Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Triết học: Giá trị đạo đức truyền thống dân tộc với việc xây dựng lối sống mới cho sinh viên Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay

Chia sẻ: Nguyễn Minh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:28

Thêm vào BST

Báo xấu

182
lượt xem 18
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án Tiến sĩ Triết học: Giá trị đạo đức truyền thống dân tộc với việc xây dựng lối sống mới cho sinh viên Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay nhằm làm rõ tầm quan trọng, thực trạng việc phát huy các giá trị đạo đức truyền thống dân tộc việc xây dựng lối sống mới cho sinh viên. Từ đó, đề xuất một số phương hướng và giải pháp phát huy giá trị đạo đức truyền thống dân tộc.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Triết học: Giá trị đạo đức truyền thống dân tộc với việc xây dựng lối sống mới cho sinh viên Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH NGUYỄN THỊ THANH HÀ GI¸ TRÞ §¹O §øC TRUYÒN THèNG D¢N TéC VíI VIÖC X¢Y DùNG LèI SèNG MíI CHO SINH VI£N VIÖT NAM TRONG BèI C¶NH TOµN CÇU HãA HIÖN NAY Chuyên ngành : CNDVBC & CNDVLS Mã số : 62 22 80 05 tãm t¾t LuËn ¸n tiÕn sÜ triÕt häc Hµ Néi - 2014
C«ng tr×nh ®îc hoµn thµnh t¹i Häc viÖn ChÝnh trÞ Quèc gia Hå ChÝ Minh Ngêi híng dÉn khoa häc: 1. PGS,TS. NGUYỄN THẾ KIỆT 2. PGS,TS. HOÀNG ANH Ph¶n biÖn 1: Ph¶n biÖn 2: Ph¶n biÖn 3: LuËn ¸n sÏ ®îc b¶o vÖ tríc Héi ®ång chÊm luËn ¸n cÊp Häc viÖn häp t¹i Häc viÖn ChÝnh trÞ Quèc gia Hå ChÝ Minh. Vµo håi giê ngµy th¸ng n¨m 2014 Cã thÓ t×m hiÓu luËn ¸n t¹i: Th viÖn Quèc gia vµ Th viÖn Häc viÖn ChÝnh trÞ Quèc gia Hå ChÝ Minh
1 MỞ ĐẦU 1. Đặt vấn đề 1.1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Mỗi con người phải biết quá khứ của mình, mỗi dân tộc phải biết lịch sử của mình, một dân tộc mà đánh mất quá khứ thì cũng là đánh mất chính bản thân mình. Trong các truyền thống quý báu của dân tộc Việt Nam, nổi bật lên là đạo đức truyền thống. Nó là dòng chảy liên tục nảy sinh, tồn tại, phát triển trong suốt tiến trình dựng nước, giữ nước và phát triển đất nước của cha ông ta. Đây là cơ chế tích lũy, lưu truyền chắt lọc, chuyển giao tiếp nối từ thế hệ này qua thế hệ khác, từ đời này qua đời khác, hình thái kinh tế - xã hội này qua hình thái kinh tế - xã hội khác. Vì thế, việc phát huy các giá trị truyền thống, đặc biệt là giá trị đạo đức, nhằm xây dựng lối sống mới con người Việt Nam nói chung, sinh viên nói riêng trong điều kiện hiện nay là một trong những yêu cầu bức thiết của sự nghiệp đổi mới, hiện đại hóa đất nước. Văn kiện Đại hội X của Đảng khẳng định: Xây dựng và hoàn thiện giá trị, nhân cách con người Việt Nam, bảo vệ và phát huy bản sắc văn hoá dân tộc trong thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá, hội nhập kinh tế quốc tế. Bồi dưỡng các giá trị văn hoá trong thanh niên, học sinh, sinh viên; đặc biệt là lý tưởng sống, lối sống, năng lực trí tuệ, đạo đức và bản lĩnh văn hoá con người Việt Nam. Sinh viên là lực lượng đông đảo, là những người có tri thức, năng động nhạy bén trong tiếp thu cái mới và trong mọi hoạt động xã hội. Ở đây, giá trị đạo đức truyền thống dân tộc là yếu tố tạo nên bản sắc văn hóa của dân tộc. Trong quá trình phát triển của xã hội, các giá trị đạo đức còn là yếu tố nội sinh, có tác dụng thúc đẩy quá trình vận động và phát triển nền văn hóa, một yếu tố không thể thiếu trong xây dựng lối sống của mỗi con người, trong đó có thanh niên - sinh viên. Mối quan hệ giữa giá trị đạo đức truyền thống dân tộc với xây dựng lối sống là điều không ai nghi ngờ. Tuy nhiên, trong điều kiện kinh tế thị trường, toàn cầu hóa hiện nay, giá trị đạo đức truyền thống có vai trò như thế nào trong xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam, nó cản trở hay là động lực, là cơ sở định hướng cho xây dựng lối sống? Và nội dung, yêu cầu phát huy giá trị đạo đức truyền thống dân tộc trong xây dựng lối sống cho sinh viên là gì, và đòi hỏi phương hướng với những giải pháp gì để phát huy giá trị đạo đức truyền thống trong xây dựng lối sống mới cho sinh viên. Cho nên, để xây dựng lối sống hiện nay, chúng ta không ngừng nâng cao nhận thức của toàn xã hội nói chung và của sinh viên nói riêng về vai trò, tầm quan trọng của giá trị đạo đức truyền thống, phát huy các giá trị đó trong việc xây dựng lối sống mới cho sinh viên. Từ đây, nẩy sinh nhiều vấn đề đặt ra, làm sao định hướng đúng đạo đức cho sinh viên trong điều kiện hiện nay - khi mà các giá trị đạo đức truyền thống đang có những biến đổi, làm thế nào để sinh
2 viên có một tình cảm thực sự, một thái độ đúng đắn và một niềm tin vững chắc khi thực hiện các hệ chuẩn giá trị xã hội để họ xây dựng lối sống mới của mình. Và, chính các giá trị đạo đức truyền thống có vai trò quan trọng tạo nên đặc trưng lối sống của người Việt Nam nói chung và của sinh viên nói riêng. Vấn đề xây dựng lối sống mới cho sinh viên hiện nay cũng đang đặt ra những thách thức mới. Hiện tượng suy thoái đạo đức, lối sống trong xã hội và trong sinh viên đã và đang diễn ra phức tạp. Những biểu hiện của nó ngày càng rõ nét hơn đến mức không thể không quan tâm. Lối sống thực dụng, cá nhân, vị kỷ trong thanh niên sinh viên có xu hướng gia tăng, gây nhức nhối đời sống xã hội. Tại Đại hội X, Đảng ta đã nhấn mạnh: “Tình trạng suy thoái, xuống cấp về đạo đức, lối sống, sự gia tăng tệ nạn xã hội và tội phạm đáng lo ngại, nhất là trong giới trẻ”. Vì thế, có thể thấy tầm quan trọng hàng đầu của sự nghiệp “trồng người” trong sinh viên hiện nay. Việc phát huy các giá trị đạo đức truyền thống vô cùng quan trọng và là cơ sở để sinh viên xây dựng lối sống mới, gắn liền với việc xây dựng người sinh viên toàn diện, hiện đại. Cho nên, việc nghiên cứu vai trò của các giá trị đạo đức truyền thống dân tộc trong xây dựng lối sống mới cho sinh viên Việt Nam hiện nay là việc làm cần thiết và cấp bách. Xuất phát từ căn cứ trên, chúng tôi chọn đề tài “Giá trị đạo đức truyền thống dân tộc với việc xây dựng lối sống mới cho sinh viên Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay” làm luận án tiến sĩ Triết học. 1.2. Mục tiêu nghiên cứu 1.2.1. Mục tiêu tổng quát Làm rõ tầm quan trọng, thực trạng việc phát huy các giá trị đạo đức truyền thống dân tộc trong việc xây dựng lối sống mới cho sinh viên. Từ đó, đề xuất phương hướng và một số giải pháp chủ yếu nhằm phát huy giá trị đạo đức truyền thống đối với việc xây dựng lối sống mới cho sinh viên Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay. 1.2.2. Mục tiêu cụ thể - Làm rõ khái niệm lối sống, lối sống mới, xây dựng lối sống mới cho sinh viên. - Làm rõ giá trị đạo đức truyền thống dân tộc và tầm quan trọng của nó đối với việc xây dựng lối sống mới cho sinh viên Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay. - Phân tích, đánh giá thực trạng phát huy giá trị đạo đức truyền thống dân tộc đối với việc xây dựng lối sống mới cho sinh viên Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay và những vấn đề đặt ra. - Đề xuất phương hướng và một số giải pháp chủ yếu nhằm phát huy giá trị đạo đức truyền thống dân tộc đối với việc xây dựng lối sống mới cho sinh viên Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay.
