Tóm tắt luận án Tiến sĩ Triết học: Tư tưởng của C.Mác và Ph.Ăngghen về nguồn gốc, bản chất và sự vận động của cái đẹp trong đời sống xã hội

Chia sẻ: Vinh Le | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:27

Thêm vào BST

Báo xấu

44
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích của luận án là làm rõ về mặt khoa học những tư tưởng cơ bản của C.Mác và Ph.Ăngghen về nguồn gốc , bản chất và sự vận động lịch sử của cái đẹp trong đời sống xã hội; chứng minh cái đẹp của chủ nghĩa xã hội gắn bó chặt chẽ với quá trình giải phóng lao động, giải phóng xã hội và giải phóng con người.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt luận án Tiến sĩ Triết học: Tư tưởng của C.Mác và Ph.Ăngghen về nguồn gốc, bản chất và sự vận động của cái đẹp trong đời sống xã hội

1 Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o ViÖn Khoa häc x∙ héi ViÖt Nam viÖn triÕt häc NguyÔn Thu nghÜa T− t−ëng cña C.M¸c vμ Ph.¡ngghen vÒ nguån gèc, b¶n chÊt vμ sù vËn ®éng cña c¸i ®Ñp trong ®êi sèng x· héi Chuyªn ngµnh: Mü häc M· sè: 62 22 80 15 Tãm t¾t LuËn ¸n tiÕn sÜ triÕt häc Hµ Néi – 2010
2 LuËn ¸n ®−îc hoμn thμnh t¹i viÖn triÕt häc thuéc viÖn khoa häc x∙ héi ViÖt Nam Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: GS.TS §ç Huy - ViÖn TriÕt häc thuéc viÖn khoa häc x∙ héi ViÖt Nam Ph¶n biÖn 1: GS.TS. TrÇn V¨n BÝnh Häc viÖn ChÝnh trÞ – Hµnh chÝnh Quèc gia Hå ChÝ Minh Ph¶n biÖn 2: PGS.TSKH. §ç V¨n Khang Tr−êng Khoa häc X∙ héi vµ Nh©n v¨n (§¹i häc Quèc gia Hµ Néi) Ph¶n biÖn 3: PGS.TS. Vò Minh T©m Tr−êng §¹i häc S− ph¹m Hµ Néi LuËn ¸n ®· ®−îc b¶o vÖ t¹i héi ®ång chÊm luËn ¸n tiÕn sÜ cÊp nhµ n−íc häp t¹i ViÖn TriÕt häc, Héi tr−êng sè: 203, G¸c 2, sè59 L¸ng H¹ - Ba §×nh – Hµ Néi. Vµo håi: 8giê30, ngµy24 th¸ng 03 n¨m 2010. Cã thÓ t×m hiÓu luËn ¸n t¹i: - Th− viÖn Quèc gia - Th− viÖn ViÖn TriÕt häc
3 Më ®Çu 1. TÝnh cÊp b¸ch cña ®Ò tµi C¸i ®Ñp lµ mét hiÖn t−îng thÈm mü gi÷ vÞ trÝ quan träng trong nhiÒu lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi. C¸i ®Ñp kh«ng chØ xuÊt hiÖn trong quan hÖ cña con ng−êi víi tù nhiªn, víi x· héi mµ nã cßn lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh c¸c ho¹t ®éng s¸ng t¹o cña nghÖ thuËt. Thùc tiÔn cña toµn bé lÞch sö nh©n lo¹i còng nh− sù ph¸t triÓn cña v¨n hãa ViÖt Nam ®· chøng minh r»ng ë ®©u c¸i ®Ñp xuÊt hiÖn th× ë ®ã c¸i xÊu bÞ ®Èy lïi. C¸i ®Ñp lµm cho cuéc sèng sinh tån vµ giao tiÕp thªm ®a d¹ng, phong phó. C¸i ®Ñp n©ng cao gi¸ trÞ cña lao ®éng. C¸i ®Ñp thóc ®Èy gi¸o dôc, hoµn thiÖn nh©n c¸ch. HiÖn nay chóng ta ®ang x©y dùng mét x· héi míi. Cuéc ®Êu tranh gi÷a c¸i ®Ñp vµ c¸i xÊu ®ang diÔn ra quyÕt liÖt. Cïng víi sù tiÕp biÕn c¸c gi¸ trÞ thÈm mü tiÕn bé cña nh©n lo¹i th× nhiÒu c¸i xÊu còng ®ang len lái vµo ®êi sèng cña nh©n d©n ta. C¸c c¸i xÊu nµy chÝnh lµ mÆt ®èi lËp cña c¸i ®Ñp ®· kh¬i dËy c¸c thÞ hiÕu thÊp hÌn, cã nguy c¬ lµm b¨ng ho¹i c¸c gi¸ trÞ truyÒn thèng ®· tõng tån t¹i l©u ®êi trong t×nh c¶m vµ t©m hån cña nh©n d©n ta. Sù nghiÖp x©y dùng x· héi míi, c¸c quan hÖ thÈm mü míi ë n−íc ta trong nhiÒu thËp kû qua lu«n lu«n g¾n liÒn víi c¸c chØ dÉn cña C.M¸c vµ Ph.¡ngghen. Tuy nhiªn, sau sù sôp ®æ cña chñ nghÜa x· héi ë Liªn X« vµ §«ng ¢u, kh«ng Ýt ng−êi hoµi nghi tÝnh ch©n lý, tÝnh c¸ch m¹ng cña chñ nghÜa M¸c, trong ®ã cã mü häc m¸cxÝt. ë n−íc ta, nh− V¨n kiÖn §¹i héi §¶ng lÇn thø X ®· chØ râ, hiÖn nay mét bé phËn kh«ng nhá c¸n bé, ®¶ng viªn vµ nh©n d©n ®· phai nh¹t víi lý t−ëng cao ®Ñp cña chñ nghÜa M¸c – Lªnin, cña §¶ng ta. Sù phai nh¹t lý t−ëng Êy ®· dÉn ®Õn kh«ng Ýt nh÷ng hµnh ®éng vµ c¸c lËp luËn sai tr¸i vÒ mÆt thÈm mü, lµm cho nhiÒu c¸i xÊu trçi dËy cã nguy c¬ lÊn ¸t c¸i ®Ñp. Nh÷ng quan niÖm sai lÇm vÒ b¶n chÊt vµ sù vËn ®éng cña c¸i ®Ñp ®· t¹o nªn sù hoµi nghi vÒ c¸i ®Ñp cña chñ nghÜa
4 x· héi vµ ®· s¶n sinh ra kh«ng Ýt c¸c s¶n phÈm thÈm mü ®éc h¹i. Cã nh÷ng s¶n phÈm thÈm mü ph¸ ho¹i nh÷ng thÞ hiÕu ®óng ®¾n, thËm chÝ lµm xãi mßn lý t−ëng thÈm mü cña §¶ng ta vµ nh©n d©n ta. Trong t×nh h×nh nh− vËy, viÖc tiÕp tôc ®i s©u nghiªn cøu c¸c quan ®iÓm vÒ c¸i ®Ñp cña C.M¸c vµ Ph.¡ngghen cã ý nghÜa thêi sù ®Æc biÖt quan träng. H¬n s¸u m−¬i n¨m qua, mçi b−íc ph¸t triÓn cña quan hÖ thÈm mü vµ mçi thµnh c«ng cña s¸ng t¹o nghÖ thuËt trong ®êi sèng thÈm mü cña d©n téc ta ®Òu g¾n bã mËt thiÕt víi sù l·nh ®¹o ®óng ®¾n cña §¶ng vµ c¸c t− t−ëng c¸ch m¹ng cña mü häc m¸cxÝt. Cuéc ®Êu tranh míi trªn lÜnh vùc thÈm mü vµ nghÖ thuËt hiÖn nay ®ßi hái chóng ta qu¸n triÖt h¬n n÷a t− t−ëng cña C.M¸c vµ Ph.¡ngghen trong sù nghiÖp x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam tiªn tiÕn, ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc trong c¬ chÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa trong ®ã cã nÒn mü häc m¸cxÝt. ViÖc kh¾c phôc t− duy kinh nghiÖm, chèng b¶o thñ còng nh− b¾t ch−íc rËp khu«n trong khi tiÕp thu c¸c gi¸ trÞ truyÒn thèng vµ héi nhËp; viÖc nghiªn cøu s©u h¬n lý luËn vÒ c¸i ®Ñp cña C.M¸c vµ Ph.¡ngghen gióp chóng ta cñng cè lßng tin vµo lý t−ëng x· héi chñ nghÜa trong tiÕp biÕn c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ quèc tÕ; tõ ®ã ph¸t huy mäi kh¶ n¨ng s¸ng t¹o trong sù nghiÖp nghiªn cøu mü häc vµ nghÖ thuËt ë n−íc ta. Chóng ta chØ cã thÓ ®¹t ®−îc kÕt qu¶ tèt ®Ñp trong qu¸ tr×nh x©y dùng vµ ph¸t triÓn con ng−êi toµn diÖn khi chóng ta thÊm nhuÇn vµ tin t−ëng m¹nh mÏ vµo c¸c chØ dÉn quan träng cña C.M¸c vµ Ph.¡ngghen vÒ nguån gèc, b¶n chÊt, sù vËn ®éng còng nh− quy luËt cña c¸i ®Ñp. 2. T×nh h×nh nghiªn cøu ®Ò tµi Vµo ®Çu nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kû XX, cã mét cuéc th¶o luËn lín vÒ nguån gèc, b¶n chÊt cña c¸i ®Ñp ®−îc diÔn ra. Cuéc th¶o luËn ®−îc chia lµm ba khuynh h−íng kh¸c nhau. Mét khuynh h−íng cho r»ng c¸i ®Ñp mang b¶n chÊt x· héi, nã kh«ng ph¶i lµ thuéc tÝnh tù nhiªn cña mäi hiÖn t−îng vµ sù vËt. Khuynh h−íng nµy ®−îc gäi lµ khuynh h−íng duy x· héi.
