ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI<br />
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN<br />
<br />
Ngô Xuân Nam<br />
<br />
NGHIÊN CỨU ĐA DẠNG SINH HỌC ĐỘNG VẬT<br />
KHÔNG XƢƠNG SỐNG Ở NƢỚC TẠI KHU BẢO TỒN<br />
THIÊN NHIÊN VÀ DI TÍCH VĨNH CỬU,<br />
TỈNH ĐỒNG NAI<br />
<br />
Chuyên ngành:<br />
Mã số:<br />
<br />
Thủy sinh vật học<br />
60 42 50 01<br />
<br />
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ SINH HỌC<br />
<br />
Hà Nội – 2014<br />
<br />
Công trình được hoàn thành tại: Trường Đại học Khoa học Tự nhiên,<br />
Đại học Quốc gia Hà Nội.<br />
<br />
Người hướng dẫn khoa học:<br />
PGS.TS. Nguyễn Xuân Quýnh<br />
PGS.TS. Nguyễn Văn Vịnh<br />
<br />
Phản biện:<br />
<br />
..............................<br />
..............................<br />
<br />
Phản biện:<br />
<br />
..............................<br />
..............................<br />
<br />
Phản biện:<br />
<br />
..............................<br />
..............................<br />
<br />
Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng cấp Đại học Quốc gia chấm luận án<br />
tiến sĩ họp tại ………………………………………………..<br />
<br />
vào hồi<br />
<br />
giờ<br />
<br />
ngày<br />
<br />
tháng<br />
<br />
năm 2014<br />
<br />
Có thể tìm hiểu luận án tại:<br />
- Thư viện Quốc gia Việt Nam<br />
- Trung tâm Thông tin - Thư viện, Đại học Quốc gia Hà Nội<br />
<br />
MỞ ĐẦU<br />
1. Tính cấp thiết của Luận án<br />
Động vật không xương sống (ĐVKXS) nước ngọt là nhóm sinh vật rất<br />
phong phú và đóng vai trò rất quan trọng trong các hệ sinh thái nước ngọt và<br />
trong đời sống của con người. Tại các thủy vực nước ngọt, ĐVKXS tham gia<br />
vào các quá trình chuyển hóa vật chất và năng lượng, là mắt xích quan trọng<br />
trong mạng lưới thức ăn của thủy vực và tạo sự cân bằng cho các thủy vực.<br />
Ngoài ra, nhiều loài còn là sinh vật chỉ thị để đánh giá chất lượng nước ở các<br />
thủy vực.<br />
Việc điều tra, nghiên cứu, khai thác và sử dụng hợp lý, phát triển bền<br />
vững nguồn lợi ĐVKXS ở các thủy vực là vấn đề có ý nghĩa chiến lược đối với<br />
con người cho hôm nay cũng như trong tương lai. Ở Việt Nam, trong những<br />
năm gần đây, nhiều nhà khoa học đã quan tâm nghiên cứu ĐVKXS ở nước tại<br />
các VQG và khu bảo tồn thiên nhiên.<br />
Khu Bảo tồn Thiên nhiên và di tích Vĩnh Cửu thuộc địa phận tỉnh Đồng<br />
Nai. Đặc trưng nổi bật về rừng tự nhiên trong khu vực, đó là hệ sinh thái rừng<br />
cây họ Dầu trên vùng địa hình đồi, bán bình nguyên. Đây còn là nơi cư trú của<br />
nhiều loài động vật rừng, trong đó có nhiều loài được xếp là quý hiếm, có nguy<br />
cơ tuyệt chủng đã được ghi vào Sách Đỏ Việt Nam và Sách Đỏ IUCN. Khu hệ<br />
động, thực vật ở đây có quan hệ mật thiết với khu hệ động, thực vật rừng của<br />
Vườn Quốc gia Cát Tiên.<br />
Khu rừng này trong thời kỳ chiến tranh còn là nơi chịu nhiều ảnh hưởng<br />
của chất độc hoá học do quân đội Mỹ rải nhằm huỷ diệt con người và thiên<br />
nhiên. Nơi đây là vùng căn cứ cách mạng nổi tiếng, với nhiều di tích lịch sử<br />
trong các thời kỳ kháng chiến. Ngoài ra, rừng trong khu vực còn có chức năng<br />
rất quan trọng là phòng hộ trực tiếp cho hồ Trị An, góp phần tái tạo sự cân bằng<br />
sinh thái cho vùng kinh tế trọng điểm phía Nam, đồng thời là nơi có tiềm năng<br />
rất lớn để phát triển du lịch sinh thái.<br />
1<br />
<br />
Từ những lý do nêu trên, chúng tôi thực hiện đề tài: “Nghiên cứu đa<br />
dạng sinh học động vật không xƣơng sống ở nƣớc tại khu Bảo tồn Thiên<br />