3 1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 1.3.1. Đối tượng nghiên cứu: Vấn đề xây dựng lối sống mới cho sinh viên hiện nay là vấn đề lớn và bao gồm nhiều phương diện khác nhau. Trong khuôn khổ đề tài này, luận án chỉ tập trung vào giá trị đạo đức truyền thống dân tộc và phát huy vai trò của nó trong việc xây dựng lối sống mới cho sinh viên Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay. 1.3.2. Phạm vi nghiên cứu: Đề tài chỉ nghiên cứu trong phạm vi là sinh viên đang học trong các trường đại học. Số liệu khảo sát chủ yếu là ở Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh. Đề tài chỉ khảo sát thời gian từ 1986 cho đến nay. 2. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu - Luận án chủ yếu dựa trên những quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối của Đảng Cộng Sản Việt Nam về đạo đức, giá trị đạo đức truyền thống, lối sống thanh niên, sinh viên, ngoài ra luận án còn dựa vào những thành tựu khoa học của các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước liên quan tới nội dung được đề cập trong luận án. - Luận án sử dụng tổng hợp các phương pháp: lịch sử và lôgíc, phân tích và tổng hợp, so sánh, đối chiếu, phương pháp điều tra xã hội học... nhằm thực hiện mục tiêu mà luận án đã đặt ra. 3. Đóng góp mới của luận án - Luận án góp phần làm rõ khái niệm lối sống, lối sống của sinh viên, xây dựng lối sống sinh viên. - Luận án góp phần xác định rõ tầm quan trọng của giá trị đạo đức truyền thống với việc xây dựng lối sống mới cho sinh viên Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay. - Luận án làm rõ thực trạng phát huy giá trị đạo đức truyền thống trong việc xây dựng lối sống mới cho sinh viên Việt Nam. - Đề xuất phương hướng và một số giải pháp chủ yếu nhằm phát huy tốt các giá trị đạo đức truyền thống đối với việc xây dựng lối sống mới cho sinh viên Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay. 4. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án - Luận án góp phần làm sáng tỏ tầm quan trọng và đưa ra một số giải pháp cụ thể nhằm phát huy các giá trị đạo đức truyền thống đối với việc xây dựng lối sống mới cho sinh viên Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay. - Luận án có thể dùng làm tài liệu tham khảo cho các tổ chức, đoàn thể, cá nhân trực tiếp làm công tác giáo dục sinh viên và hoạt động phong trào của sinh viên. - Luận án có thể dùng làm tài liệu tham khảo trong công tác nghiên cứu, giảng dạy trong các trường và học viện. 5. Kết cấu của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục, nội dung luận án gồm 4 chương 12 tiết.
4 Chương 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1. NHỮNG CÔNG TRÌNH ĐỀ CẬP ĐẾN LỐI SỐNG; LỐI SỐNG SINH VIÊN VÀ ĐẶC ĐIỂM LỐI SỐNG MỚI CỦA SINH VIÊN VIỆT NAM HIỆN NAY Ở nước ta vào những năm 80 của thế kỷ trước đã xuất hiện những công trình trình bày những vấn đề có tính lý luận về lối sống như “Bàn về lối sống và nếp sống xã hội chủ nghĩa” của tập thể tác giả, Trần Độ (chủ biên), xuất bản năm 1985. Tác giả Tương Lai đã đề cập tới mối quan hệ giữa đạo đức và lối sống của con người trong công trình “Chủ động và tích cực xây dựng đạo đức mới”, (1983), tác giả đã nhấn mạnh: “đạo đức mới của chúng ta phải được biểu hiện ra trong lối sống của những người lao động”. Những năm 90 của thế kỷ XX, trong thời kỳ đổi mới, những thay đổi sâu sắc về kinh tế, xã hội diễn ra trên đất nước đã có nhiều công trình nghiên cứu lối sống, bước đầu mô tả được bức tranh sinh động về thực trạng lối sống của thanh niên, sinh viên và đề ra những giải pháp giáo dục lối sống mới cho họ. Chẳng hạn tác giả Đỗ Long đã đề cập vấn đề mối quan hệ giữa lối sống và việc hình thành nhân cách cho thanh niên với công trình: “Lối sống và nhân cách của thanh niên” (1996). Viện nghiên cứu phát triển giáo dục (Bộ Giáo dục & Đào tạo) có nghiên cứu đề tài “Đặc điểm lối sống sinh viên hiện nay và những phương hướng, biện pháp giáo dục” (1995), mã số B94-38-32 do Mạc Văn Trang làm chủ nhiệm. Công trình này đã xác định khái niệm lối sống sinh viên và nêu ra một hệ thống những đặc điểm chủ yếu của lối sống sinh viên được biểu hiện qua định hướng giá trị, trong các hoạt động cụ thể, trong hành vi giao tiếp ứng xử và trong sinh hoạt cá nhân. Thanh Lê (chủ biên) “Lối sống xã hội chủ nghĩa và xu thế toàn cầu hóa” (2001), công trình đã đi sâu nghiên cứu khái niệm “lối sống” với nghĩa là một hình thái kinh tế - xã hội. Trong bối cảnh toàn cầu hóa, vấn đề lối sống đang là “điểm nóng”, phải chứng minh được những ưu thế nổi bật của “lối sống xã hội chủ nghĩa”. Điều này hoàn toàn phù hợp với hoàn cảnh Việt Nam trong giai đoạn quá độ lên chủ nghĩa xã hội. Nguyễn Viết Chức (chủ biên) công trình “Xây dựng tư tưởng, đạo đức, lối sống và đời sống văn hóa ở thủ đô Hà Nội trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước” (2001), công trình đã đề cập đến tầm quan trọng và cần thiết của việc xây dựng tư tưởng, đạo đức, lối sống và đời sống văn hóa ở thủ đô Hà Nội. Công trình “Một số vấn đề về lối sống, đạo đức, chuẩn giá trị xã hội” (2001) do Huỳnh Khái Vinh (chủ biên) đã cho thấy rõ: lối sống, đạo đức và chuẩn giá trị xã hội là những yếu tố cơ bản trong đời sống xã hội của mỗi con người. Trong đó, đạo đức về cơ bản đóng vai trò là lẽ sống; còn lối sống mà hạt nhân là các khuôn mẫu ứng xử và thể chế xã hội mang biểu trưng văn hóa điển hình và đóng vai trò định hình, định tính văn hóa và con người. Tác giả