5 Kh¸c víi khuynh h−íng duy x· héi vÒ c¸i ®Ñp, khuynh h−íng duy tù nhiªn coi c¸i ®Ñp vÒ b¶n chÊt mang thuéc tÝnh tù nhiªn nh−: vµng, b¹c, mµu s¾c, kÕt cÊu vËt chÊt, h×nh thøc sinh vËt vµ c¸c phong c¶nh tù nhiªn. Khuynh h−íng nµy g¾n víi sù vËn ®éng tù nhiªn cña vËt chÊt. C¸i ®Ñp trong tù nhiªn xuÊt hiÖn lµ do kÕt qu¶ cña sù ph¸t triÓn hîp qu¸ tr×nh, tøc lµ ph¸t triÓn tÊt yÕu cña tù nhiªn. Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña c¸i ®Ñp trong tù nhiªn lµ g¾n liÒn víi b¶n th©n giíi tù nhiªn. Phñ nhËn tÝnh kh¸ch quan cña c¸i ®Ñp tù nhiªn lµ phi lý vµ chØ cã nh÷ng ng−êi ®· mÊt hÕt t×nh c¶m hµi h−íc míi nghÜ r»ng c¸i ®Ñp cña ¸nh s¸ng mÆt trêi lµ do kÕt qu¶ ho¹t ®éng c¶i t¹o cña con ng−êi. C¸c nhµ mü häc theo khuynh h−íng nµy phñ nhËn lu«n nguån gèc x· héi cña c¸c thuéc tÝnh thÈm mü. Nh÷ng thuéc tÝnh kh¸ch quan cña vµng vµ b¹c mµ ng−êi ta gäi lµ nh÷ng thuéc tÝnh thÈm mü, gäi lµ ®Ñp ®Òu cã nguån gèc tù nhiªn cña chóng, chø kh«ng ph¶i cã nguån gèc x· héi. C¸i ®Ñp tån t¹i ë trong tù nhiªn vµ ®éc lËp ®èi víi con ng−êi, tr−íc khi cã con ng−êi. Khuynh h−íng thø ba kh¼ng ®Þnh, b¶n chÊt cña c¸i ®Ñp lµ n»m trong quan hÖ thùc tiÔn cña con ng−êi víi thÕ giíi, nã g¾n liÒn víi c¸c ho¹t ®éng thùc tiÔn lÞch sö cña con ng−êi víi c¸c qu¸ tr×nh c¶i t¹o tù nhiªn vµ x©y dùng x· héi cïng víi c¸c th−íc ®o gi¸ trÞ cña con ng−êi ®−îc h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh Êy. Khuynh h−íng nµy ®−îc gäi lµ khuynh h−íng thùc tiÔn luËn. Theo khuynh h−íng thùc tiÔn luËn th× vËt chÊt, x· héi, tù nhiªn, con ng−êi vµ c¸c thuéc tÝnh ®Ñp lµ kh«ng ®ång nhÊt. Mµu s¾c, ¸nh s¸ng, hoa cá, con ng−êi, x· héi cã nhiÒu thuéc tÝnh kh¸c nhau. Cã thuéc tÝnh vËt lý, thuéc tÝnh sinh häc vµ thuéc tÝnh thÈm mü. Thuéc tÝnh ®Ñp cña tù nhiªn vµ x· héi lµ do ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ng−êi ph¸t hiÖn ra vµ t¹o thµnh. Nã kh«ng ®ång nhÊt víi thuéc tÝnh lý, ho¸, sinh vËt cña c¸c hiÖn t−îng tù nhiªn vµ x· héi. C¶ ba khuynh h−íng trªn ®Òu g¾n víi nh÷ng vÊn ®Ò thùc tiÔn x©y dùng chñ nghÜa x· héi nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kû XX ®Ó ph©n tÝch c¸i ®Ñp. Do t×nh h×nh ®Êu tranh t− t−ëng lóc ®ã, cuéc th¶o luËn lín vÒ vÊn ®Ò nguån gèc vµ b¶n chÊt cña c¸i ®Ñp ®· ®−îc nhiÒu nhµ nghiªn cøu mü häc ë n−íc ta
6 h−ëng øng. Tõ ®ã mét lo¹t t¸c phÈm viÕt vÒ c¸i ®Ñp ë ViÖt Nam ®· ra ®êi. §Çu tiªn cã thÓ kÓ ®Õn cuèn "§Ñp" cña Vò Khiªu vµ cuéc th¶o luËn réng r·i vÒ cuèn s¸ch nµy vµo ®Çu nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kû tr−íc. TiÕp ®Õn lµ cuèn "T×m hiÓu mü häc M¸c - Lªnin" cña Hoµi Lam, "C¸i ®Ñp - mét gi¸ trÞ" cña §ç Huy, "§i t×m c¸i ®Ñp" cña Lª Ngäc Trµ - L©m Vinh; "§−a c¸i ®Ñp vµo ®êi sèng" cña Nh− ThiÕt, “Mü häc M¸c – Lªnin” cña §ç V¨n Khang vµ §ç Huy.v.v… Trong c¸c cuèn s¸ch nµy, mét bé phËn t¸c gi¶ theo quan ®iÓm duy x· héi, mét bé phËn t¸c gi¶ ®· ñng hé quan ®iÓm thùc tiÔn luËn; cã t¸c gi¶ ®· kÕt hîp c¶ ba quan ®iÓm: duy tù nhiªn, duy x· héi vµ thùc tiÔn luËn. TriÓn khai nghiªn cøu nguån gèc, b¶n chÊt cña c¸i ®Ñp, quan ®iÓm thùc tiÔn luËn ®· kh¼ng ®Þnh c¸i ®Ñp ra ®êi vµ ph¸t triÓn trong tiÕn tr×nh ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ng−êi, c¸i ®Ñp gi÷ vÞ trÝ trung t©m trong toµn bé quan hÖ thÈm mü. Mét sè t¸c gi¶ trong c¸c t¸c phÈm, c¸c gi¸o tr×nh mü häc cña m×nh ®· ph©n tÝch mét c¸ch s©u s¾c vÒ nguån gèc, b¶n chÊt cña c¸i ®Ñp tõ lao ®éng, th«ng qua lao ®éng c¸c gi¸c quan cña con ng−êi ®−îc hoµn thiÖn, ®Æc biÖt lµ c¸c c¬ quan sãng ®«i, chñ thÓ thùc dông dÇn ®−îc chuyÓn sang chñ thÓ thÈm mü. Mét sè t¸c gi¶ theo quan ®iÓm duy x· héi ë n−íc ta kh¼ng ®Þnh kh«ng cã c¬ së ®Ó lý gi¶i nguån gèc vµ b¶n chÊt cña c¸i ®Ñp trong c¬ cÊu vËt chÊt, mµ nã ph¶i lµ qu¸ tr×nh x· héi ho¸, ng−êi ho¸. Quan ®iÓm chøng minh cã c¸i ®Ñp tù nhiªn thõa nhËn trong tù nhiªn cã c¸i ®Ñp tiÒm n¨ng ®èi víi con ng−êi. Quan niÖm nµy còng lµ quan niÖm vÒ c¸i ®Ñp cña tù nhiªn dùa vµo quy luËt hµi hoµ vèn cã cña sù ph¸t triÓn vËt chÊt, cña sù vËn ®éng tõ gi¶n ®¬n ®Õn phøc t¹p, tõ v« c¬ ®Õn h÷u c¬, tõ sù ph¸ huû c¸c c¬ cÊu cò vµ h×nh thµnh c¸c c¬ cÊu míi cña vËt chÊt... C¸c nhµ mü häc nµy th−êng coi c¸i hµi hoµ chÝnh lµ c¸i ®Ñp. Quan niÖm nµy lµ sù kÕ thõa c¸c quan niÖm cña nh÷ng nhµ duy vËt vÒ tû lÖ, ®é, kÝch th−íc cña c¸c kÕt cÊu vËt chÊt. Cã thÓ nãi, khi bµn vÒ nguån gèc vµ b¶n chÊt cña c¸i ®Ñp, ë n−íc ta tuy cßn cã ba quan ®iÓm kh¸c nhau nh−ng ®Òu dùa trªn quan ®iÓm thèng nhÊt víi t−
