Tóm tắt Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu nhân giống in vitro không sử dụng chất điều tiết sinh trưởng và một số biện pháp kỹ thuật nuôi trồng hai loài lan bản địa (Dendrobium nobile Lindl., Dendrobium chrysanthum Lindl.) tại Hà Nội

B GIÁO D C VÀ ðÀO T O<br /> TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I<br /> ...........<br /> ………<br /> <br /> VŨ NG C LAN<br /> <br /> NGHIÊN C U NHÂN GI NG INVITRO<br /> KHÔNG S<br /> VÀ M T S<br /> <br /> D NG CH T ðI U TI T SINH TRƯ NG<br /> BI N PHÁP K<br /> <br /> THU T NUÔI TR NG<br /> <br /> HAI LOÀI LAN B N ð A (DENDROBIUM NOBILE LINDL.,<br /> DENDROBIUM CHRYSANTHUM LINDL.) T I HÀ N I<br /> <br /> Chuyên ngành : Tr ng tr t<br /> Mã s<br /> <br /> : 62 62 01 01<br /> <br /> LU N ÁN TI N SĨ NÔNG NGHI P<br /> <br /> HÀ N I - 2012<br /> <br /> Công trình hoàn thành t i:<br /> TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I<br /> <br /> Ngư i hư ng d n: 1. PGS.TS. Nguy n Th Lý Anh<br /> 2. TS. Nguy n Văn Giang<br /> <br /> Ph n bi n 1:<br /> <br /> Ph n bi n 2:<br /> <br /> Ph n bi n 3:<br /> <br /> Lu n án ñư c b o v t i h i ñ ng ch m lu n án c p trư ng h p t i:<br /> Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i<br /> Vào h i<br /> <br /> gi , ngày<br /> <br /> tháng<br /> <br /> năm<br /> <br /> Có th tìm hi u lu n án t i thư vi n:<br /> - Thư vi n Qu c gia Vi t Nam<br /> - Thư vi n Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i<br /> <br /> 1<br /> M<br /> <br /> ð U<br /> <br /> 1. Tính c p thi t c a ñ tài<br /> Hoàng Th o là m t trong nh ng chi l n nh t c a c a h Lan (Orchidaceae).<br /> Vi t Nam hi n bi t 107 loài và 1 th thu c chi Hoàng th o, phân b ch y u vùng<br /> núi su t t B c vào Nam và trên m t s ñ o ven bi n (ðào Th Thanh Vân, ð ng<br /> Th T Nga, 2008) [55].<br /> Do v a có giá tr làm cây hoa c nh v a làm cây dư c li u nên hai loài lan<br /> b n ñ a c a vùng núi và trung du phía B c là Th ch h c (Dendrobium nobile<br /> Lindl.) và Ng c v n vàng (Dendrobium chrysanthum Lindl.) thu c chi Hoàng th o<br /> ñã b khai thác ki t d n ñ n nguy cơ tuy t ch ng trong t nhiên.<br /> Hi n nay, trên th gi i cũng như Vi t nam, phương pháp nuôi c y mô là<br /> phương pháp nhân gi ng cây lan cho h s nhân cao, s lư ng cây gi ng l n và giá<br /> thành cây gi ng h p lý (Tr n H p, 1990) [12] và (Lê Văn Hòa, 2008) [9]. Tuy<br /> nhiên, cho ñ n nay nư c ta, vi c nhân gi ng b ng k thu t nuôi c y mô ñ c bi t s<br /> d ng nuôi c y mô c i ti n hai loài lan b n ñ a: Dendrobium nobile Lindl. (D.nobile)<br /> và Dendrobium chrysanthum Lindl. (D.chrysanthum) chưa có ñ tài nghiên c u nào<br /> ñ c p ñ n m t cách chính t c (Tr n Văn Huân, Văn Tích Lư m, 2007) [16].<br /> Xu t phát t nh ng v n ñ nêu trên, chúng tôi ñã ti n hành ñ tài:<br /> “Nghiên c u nhân gi ng in vitro không s d ng ch t ñi u ti t sinh trư ng và<br /> m t s bi n pháp k thu t nuôi tr ng hai loài lan b n ñ a (Dendrobium nobile<br /> Lindl., Dendrobium chrysanthum Lindl.) t i Hà N i” v i mong mu n góp ph n<br /> làm cơ s cho vi c t o ñư c ngu n cây gi ng không ch a các ch t ñi u ti t sinh<br /> trư ng th c v t t ng h p ph c v cho s n xu t nguyên li u dư c.