Tóm tắt Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu thực trạng và đề xuất đổi mới pháp luật về thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO<br /> TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI<br /> <br /> ĐÀO TRUNG CHÍNH<br /> <br /> NGHIÊN CỨU THỰC TRẠNG VÀ ĐỀ XUẤT<br /> ĐỔI MỚI PHÁP LUẬT VỀ THU HỒI ĐẤT,<br /> BỒI THƢỜNG, HỖ TRỢ, TÁI ĐỊNH CƢ<br /> <br /> CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ ĐẤT ĐAI<br /> MÃ SỐ : 62 85 01 03<br /> <br /> TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ<br /> <br /> HÀ NỘI - 2014<br /> <br /> Công trình hoàn thành tại:<br /> TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI<br /> <br /> Ngƣời hƣớng dẫn: 1. GS.TSKH. Đặng Hùng Võ<br /> 2. PGS.TS. Nguyễn Thanh Trà<br /> <br /> Phản biện 1 :<br /> <br /> PGS.TS. Nguyễn Thị Vòng<br /> Trƣờng Đại học Nông nghiệp Hà Nội<br /> <br /> Phản biện 2 :<br /> <br /> PGS.TS. Trần Văn Tuấn<br /> Trƣờng Đại học Khoa học tự nhiên<br /> <br /> Phản biện 3:<br /> <br /> PGS.TS. Dƣơng Đăng Huệ<br /> Bộ Tƣ pháp<br /> <br /> Luận án đƣợc bảo vệ tại hội đồng chấm luận án cấp trƣờng họp tại:<br /> Trƣờng Đại học Nông nghiệp Hà Nội<br /> Vào hồi<br /> <br /> giờ, ngày<br /> <br /> tháng<br /> <br /> năm<br /> <br /> Có thể tìm hiểu luận án tại thƣ viện:<br /> - Thƣ viện Quốc gia Việt Nam<br /> - Thƣ viện Trƣờng Đại học Nông nghiệp Hà Nội<br /> <br /> MỞ ĐẦU<br /> 1. Tính cấp thiết của đề tài<br /> Quá trình phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt là trong thời kỳ thực hiện đẩy<br /> mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, chuyển dịch cơ cấu kinh tế là điều tất<br /> yếu, phát triển đồng bộ với quá trình này là sự xuất hiện nhiều đô thị mới, khu công<br /> nghiệp, khu kinh tế, khu du lịch, cơ sở hạ tầng cũng cần mở rộng để đáp ứng được nhu<br /> cầu của thực tiễn. Trong khi quỹ đất hiện có dành cho các hạng mục trên không thể<br /> đáp ứng được nhu cầu của sự phát triển, vì vậy việc thu hồi đất đang sử dụng vào các<br /> mục đích như đất nông nghiệp, đất ở, đất chưa sử dụng…để chuyển sang mục đích sử<br /> dụng là đất chuyên dùng là điều không thể tránh khỏi. Nhu cầu chuyển đổi đất đai<br /> đang tạo nên một áp lực ngày càng tăng, trong 10 năm qua, giai đoạn năm 2001-2010<br /> đã có 725 nghìn ha đất nông nghiệp chuyển sang các mục đích phi nông nghiệp như<br /> xây dựng đường giao thông, thủy lợi, khu đô thị, khu công nghiệp...; dự báo trong 10<br /> năm tới (2011-2020), diện tích đất chuyển từ nông nghiệp sang phi nông nghiệp sẽ là<br /> 907 nghìn ha.<br /> Trong tình trạng chuyển đổi đất đai mạnh như vậy, vấn đề phát triển bền vững<br /> cần đặt ra thành một ưu tiên hàng đầu, đồng thời với nhiệm vụ tập trung quỹ đất cho<br /> các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội cần phải giải quyết các vấn đề liên quan đến<br /> việc làm, thu nhập cho những người dân bị thu hồi đất, giữ ổn định và công bằng xã<br /> hội. Yêu cầu này đòi hỏi cơ chế, chính sách về thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định<br /> cư cần được xem xét, hoàn thiện. Việc bồi thường một giá trị lớn hơn giá trị mà người<br /> sử dụng đất nhận được từ đất có thể được coi là đã phù hợp, tuy nhiên, về lý thuyết<br /> kinh tế đất đai, do đất đai có những đặc trưng riêng và một trong những đặc trưng đó<br /> chính là sự ngày càng khan hiếm, điều này tương ứng với giá đất luôn luôn có xu<br /> hướng tăng ngay cả khi nó không được sử dụng. Vì vậy, người sử dụng đất luôn có xu<br /> hướng yêu cầu giá bồi thường về đất cao hơn nhiều lần so với thực tế.