7 t−ëng nµy hay t− t−ëng kh¸c cña C.M¸c vµ Ph.¡ngghen. Song, vÊn ®Ò vÒ sù vËn ®éng lÞch sö cña c¸i ®Ñp trong lý luËn mü häc còng nh− trong ®êi sèng x· héi th× trong nghiªn cøu còng nh− trong c¸c gi¸o tr×nh ch−a cã ai bµn ®Õn mét c¸ch hÖ thèng, trùc diÖn. Cã mét vµi t¸c gi¶ ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò s¸ng t¹o theo quy luËt cña c¸i ®Ñp cña C.M¸c trong B¶n th¶o kinh tÕ - triÕt häc n¨m 1844 nh−ng c¸c c¸ch hiÓu cña hä còng kh¸c nhau. V× vËy, trong luËn ¸n nµy khi nghiªn cøu vÊn ®Ò nguån gèc vµ b¶n chÊt cña c¸i ®Ñp, t¸c gi¶ sÏ ®i s©u ph©n tÝch sù vËn ®éng lÞch sö vµ sù s¸ng t¹o theo quy luËt cña c¸i ®Ñp theo quan ®iÓm cña C.M¸c vµ Ph.¡ngghen. Cïng víi sù thiÕu v¾ng nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu c¸c t− t−ëng cña C.M¸c vµ Ph.¡ngghen vÒ sù vËn ®éng lÞch sö cña c¸i ®Ñp, vÊn ®Ò vËn dông c¸c t− t−ëng cña C.M¸c vµ Ph.¡ngghen vÒ c¸i ®Ñp ®Ó ph©n tÝch tiÕn tr×nh, hoµn c¶nh x· héi vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn n¶y sinh c¸i ®Ñp ë ViÖt Nam còng cßn Ýt ®−îc quan t©m. V× thÕ, luËn ¸n nµy sÏ dµnh mét phÇn quan träng cho viÖc vËn dông c¸c t− t−ëng cña C.M¸c vµ Ph.¡ngghen vµo ph©n tÝch nghiªn cøu c¸i ®Ñp ë ViÖt Nam tõ tr−íc vµ sau c¸ch m¹ng th¸ng T¸m cho ®Õn nay. §©y lµ mét vÊn ®Ò rÊt lín, luËn ¸n cè g¾ng nhËn diÖn sù vËn ®éng cña c¸i ®Ñp trong mét sè mèc quan träng cña tiÕn tr×nh ph¸t triÓn v¨n ho¸ ViÖt Nam tõ nh÷ng nhËn thøc cña m×nh khi häc tËp c¸ch tiÕp cËn víi c¸i ®Ñp cña C.M¸c vµ Ph.¡ngghen. LuËn ¸n kh«ng cã tham väng ®¸nh gi¸ vµ tr×nh bµy c¸c ®Æc tr−ng chñ yÕu cña c¸i ®Ñp trong mçi thêi kú ph¸t triÓn lÞch sö x· héi ViÖt Nam bëi v× ®©y sÏ lµ mét c«ng tr×nh rÊt lín mµ nhiÒu thÕ hÖ nghiªn cøu mü häc ë n−íc ta ph¶i gãp søc kh¸m ph¸. 3. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô cña luËn ¸n Môc ®Ých cña luËn ¸n lµ lµm râ vÒ mÆt khoa häc nh÷ng t− t−ëng c¬ b¶n cña C.M¸c vµ Ph.¡ngghen vÒ nguån gèc, b¶n chÊt vµ sù vËn ®éng lÞch sö cña c¸i ®Ñp trong ®êi sèng x· héi. §Ó thùc hiÖn môc ®Ých nµy, luËn ¸n ®Æt c¸c nhiÖm vô sau:
8 - Ph©n tÝch mét c¸ch cã hÖ thèng c¸c t− t−ëng c¬ b¶n cña C.M¸c vµ Ph.¡ngghen vÒ nguån gèc, b¶n chÊt cña c¸i ®Ñp. - Tr×nh bµy c¸c t− t−ëng cña C.M¸c vµ Ph.¡ngghen vÒ s¸ng t¹o theo quy luËt cña c¸i ®Ñp vµ sù vËn ®éng lÞch sö cña nã trong c¸c ph−¬ng thøc s¶n xuÊt thuéc c¸c h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi kh¸c nhau. - VËn dông c¸c t− t−ëng cña C.M¸c vµ Ph.¡ngghen vÒ c¸i ®Ñp ph©n tÝch b¶n chÊt vµ qu¸ tr×nh vËn ®éng cña c¸i ®Ñp trong cuéc sèng vµ trong mü häc cña x· héi ta nh»m chøng minh r»ng, c¸i ®Ñp cña chñ nghÜa x· héi g¾n bã chÆt chÏ víi qu¸ tr×nh gi¶i phãng lao ®éng, gi¶i phãng x· héi vµ gi¶i phãng con ng−êi. 4. Giíi h¹n ph¹m vi nghiªn cøu VÊn ®Ò t− t−ëng cña C.M¸c vµ Ph.¡ngghen vÒ nguån gèc, b¶n chÊt vµ sù vËn ®éng cña c¸i ®Ñp trong ®êi sèng x· héi lµ mét vÊn ®Ò lín ®−îc tiÕp cËn tõ nhiÒu ph−¬ng diÖn kh¸c nhau vµ liªn quan ®Õn nhiÒu lÜnh vùc trong ®ã cã nghÖ thuËt. Trong ph¹m vi luËn ¸n, t¸c gi¶ sö dông c¸ch tiÕp cËn cña C.M¸c vµ Ph.¡ngghen trªn quan ®iÓm gi¸ trÞ luËn vµ quan ®iÓm lÞch sö ®Ó nh×n râ h¬n nguån gèc lao ®éng, b¶n chÊt x· héi vµ sù vËn ®éng cña c¸i ®Ñp trong x· héi ViÖt Nam qua c¸c thêi kú lÞch sö ®Æc biÖt lµ th«ng qua ®−êng lèi v¨n ho¸ v¨n nghÖ cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam qua c¸c giai ®o¹n c¸ch m¹ng ë ViÖt Nam. 5. C¬ së lý luËn vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu LuËn ¸n dùa trªn c¬ së quan ®iÓm cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng, chñ nghÜa duy vËt lÞch sö, nh÷ng nguyªn lý mü häc M¸c- Lªnin, c¸c quan ®iÓm cña §¶ng ta vµ Chñ tÞch Hå ChÝ Minh vÒ mü häc vµ thùc tiÔn cuéc sèng còng nh− v¨n ho¸ nghÖ thuËt ë n−íc ta. LuËn ¸n sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p: ph©n tÝch, tæng hîp, so s¸nh, l«gic - lÞch sö, trõu t−îng ho¸, kh¸i qu¸t ho¸... khi tr×nh bµy nh÷ng vÊn ®Ò nguån gèc, b¶n chÊt vµ sù vËn ®éng cña c¸i ®Ñp.