5 Hà Nhật Thăng có bàn về đạo đức lối sống của thanh niên sinh viên trong bài “Thực trạng đạo đức, tư tưởng chính trị, lối sống của thanh niên, sinh viên” đăng trên tạp chí Giáo dục (3), (2002); Nguyễn Văn Huyên có bàn về “Lối sống người Việt Nam dưới tác động của toàn cầu hóa” (2003). Từ bình diện xem xét bản sắc văn hóa dân tộc, PGS,TS. Lê Như Hoa đã đề cập đến vấn đề nếp sống, lối sống, lối sống đô thị trong giai đoạn hiện nay. Những vấn đề này tác giả đề cập trong quyển “Bản sắc dân tộc trong lối sống hiện đại” (Viện Văn hóa và Nxb Văn hóa - Thông tin, Hà Nội 2003). Tác giả Nguyễn Thị Hằng nghiên cứu “Tìm hiểu lối sống của sinh viên thành phố Hồ Chí Minh qua việc sử dụng thời gian rỗi”, Luận văn thạc sĩ Triết học, (2004). Công trình gần đây nghiên cứu “Đặc điểm tư duy và lối sống của con người Việt Nam hiện nay: một số vấn đề lý luận và thực tiễn” (2011) của tập thể tác giả và tác giả Nguyễn Ngọc Hà (chủ biên). Đề tài đã cho thấy tư duy và lối sống có ảnh hưởng quan trọng đến hoạt động của con người và qua đó ảnh hưởng đến sự phát triển kinh tế, xã hội. Trong bài viết của GS, TS Trần Văn Bính với “Xây dựng văn hóa đạo đức và lối sống văn hóa trong điều kiện kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế” (Lý luận chính trị - số 7/2013). 1.2. NHỮNG CÔNG TRÌNH ĐỀ CẬP ĐẾN GIÁ TRỊ, GIÁ TRỊ ĐẠO ĐỨC TRUYỀN THỐNG, GIÁ TRỊ ĐẠO ĐỨC TRUYỀN THỐNG VIỆT NAM. SỰ TÁC ĐỘNG TOÀN CẦU HÓA ĐẾN VIỆC PHÁT HUY GIÁ TRỊ ĐẠO ĐỨC TRUYỀN THỐNG VIỆT NAM Nhiều nhà khoa học nước ta đã đi sâu nghiên cứu nhằm xác định các giá trị tinh thần truyền thống dân tộc làm cơ sở cho việc xây dựng đời sống văn hóa và con người Việt Nam trong sự nghiệp cách mạng xã hội chủ nghĩa. Một số công trình tiêu biểu như “Tìm hiểu tính cách dân tộc” của GS Nguyễn Hồng Phong, (Nxb Khoa học, Hà Nội, 1963); “Đạo đức mới” do GS. Vũ Khiêu chủ biên, (Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội, 1974); “Chủ động và tích cực xây dựng đạo đức mới” của Tương Lai, (Nxb Sự thật, Hà Nội, 1983); “Giá trị tinh thần truyền thống của dân tộc Việt Nam” của GS. Trần Văn Giàu, (Nxb Khoa học xã hội, 1980). Ngoài ra còn phải kể đến một số công trình nghiên cứu riêng về đạo đức như: “Nguyên lý đạo đức cộng sản” của A.Sixkin, (Nxb Sự thật, Hà Nội, 1961), trong đó tác giả khẳng định lại quan điểm mácxít về nguồn gốc của đạo đức, rằng đạo đức là một hình thái ý thức xã hội và nói đến đạo đức là nói đến những lề thói và tập tục biểu hiện mối quan hệ nhất định giữa người với người trong quan hệ với nhau hàng ngày; “Đạo đức học”, tập 1 và 2 của tác giả G.Bandzeladze, (Nxb Giáo dục, Hà Nội, 1985) đã phân tích và luận giải về vai trò của đạo đức, làm sáng tỏ nhiều hiện tượng đạo đức xã hội cũng như mối quan hệ giữa đạo đức với “tính người” của con người. Về giá trị truyền thống nói chung, giá trị đạo đức truyền thống nói riêng cũng có nhiều công trình khoa học của nhiều tác giả đi sâu nghiên cứu. Khẳng
6 đinh vai trò của giá trị đạo đức truyền thống, sự cần thiết phải bảo vệ, giữ gìn, kế thừa và phát huy chúng trong quá trình xây dựng xã hội mới. Công trình “Về giá trị văn hóa tinh thần Việt Nam” (tập thể tác giả gồm 2 tập, Nxb Thông tin Lý luận, Hà Nội, 1983) và “Giá trị tinh thần truyền thống của dân tộc Việt Nam” của GS. Trần Văn Giàu, Nxb Thành phố Hồ Chí Minh (tái bản 1993) đã phân tích một cách sâu sắc về các giá trị tinh thần truyền thống của người Việt Nam. Nguyễn Ngọc Long (1987), “Quán triệt mối quan hệ biện chứng giữa kinh tế và đạo đức trong việc đổi mới tư duy” được đề cập đến trong tạp chí Nghiên cứu lý luận (1-2); “Tìm hiểu định hướng giá trị của thanh niên Việt Nam trong điều kiện kinh tế thị trường” do Thái Duy Tuyên chủ biên, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1994; “Giá trị - định hướng giá trị nhân cách và giáo dục giá trị” do Nguyễn Quang Uẩn chủ biên, tháng 4, 1995. Công cuộc đổi mới toàn diện đất nước làm nảy sinh nhiều vấn đề trong xã hội mới, vấn đề đạo đức vì thế cũng phải được nghiên cứu trong điều kiện kinh tế thị trường với những tác động đa chiều, đan xen của nó. Đáp ứng yêu cầu này, đã có công trình “Sự biến đổi của thang giá trị đạo đức trong nền kinh tế thị trường với việc xây dựng đạo đức mới cho cán bộ quản lý ở nước ta hiện nay” (1999), do PGS.TS Nguyễn Chí Mỳ (chủ biên) cùng với nhiều tác giả như: PGS.TS Nguyễn Thế Kiệt, PGS.TS Nguyễn Tĩnh Gia, GS Trần Phúc Thăng, PGS.TS Trần Hậu Kiêm, PGS.TS Trần Thành, PGS.TS Trần Văn Phòng... Trong đó, các tác giả đã gợi mở một số vấn đề đạo đức mới, luận giải sự biến đổi của thang giá trị đạo đức trong cơ chế thị trường, từ đó, đề xuất phương hướng, giải pháp hình thành thang giá trị đạo đức mới, xây dựng đạo đức mới cho cán bộ quản lý trong nền KTTT định hướng XHCN... GS,TS. Nguyễn Trọng Chuẩn và PGS,TS Nguyễn Văn Huyên (đồng chủ biên) công trình: “Giá trị truyền thống trước những thách thức của toàn cầu hóa” (2002), gồm các bài viết đề cập đến giá trị truyền thống Việt Nam và những vấn đề đặt ra trong xu thế toàn cầu hóa; giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa Việt Nam trong xu thế toàn cầu hóa. Cùng với những vấn đề này còn có những công trình như “Giá trị truyền thống Việt Nam trước thách thức của toàn cầu hóa” (2002) của GS,TS Đỗ Huy. Và bài viết “Hội nhập quốc tế: Cơ hội và thách thức đối với giá trị truyền thống trong điều kiện toàn cầu hóa hiện nay” của GS,TS. Nguyễn Trọng Chuẩn (2004). Các công trình của GS Trần Đình Hượu với “Đến hiện đại từ truyền thống” do chương trình khoa học - công nghệ cấp nhà nước KX - 07 xuất bản. Bàn về đạo đức, giá trị đạo đức còn có những bài viết như “Giá trị đạo đức truyền thống Việt Nam và cái phổ biến toàn nhân loại của đạo đức trong nền kinh tế thị trường” của Trần Nguyên Việt (Tạp chí Triết học, số 5, 2002); “Từ “cái thiện” truyền thống đến “cái thiện” trong cơ chế thị trường ở Việt Nam hiện nay” của GS. Nguyễn Hùng Hậu (Tạp chí Triết học, số 8, 2002); “Tiêu chuẩn