<br /> Xuất phát từ thực tế trên, cơ chế Nhà nước thu hồi đất và thực hiện bồi thường,<br /> hỗ trợ, tái định cư cần được nghiên cứu để đổi mới hơn nữa, tạo hiệu quả cao về cả<br /> kinh tế lẫn xã hội trong quá trình đẩy mạnh công nghiệp hóa hiện đại hóa đất nước. Từ<br /> nhu cầu này, Tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: "Nghiên cứu thực trạng và đề xuất đổi<br /> mới pháp luật về thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư" nhằm góp phần hoàn<br /> thiện pháp luật về đất đai trong việc thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư.<br /> 2. Mục tiêu nghiên cứu<br /> - Hệ thống hóa cơ sở lý luận về thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư.<br /> - Đánh giá thực trạng công tác thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư.<br /> - Đề xuất đổi mới, hoàn thiện quy định pháp luật về thu hồi đất, bồi thường, hỗ<br /> trợ, tái định cư.<br /> <br /> 1<br /> <br /> 3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài<br /> 3.1. Về khoa học<br /> Góp phần làm rõ cơ sở lý luận của hệ thống pháp luật đất đai đổi mới, phù hợp<br /> hơn với mô hình kinh tế thị trường định hướng XHCN, đáp ứng yêu cầu đẩy mạnh<br /> toàn diện công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.<br /> 3.2.Về thực tiễn:<br /> - Góp phần làm rõ cơ sở thực tiễn của các quy định về thu hồi đất, bồi thường,<br /> hỗ trợ, tái định cư trong Luật Đất đai năm 2003 và các văn bản hướng dẫn thi hành<br /> Luật.<br /> - Đáp ứng yêu cầu giải quyết những vấn đề còn nhiều vướng mắc, bất cập trong<br /> việc thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư nhằm làm giảm tình trạng khiếu kiện<br /> của người dân.<br /> 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của đề tài<br /> 4.1. Đối tượng nghiên cứu<br /> - Đất đai và cơ chế thực hiện việc chuyển đổi đất đai sang sử dụng cho các dự<br /> án đầu tư phát triển kinh tế.<br /> - Quy định của pháp luật đất đai về thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư.<br /> 4.2. Phạm vi nghiên cứu<br /> - Không gian nghiên cứu: địa bàn cả nước và có tập trung vào các địa phương có<br /> nhiều kinh nghiệm giải quyết vấn đề thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư như Hà<br /> Nội, Vĩnh Phúc, Quảng Ninh, Đà Nẵng, T.phố Hồ Chí Minh, Bình Dương, Long An.<br /> - Phạm vi thời gian:<br /> + Quy định pháp luật về thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư theo Luật<br /> Đất đai 1988, Luật Đất đai 1993, Luật Đất đai 2003 (từ khi ban hành Luật Đất đai).<br /> + Thực trạng triển khai thi hành pháp luật về thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái<br /> định cư theo Luật Đất đai 2003 (từ khi Luật Đất đai 2003 có hiệu lực thi hành).<br /> 5. Những đóng góp mới của luận án<br /> - Từ tổng kết thực tiễn, xây dựng cơ sở lý luận của vấn đề bồi thường, hỗ trợ, tái<br /> định cư khi Nhà nước thu hồi đất trong mô hình kinh tế thị trường định hướng XHCN.<br /> - Đề xuất đổi mới công tác thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư từ quan điểm<br /> chỉ đạo, quy định pháp luật cho đến khâu tổ chức thực hiện trên cơ sở nhận thức đúng về<br /> vai trò của đất đai là tài nguyên có hạn, là tài sản, là tư liệu sản xuất.