9 6. C¸i míi cña luËn ¸n - HÖ thèng ho¸ vµ ph©n tÝch s©u c¸c t− t−ëng cña C.M¸c vµ Ph.¡ngghen vÒ nguån gèc, b¶n chÊt cña c¸i ®Ñp trªn c¬ së nh÷ng t− liÖu vµ c¸ch ph©n tÝch g¾n víi thêi kú ®æi míi. - Lµm râ t− t−ëng c¬ b¶n vµ quan träng cña C.M¸c vµ Ph.¡ngghen vÒ quy luËt cña c¸i ®Ñp vµ sù vËn ®éng lÞch sö cña c¸i ®Ñp trong ®êi sèng tõ c¸c x· héi tiÒn t− b¶n ®Õn x· héi t− b¶n vµ sau chñ nghÜa t− b¶n. - VËn dông quan niÖm cña C.M¸c vµ Ph.¡ngghen vÒ c¸i ®Ñp, nhËn diÖn vµ ph©n tÝch c¸i ®Ñp còng nh− sù vËn ®éng lÞch sö cña nã trong mü häc vµ thùc tiÔn x· héi ViÖt Nam. 7. ý nghÜa cña luËn ¸n LuËn ¸n gãp phÇn lµm râ h¬n quan ®iÓm cña C.M¸c vµ Ph.¡ngghen vÒ nguån gèc, b¶n chÊt vµ sù vËn ®éng cña c¸i ®Ñp trong ®êi sèng x· héi ë giai ®o¹n hiÖn nay vµ tõ ®ã kh¼ng ®Þnh viÖc vËn dông c¸c t− t−ëng vÒ c¸i ®Ñp cña c¸c «ng cã ý nghÜa lý luËn vµ thùc tiÔn quan träng trong mü häc vµ thùc tiÔn ë n−íc ta, cñng cè niÒm tin vµo c¸i ®Ñp cña chñ nghÜa x· héi. LuËn ¸n cã thÓ dïng lµm tµi liÖu tham kh¶o cho viÖc nghiªn cøu, gi¶ng d¹y mü häc, ®Æc biÖt lµ c¸c t− t−ëng cña C.M¸c vµ Ph.¡ngghen vÒ nguån gèc, b¶n chÊt vµ sù vËn ®éng cña c¸i ®Ñp trong ®êi sèng x· héi. 8. KÕt cÊu cña luËn ¸n Ngoµi phÇn më ®Çu vµ kÕt luËn, luËn ¸n gåm 3 ch−¬ng 10 tiÕt. Ch−¬ng 1 t− t−ëng cña C.M¸c vμ Ph.¡ngghen vÒ nguån gèc vμ b¶n chÊt cña c¸i ®Ñp 1.1. C¸i ®Ñp vµ sù phong phó thÈm mü cña nã trong ®êi sèng x· héi
10 C¸i ®Ñp lµ mét bÝ mËt thËt sù cña ®êi sèng con ng−êi. Nã lµ nhu cÇu sèng cña mçi ng−êi, mçi céng ®ång ng−êi, mçi d©n téc, mçi thêi ®¹i vµ c¶ nh©n lo¹i. Suèt bao nhiªu thÕ kû, c¸c nhµ triÕt häc lín cña nh©n lo¹i ®· quan t©m nghiªn cøu vµ ®Ò xuÊt vai trß quan träng cña c¸i ®Ñp trong ®êi sèng. Tõ HªraclÝt ®Õn Ph¬b¸ch, tõ Platon ®Õn Hªghen, tõ £piquya ®Õn Kant ®Òu quan t©m ®Õn sù phong phó thÈm mü cña c¸i ®Ñp. C¸c nhµ triÕt häc duy vËt ë mäi thêi ®¹i ®Òu coi c¸i ®Ñp tån t¹i mu«n h×nh, mu«n vÎ nh− cuéc sèng cña tù nhiªn vµ con ng−êi. C¶ HªraclÝt, §i®r« ®Õn TsÐcn−sÐpxki ®Òu ®· nghiªn cøu c¸i ®Ñp g¾n víi sù phong phó cña tù nhiªn vµ cuéc sèng. C¸i ®Ñp ®· g¾n liÒn víi c¸c ho¹t ®éng x· héi, víi nhËn thøc cña con ng−êi, víi nÒn gi¸o dôc, víi b¶n s¾c d©n téc, víi c¸c thÞ hiÕu, c¸c lý t−ëng vµ víi c¶ b¶n th©n c¬ cÊu cña nã, nh÷ng ®é, nh÷ng mùc th−íc, nh÷ng tû lÖ, nh÷ng hµi hoµ, nh÷ng xóc ®éng, nh÷ng quan hÖ… víi thêi ®¹i. V× thÕ, c¸i ®Ñp lµ mét lÜnh vùc v« cïng phong phó trong c¸c lÜnh vùc thÈm mü cña ®êi sèng x· héi. Sù phong phó cña c¸i ®Ñp ®−îc nh©n lªn nhiÒu lÇn khi ta ®i vµo nghiªn cøu c¸c lÜnh vùc th−ëng thøc, ®¸nh gi¸, s¸ng t¹o vµ l−u gi÷ nghÖ thuËt. NhiÒu nhµ mü häc lín, ngay c¶ C.M¸c, Ph.¡ngghen, Plªkhanèp còng ®· nghiÒn ngÉm vµ suy t− rÊt nhiÒu vÒ sù phong phó thÈm mü cña c¸i ®Ñp. Trong t¸c phÈm NghÖ thuËt vµ ®êi sèng x· héi, Plªkhanèp ®· nghiªn cøu vÎ ®Ñp cña c¸c ®å mü nghÖ, ®å kim hoµn cña cuéc sèng lao ®éng vµ s¸ng t¹o. Cßn C.M¸c vµ Ph.¡ngghen ®· nghiªn cøu sù vËn ®éng cña c¸i ®Ñp. Cã c¸i ®Ñp ph¸t triÓn b×nh th−êng, cã c¸i ®Ñp ph¸t triÓn m¹nh mÏ thµnh c¸i cao c¶. Cã c¸i ®Ñp bÞ thÊt b¹i t¹m thêi thµnh c¸i bi, cã c¸i ®Ñp tù biÕn m×nh thµnh c¸i xÊu. TÊt c¶ sù vËn ®éng Êy cña c¸i ®Ñp ®· t¹o nªn sù phong phó v« cïng tËn cña nã. Cã thÓ nãi, c¸c nhµ mü häc ë c¸c thêi ®¹i kh¸c nhau ®· nghiªn cøu sù phong phó cña c¸i ®Ñp vµ ®· t¹o ra c¸c c¸ch tiÕp cËn rÊt kh¸c nhau vÒ nguån gèc vµ b¶n chÊt cña c¸i ®Ñp.
11 1.2. T− t−ëng cña c¸c nhµ mü häc tr−íc M¸c vÒ nguån gèc vµ b¶n chÊt cña c¸i ®Ñp Nh×n chung khi lý gi¶i nguån gèc vµ b¶n chÊt cña c¸i ®Ñp, c¸c nhµ mü häc tr−íc M¸c ®· cã ba c¸ch gi¶i quyÕt kh¸c nhau. Mü häc cña nhµ triÕt häc duy t©m chñ quan Kant - ng−êi më ®Çu nÒn triÕt häc cæ ®iÓn §øc ®· gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nguån gèc vµ b¶n chÊt cña c¸i ®Ñp theo quan niÖm chñ quan cña con ng−êi. C¸c t− t−ëng vÒ vÊn ®Ò nµy ®−îc tr×nh bµy trong t¸c phÈm "Phª ph¸n kh¶ n¨ng ph¸n ®o¸n". Theo Kant kh«ng cã khoa häc vÒ c¸i ®Ñp, chØ cã ph¸n ®o¸n c¸ nh©n vÒ c¸i ®Ñp. §Ñp hay kh«ng ®Ñp lµ do së thÝch cña mçi ng−êi. Nghiªn cøu nguån gèc vµ b¶n chÊt cña c¸i ®Ñp, «ng ®· chia c¸i ®Ñp lµm bèn ph−¬ng diÖn ®Ó phï hîp víi triÕt häc chñ quan cña «ng. §ã lµ c¸i ®Ñp vÒ chÊt l−îng; c¸i ®Ñp vÒ sè l−îng; c¸i ®Ñp vÒ t−¬ng quan vµ c¸i ®Ñp vÒ h×nh