<br /> 2. M c tiêu và yêu c u c a ñ tài<br /> 2.1. M c tiêu c a ñ tài<br /> Xây d ng quy trình nhân gi ng in vitro không s d ng ch t ñi u ti t sinh<br /> trư ng th c v t t ng h p ñ góp ph n làm cơ s duy trì, phát tri n ngu n gen<br /> ñ ng th i thúc ñ y vi c nuôi tr ng cây lan r ng b n ñ a Dendrobium nobile<br /> Lindl. và Dendrobium chrysanthum Lindl. như m t ngh s n xu t nguyên li u<br /> dư c mang l i hi u qu kinh t .<br /> 2.2. Yêu c u c a ñ tài.<br /> + Xác ñ nh ñư c phương pháp thích h p ñ t o ngu n v t li u in vitro ñ i v i<br /> loài lan b n ñ a Dendrobium nobile Lindl. và Dendrobium chrysanthum Lindl.<br /> + Xác ñ nh ñư c các bư c k thu t nhân nhanh in vitro theo hư ng không<br /> s d ng ch t ñi u ti t sinh trư ng t ng h p ñ i v i loài lan b n ñ a Dendrobium<br /> nobile Lindl. và Dendrobium chrysanthum Lindl.<br /> + Xác ñ nh ñư c m t s khâu k thu t c i ti n trong nhân gi ng loài lan<br /> b n ñ a Dendrobium nobile Lindl. và Dendrobium chrysanthum Lindl. ñ có h<br /> s nhân gi ng cao và ch t lư ng cây in vitro t t.<br /> <br /> 2<br /> + Xác ñ nh ñư c m t s khâu k thu t nuôi tr ng loài lan b n ñ a Dendrobium<br /> nobile Lindl. và Dendrobium chrysanthum Lindl. trong giai ño n vư n ươm.<br /> 3. Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a ñ tài<br /> 3.1. Ý nghĩa khoa h c<br /> - K t qu c a ñ tài có th ñư c s d ng làm tài li u tham kh o cho vi c<br /> nghiên c u, gi ng d y v hoa lan nói chung và chi lan Hoàng Th o nói riêng.<br /> - K t qu nghiên c u c a ñ tài là d n li u khoa h c có giá tr v kh năng<br /> nhân gi ng in vitro không s d ng ch t ñi u ti t sinh trư ng và nh ng ch d n<br /> nh hư ng c a giá th , ch ph m dinh dư ng ñ n sinh trư ng c a hai loài lan<br /> b n ñ a Dendrobium nobile Lindl. và Dendrobium chrysanthum Lindl. thu c chi<br /> Hoàng Th o ñang có nguy cơ tuy t ch ng Vi t Nam.<br /> 3.2. Ý nghĩa th c ti n<br /> - Góp ph n b o t n và phát tri n loài lan r ng b n ñ a Dendrobium nobile<br /> Lindl. và Dendrobium chrysanthum Lindl.<br /> - ð tài ñã ñ xu t ñư c quy trình nhân gi ng in vitro không s d ng ch t<br /> ñi u ti t sinh trư ng và bư c ñ u ñưa ra k thu t chăm sóc cây thu th p c a loài<br /> lan r ng b n ñ a Dendrobium nobile Lindl. và Dendrobium chrysanthum Lindl<br /> t i Gia Lâm - Hà N i<br /> 4. ð i tư ng và ph m vi nghiên c u c a ñ tài<br /> 4.1. ð i tư ng nghiên c u c a ñ tài<br /> - Hai loài lan r ng b n ñ a Dendrobium nobile Lindl. và Dendrobium<br /> chrysanthum Lindl. thu c chi Hoàng th o.<br /> - Các n n môi trư ng nuôi c y cơ b n c a Vacin and Went, 1949 (VW);<br /> KnudsonC, 1965 (KC), Murashige-Skoog, 1962 (MS), Robert Ernst, 1979 (RE)<br /> - D ch chi t h u cơ t các lo i c qu : khoai tây, cà r t, táo, chu i chín<br /> - Các y u t nh hư ng ñ n nhân nhanh in vitro: saccaroza, than ho t tính,<br /> - H th ng bioreactor do hãng Sartorius s n xu t, mã hi u máy Biostat<br /> Bplus có th tích t i ña 10 lít.<br /> - Các giá th : B t d a, xơ d a, than c i, g nhãn, dương x .<br /> - Các ch ph m dinh dư ng: Antonic, Yogen, Komix, Growmore, ð u trâu<br /> 4.2. Ph m vi nghiên c u c a ñ tài<br /> Các nghiên c u ñư c ti n hành t i Vi n Sinh h c Nông nghi p - Trư ng ð i<br /> h c Nông nghi p Hà N i; H c vi n H u C n - Ng c Th y - Long Biên - Hà N i.<br /> 5. ðóng góp m i c a lu n án<br /> - ðã xây d ng ñư c quy trình nhân gi ng in vitro cho hai loài lan b n ñ a<br /> D.nobile Lindl. và D.chrysanthum Lindl. có nguy cơ tuy t ch ng không s d ng ch t<br /> ñi u ti t sinh trư ng.