu ở biên giới. vir s<br /> cúm A/H5N1 mới<br /> trước đó mới chỉ được phát hiện ở gà Trung qu c và từ được<br /> phát hiệ tr<br /> ười ăm 2003. Tr<br /> Q c đ sản xuất vacxin (Re-4) từ chủng virus<br /> A/H5N1 thuộc clade 7 v đ sử dụng phòng bệnh ở một s địa p ươ từ ăm 2006<br /> [42]. Với thực tế có rất nhiều gà nhập lậu vào Việt nam qua biên giới cho thấy nguy<br /> cơ vir s<br /> sẽ xâm nhập và nhiễm l các đ<br /> ia cầm của Việt Nam và có<br /> cơ<br /> đ i với cả co<br /> ười.<br /> Vì vậy cần phải tiến hành nghiên cứu về đặc tính sinh học của vir s<br /> ưk ả<br /> ă si bệ đ i với các đ i tượng gia cầm khác nhau, khả ă bảo hộ của vacxin<br /> hiệ<br /> đ i với c ú . Từ đó có ữ p ươ á c ủ độ t c cực để đ i p ó ế<br /> vir s<br /> âm ập v o đ<br /> ội địa ước ta.<br /> Đứ trước thực tế trên chúng tôi tiế<br /> đề tài: “Nghiên cứu m t đặc tính<br /> sinh học của viru c m A/H5N1 clade 7 phân lập ở Việt Nam” nhằm góp phần<br /> cung cấp t ô ti l m cơ sở cho việc xây dựng biện pháp phòng ch ng bệnh cúm gia<br /> cầm.<br />  Mục tiêu của đề tài<br /> - ác đị đặc t<br /> di tr ề ọc, t<br /> k á<br /> v độc lực của cúm<br /> A/H5N1 clade 7 p â lập ở Việt Nam ăm 2008;<br /> - Tạo cơ sở iể biết rõ ơ về vir s cúm ia cầm độc lực cao H5N1, óp p ầ<br /> â dự biệ p áp p ò c<br /> bệ cúm ia cầm.<br />  Ý nghĩa khoa học của đề tài<br /> Đâ là một tro<br /> ữ<br /> i cứ đầu tiên ở Việt Nam có hệ th ng về đặc tính<br /> sinh học của virus cúm A/H5N1 clade 7.<br /> - L m cơ sở tham khảo cho việc nghiên cứu về sự biế đổi virus cúm gia cầm,<br /> đặc biệt l đ i với ngành thú y.<br /> <br /> 2<br /> - Kết q ả<br /> <br /> i<br /> <br /> cứ của đề t i có t ể được sử dụ<br /> <br /> p ục vụ c o cô<br /> <br /> tác iả<br /> <br /> dạ<br />  Ý nghĩa thực tiễn của đề tài<br /> - Kết q ả<br /> i cứ l cơ sở c o việc iể biết rõ ơ về một s đặc t<br /> si<br /> ọc của vir s cúm ia cầm.<br /> - Kết q ả<br /> i cứ có t ể được sử dụ l m tiề đề để tiếp tục<br /> i cứ các<br /> vir s cúm ia cầm t ể độc lực cao H5N1, cũ<br /> ư cúm ia cầm độc lực t ấp, v các<br /> loại vir s cúm k ác tr độ vật.<br /> - Khuyến cáo cho việc sử dụng vacxin cúm phù hợp với virus mới lư<br /> trong thực tế.<br /> - C ủ độ tro cô tác p ò<br /> ừa sự âm ập của c ủ vir s cúm mới<br /> v o ội địa.<br />  Những đóng góp mới của đề tài<br /> - Đ ác đị được các đặc t<br /> si<br /> ọc của vir s cúm ia cầm độc lực cao<br /> H5N1 clade 7, ư đặc t<br /> k á<br /> , độc lực, k ả ă<br /> â l tr độ vật<br /> cảm iễm, môi trườ<br /> ôi cấ .<br /> - Đ ác đị được đặc t<br /> di tr ề , cụ t ể l iải tr<br /> tự và phân tích các e<br /> HA-H5, NA-N1 v e<br /> atri<br /> của vir s cúm A/H5N1 clade 7.<br /> - Đá<br /> iá được khả ă bảo hộ của vacxin H5N1 Re-1 với vir s cúm A/H5N1<br /> clade 7 tại Việt Nam.<br /> CHƯƠNG 1<br /> TỔNG QUAN TÀI LIỆU<br /> 1.1. Nguyên nhân của bệnh cúm gia cầm<br /> Cúm gia cầm (Avian Influenza-AI) là một bệnh truyền nhiễm cấp tính của gia<br /> cầm, do nhóm virus cúm type A, thuộc họ Ort om oviridae â ra. Đâ l<br /> óm<br /> vir s có bi độ vật c ủ rộ , được phân chia thành nhiều subtype khác nhau dựa trên<br /> hai kháng nguyên bề mặt capsid của hạt virus là HA và NA. Nhóm virus cúm A có 16<br /> subtype HA (từ H1 đến H16) và 9 subtype NA (từ N1 đến N9). Sự tổ hợp<br /> (reassortment) giữa các subtype HA và NA, về mặt lý thuyết, sẽ tạo ra nhiều subtype<br /> khác nhau. Mặt khác, vir s cúm A có đặc tính quan trọng là dễ d<br /> đột biến trong<br /> gen/hệ e đặc biệt ở gen NA và HA), hoặc trao đổi các gen kháng nguyên với nhau,<br /> trong quá trình xâm nhiễm và tồn tại lây truyền giữa các loài vật chủ dẫ đế việc tạo<br /> iề s bt pe có độc t<br /> v k ả ă<br /> â bệ k ác a .