7 đạo đức của người cán bộ lãnh đạo chính trị hiện nay” của PGS.TS Trần Văn Phòng (Tạp chí Lý luận chính trị, số 5, 2003). “Phát huy truyền thống yêu nước Việt Nam trong giai đoạn hiện nay”, Nguyễn Thị Nga (Tạp chí Cộng sản số 1, 2006); tác giả Mai Thị Quý với bài viết “Tác động của toàn cầu hóa đến truyền thống cần cù, tiết kiệm của dân tộc Việt Nam” (Triết học, số 5/2007). PGS,TS Nguyễn Thế Kiệt (2006) đã đề cập đến một số giá trị đạo đức truyền thống qua bài viết: “Một số giá trị đạo đức Việt Nam: Từ truyền thống đến Hồ Chí Minh” (Tạp chí Lý luận chính trị, số 7, 2006). Với công trình “Mấy vấn đề về đạo đức học mácxít và xây dựng đạo đức trong điều kiện kinh tế thị trường ở Việt Nam hiện nay” (2012), trong đó tác giả đã làm rõ sự biến đổi thang giá trị đạo đức dưới tác động của kinh tế thị trường ở Việt Nam, vì thế cần phải có những giải pháp mang tính định hướng nhằm xây dựng đạo đức mới gắn liền với việc đấu tranh chống lại sự thoái hóa biến chất về đạo đức, lối sống hiện nay. 1.3. CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU VỀ VAI TRÒ, THỰC TRẠNG VÀ NGUYÊN NHÂN CỦA GIÁ TRỊ ĐẠO ĐỨC TRUYỀN THỐNG VỚI VIỆC XÂY DỰNG LỐI SỐNG MỚI CHO SINH VIÊN VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH TOÀN CẦU HÓA HIỆN NAY Các nhà khoa học đã nghiên cứu và cho ra đời nhiều công trình có giá trị lý luận và thực tiễn cao. Nguyễn Khắc Vinh với bài viết “Xây dựng đạo đức lối sống và chuẩn giá trị xã hội để phát triển toàn diện con người” (Tạp chí Thông tin lý luận, số 3, 1999); Đó là luận án tiến sỹ triết học của Trần Sỹ Phán với đề tài: “Giáo dục đạo đức với sự hình thành và phát triển nhân cách sinh viên Việt Nam trong giai đoạn hiện nay”, Học viện CTQG Hồ Chí Minh, Hà Nội, 1999; “Lý tưởng đạo đức và việc giáo dục lý tưởng đạo đức cho thanh niên trong điều kiện hiện nay” của Đoàn Văn Khiêm (Tạp chí Triết học, số 2, 2001); Tác giả Võ Minh Tuấn phân tích những biểu hiện về mặt đạo đức sinh viên dưới tác động toàn cầu hóa qua bài “Tác động toàn cầu hóa đến đạo đức sinh viên hiện nay” (2004), (Tạp chí Triết học, số 4-155). Đặng Quang Thành trong Luận án tiến sĩ Triết học nghiên cứu: “Xây dựng lối sống có văn hóa của thanh niên thành phố Hồ Chí Minh trong công cuộc đổi mới theo định hướng xã hội chủ nghĩa”(2005). “Xây dựng nếp sống văn hóa của sinh viên trên địa bàn thủ đô Hà Nội trong giai đoạn hiện nay” (2005) , Luận văn thạc sĩ Triết học của Lê Cao Thắng. Tác giả Võ Văn Thắng với bài viết “Xây dựng lối sống ở Việt Nam hiện nay (từ góc độ văn hoá truyền thống dân tộc)”, Nxb Văn hoá thông tin và Viện văn hoá, Hà Nội 2006. Trong giai đoạn toàn cầu hoá, tác giả Nguyễn Thị Huyền (2007) có nói về nguy cơ suy thoái đạo đức, lối sống con người Việt Nam qua bài viết “Toàn cầu hoá và nguy cơ suy thoái đạo đức, lối sống con người Việt Nam hiện nay”, (Tạp chí Triết học).
8 1.4. CÁC CÔNG TRÌNH ĐỀ XUẤT PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP, KẾ THỪA VÀ PHÁT HUY GIÁ TRỊ ĐẠO ĐỨC TRUYỀN THỐNG VIỆT NAM TRONG XÂY DỰNG LỐI SỐNG CON NGƯỜI VIỆT NAM, TRONG XÂY DỰNG LỐI SỐNG CHO SINH VIÊN VIỆT NAM NÓI CHUNG, TRONG BỐI CẢNH TOÀN CẦU HÓA NÓI RIÊNG Lưu Thu Thủy (2000), với bài trong kỷ yếu Hội thảo quốc gia bàn về “Thực trạng và giải pháp giáo dục đạo đức, tư tưởng chính trị, lối sống cho học sinh, sinh viên Việt Nam”. Trên cơ sở thực trạng đạo đức, tư tưởng, lối sống của thanh niên, sinh viên đã đưa ra những giải pháp thiết thực nhằm giáo dục, kế thừa và phát huy giá trị văn hóa, đạo đức truyền thống dân tộc cho sinh viên. Tháng 8 năm 2004, Viện Khoa học xã hội Việt Nam công bố kết quả nghiên cứu đề tài: “Đạo đức xã hội ở nước ta hiện nay - vấn đề và giải pháp” do GS.VS Nguyễn Duy Quí làm chủ nhiệm với sự tham gia của các nhà khoa học có uy tín lớn như: GS Nguyễn Đức Bình, GS Vũ Khiêu, GS Nguyễn Trọng Chuẩn, GS Hoàng Chí Bảo, PGS,TS Nguyễn Văn Phúc... Trên cơ sở phân tích, mổ xẻ hiện thực cuộc sống trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, các nhà khoa học đã chỉ ra nguyên nhân suy thoái đạo đức trong xã hội và đề xuất phương hướng, giải pháp xây dựng đạo đức xã hội. Các tác giả tiếp cận khái niệm lối sống như là một phạm trù đạo đức học trong quyển “Về giáo dục đạo đức cách mạng trong cán bộ, đảng viên hiện nay - Thực trạng và giải pháp”, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2004; Võ Văn Thắng có đưa ra một số giải pháp trong xây dựng lối sống hiện nay, thông qua việc nâng cao nhận thức của sinh viên về vai trò của giá trị văn hóa truyền thống với bài viết “Nâng cao nhận thức của sinh viên về vai trò của giá trị văn hóa truyền thống dân tộc trong xây dựng lối sống hiện nay”, (Tạp chí Giáo dục, số 234, 2010). 1.5. NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA ĐỂ LUẬN ÁN TIẾP TỤC GIẢI QUYẾT Một là, các công trình bàn về đạo đức, giá trị đạo đức truyền thống, lối sống sinh viên được thể hiện chủ yếu dưới dạng bài báo khoa học hay đề tài khoa học nhưng chưa có công trình nào nghiên cứu một cách hệ thống dưới góc độ triết học về giá trị đạo đức truyền thống dân tộc với việc xây dựng lối sống mới cho sinh viên Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay. Những công trình nghiên cứu trong giai đoạn vừa qua cũng chỉ chủ yếu mô tả được một bức tranh chung về lối sống, lối sống sinh viên với các mặt biểu hiện còn dàn đều, chưa làm nổi bật và đi sâu vào yếu tố nào là cơ bản, quyết định nhất, đặc trưng cho lối sống sinh viên và chưa xem xét mối liên kết, tác động qua lại giữa các yếu tố đó và các yếu tố liên quan. Vấn đề đặt ra cho luận án là tiếp tục kế thừa, bổ sung, làm sâu sắc hơn khái niệm lối sống, lối sống mới, xây dựng lối sống mới cho sinh viên; xác định rõ tầm quan trọng của giá trị đạo đức truyền thống trong việc xây dựng lối sống mới cho sinh viên Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay.