th¸i. C¶ bèn ph−¬ng diÖn vÒ c¸i ®Ñp nµy ®Òu lµ do chñ quan con ng−êi quyÕt ®Þnh. Kh¸c víi Kant, Hªghen l¹i xuÊt ph¸t tõ nh÷ng quan ®iÓm trong hiÖn t−îng luËn tinh thÇn ®Ó nghiªn cøu vÒ c¸i ®Ñp. Theo Hªghen, c¸i ®Ñp cã nguån gèc tinh thÇn vµ b¶n chÊt cña c¸i ®Ñp lµ biÓu hiÖn cña ý niÖm tuyÖt ®èi. Hªghen kh¼ng ®Þnh ý niÖm vËn ®éng ®Õn tuyÖt ®èi th× s¶n sinh ra c¸i ®Ñp ®Çy ®ñ. C¸i ®Ñp lµ biÓu hiÖn ®Çy ®ñ cña ý niÖm chung trong mét hiÖn t−îng c¸ biÖt. C¸i ®Ñp cña nghÖ thuËt lµ sù biÓu hiÖn cña tinh thÇn tuyÖt ®èi trong h×nh t−îng. N.G.TsÐcn−sÐpxki trong luËn ¸n tiÕn sÜ "Quan hÖ thÈm mü cña nghÖ thuËt víi hiÖn thùc", ®· coi c¸i ®Ñp cã nguån gèc tõ cuéc sèng vµ b¶n chÊt cña c¸i ®Ñp lµ cuéc sèng theo quan niÖm cña con ng−êi. Theo TsÐcn−sÐpxki, c¸i ®Ñp lµ cuéc sèng. Mét thùc thÓ ®Ñp lµ mét thùc thÓ trong ®ã ta nh×n thÊy cuéc sèng ®óng nh− quan niÖm cña chóng ta. Mét ®èi t−îng ®Ñp lµ ®èi t−îng trong ®ã cuéc sèng ®−îc thÓ hiÖn hay lµ nh¾c ta nghÜ ®Õn cuéc
12 sèng". §ã lµ ba c¸ch gi¶i thÝch kh¸c nhau cña c¸c nhµ mü häc tr−íc M¸c vÒ nguån gèc vµ b¶n chÊt cña c¸i ®Ñp. 1.3. T− t−ëng cña C.M¸c vµ Ph.¡ngghen vÒ nguån gèc vµ b¶n chÊt cña c¸i ®Ñp Kh¸c víi ba khuynh h−íng trªn vµ tiÕp thu mét sè thµnh tùu c¬ b¶n cña ba khuynh h−íng trªn, trong qu¸ tr×nh ®i t×m bÝ mËt cña lÞch sö, x©y dùng hÖ thèng lý luËn vÒ gi¸ trÞ, C.M¸c vµ Ph.¡ngghen ®· tiÕp cËn c¸i ®Ñp tõ lao ®éng, tõ b¶n chÊt x· héi, tõ quan hÖ gi¸ trÞ. 1.3.1. C¸i ®Ñp ra ®êi tõ lao ®éng C.M¸c vµ Ph.¡ngghen ®· coi ho¹t ®éng lao ®éng, ®Êu tranh, s¸ng t¹o lµ thùc tiÔn c¬ b¶n cña con ng−êi. Lao ®éng lµ ®iÒu kiÖn c¬ b¶n ®Çu tiªn cña toµn bé ®êi sèng loµi ng−êi. §iÒu nµy ®−îc thÓ hiÖn qua viÖc biÕt s¸ng t¹o vµ hoµn thiÖn c«ng cô lao ®éng. Trong ho¹t ®éng lao ®éng con ng−êi ®· lµm ®Ñp thªm nh÷ng s¶n phÈm do m×nh t¹o ra. Lóc ®Çu c¸c s¶n phÈm ®ã chØ mang c¸c gi¸ trÞ thùc dông, nh−ng khi ®· cã c«ng cô lao ®éng, con ng−êi kh«ng muèn c¸c s¶n phÈm kia chØ ®¬n thuÇn sö dông ®−îc mµ cßn ph¶i phï hîp víi së thÝch vµ ®em l¹i niÒm vui s−íng cho con ng−êi mçi khi ng¾m nh×n. XuÊt ph¸t tõ mong muèn ®ã mµ c¸c s¶n phÈm cña con ng−êi ngµy cµng hoµn thiÖn vµ ®Ñp h¬n, ®¸p øng víi nhu cÇu thÈm mü cña con ng−êi. Lao ®éng ®· t¹o nªn ®èi t−îng thÈm mü cho chñ thÓ thÈm mü vµ lao ®éng còng t¹o nªn chñ thÓ thÈm mü cho ®èi t−îng thÈm mü. Theo C.M¸c vµ Ph.¡ngghen, giíi tù nhiªn kh«ng hÒ cung cÊp s½n c¸c thuéc tÝnh thÈm mü cho chñ thÓ thÈm mü, nã ®· ®−îc lao ®éng ph¸t hiÖn vµ s¸ng t¹o nªn. Kh¸ch thÓ trë thµnh ®èi t−îng thÈm mü cña chñ thÓ ®−îc quyÕt ®Þnh tõ ho¹t ®éng thùc tiÔn gi÷a chñ thÓ vµ kh¸ch thÓ thÈm mü. Chñ thÓ thÈm mü còng kh«ng ph¶i lµ chñ thÓ cã s½n mµ chØ ®−îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn trong lao ®éng.
13 Chñ thÓ ®ã ph¶i d−îc rÌn luyÖn, gi¸o dôc, ®µo t¹o theo c¸c th−íc ®o cña thùc tiÔn lÞch sö - x· héi. Con ng−êi trong qu¸ tr×nh c¶i t¹o tù nhiªn, x©y dùng x· héi ®· "ph¸t triÓn nh÷ng n¨ng khiÕu tiÒm tµng trong b¶n th©n m×nh", ®· biÕn con ng−êi tõ chñ thÓ thùc dông thµnh chñ thÓ thÈm mü. Trong qu¸ tr×nh lao ®éng, trong qu¸ tr×nh t¸c ®éng gi÷a ®èi t−îng vµ chñ thÓ nghÖ thuËt ra ®êi. NghÖ thuËt xuÊt hiÖn võa biÓu hiÖn nhu cÇu cao quý cña con ng−êi trong lao ®éng võa ®¸nh dÊu b−íc nh¶y vät lín cña lao ®éng thµnh th¹o. NghÖ thuËt lµ n¬i tËp trung cña c¸i ®Ñp vµ c¸i ®Ñp trong nghÖ thuËt kh«ng chØ lµ sù ph¶n ¸nh c¸i ®Ñp trong hiÖn thùc mµ cßn g¾n víi c¸i ®Ñp cña t− t−ëng, t×nh c¶m, kh¸t väng cña con ng−êi. 1.3.2. C¸i ®Ñp lµ mét gi¸ trÞ Trong quan niÖm cña C.M¸c vµ Ph.¡ngghen, c¸i ®Ñp kh«ng thÓ t¸ch rêi thùc tiÔn x· héi - lÞch sö ®Æc biÖt lµ thùc tiÔn thÈm mü cña chñ thÓ. c¸c gi¸ trÞ thÈm mü kh«ng ph¶i lµ c¸c thuéc tÝnh s½n cã cña tù nhiªn vµ x· héi, nã ph¶i ®−îc lao ®éng ph¸t hiÖn vµ s¸ng t¹o nªn. Lao ®éng ®ã tuy lµ lao ®éng cña c¸ nh©n nh−ng ®−îc ®o b»ng th−íc ®o chung cña x· héi. Lao ®éng nh− vËy võa lµ nguån gèc, võa lµ th−íc ®o mäi gi¸ trÞ trong ®ã cã gi¸ trÞ thÈm mü. Tr−íc khi con ng−êi xuÊt hiÖn, tù nhiªn ®· tõng tån t¹i vµ c¸c thuéc tÝnh cña tù nhiªn còng kh«ng v× cã con ng−êi hay kh«ng cã con ng−êi mµ mÊt ®i, nh−ng chóng ch−a mang c¸c gi¸ trÞ thÈm mü. ChØ cã th«ng qua qu¸ tr×nh t¸c ®éng c¶i t¹o tù nhiªn, c¶i t¹o x· héi, c¶i t¹o b¶n th©n m×nh, con ng−êi míi dÇn dÇn ph¸t hiÖn ra c¸c gi¸ trÞ cña tù nhiªn trong ®ã cã gi¸ trÞ thÈm mü mµ biÓu hiÖn tËp trung nhÊt lµ c¸i ®Ñp. C.M¸c vµ Ph.¡ngghen kh¼ng ®Þnh, c¸i ®Ñp kh«ng ph¶i lµ c¸i vèn cã trong thiªn nhiªn thuÇn tuý, còng kh«ng ph¶i lµ c¸i ®−îc nhËn thøc mét c¸ch tuú tiÖn do c¶m gi¸c chñ quan cña c¸ nh©n. C¸i ®Ñp lµ mét ph¹m trï gi¸ trÞ. Nã xuÊt hiÖn