<br /> 6. Bố cục của luận án<br /> Luận án gồm 150 trang không kể tài liệu tham khảo, gồm các phần: Mở đấu 5<br /> trang; tổng quan các vấn đề nghiên cứu 54 trang; nội dung và phương pháp nghiên cứu 5<br /> trang; kết quả nghiên cứu và thảo luận 83 trang; kết luận và đề nghị 3 trang, 30 bảng số<br /> liệu, 9 hình vẽ, 11phụ lục; tham khảo 104 tài liệu, trong đó: 97 tài liệu tiếng Việt, 7 tài liệu<br /> tiếng Anh.<br /> <br /> 2<br /> <br /> Chƣơng 1. TỔNG QUAN VỀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU<br /> 1.1. Khái quát về thu hồi đất, bồi thƣờng, hỗ trợ, tái định cƣ<br /> 1.1.1. Một số khái niệm<br /> Thu hồi đất: Ở Việt Nam, quyền sở hữu đất đai thuộc về toàn dân, do Nhà<br /> nước là đại diện chủ sở hữu, vì vậy, khái niệm thu hồi đất gắn liền với sự tồn tại của<br /> quyền sở hữu toàn dân về đất đai. Thu hồi đất là việc Nhà nước ra quyết định hành<br /> chính để thu lại quyền sử dụng đất của người sử dụng đất hoặc thu lại đất đã giao cho<br /> tổ chức, Uỷ ban nhân dân cấp xã quản lý.<br /> Trưng thu, trưng mua: được sử dụng khi Nhà nước có nhu cầu sử dụng tài sản<br /> thuộc sở hữu tư nhân (của các tổ chức, cộng đồng, hộ gia đình, cá nhân) để sử dụng<br /> cho các nhu cầu của Nhà nước, cho lợi ích chung. Như vậy, đối với đất đai, việc trưng<br /> mua, trưng thu chỉ xảy ra trong thời kỳ có sở hữu tư nhân về đất đai (thời kỳ trước<br /> ngày 18/12/1980).<br /> Trưng dụng: là biện pháp hành chính cho phép một cơ quan nhà nước với điều<br /> kiện có bồi thường, buộc tư nhân phải cho Nhà nước sử dụng một động sản hay bất<br /> động sản trong một thời gian nhất định. Do đó, có thể hiểu, trưng dụng đất là việc Nhà<br /> nước điều chuyển quyền sử dụng một diện tích đất trong một giai đoạn tạm thời từ<br /> người sử dụng đất hợp pháp sang Nhà nước một cách bắt buộc theo thủ tục hành<br /> chính. Như vậy, khác với thu hồi đất, nếu thu hồi đất dẫn đến chấm dứt vĩnh viễn<br /> quyền sử dụng đất của người có đất thì trưng dụng đất chỉ chấm dứt quyền sử dụng đất<br /> của người có đất một cách tạm thời trong một thời gian nhất định. Cũng giống như thu<br /> hồi đất, việc trưng dụng đất thực hiện trong điều kiện được quy định chặt chẽ nhằm<br /> mục đích vừa bảo đảm trưng dụng trong trường hợp thật cần thiết vừa bảo đảm quyền,<br /> lợi ích hợp pháp của công dân, bảo vệ tài sản hợp pháp của người dân<br /> Bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất: Theo Luật Đất đai 2003 thì “bồi thường khi<br /> Nhà nước thu hồi đất là việc Nhà nước trả lại giá trị quyền sử dụng đất đối với diện tích đất<br /> bị thu hồi cho người bị thu hồi đất”. Những thiệt hại về nhà ở, công trình xây dựng, cây<br /> trồng, vật nuôi trên đất do việc thu hồi đất gây ra cũng được xem xét bồi thường.<br /> Hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất: là việc Nhà nước giúp đỡ người bị thu hồi<br /> đất thông qua các khoản hỗ trợ bao gồm: Hỗ trợ di chuyển, hỗ trợ tái định cư đối với<br /> trường hợp thu hồi đất ở; Hỗ trợ ổn định đời sống và sản xuất, hỗ trợ đào tạo chuyển<br /> đổi nghề và tạo việc làm đối với trường hợp thu hồi đất nông nghiệp; Hỗ trợ khi thu<br /> hồi đất nông nghiệp trong khu dân cư; đất vườn, ao không được công nhận là đất ở; hỗ<br /> trợ khác. Các khoản hỗ trợ này được hiểu là phần cho thêm của Nhà nước sau khi đã<br /> bồi thường theo đúng giá trị sinh lời mà thửa đất đó mang lại.<br /> Tái định cư: là việc Nhà nước bố trí đất ở, nhà ở tại nơi mới cho những người<br /> <br /> 3<br /> <br />