9 Hai là, trong các công trình đã công bố, các tác giả đã cố gắng phân tích, làm rõ thực trạng lối sống sinh viên nhưng không nhiều và còn mờ nhạt. Ở đây, các tác giả chủ yếu bàn về thực trạng lối sống con người Việt Nam. Nhưng chưa có công trình nào luận chứng một cách toàn diện, hệ thống với đối tượng cụ thể dưới góc độ triết học về thực trạng phát huy giá trị đạo đức truyền thống trong xây dựng lối sống mới cho sinh viên Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay. Ba là, các công trình của các nhà khoa học đã công bố cũng đã đưa ra hệ thống giải pháp nhằm phát huy giá trị đạo đức truyền thống trong giáo dục đạo đức cho sinh viên hay trong xây dựng lối sống hiện nay. Hệ thống những giải pháp đưa ra sâu sắc và toàn diện, mang tính khả thi, tập trung kế thừa và phát huy các giá trị đạo đức truyền thống hiện nay. Tuy nhiên, chưa có công trình nào tập trung luận chứng toàn diện, mang tính khả thi và tập trung vào đối tượng mang tính cụ thể đó là đưa ra phương hướng và một số giải pháp chủ yếu nhằm phát huy tốt các giá trị đạo đức truyền thống đối với việc xây dựng lối sống mới cho sinh viên Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay. Những công trình trên đã đề cập các vấn đề có liên quan đến đề tài luận án ở những góc độ khác nhau, cách tiếp cận khác nhau, phương pháp khác nhau. Tuy nhiên, chưa có công trình nào nghiên cứu một cách hệ thống dưới góc độ triết học vấn đề giá trị đạo đức truyền thống với việc xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay. Xuất phát từ những nội dung trên, luận án đi sâu nghiên cứu dưới góc độ triết học vấn đề: Giá trị đạo đức truyền thống dân tộc với việc xây dựng lối sống mới cho sinh viên Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay. Chương 2 LỐI SỐNG VÀ TẦM QUAN TRỌNG CỦA GIÁ TRỊ ĐẠO ĐỨC TRUYỀN THỐNG DÂN TỘC TRONG VIỆC XÂY DỰNG LỐI SỐNG MỚI CHO SINH VIÊN VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH TOÀN CẦU HÓA HIỆN NAY 2.1. LỐI SỐNG, TẦM QUAN TRỌNG, NỘI DUNG CỦA VIỆC XÂY DỰNG LỐI SỐNG MỚI CHO SINH VIÊN VIỆT NAM HIỆN NAY 2.1.1. Khái niệm lối sống, lối sống mới, xây dựng lối sống mới cho sinh viên Việt Nam hiện nay 2.1.1.1. Khái niệm lối sống “Lối sống” từ lâu đã trở thành đối tượng nghiên cứu của nhiều ngành khoa học như tâm lí học, giáo dục học, đạo đức, triết học, văn hóa học... Từ lối sống trong tiếng Pháp là mode de vie, trong tiếng Anh là mode of life hoặc way of life, còn trong tiếng Đức là Lebensweise. Mặc dù có nhiều tác giả, nhiều tài
10 liệu đề cập đến khái niệm lối sống, nhưng cho đến nay vẫn chưa có một định nghĩa thống nhất về vấn đề này. Trong tác phẩm Hệ tư tưởng Đức, Mác - Ăngghen viết: không nên nghiên cứu phương thức sản xuất ấy đơn thuần theo khía cạnh nó là sự tái sản xuất ra sự tồn tại thể xác của các cá nhân. Mà hơn thế, nó là một phương thức hoạt động nhất định của những cá nhân ấy, một hình thức nhất định của hoạt động sống của họ, một phương thức sinh sống nhất định của họ. Như vậy, Mác đã cho thấy, sản xuất là yếu tố quyết định sự tồn tại của cá nhân và phương thức sản xuất là hình thức hoạt động cơ bản của con người, là phương thức sinh sống của con người, là mặt cơ bản của lối sống. Tiếp cận lối sống trên phương diện phương thức hoạt động và tổng thể những quan hệ kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội của những cá nhân trong một hình thái kinh tế - xã hội, Rútkêvích cho rằng “Lối sống là một tổng thể, một hệ thống những đặc điểm chủ yếu nói lên hoạt động của các dân tộc, các giai cấp, các nhóm xã hội, các cá nhân trong những điều kiện của một hình thái kinh tế - xã hội nhất định”. Trong tiếng Việt, lối sống là một danh từ ghép gồm lối và sống. Lối là lề lối, thể thức, kiểu cách, phương thức. Sống là sinh hoạt, là quá trình hoạt động sinh vật và xã hội của con người. Trong từ điển tiếng Việt và Hán - Việt cũng chỉ đề cập khái niệm “lối sống giản dị” làm ví dụ minh họa cho từ “lối” và dẫn “nếp sống” khi đề cập đến khái niệm “sống”. Khái niệm “lối sống” bắt đầu được đề cập trong Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IV của Đảng và tiếp tục được đề cập đến ở các kỳ đại hội tiếp theo. Đại hội XI khẳng định: “Tình trạng suy thoái về chính trị, tư tưởng, đạo đức, lối sống trong một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên và tình trạng tham nhũng, lãng phí, quan liêu, những tiêu cực và tệ nạn xã hội chưa được ngăn chặn, đẩy lùi mà còn tiếp tục diễn biến phức tạp…làm giảm lòng tin của nhân dân đối với Đảng và Nhà nước”. Sự suy thoái về đạo đức không chỉ diễn ra ở một bộ phận cán bộ, đảng viên mà còn diễn ra ở nhiều tầng lớp dân cư, đặc biệt là trong giới trẻ. Trên cơ sở tiếp cận quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin về lối sống, GS Vũ Khiêu trong tác phẩm “Văn hóa Việt Nam, xã hội và con người” đã định nghĩa: Lối sống là phạm trù xã hội, khái quát toàn bộ hoạt động của các dân tộc, các giai cấp, các nhóm xã hội, các cá nhân trong những điều kiện của một hình thái kinh tế - xã hội nhất định và biểu hiện trên các lĩnh vực của đời sống: trong lao động và hưởng thụ, trong quan hệ giữa người với người, trong sinh hoạt tinh thần và văn hóa. Từ định nghĩa này đã khái quát được những nét đặc trưng cơ bản của lối sống, từ phương diện vật chất của lối sống: phương thức sản xuất vật chất và hình thái kinh tế - xã hội đến phương diện sinh hoạt tinh thần của lối sống.
11 Xét lối sống gắn liền với hoạt động sống của con người và gắn với một hình thái kinh tế - xã hội, thì GS Thanh Lê đã định nghĩa: “Lối sống là một hệ thống những nét căn bản nói lên hoạt động của các dân tộc, các giai cấp, các tập đoàn xã hội, các cá nhân trong những điều kiện của một hình thái kinh tế - xã hội nhất định”. TS Nguyễn Viết Chức cho rằng: “Lối sống là tổng hòa những dạng hoạt động sống điển hình và tương đối ổn định của con người được vận hành theo một bảng giá trị xã hội nào đó trong sự thống nhất với các điều kiện của một hình thái kinh tế - xã hội nhất định”. Như vậy, trên cơ sở những quan điểm mà các tác giả đưa ra khi định nghĩa về lối sống, từ đó chúng ta có thể đưa ra một số đặc điểm cơ bản của lối sống: - Lối sống là tổng hòa những hoạt động sống của con người trong sự thống nhất với các điều kiện của một hình thái kinh tế - xã hội nhất định. - Lối sống chịu sự quy định của phương thức sản xuất và điều kiện sống của xã hội. - Lối sống là sự tổng hòa các mối quan hệ giữa vật chất và tinh thần, cá nhân và xã hội, dân tộc và quốc tế. - Lối sống nói chung đều mang tính văn hóa. Vậy lối sống là phương thức sống của con người trong một chế độ xã hội nhất định được biểu hiện trên các lĩnh vực của đời sống như lao động, sản xuất, hoạt động chính trị, hoạt động văn hóa tinh thần và hoạt động giao tiếp hàng ngày. Ở những góc độ tiếp cận khác nhau, khái niệm lối sống có liên quan chặt chẽ với các khái niệm lẽ sống, nếp sống, mức sống... 2.1.1.2. Lối