<br /> Họ Ort om oviridae đ được phát hiện bao gồm 4 óm vir s, đó l : óm<br /> virus cúm A (Influenza A); nhóm virus cúm B (Influenza B); nhóm virus cúm C<br /> (Influenza C); và nhóm Thogotovirus. Các nhóm virus khác nhau bởi các kháng<br /> nguyên bề mặt capsid, ở virus cúm A và B là Hemagglutinin (HA), ở virus cúm C là<br /> Hemagglutinin Esterase Fusion (HEF), và ở Thogotovirus là Glycoprotein.<br /> 1.2. Kháng nguyên của virus cúm gia cầm<br /> Vir s cúm t pe A được ác định subtype dựa tr cơ sở kháng nguyên (protein)<br /> bề mặt là HA (Hemagglutinin-viết tắt là H) và NA(Neuraminidase-viết tắt là N) có vai<br /> <br /> 3<br /> trò quan trọng trong miễn dịch bảo hộ. Hema l ti i được coi là yếu t vừa quyết<br /> định tính kháng nguyên, vừa quyết đị độc lực của virus cúm A.<br /> 1.2.1. Protein HA (Hemagglutinin)<br /> Protein hemagglutinin là một glycoprotein thuộc protein màng type I (lectin), có<br /> khả ă<br /> â<br /> ư kết hồng cầu gà trong ng nghiệm (in vitro), kháng thể đặc hiệu<br /> với HA có thể phong tỏa sự ư kết đó, được gọi là kháng thể ă trở ư kết<br /> hồng cầu (HI- Hema l ti i I ibitor a tibod . Có 16 s bt pe HA đ được phát<br /> hiện (H1 - H16), ba subtype (H1, H2 và H3) thích ứng lây nhiễm gây bệnh ở ười<br /> li q a đế các đại dịch cúm trong lịch sử. Có khoảng 400 phân tử HA trên bề mặt<br /> capsid của một virus, có vai trò quan trọng trong quá trình nhận diện virus và khởi<br /> động quá trình xâm nhiễm của virus vào tế bào chủ.<br /> 1.2.2. Protein NA (Neuraminidase)<br /> Protein neurominidase còn gọi là sialidase là một protein enzyme có bản chất là<br /> glycoprotei được gắn trên bề mặt capsid của virus cúm A, mang tính kháng nguyên<br /> đặc trư t eo từng subtype NA. Có 9 subtype (từ N1 đế N9 được phát hiện chủ yếu<br /> ở virus cúm gia cầm, ai s bt pe N1 v N2 được tìm thấy ở vir s cúm ười liên quan<br /> đế các đại dịch cúm trong lịch sử. Protein NA có vai trò là một enzyme cắt đứt liên<br /> kết giữa g c sialic acid của màng tế bào nhiễm với phân tử cacbonhydrate của protein<br /> HA, giải phóng hạt virus ra khỏi màng tế bào nhiễm, đẩy nhanh sự lây nhiễm của<br /> vir s tro cơ t ể vật chủ, v<br /> ă cản sự tập hợp của các hạt virus mới trên màng tế<br /> bào. Mặt khác, NA tham gia vào phân cắt liên kết<br /> tro<br /> iai đoạ “ òa m ”,<br /> đẩy nhanh quá trình cởi áo “ coati ” iải phóng hệ gen của virus vào trong bào<br /> tươ tế bào nhiễm, giúp cho quá trình nhân lên của virus diễ ra a<br /> ơ .<br /> 1.2.3. Đ c lực và khả năng gây bệnh của virus cúm gia cầm<br /> Khả ă lâ<br /> iễm virus phụ thuộc v o tác động của men protease của vật chủ<br /> đến sự phá vỡ các liên kết hoá học sau khi dịch mã của phân tử liên kết. Các enzym<br /> gi<br /> ư tr psi có k ả ă p á vỡ liên kết khi chỉ có một phân tử arginin, trong<br /> k i đó các me protease k ác lại cần nhiề ami oa it cơ bản, vì thế đá<br /> iá độc lực<br /> của vir s tr cơ sở gây nhiễm cho gia cầm v sa đó p â t c sự sắp xếp các<br /> aminnoaxit của virus. Cụ thể ười ta q a tâm đến việc giải trình tự vù “cleava e<br /> site” của gen HA mà sự có mặt của các axit amin ư ar i i e R a l si e K sẽ<br /> cho phép dự đoá rằ vir s đó có độc lực cao hay không.<br /> Trong thực tế ười ta chia virus cúm ra làm 2 loại: Loại vir s có độc lực thấp<br /> (LPAI) và loại vir s có độc lực cao (HPAI).<br /> - LPAI là loại virus khi phát triể tro cơ t ể nhiễm, có thể gây bệnh cúm nhẹ<br /> không có triệu chứ lâm s<br /> điển hình và không làm chết vật chủ.<br /> - HPAI là loại virus cúm A có khả ă<br /> â tổ t ươ<br /> iề cơ q a ội tạng<br /> tro cơ t ể nhiễm, trên gia cầm c ú t ường gây chết 100% s gia cầm bị nhiễm<br /> trong vòng 48-72 giờ sau nhiễm. Các vụ dịch lớ đề do vir s HPAI â ra, t ường là<br /> virus có kháng nguyên H5 và H7.<br /> <br />