nhiên và Di tích Vĩnh Cửu, tỉnh Đồng Nai”<br />
Đây là một phần nội dung và kết quả nghiên cứu của 02 đề tài độc lập cấp<br />
nhà nước: “Đánh giá ảnh hưởng của chất độc hóa học đối với đa dạng sinh học<br />
và quá trình biến đổi các hệ sinh thái khu vực Mã Đà (Đồng Nai, Bình Phước,<br />
Bình Dương) và hồ Biên Hùng (thành phố Biên Hòa)”, mã số CT33.21 (20032005) và "Nghiên cứu ảnh hưởng của chất độc da cam/dioxin lên quá trình diễn<br />
thế các hệ sinh thái và sự biến đổi cấu trúc gen, protein của một số loài sinh vật<br />
tại khu vực Mã Đà”, mã số ĐTĐL2007G/46 (2008-2010) do PGS.TS. Nguyễn<br />
Xuân Quýnh làm chủ nhiệm mà tôi là thành viên tham gia thực hiện đề tài.<br />
Được sự đồng ý của Chủ nhiệm đề tài, tôi được phép sử dụng một phần số liệu,<br />
kết quả của đề tài, đi sâu nghiên cứu cấu trúc thành phần loài, biến động thành<br />
phần loài theo mùa, theo các dạng thủy vực và phân tích mối liên quan giữa các<br />
nhóm ĐVKXS ở nước với các yếu tố môi trường ở khu vực nghiên cứu.<br />
2. Mục tiêu nghiên cứu<br />
- Nghiên cứu hiện trạng ĐDSH ĐVKXS ở nước tại Khu Bảo tồn Thiên<br />
nhiên và Di tích Vĩnh Cửu, tỉnh Đồng Nai, sự biến động của chúng theo mùa,<br />
theo các dạng thủy vực.<br />
- Xác định mối liên quan giữa các nhóm ĐVKXS ở nước với các yếu tố<br />
môi trường.<br />
- Đề xuất định hướng bảo tồn và và phát triển bền vững ĐDSH ĐVKXS ở<br />
nước khu vực nghiên cứu.<br />
3. Nội dung nghiên cứu<br />
- Đánh giá tổng quan về đặc điểm điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội liên<br />
quan đến khu vực nghiên cứu.<br />
- Nghiên cứu đặc điểm và cấu trúc thành phần loài ĐVKXS ở nước tại các<br />
thủy vực nghiên cứu.<br />
2<br />
<br />
- Nghiên cứu biến động thành phần loài ĐVKXS ở nước theo mùa và các<br />
dạng thủy vực.<br />
- Nghiên cứu biến động mật độ ĐVKXS ở nước theo mùa và các dạng thủy<br />
vực.<br />
- Đánh giá hiện trạng ĐDSH ĐVKXS ở nước tại các thủy vực nghiên cứu.<br />
- Đánh giá tính tương đồng giữa các điểm thu mẫu và mối tương quan giữa<br />
các nhóm ĐVKXS với các yếu tố môi trường.<br />
- Nghiên cứu đề xuất các định hướng bảo tồn và phát triển ĐDSH ĐVKXS<br />
ở nước tại khu vự nghiên cứu.<br />
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu<br />
- Đối tượng nghiên cứu: ĐVKXS ở nước, bao gồm ĐVN và ĐVĐ, thủy vực<br />
nước đứng và thủy vực nước chảy tại Khu Bảo tồn Thiên nhiên và Di tích Vĩnh Cửu,<br />
tỉnh Đồng Nai.<br />
- Phạm vi nghiên cứu: Công tác khảo sát thực địa, thu thập vật mẫu được tiến<br />
hành trong hai giai đoạn từ 2003-2005 và 2008-2009 gồm 8 đợt thu mẫu, mỗi đợt từ<br />
15-20 ngày, đại diện cho 2 mùa: mùa mưa và mùa khô. Thực hiện tại 12 thủy vực với<br />
20 điểm thu mẫu thuộc Khu Bảo tồn Thiên nhiên và Di tích Vĩnh Cửu, tỉnh Đồng<br />
Nai.<br />
<br />
5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài<br />
- Cung cấp một cách có hệ thống và đầy đủ nhất về thành phần loài, phân bố,<br />
đặc điểm cấu trúc thành phần loài, mức độ đa dạng sinh học ĐVKXS ở nước<br />
khu vực nghiên cứu và mối liên quan giữa điều kiện tự nhiên và môi trường đối<br />
với ĐVKXS ở nước khu vực nghiên cứu;<br />
- Là cơ sở khoa học cho việc lập quy hoạch, kế hoạch bảo tồn và sử dụng hợp lý<br />
tài nguyên sinh vật; Phát triển kinh tế xã hội theo hướng bền vững; Là số liệu<br />
khoa học phục vụ việc quan trắc chất lượng môi trường trong mạng lưới điểm<br />
quan trắc của tỉnh.<br />
<br />
6. Những đóng góp mới của Luận án<br />
<br />
3<br />
<br />