sống mới - lối sống xã hội chủ nghĩa, xây dựng lối sống mới ở Việt Nam hiện nay Sự xuất hiện của những quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa đã mở đầu cho sự hình thành trong thực tế của lối sống xã hội chủ nghĩa. Lối sống xã hội chủ nghĩa là lối sống đáp ứng với những nhiệm vụ xây dựng chủ nghĩa xã hội, góp phần vào việc giải quyết những nhiệm vụ đặt ra; những nét điển hình trong hành vi của con người đều được đánh giá theo thước đo ấy. Theo GS Thanh Lê: “Lối sống xã hội chủ nghĩa là lối sống trong những điều kiện đặc thù của hình thái kinh tế - xã hội xã hội chủ nghĩa, gắn với phương thức sản xuất xã hội chủ nghĩa”. Lối sống xã hội chủ nghĩa là sự kết hợp giữa những giá trị truyền thống tốt đẹp với những giá trị, tư tưởng mới của thời đại, trong mọi hoạt động, hành vi... Lối sống mới, nếp sống mới không chỉ là những biểu hiện đơn thuần về phương thức sản xuất, về mặt kinh tế, đó còn là sự phản ánh đời sống tinh thần của dân tộc, trong văn hóa, trong lối ứng xử... Xây dựng lối sống mới ở Việt Nam hiện nay Lối sống mới là phương thức sống của con người thể hiện ở sự lựa chọn các hoạt động và cách thức thực hiện các hoạt động đó mang tính dân tộc,
12 hiện đại, nhân văn trong quá trình xây dựng CNXH nhằm thực hiện mục tiêu phát triển con người toàn diện trên các lĩnh vực đức, trí, thể, mỹ. Xây dựng lối sống mới chính là quá trình tác động đến con người nhằm hình thành và hoàn thiện ở mỗi cá nhân những nguyên tắc, chuẩn mực đúng đắn trong lối sống phù hợp với yêu cầu quá trình xây dựng đất nước theo định hướng XHCN. Nhờ đó, mà cá nhân có thể tự điều chỉnh, đánh giá, hướng dẫn và kiểm soát hành vi lối sống của mình hướng tới các quá trình hiện thực xã hội và con người mang tính dân tộc, hiện đại, nhân văn. Đó là lối sống có tính dân tộc - hiện đại - nhân văn, phải gắn liền với quá trình xây dựng nền văn hóa tiên tiến Việt Nam đậm đà bản sắc dân tộc. Ở đây, khi đặt ra nội dung xây dựng lối sống mới cần quán triệt quan điểm lịch sử - cụ thể, làm sao bảo đảm thống nhất biện chứng giữa trước mắt và lâu dài, giữa truyền thống và hiện đại. Xuất phát từ những yêu cầu trên cần chú ý một số nội dung sau: Thứ nhất, lối sống mới ở Việt Nam mà chúng ta xây dựng là lối sống có chuẩn mực đạo đức, lý tưởng cao đẹp, có sự kết hợp hài hòa giữa truyền thống tốt đẹp của dân tộc và tinh hoa văn hóa nhân loại. Thứ hai, xây dựng lối sống mới chính là nhằm thực hiện mục tiêu phát triển con người toàn diện, có nhân cách phong phú. Thứ ba, xây dựng lối sống mới hiện nay là sống và làm việc theo hiến pháp và pháp luật. 2.1.2. Tầm quan trọng, nội dung xây dựng lối sống mới cho sinh viên Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay 2.1.2.1. Sinh viên và đặc điểm hoạt động của sinh viên Việt Nam Sinh viên Việt Nam là những người đang theo học tại các trường Đại học, cao đẳng của Việt Nam. Họ là một tầng lớp xã hội đặc thù, đang trên con đường học tập, rèn luyện và định hình nhân cách, đạo đức, lối sống. Mặc dù có trình độ nhận thức, trình độ khoa học cơ bản, có năng lực tư duy, nhưng ở độ tuổi còn rất trẻ, độ tuổi từ 18 đến 25 và kinh nghiệm sống chưa nhiều, họ chịu sức ép rất lớn từ nhiều hướng khác nhau, dễ bị dao động trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay. Sinh viên, ở cấp độ xã hội, là đại biểu của một nhóm xã hội đặc biệt. Ở cấp độ cá nhân, sinh viên là người đang trưởng thành về mặt xã hội, chín muồi về thể lực, định hình về nhân cách, đang học tập tiếp thu những tri thức, kỹ năng của một lĩnh vực nghề nghiệp nhất định. Đây là thời kỳ sinh viên phát triển tư duy trừu tượng, đặc biệt là sự phát triển thế giới quan, nhân sinh quan, chứa đựng hoài bão vươn tới lý tưởng cao đẹp, phát triển hứng thú nghề nghiệp… Mặc dù có trình độ nhận thức, trình độ khoa học cơ bản, có năng lực tư duy, nhưng tuổi còn rất trẻ và kinh nghiệm sống chưa nhiều, họ chịu sức ép rất lớn từ nhiều hướng khác nhau, dễ bị dao động trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện
13 nay. Một số sinh viên thụ động chưa thích nghi với môi trường thay đổi. Một số sinh viên, do tâm lý của tuổi trẻ chưa thật sự ổn định, lại ham thích và chạy theo cái mới, chịu ảnh hưởng của lối sống đua đòi, thực dụng, hay thay đổi. Những khát khao, mơ ước của tuổi trẻ nếu không được định hướng đúng đắn, sẽ được thực hiện bởi những hành vi tiêu cực, nhất là với đối tượng ít kinh nghiệm sống, ý thức chưa thật sự ổn định như sinh viên. Phần lớn sinh viên đã không ngừng học tập, nâng cao trình độ và phát huy những truyền thống tốt đẹp mà cha anh đã dựng xây. Sinh viên đang theo học ở các trường rất đa dạng về thành phần, phong phú về nghề nghiệp tương lai, trình độ khoa học cao, là lớp người năng động sáng tạo, nhạy bén, thích ứng nhanh với cơ chế mới. Đa số sinh viên ngày nay là những người sống có lý tưởng, có ước mơ và hoài bão lớn lao. Họ sẵn sàng vượt qua khó khăn, thử thách để thực hiện ước mơ của mình. 2.1.2.2. Tầm quan trọng của việc xây dựng lối sống mới cho sinh viên trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay Khái niệm lối sống mới sinh viên nói riêng không vượt ra ngoài nội hàm của khái niệm xây dựng lối sống con người Việt Nam nói chung. Tuy nhiên, do đặc điểm tâm, sinh lý, điều kiện sống mà việc xây dựng lối sống sinh viên cần chú ý đến đặc điểm của họ. Do đó, lối sống mới của sinh viên là phương thức hoạt động đặc trưng của sinh viên, thể hiện ở sự lựa chọn các hoạt động và cách thức thực hiện các hoạt động đó mang tính dân tộc, hiện đại, nhân văn trong quá trình xây dựng CNXH ở Việt Nam hiện nay bao gồm tất cả các mặt hoạt động của sinh viên, từ học tập đến sinh hoạt cá nhân, từ quan niệm sống, định hướng giá trị đến hành vi ứng xử hàng ngày, trong quan hệ giữa người với người của sinh viên. Ngày nay, trong bối cảnh toàn cầu hóa, việc xây dựng lối sống mới cho sinh viên có tầm quan trọng đặc biệt mang ý nghĩa chiến lược bởi các lý do sau: Một là: lối sống mới vừa là mục tiêu, vừa là động lực thúc đẩy sự phát triển của xã hội, hoàn thiện con người nói chung, sinh viên nói riêng. Hai là: lối sống mới góp phần quan trọng trong việc “phòng ngừa” “miễn dịch” cho toàn xã hội, đặc biệt là sinh viên trước tác động của mặt trái kinh tế thị trường và toàn cầu hóa, cũng như âm mưu “diễn biến hòa bình” của các thế lực thù địch.... Ba là: việc xây dựng lối sống mới cho sinh viên bắt nguồn từ yêu cầu, nhiệm vụ của chính bản thân sinh viên Việt Nam hiện nay. 2.1.2.3. Nội dung cơ bản của việc xây dựng lối sống mới cho sinh viên Xây dựng lối sống mới cho sinh viên Việt Nam hiện nay, trước hết chúng ta phải xác định rõ ràng tiêu chí mà sinh viên cần hướng tới thực hiện hàng ngày trong cuộc sống: Một là, xây dựng lối sống mới cho sinh viên trước hết là có tình yêu quê hương đất nước, yêu CNXH, ý chí vươn lên đưa đất nước thoát khỏi nghèo nàn lạc hậu, thái độ say mê, trung thực trong học tập, lao động.