14 vµ kh«ng ngõng ph¸t triÓn tõ trong thùc tiÔn s¶n xuÊt vµ chiÕn ®Êu cña x· héi, con ng−êi. Cã thÓ nãi r»ng, trong t− t−ëng cña C.M¸c vµ Ph.¡ngghen c¸i ®Ñp ra ®êi, tån t¹i vµ ph¸t triÓn trong lao ®éng s¶n xuÊt, chinh phôc tù nhiªn, ®Êu tranh giai cÊp vµ c¶i t¹o x· héi. B¶n chÊt cña c¸i ®Ñp lµ do nh÷ng quan hÖ x· héi quy ®Þnh. Nh−ng b¶n chÊt cña c¸i ®Ñp kh«ng ph¶i sinh thµnh bÊt biÕn mµ lu«n lu«n vËn ®éng, biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn cïng víi sù vËn ®éng, biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn cña cuéc sèng ®Æc biÖt lµ cña c¸c quan hÖ thÈm mü. Trong häc thuyÕt gi¸ trÞ cña M¸c, M¸c cho r»ng c¸i ®Ñp ph¶i cã c¸c th−íc ®o x· héi. Häc thuyÕt gi¸ trÞ lµ c¬ së quan träng nhÊt kh«ng chØ ®Ó chøng minh nguån gèc vµ b¶n chÊt cña c¸i ®Ñp mµ cßn lµm s¸ng tá ý nghÜa quan träng cña tÝnh sù vËn ®éng lÞch sö cña c¸i ®Ñp trong ®êi sèng x· héi. 1.3.3. C¸i ®Ñp mang tÝnh x∙ héi Trong quan niÖm cña C.M¸c vµ Ph.¡ngghen, nh÷ng sù biÕn thiªn cña lÞch sö vµ x· héi lu«n kÐo theo nh÷ng biÕn thiªn cña mäi quan hÖ x· héi kÓ c¶ quan hÖ thÈm mü. Do ®ã c¸i ®Ñp còng cã sè phËn th¨ng trÇm cïng víi nh÷ng sù ®æi thay cña x· héi. Víi viÖc ph¸t hiÖn ra lao ®éng lµ nguån gèc cña c¸i ®Ñp, M¸c cßn ph¸t hiÖn ra b¶n chÊt x· héi cña c¸i ®Ñp. B¶n chÊt nµy kh«ng chØ ®¬n thuÇn g¾n víi lao ®éng mµ cßn g¾n víi c¸c qu¸ tr×nh lÞch sö x· héi víi nh÷ng th−íc ®o kh¸c nhau cña d©n téc, giai cÊp, thêi ®¹i... C.M¸c vµ Ph.¡ngghen khi ph©n tÝch c¸c x· héi tiÒn t− b¶n, x· héi t− b¶n vµ sau t− b¶n ®· coi c¸i ®Ñp tån t¹i kh¸ch quan nh− mét thuéc tÝnh x· héi trong c¸c c«ng tr×nh s¸ng t¹o cña bµn tay con ng−êi, trong s¶n phÈm lao ®éng, trong thiªn nhiªn ®· ®−îc con ng−êi c¶i t¹o vµ chinh phôc. C¸c «ng ®· tr×nh bµy n¨ng lùc th−ëng thøc, ®¸nh gi¸ vµ s¸ng t¹o c¸i ®Ñp lµ n¨ng lùc ®Æc biÖt cña con ng−êi trong c¸c ®iÒu kiÖn x· héi kh¸c nhau. N¨ng lùc ®ã xuÊt hiÖn trong lÞch sö x· héi cña loµi ng−êi vµ nã ®· ®ång hµnh cïng víi ph−¬ng thøc s¶n xuÊt.
15 Tuy nhiªn khi nãi ®Õn thuéc tÝnh kh¸ch quan x· héi cña c¸i ®Ñp kh«ng thÓ kh«ng nãi ®Õn qu¸ tr×nh vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña nã. Cïng víi sù thay ®æi vµ ph¸t triÓn cña cuéc sèng x· héi, c¸c sù vËt, hiÖn t−îng còng thay ®æi vµ ph¸t triÓn theo. C¸i ®Ñp còng v× thÕ còng vËn ®éng vµ ph¸t triÓn trong mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a kh¸ch quan vµ chñ quan. Khi sù vËt, hiÖn t−îng tù nhiªn vµ x· héi ®· ph¸t triÓn ®Õn ®é hoµn thiÖn th× ë ®©y c¸i ®Ñp sÏ ®i liÒn víi c¸i ch©n vµ c¸i thiÖn. TÝnh hoµn thiÖn trong mèi quan hÖ ch©n - thiÖn - mü còng lµ mét tiªu chuÈn ®Ó x¸c ®Þnh thÕ nµo lµ ®Ñp. C¸c sù vËt ®−îc coi lµ ®Ñp khi trong b¶n th©n chóng chøa ®ùng c¸i thËt, c¸i tèt. V× thÕ häc thuyÕt gi¸ trÞ cña C.M¸c bao qu¸t c¶ bé gi¸ trÞ phæ qu¸t ch©n - thiÖn - mü trong tÝnh kh¸ch quan x· héi cña c¸i ®Ñp. Ch−¬ng 2 t− t−ëng c¬ b¶n cña C.M¸c vμ Ph.¡ngghen vÒ sù vËn ®éng cña c¸i ®Ñp trong ®êi sèng x· héi 2.1. T− t−ëng cña c¸c nhµ mü häc tr−íc M¸c vÒ sù vËn ®éng cña c¸i ®Ñp Theo Kant, ph−¬ng thøc vËn ®éng chñ yÕu ®Ó tiÕp cËn c¸i ®Ñp ®ã lµ thÞ hiÕu. C¸i ®Ñp vËn ®éng do sù vËn ®éng cña n¨ng lùc ph¸n ®o¸n thÞ hiÕu, tøc lµ ph¸n ®o¸n ph¶n t−, ph¸n ®o¸n Êy nhê vµo trÝ tuÖ, dùa vµo mèi quan hÖ gi÷a thÞ hiÕu v« t−, kh«ng vô lîi víi c¸i thiÖn lu©n lý nªn nã chuyÓn sang nhiÒu h×nh th¸i kh¸c nhau. Do sù vËn ®éng cña ph¸n ®o¸n thÞ hiÕu mµ tõ c¸i ®Ñp v« t− chuyÓn sang c¸i ®Ñp sè l−îng, c¸i ®Ñp chÊt l−îng, c¸i ®Ñp t−¬ng quan, c¸i ®Ñp h×nh th¸i. Cïng víi sù vËn ®éng cña ph¸n ®o¸n thÞ hiÕu t¹o nªn ba c¸i ®Ñp cña nghÖ thuËt. Thø nhÊt, n¨ng lùc Êy g¾n liÒn víi nh÷ng h×nh thøc cña tù nhiªn t¹o nªn c¸i ®Ñp nghÖ thuËt thÊp; thø 2, g¾n víi lao ®éng t¹o nªn c¸i ®Ñp cña nghÖ thuËt thñ c«ng, nghÖ thuËt kiÕm tiÒn; cuèi cïng nghÖ thuËt g¾n víi trß ch¬i lµ c¸i ®Ñp cao nhÊt. Tøc lµ ë ®©y Kant l¹i trë vÒ víi c¸i ®Ñp v« t−.