<br /> - ðã s d ng thành công k thu t c i ti n trong nhân nhanh hai loài lan b n<br /> ñ a b ng k thu t thoáng khí và biorector ñ t h s nhân cao.<br /> <br /> 3<br /> CHƯƠNG I<br /> T NG QUAN TÀI LI U<br /> 1.1 Gi i thi u chi lan Hoàng Th o (Dendrobium) và hai loài lan b n ñ a<br /> Dendrobium nobile Lindl. (D.nobile) và Dendrobium chrysanthum Lindl.<br /> (D.chrysanthum)<br /> 1.1.1 Ngu n g c và phân b c a chi Hoàng Th o (Dendrobium)<br /> Chi lan Hoàng Th o (Dendrobium) ñư c ñ t tên vào năm 1799, Dendrobium<br /> ñư c hi u là lan s ng trên cây, ti ng Vi t Nam g i là chi lan Hoàng Th o, là chi<br /> lan phong phú nh t, trong h lan có 1600 loài nguyên th y ñư c phân chia thành<br /> 40 nhóm, phân b<br /> các vùng nhi t ñ i châu Á, t p trung nhi u nh t ðông<br /> Nam Á và châu Á.<br /> 1.1.2 Phân b c a chi lan Hoàng Th o (Dendrobium) t i Vi t Nam.<br /> Chi lan Hoàng th o Vi t nam r t ña d ng và phong phú nhưng s phân b<br /> c a chúng khá ñ c thù cho các vùng ñ a lý khác nhau. Hai loài lan Th ch h c<br /> (D.nobile) và Ng c v n vàng (D.chrysanthum) ch ñư c tìm th y vùng Tây<br /> b c, ðông b c và trung du B c b nư c ta (Ph m Hoàng H , 2000) [10]<br /> 1.1.3 ð c ñi m th c v t h c chi lan Hoàng Th o (Dendrobium)<br /> R : có l p mô x p màu tr ng ngà, nhi u công d ng như: hút nư c, các mu i<br /> khoáng, ngoài ra còn còn có kh năng bám ch t vào các giá th mà chúng c n ti p xúc.<br /> Thân: thu c lo i ña thân, hình chùy ho c hình tr , lóng dài.<br /> Lá: Lá hình mác có ñ nh chia 2 thùy tù l ch, m c cách ho c m c ñ i nhau<br /> Hoa: thu c c m hoa bên, 2- 4 hoa, m c trên thân còn lá, màu tr ng tím tr ng,<br /> có ñư ng kính 5- 6 cm. Cánh môi hình ph u, vi n tr ng, gi a môi có 1 ñ m l n<br /> màu tím, khi tr i ph ng có hình b u d c, n hoa vào các tháng trong năm.<br /> Qu : lo i qu nang hình chùy, v qu v a ph i, qu có 4 kh i ph n, ch a r t<br /> nhi u h t n m xen l n nh ng s i lông m nh.<br /> 1.1.4 M t s ñ c ñi m chính v 2 loài lan b n ñ a D.nobile và D.chrysanthum<br /> Ngoài các ñ c ñi m chung ra, 2 loài lan ñ u thu c loài có nguy cơ tuy t ch ng<br /> do chúng còn là nguyên li u trong các bài thu c gia truy n. Loài D.nobile<br /> chuyên tr ho khan, khô c ; ñau lưng m i g i, thi u năng sinh d c, còn loài<br /> D.chrysanthum thì chuyên tr khô mi ng, ph i k t h ch; d dày thi u v chua; di<br /> tinh, ra m hôi tr m, th t lưng ñau m i.<br /> 1.1.5 Giá tr s d ng và th c tr ng khai thác m t s loài lan Hoàng Th o b n ñ a<br /> t i mi n B c Vi t Nam.<br /> Hai loài lan D.nobile, D.chrysanthum v a có giá tr th m m và ñ c bi t là giá<br /> tr làm dư c li u cao nên chúng ñ u m c ñ nguy c p tuy t ch ng trong t<br /> nhiên. Các loài lan r ng Dendrobium nobile Lindl., Dendrobium chrysanthum<br /> Lindl. r t c n ñư c ưu tiên nghiên c u nhân gi ng, nuôi tr ng nh m b o t n<br /> phát tri n ñư c ngu n tài nguyên th c v t quý giá c a Vi t Nam.<br /> 1.2 Cơ s khoa h c c a các k thu t nuôi c y nhân gi ng trong ñ tài<br /> 1.2.1 K thu t nhân gi ng b ng nuôi c y mô t bào th c v t<br /> Phương pháp nhân gi ng b ng nuôi c y mô, t bào (nhân gi ng in vitro) d a<br /> trên cơ s v tính toàn năng và kh năng phân hóa, ph n phân hóa c a t bào, mô<br /> <br />