14 Hai là, xây dựng lối sống vì cộng đồng, tinh thần trách nhiệm, lương tâm trong sáng, lòng nhân ái bao dung cho sinh viên. Xây dựng lối sống có lý tưởng, ước mơ, hoài bão lớn lao vì ngày mai lập thân lập nghiệp, có nghị lực và tự tin trong cuộc sống, niềm tin vào sự nghiệp cách mạng của dân tộc. Ba là, xây dựng lối sống văn minh, có văn hóa trong ứng xử, nghiêm chỉnh thực hiện pháp luật tôn trọng kỷ cương phép nước, có ý thức bảo vệ môi trường sinh thái, dám đứng lên bảo vệ cái đúng, cái thiện. Bốn là, xây dựng thái độ đúng mực trong tình bạn, tình yêu cho sinh viên, thói quen, ứng xử văn hóa đạo đức trong lối sống của họ. 2.2. GIÁ TRỊ ĐẠO ĐỨC TRUYỀN THỐNG DÂN TỘC VÀ VAI TRÒ CỦA NÓ ĐỐI VỚI VIỆC XÂY DỰNG LỐI SỐNG MỚI CHO SINH VIÊN VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH TOÀN CẦU HÓA HIỆN NAY 2.2.1. Giá trị, giá trị đạo đức truyền thống của dân tộc Việt Nam Giá trị là những thành tựu của con người góp vào sự phát triển đi lên của lịch sử xã hội, phục vụ cho lợi ích và hạnh phúc của con người. Giá trị xuất hiện từ mối quan hệ xã hội giữa chủ thể và đối tượng, nghĩa là từ thực tiễn và chiến đấu của con người xã hội. Giá trị vì thế được xác định bởi sự đánh giá đúng đắn của con người, xuất phát từ thực tiễn và được kiểm nghiệm qua thực tiễn. Cho nên, "nói đến giá trị tức là muốn khẳng định mặt tích cực, mặt chính diện, nghĩa là đã bao hàm quan điểm coi giá trị gắn liền với cái đúng, cái tốt, cái hay, cái đẹp; là nói đến cái có khả năng thôi thúc con người hành động và nỗ lực vươn tới". Giá trị đạo đức là một trong những yếu tố cấu thành hệ thống các giá trị tinh thần của đời sống xã hội. Giá trị đạo đức là những chuẩn mực, những khuôn mẫu lý tưởng, qui tắc ứng xử được lựa chọn nhằm điều chỉnh và đánh giá hành vi ứng xử giữa con người với con người, con người với xã hội. Truyền thống, xét về mặt đặc trưng, là những gì mang tính ổn định, đã được cộng đồng thừa nhận và ăn sâu vào tâm lý, tập quán xã hội từ thế hệ này sang thế hệ khác của dân tộc. Giá trị đạo đức truyền thống chính là những giá trị tốt đẹp, thể hiện trong những chuẩn mực đạo đức phổ biến, có tác động tích cực tới cộng đồng, điều chỉnh hành vi cá nhân cũng như mọi mối quan hệ trong xã hội, được đông đảo thừa nhận, mang tính ổn định tương đối và ăn sâu vào tâm lý, tập quán xã hội từ thế hệ này nối tiếp thế hệ khác của dân tộc. Phát huy giá trị đạo đức truyền thống là làm cho những giá trị chuẩn mực, cái hay, cái đẹp, cái có ý nghĩa và đã được khẳng định trong đời sống tiếp tục tồn tại, thích nghi và phát triển theo thời gian. Các giá trị đạo đức truyền thống dân tộc Nói đến các giá trị đạo đức truyền thống của dân tộc ta là nói đến đặc thù của đạo đức Việt Nam với những phẩm chất tốt đẹp đã hình thành và được lưu
15 truyền, chọn lọc, kế thừa từ thế hệ này đến thế hệ khác. Đó là các giá trị nhân văn mang tính cộng đồng, tính ổn định tương đối, thể hiện trong các chuẩn mực mang tính phổ biến có tác dụng điều chỉnh hành vi của con người. Dựa trên những quan điểm của các nhà khoa học cũng như của Đảng ta, có thể cho rằng các giá trị đạo đức truyền thống cơ bản của dân tộc ta bao gồm: Chủ nghĩa yêu nước là tình yêu đối với đất nước, lòng trung thành với Tổ quốc biểu hiện ở khát vọng và hành động tích cực để phục vụ cho Tổ quốc. Lòng nhân ái, bao dung là truyền thống mang giá trị đạo đức của dân tộc ta. Từ ngàn xưa, trong cuộc sống lao động sản xuất cũng như trong quá trình đấu tranh dựng nước và giữ nước, người Việt Nam đã sống hết lòng vì nghĩa cả, đùm bọc, giúp đỡ lẫn nhau để cùng vượt qua khó khăn, gian khổ... Ý thức cộng đồng, tinh thần đoàn kết là nhân tố tinh thần được bắt nguồn từ chủ nghĩa yêu nước và nó trở thành động lực thúc đẩy quá trình phát triển của lịch sử dân tộc.. Nhờ đoàn kết mà cha ông ta đã tạo nên sức mạnh tổng hợp của cả cộng đồng dân tộc trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Truyền thống cần cù, tiết kiệm, sáng tạo trong lao động: cần cù, sáng tạo là một truyền thống đạo đức có từ bao đời của dân tộc ta, là biểu hiện thái độ của con người trong hoạt động sáng tạo ra của cải vật chất và các giá trị tinh thần. Đây còn là một đức tính quý báu của dân tộc ta được các thế hệ nối tiếp nhau giữ gìn, bồi đắp và phát triển. Lòng dũng cảm, tinh thần bất khuất của người Việt Nam là những phẩm chất khá nổi bật trong hệ giá trị đạo đức truyền thống. Chính những phẩm chất này mà dân tộc ta luôn thắng lợi trước mọi thiên tai, địch họa tưởng chừng không vượt qua nổi. Truyền thống hiếu học của người Việt Nam được hình thành từ rất lâu đời và đã trở thành nét đẹp trong truyền thống dân tộc. Hiếu học là một truyền thống của người Việt từ xưa đến nay, ngay từ rất sớm con người đã nhận thức được học hành không chỉ là quyền lợi mà còn là nghĩa vụ của mỗi cá nhân. Truyền thống khát khao hòa bình, yêu hòa bình Là một dân tộc từng chịu nhiều đau thương, mất mát do chiến tranh, hơn ai hết, người Việt Nam thấm thía giá trị của hòa bình, đó là bình yên và hạnh phúc cho mỗi con người, ổn định và phát triển cho mỗi quốc gia, dân tộc. Và khát khao hòa bình, yêu hòa bình trở thành giá trị truyền thống của dân tộc Việt Nam, trở thành nguyên tắc sống, đạo lý của người Việt Nam. 2.2.2. Vai trò của giá trị đạo đức truyền thống dân tộc đối với việc xây dựng lối sống mới cho sinh viên trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay Giá trị đạo đức truyền thống có vai trò quan trọng đối với sự phát triển lối sống mới (lối sống xã hội chủ nghĩa) nói chung và xây dựng lối sống mới cho sinh viên Việt Nam nói riêng. Một là, giá trị đạo đức truyền thống là cơ sở giữ vị trí nền tảng để xây dựng lối sống mới cho sinh viên Việt Nam hiện nay.
16 Hai là, giá trị đạo đức truyền thống được kế thừa, phát huy, gia nhập cấu trúc nhân cách trở thành các phẩm chất mới, lối sống mới tích cực của sinh viên. Ba là, các giá trị đạo đức truyền thống là động lực, là ngọn nguồn phát triển dân tộc, tạo nên sức mạnh tinh thần và bản lĩnh cho thế hệ thanh niên - sinh viên vươn lên trong giai đoạn mới trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay. Bốn là, phát huy giá trị đạo đức truyền thống cho sinh viên góp phần xây dựng hài hòa đời sống vật chất và đời sống tinh thần cho họ, giúp họ đứng vững trước tác động tiêu cực của kinh tế thị trường và toàn cầu hóa hiện nay. Như vậy, đối với sinh viên, lực lượng trí thức tương lai, việc xây dựng ngay từ đầu lối sống mới có tính định hướng, mở đường. Trong bối cảnh toàn cầu hóa, việc xây dựng lối sống mới cho sinh viên có tầm quan trọng đặc biệt mang ý nghĩa chiến lược. Chương 3 GIÁ TRỊ ĐẠO ĐỨC TRUYỀN THỐNG DÂN TỘC VỚI VIỆC XÂY DỰNG LỐI SỐNG MỚI CHO SINH VIÊN VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH TOÀN CẦU HÓA HIỆN NAY - THỰC TRẠNG VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA 3.1. TOÀN CẦU HÓA VÀ TÁC ĐỘNG CỦA NÓ ĐẾN VIỆC PHÁT HUY GIÁ TRỊ ĐẠO ĐỨC TRUYỀN THỐNG TRONG XÂY DỰNG LỐI SỐNG MỚI CHO SINH VIÊN HIỆN NAY 3.1.1. Thực chất của toàn cầu hóa Dưới góc độ triết học, chúng tôi nhìn nhận toàn cầu hóa như là một xu hướng vận động tất yếu của xã hội loài người; nó diễn ra trong suốt quá trình phát triển và ngày nay đã đạt đến trình độ cao của nó. Loài người tồn tại và phát triển trước hết là bằng và dựa vào sản xuất vật chất. Vì thế, toàn cầu hóa bắt nguồn từ sự phát triển mạnh mẽ của lực lượng sản xuất, từ tính chất xã hội hóa sản xuất. 3.1.2. Những tác động của toàn cầu hóa đối với việc phát huy giá trị đạo đức truyền thống trong xây dựng lối sống mới cho sinh viên hiện nay 3.1.2.1. Tác động tích cực của toàn cầu hóa Thứ nhất, thông qua tự do hóa thương mại, thu hút đầu tư, mở rộng thị trường xuất khẩu, kích thích nền kinh tế thị trường phát triển. Thứ hai, toàn cầu hóa tạo điều kiện thuận lợi cho việc xây dựng lối sống mới, hiện đại đối với sinh viên vừa kế thừa giá trị đạo đức truyền thống dân tộc vừa tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại. Thứ ba, toàn cầu hóa tạo điều kiện thuận lợi cho việc mở rộng giao lưu văn hóa, khoa học, nắm bắt thông tin, tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại làm phong phú nền văn hóa dân tộc, nền tảng của việc xây dựng lối sống mới cho sinh viên.