16 Cã thÓ nãi, sù vËn ®éng cña c¸i ®Ñp trong t− t−ëng cña Kant xuÊt ph¸t tõ c¸i ®Ñp v« t− ®Õn nghÖ thuËt trß ch¬i. Trong Mü häc cña m×nh, Hªghen ®· nghiªn cøu sù vËn ®éng cña c¸i ®Ñp b¾t nguån tõ sù vËn ®éng cña ý niÖm. Hªghen ®· tËp trung nghiªn cøu sù vËn ®éng cña c¸i ®Ñp trong lÜnh vùc nghÖ thuËt. ¤ng cho r»ng, ý niÖm tù kh¼ng ®Þnh vµ biÓu hiÖn trong sù vËn ®éng thùc t¹i lÞch sö th«ng qua c¸c h×nh th¸i nghÖ thuËt mµ t¹o nªn nh÷ng c¸i ®Ñp kh¸c nhau. Sù vËn ®éng ®Çu tiªn cña ý niÖm tù kh¼ng ®Þnh trong nghÖ thuËt t−îng tr−ng, ë ®©y t¹o ra h×nh thøc cña c¸i ®Ñp trong ®ã ý niÖm kh«ng ®¹t ®−îc mét tr×nh ®é ®ång nhÊt hãa hoµn toµn mµ chØ ®¹t ®−îc mét tiÕng väng. TiÕng väng nµy biÓu hiÖn c¸i ®Ñp ch−a lÊp ®Çy néi dung ý niÖm. Hªghen cho r»ng: ý niÖm vËn ®éng ®· chia lÞch sö thµnh ba giai ®o¹n, giai ®o¹n trong x· héi ph−¬ng §«ng cæ ®¹i th× s¶n sinh ra c¸i ®Ñp cña kiÕn tróc. ý niÖm vËn ®éng trong x· héi Hy L¹p th× s¶n sinh ra c¸i ®Ñp ®iªu kh¾c. ý niÖm vËn ®éng trong thêi kú trung cæ vµ n−íc §øc th× sÏ t¹o ra c¸i ®Ñp cña ©m nh¹c, héi ho¹, th¬ ca. C¸i ®Ñp cña kiÕn tróc th× h×nh thøc kh«ng bao chøa ®−îc néi dung. C¸i ®Ñp cña ®iªu kh¾c th× thèng nhÊt gi÷a néi dung vµ h×nh thøc. C¸i ®Ñp cña ©m nh¹c, héi ho¹, th¬ ca th× néi dung v−ît h×nh thøc. Theo TsÐcn−sÐpxki th× sù vËn ®éng cña c¸i ®Ñp kh«ng thÓ b¾t ®Çu tõ ý niÖm ®−îc mµ ph¶i b¾t ®Çu tõ cuéc sèng. Trong t¸c phÈm Quan hÖ thÈm mü cña nghÖ thuËt ®èi víi hiÖn thùc, «ng ®· nªu lªn mét quan niÖm rÊt næi tiÕng: C¸i ®Ñp lµ cuéc sèng. Sù vËn ®éng cña c¸i ®Ñp, c¸c h×nh thøc phong phó cña c¸i ®Ñp ®Òu b¾t nguån tõ cuéc sèng. 2.2. T− t−ëng cña C.M¸c vµ Ph.¡ngghen vÒ sù vËn ®éng cña c¸i ®Ñp trong c¸c x· héi tiÒn t− b¶n. C.M¸c vµ Ph.¡ngghen ®· nghiªn cøu sù vËn ®éng cña c¸i ®Ñp tõ lao ®éng vµ sù vËn ®éng cña c¸c ph−¬ng thøc s¶n xuÊt. Theo ®ã, C.M¸c vµ Ph.¡ngghen khi nghiªn cøu sù vËn ®éng cña c¸i ®Ñp g¾n bã mËt thiÕt víi lao ®éng, c¸c «ng
17 ®· chó ý ®Õn c¸c h×nh thøc ph©n c«ng lao ®éng, c¸c chÕ ®é x· héi. Trong qu¸ tr×nh t×m kiÕm bÝ mËt cña lÞch sö, C.M¸c vµ Ph.¡ngghen ®· ph¸t hiÖn tiÕn tr×nh lÞch sö ®−îc kÕ tiÕp bëi ba thêi kú: tiÒn t− b¶n, t− b¶n vµ sau t− b¶n. Thêi kú tiÒn t− b¶n bao gåm c¸c x· héi ph−¬ng §«ng cæ ®¹i, x· héi n« lÖ vµ x· héi phong kiÕn. C.M¸c vµ Ph.¡ngghen chØ ra mét sè ®Æc ®iÓm cña c¸i ®Ñp trong c¸c x· héi tiÒn t− b¶n: 1. C¸i ®Ñp ®−îc s¸ng t¹o trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cña lao ®éng tù do nhÊt ®Þnh. 2. C¸c s¶n phÈm ®Ñp, c¸c ho¹t ®éng thÈm mü g¾n víi nghÒ thñ c«ng 3. Sù vËn ®éng cña c¸i ®Ñp g¾n bã mËt thiÕt víi c¸i thùc dông 4. C¸i ®Ñp vµ c¸i thiÖn, ®¹o ®øc vµ thÈm mü cã mèi liªn hÖ h÷u c¬ 5. Sù ph¸t triÓn cña c¸i ®Ñp g¾n víi c¸c ho¹t ®éng t©m linh 6. C¸i ®Ñp th−êng mang tÝnh côc bé vÒ kh«ng gian trong c¸c ®Þa ph−¬ng, c¸c gia téc, bé téc vµ ®Þa vùc. 7. C¸i ®Ñp th−êng lÆp l¹i do tÝnh lÆp l¹i cña lao ®éng gi¶n ®¬n t¹o nªn 8. C¸i ®Ñp th−êng mang tÝnh céng ®ång, ch−a cã b¶n nguyªn c¸ nh©n 9. C¸i ®Ñp th−êng g¾n bã m¸u thÞt víi tù nhiªn c¶ vÒ néi dung, ph−¬ng thøc vµ ph−¬ng tiÖn. 2.3. T− t−ëng cña C.M¸c vµ Ph.¡ngghen vÒ sù vËn ®éng cña c¸i ®Ñp trong x· héi t− b¶n C.M¸c vµ Ph.¡ngghen kh¼ng ®Þnh, víi lùc l−îng s¶n xuÊt hïng m¹nh cña nã, giai cÊp t− s¶n ®· t¹o ra rÊt nhiÒu c¸i ®Ñp míi cho nh©n lo¹i. Sù tiÕn bé vµ ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt c¸i ®Ñp nghÖ thuËt d−íi chñ nghÜa t− b¶n, ®−îc biÓu biÖn chñ yÕu ë tÝnh chÊt tiÕn bé cña chñ nghÜa t− b¶n thay thÕ chñ nghÜa phong kiÕn ®· thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña nghÖ thuËt, nhÊt lµ buæi ®Çu ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n ®· lµm cho nghÖ thuËt ph¸t triÓn ®¹t ®Õn tr×nh ®é t−¬ng ®èi phån thÞnh trong x· héi t− b¶n, xuÊt hiÖn mét sè t¸c gi¶ vµ t¸c phÈm vÜ ®¹i nhÊt ®Þnh. Tuy nhiªn, khi x©y dùng häc thuyÕt gi¸ trÞ, C.M¸c vµ Ph.¡ngghen nhËn thÊy, trong x· héi t− b¶n, lßng ham muèn gi¸ trÞ thÆng d− lµ c¸i ®Ñp cao nhÊt, lµ
18 niÒm vui vµ ý nghÜa cña cuéc sèng. Gi¸ trÞ thÆng d− lµ thÈm mü, lµ lµ ®¹o ®øc cña nhµ t− b¶n. TiÒn lµ th−íc ®o gi¸ trÞ duy nhÊt. Vµ gi¸ trÞ thÈm mü ®· biÕn thµnh gi¸ trÞ thùc dông. C.M¸c nãi r»ng s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa thï ®Þch víi nghÖ thuËt vµ thi ca, bëi v× s¶n xuÊt Êy ®· lµm ®¶o lén tËn gèc rÔ nghÖ thuËt vµ th¬ ca lµ c¸i ®Ñp; bëi v× quy luËt s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa cã xu h−íng b¾t c¸c ho¹t ®éng s¸ng t¹o c¸i ®Ñp ph¶i trë thµnh hµng ho¸, biÕn lao ®éng s¸ng t¹o cña nghÖ sÜ thµnh lao ®éng trõu t−îng. C¸c gi¸ trÞ thÈm mü thùc sù cã gi¸ trÞ kh«ng thÓ ®o b»ng gi¸ trÞ thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt. Quan hÖ hµng ho¸ t− b¶n chñ nghÜa, biÕn tÊt c¶ vµ toµn bé c¸i ®Ñp thµnh gi¸ trÞ trao ®æi lµ thï ®Þch s©u s¾c víi b¶n chÊt thÈm mü cña c¸i ®Ñp. 2.4. C.M¸c vµ Ph.¡ngghen bµn vÒ sù vËn ®éng cña c¸i ®Ñp trong x· héi sau chñ nghÜa t− b¶n Trong khi x©y dùng häc thuyÕt vÒ x· héi chñ nghÜa vµ x· héi céng s¶n, C.M¸c vµ Ph.¡ngghen ®· ®Ò xuÊt c¬ së khoa häc gi¶i quyÕt m©u thuÉn ®èi kh¸ng gi÷a sù ph¸t triÓn kinh tÕ t− b¶n chñ nghÜa víi c¸c gi¸ trÞ nh©n v¨n, gi¸ trÞ ®¹o ®øc, gi¸ trÞ thÈm mü cao ®Ñp b»ng c¸ch thñ tiªu ¸ch ¸p bøc bãc lét cña con ng−êi ®èi víi con ng−êi theo kiÓu t− b¶n chñ nghÜa. C¸c «ng cho r»ng, cuéc c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa sÏ chÊm døt t×nh tr¹ng ph©n th©n gi÷a thÓ x¸c vµ tinh thÇn, gi÷a lao ®éng vµ c¸i ®Ñp më ra c¬ së cña sù chiÕm lÜnh b¶n chÊt con ng−êi bëi con ng−êi vµ cho con ng−êi. §ã lµ mét cuéc c¸ch m¹ng mang gi¸ trÞ cña con ng−êi tr¶ l¹i cho con ng−êi. Cuéc c¸ch m¹ng Êy thèng nhÊt c¸i ®óng, c¸i tèt, c¸i ®Ñp cña c¸ nh©n con ng−êi víi x· héi cña con ng−êi. Cuéc c¸ch m¹ng Êy sÏ thñ tiªu t×nh tr¹ng thï ®Þch cña s¶n xuÊt vËt chÊt víi sù ph¸t triÓn thÈm mü cña con ng−êi vµ cña c¶ nghÖ thuËt. ChØ cã thÓ cøu ®−îc c¸i ®Ñp nghÖ thuËt ra khái nh÷ng tï tóng vµ mÊt tù do b»ng cuéc c¸ch m¹ng v« s¶n. Coi lao ®éng lµ nguån gèc, lµ b¶n chÊt cña c¸i ®Ñp, C.M¸c vµ Ph.¡ngghen ®· nghiªn cøu mét x· héi mang c¸i ®Ñp trë vÒ víi b¶n th©n m×nh b»ng c¸ch tháa m·n nhu cÇu s¸ng t¹o v« h¹n ®é cña ng−êi lao ®éng. Trong chñ nghÜa x· héi vµ
19 chñ nghÜa céng s¶n, lao ®éng cã Ých, lao ®éng tù do ph¶i trë thµnh nhu cÇu hµng ®Çu cña mäi thµnh viªn trong x· héi. C¸i x· héi mµ theo C.M¸c, ai mang trong m×nh mét Raphaen ®Òu cã thÓ tù do ph¸t triÓn. Ch−¬ng 3 VËn dông t− t−ëng vÒ c¸i ®Ñp cña C.M¸c vμ Ph.¡ngghen ph©n tÝch c¸i ®Ñp trong ®êi sèng vμ mü häc ë ViÖt Nam 3.1. Giíi h¹n ph¹m vi ph©n tÝch c¸c t− t−ëng vÒ c¸i ®Ñp cña C.M¸c vµ Ph.¡ngghen vµo ®êi sèng vµ mü häc ViÖt Nam C¸c t− t−ëng vÒ c¸i ®Ñp cña C.M¸c vµ Ph.¡ngghen ®· ®−îc nhiÒu nhµ mü häc m¸cxÝt ë c¸c thÕ hÖ tr−íc nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn s©u s¾c trong qu¸ tr×nh x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn v¨n ho¸ míi ViÖt Nam. C¸c t− t−ëng vÒ nguån gèc lao ®éng, b¶n chÊt x· héi cña c¸i ®Ñp; c¸i ®Ñp lµ mét gi¸ trÞ; c¸i ®Ñp g¾n víi c¸i ®óng, c¸i tèt, c¸i cã Ých; c¸i ®Ñp g¾n víi c¸i hµi hoµ, g¾n víi c¸c gi¸c quan thÈm mü … ®−îc nhiÒu c«ng tr×nh mü häc ë ViÖt Nam ph©n tÝch vµ tr×nh bµy. C¸i ®Ñp g¾n víi c¸c b×nh diÖn kh¸c vÒ nghÖ thuËt cña C.M¸c vµ Ph.¡ngghen còng ®−îc nhiÒu nhµ nghiªn cøu nghÖ thuËt ViÖt Nam khai th¸c. VËn dông c¸c t− t−ëng mü häc cña C.M¸c vµ Ph.¡ngghen ph©n tÝch c¸i ®Ñp trong ®êi sèng vµ trong mü häc ë ViÖt Nam, luËn ¸n tù ®Æt cho m×nh hai nhiÖm vô: mét lµ, d−íi ¸nh s¸ng cña c¸c t− t−ëng mü häc cña C.M¸c vµ Ph.¡ngghen, luËn ¸n sÏ lµm s¸ng tá nguån gèc vµ b¶n chÊt cña c¸i ®Ñp trong c¸c x· héi ®−îc C.M¸c vµ Ph.¡ngghen gäi lµ tiÒn t− b¶n ë ViÖt Nam, vµ x· héi thuéc ®Þa nöa phong kiÕn tr−íc c¸ch m¹ng th¸ng T¸m; hai lµ, ph©n tÝch sù vËn dông c¸c t− t−ëng cña chÝnh C.M¸c vµ Ph.¡ngghen trong ®êi sèng vµ trong mü häc ë ViÖt Nam sau C¸ch m¹ng th¸ng T¸m. Víi hai nhiÖm vô Êy, luËn ¸n cè g¾ng lµm râ søc sèng c¸c t− t−ëng mü häc cña C.M¸c vµ Ph.¡ngghen ë ViÖt Nam trong thêi ®iÓm ®Æc biÖt nµy.
20 3.2. VËn dông c¸c t− t−ëng cña C.M¸c vµ Ph.¡ngghen ph©n tÝch c¸i ®Ñp trong x· héi vµ trong mü häc ë ViÖt Nam tr−íc C¸ch m¹ng th¸ng T¸m 3.2.1. C¸i ®Ñp trong c¸c x∙ héi truyÒn thèng ë ViÖt Nam Trong c¸c x· héi truyÒn thèng ë ViÖt Nam mµ theo ng«n ng÷ cña C.M¸c vµ Ph.¡ngghen ®· dïng lµ: c¸c x· héi tiÒn t− b¶n ë ViÖt Nam. C¸c x· héi nµy ®· tõng t¹o ra ®−îc nhiÒu c¸i ®Ñp vµ nh©n d©n rÊt quan t©m. X· héi cæ truyÒn ViÖt Nam cã nhiÒu nÐt ®Æc thï so víi c¸c x· héi tiÒn t− b¶n trong c¸c vïng ®Þa lý vµ tæ chøc x· héi ë ph−¬ng T©y. Thùc tiÔn ph¸t triÓn c¸i ®Ñp ë ViÖt Nam cßn hoµn toµn ®ång nhÊt víi quan niÖm cña C.M¸c vµ Ph.¡ngghen vÒ nh÷ng tÝnh chÊt huyÒn tho¹i trong c¸i ®Ñp ë c¸c x· héi tiÒn t− b¶n. Trong c¸c x· héi tiÒn t− b¶n, do tÝnh chÊt lÆp l¹i, tÝnh chÊt ®Þa ph−¬ng cña s¶n xuÊt mµ c¸i ®Ñp th−êng cã tÝnh ®Þa ph−¬ng, g¾n bã víi mü c¶m tõng vïng, g¾n bã víi phong tôc tËp qu¸n cña tõng khu vùc d©n c−. C¸i ®Ñp g¾n víi c¸c hiÖn t−îng tù nhiªn. §iÒu ®ã hoµn toµn ®óng víi sù ph¸t triÓn cña c¸i ®Ñp trong c¸c x· héi cæ truyÒn ë ViÖt Nam. 3.2.2. C¸i ®Ñp tõ ®Çu thÕ kû XX ®Õn tr−íc n¨m 1945 ë ViÖt Nam Sau khi chñ nghÜa thùc d©n Ph¸p x©m chiÕm n−íc ta, sau phong trµo CÇn V−¬ng lµ phong trµo Duy T©n më ®Çu cho nh÷ng quan niÖm míi vÒ c¸i ®Ñp. C¸c quan niÖm nµy ®· thÓ hiÖn thµnh nh÷ng quan niÖm lý luËn ®−îc ®¨ng t¶i trªn c¸c b¸o chÝ c«ng khai trong x· héi thuéc ®Þa nöa phong kiÕn ë ViÖt Nam. Giai cÊp t− s¶n ë ViÖt Nam tõ thêi Duy t©n ®Õn c¸ch m¹ng th¸ng T¸m ®· nªu cao tù do s¸ng t¹o c¸ nh©n, ®· chèng l¹i nh÷ng lÔ gi¸o hµ kh¾c cña giai cÊp phong kiÕn. Giai cÊp t− s¶n ë ViÖt Nam ®· t¹o ra nh÷ng c¸i ®Ñp cña ¸ng th¬ v¨n mang kh¸t väng gi¶i phãng c¸ nh©n vµ chèng l¹i sù tï tóng cña gia ®×nh phong kiÕn. Mü c¶m cña ng−êi c«ng nh©n, ng−êi n«ng d©n ®· h−íng vµo cuéc ®Êu tranh chèng ¸p bøc, bãc lét, ®ßi gi¶m giê lµm viÖc, gi¶m nhÑ ®Þa t«, s−u thuÕ. NhiÒu bµi th¬, lêi ca chèng ¸p bøc, bãc lét ®· ra ®êi. Cïng víi nh÷ng bµi th¬, lêi ca ca ngîi c¸c chiÕn sÜ c¸ch m¹ng trong c¸c nhµ tï cña chñ nghÜa thùc