17 3.1.2.2. Những tác động tiêu cực của toàn cầu hóa Một là, toàn cầu hóa kinh tế tạo ra nguy cơ lệ thuộc về kinh tế, văn hóa sẽ dẫn đến lệ thuộc về chính trị, đe dọa an ninh các quốc gia, dân tộc, tạo sự khủng hoảng lòng tin vào những giá trị nhân văn, khuyến khích con người chạy theo lối sống thực dụng, xa rời các giá trị truyền thống dân tộc. Hai là, toàn cầu hóa cũng đặt ra những thách thức, thậm chí đe dọa phá vỡ những giá trị đạo đức truyền thống Việt Nam, nền văn hóa đứng trước nguy cơ mai một, mất bản sắc. Ba là, toàn cầu hóa làm cho cuộc sống con người có thể phải đối mặt với nhiều thách thức và trở nên kém an toàn hơn. Bốn là, toàn cầu hóa còn tạo ra sự bất bình đẳng giữa các nước phát triển và các nước đang phát triển, khoảng cách giữa giàu và nghèo ngày càng xa, dẫn đến hình thành các lối sống khác nhau. 3.2. THỰC TRẠNG VIỆC PHÁT HUY GIÁ TRỊ ĐẠO ĐỨC TRUYỀN THỐNG DÂN TỘC TRONG XÂY DỰNG LỐI SỐNG MỚI CHO SINH VIÊN VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH TOÀN CẦU HÓA HIỆN NAY 3.2.1. Thực trạng của việc phát huy các giá trị “lòng yêu nước, ý chí tự cường dân tộc”, nhằm xây dựng lối sống mới cho sinh viên trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay Việc phát huy các giá trị đạo đức truyền thống trong xây dựng lối sống mới là một vấn đề có ý nghĩa rất quan trọng. Khi cuộc chiến tranh giành độc lập dân tộc, thống nhất đất nước kết thúc, Đảng ta quan tâm sâu sắc đến việc xây dựng mọi mặt của đời sống xã hội, trong đó xây dựng nền văn hóa mới, đạo đức mới và lối sống mới cho thanh niên sinh viên được xem là đặc biệt quan trọng. Thứ nhất, tinh thần yêu nước là một trong những giá trị cao đẹp nhất của người Việt Nam, nó đã thấm sâu vào máu thịt của dân tộc ta. Khi nói về lòng yêu nước Việt Nam, Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh: "Dân ta có một lòng nồng nàn yêu nước. Đó là một truyền thống quý báu của ta. Từ xưa đến nay, mỗi khi Tổ quốc bị xâm lăng thì tinh thần ấy lại sôi nổi, nó kết thành một làn sóng vô cùng mạnh mẽ, to lớn, nó lướt qua mọi sự nguy hiểm, khó khăn, nó nhấn chìm tất cả lũ bán nước và lũ cướp nước". Thứ hai, trong suốt những năm tháng hào hùng của dân tộc, sinh viên và phong trào học sinh, sinh viên luôn là lực lượng nòng cốt, đi đầu trong các phong trào hành động cách mạng. Trong công trình “Về phát triển văn hóa và xây dựng con người trong thời kỳ CNH, HĐH” thuộc chương trình khoa học công nghệ cấp nhà nước KHXH – 04 đã điều tra 1.585 sinh viên của 13 trường đại học ở Hà Nội, Đà Nẵng, thành phố Hồ Chí Minh về lòng yêu nước, tự hào về truyền thống dân tộc cho thấy: có 89,7% đến 94,9% sinh viên cho rằng “tinh thần yêu nước và tự hào dân tộc là những giá trị đạo đức quan trọng”; 75% đến 85% sinh viên khát khao muốn đóng góp sức mình vào công cuộc xây dựng đất nước.
18 Trong điều kiện hiện nay, lối sống cao đẹp của thanh niên sinh viên phải gắn liền với nhiệm vụ đẩy mạnh CNH, HĐH đất nước, xây dựng cơ sở cho CNXH, có lý tưởng và niềm tin vào sự nghiệp xây dựng một nước Việt Nam "dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh". Thứ ba, đặc biệt là sự chủ động của các chủ thể giáo dục tinh thần yêu nước, ý chí tự lực tự cường dân tộc cho sinh viên trong các trường đại học. Như vậy, việc phát huy tinh thần yêu nước, ý chí tự cường dân tộc trong việc bồi dưỡng lý tưởng, niềm tin vào sự nghiệp xây dựng đất nước theo định hướng XHCN có ý nghĩa quan trọng đối với cuộc sống của sinh viên. Điều đó, thôi thúc sinh viên quyết tâm phấn đấu rèn luyện học tập để mai kia phục vụ đất nước, phục vụ nhân dân, góp phần vào sự nghiệp xây dựng nước Việt Nam hòa bình, độc lập, dân chủ, giàu mạnh như Bác Hồ đã dạy. 3.2.2. Thực trạng việc phát huy truyền thống “Ý thức cộng đồng, tinh thần đoàn kết” nhằm xây dựng lối sống mới cho sinh viên trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay Thứ nhất, ý thức cộng đồng, tinh thần đoàn kết là một trong những giá trị đạo đức truyền thống quý báu của dân tộc ta. Đoàn kết là sức mạnh tổng hợp của cả dân tộc trong dựng xây và bảo vệ Tổ quốc, thể hiện ý chí tự lực, tự cường dân tộc. Có thể nói, ý thức cộng đồng, tinh thần đoàn kết trở thành sức mạnh nội sinh của dân tộc, là một trong những giá trị đạo đức truyền thống tốt đẹp của dân tộc ta, góp phần đáng kể vào sự nghiệp giải phóng dân tộc, xây dựng và bảo vệ đất nước trong lịch sử. Hồ Chí Minh đã tổng kết: “Đoàn kết, đoàn kết, đại đoàn kết. Thành công, thành công, đại thành công”. Việc phát huy giá trị đạo đức truyền thống trong xây dựng lối sống mới cho sinh viên thời gian qua cũng đã hướng vào xây dựng tinh thần tập thể, đoàn kết, gắn bó lợi ích cá nhân với lợi ích của tập thể, chống lại lối sống thực dụng, thấp hèn. Không chỉ bằng tuyên truyền, giáo dục mà bằng việc nêu gương điển hình người tốt, việc tốt, giáo dục tinh thần tập thể trong lao động, học tập, rèn luyện của sinh viên. Thứ hai, công cuộc phát huy giá trị đạo đức truyền thống trong xây dựng lối sống mới cho sinh viên thời gian qua cũng đã hướng vào xây dựng tinh thần tập thể, đoàn kết, gắn bó lợi ích cá nhân với lợi ích của tập thể, chống lại lối sống thực dụng, thấp hèn. Đa số sinh viên Việt Nam không ngừng học tập và làm theo lời Bác; phấn đấu thi đua rèn luyện đạt danh hiệu “Sinh viên 5 tốt”; đồng sức, đồng lòng, đóng góp trí tuệ và sức trẻ vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh. Thứ ba, bên cạnh mặt tích cực còn có những hạn chế cần phải nhận ra và từng bước khắc phục như không ít sinh viên thiếu tinh thần trách nhiệm xã hội,