Tóm tắt luận án Tiến sĩ Y học: Nghiên cứu biểu hiện lâm sàng và một số chỉ số sinh lý của thuyền viên qua nghiệm pháp thử sóng và đề xuất tiêu chuẩn tuyển chọn

Chia sẻ: Nguyen Minh Cuong | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:15

Thêm vào BST

Báo xấu

23
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án mô tả biểu hiện lâm sàng và một số chỉ số sinh lý đặc trưng của thuyền viên qua nghiệm pháp thử sóng; đề xuất tiêu chuẩn tuyển chọn khả năng chịu sóng cho thuyền viên bằng nghiệm pháp thử sóng. Để nắm chi tiết nội dung nghiên cứu mời các bạn cùng tham khảo luận án.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt luận án Tiến sĩ Y học: Nghiên cứu biểu hiện lâm sàng và một số chỉ số sinh lý của thuyền viên qua nghiệm pháp thử sóng và đề xuất tiêu chuẩn tuyển chọn

Bé gi¸o dôc vμ ®μo t¹o Bé y tÕ C«ng tr×nh ®· ®−îc hoµn thµnh t¹i: viÖn vÖ sinh dÞch tÔ trung −¬ng --------o0o-------- ViÖn vÖ sinh dÞch tÔ trung −¬ng Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: 1. PGS.TS NguyÔn tr−êng S¬n TrÇn thÞ quúnh chi 2. GS.TS §Æng §øc Phó Ph¶n biÖn 1: GS.TS Ph¹m ThÞ Minh §øc Nghiªn cøu biÓu hiÖn l©m sμng vμ mét sè chØ sè sinh lý cña thuyÒn viªn qua nghiÖm ph¸p thö Ph¶n biÖn 2: GS.TS Lª Quang C−êng sãng vμ ®Ò xuÊt tiªu chuÈn tuyÓn chän Chuyªn ngµnh: Søc khoÎ nghÒ nghiÖp Ph¶n biÖn 3: PGS.TS Bïi Thanh T©m M· sè: 62 72 73 05 LuËn ¸n sÏ ®−îc b¶o vÖ tr−íc Héi ®ång chÊm luËn ¸n cÊp Tãm t¾t LuËn ¸n tiÕn sü y häc Nhµ n−íc theo quyÕt ®Þnh sè: 1076/Q§-BGD&§T Häp t¹i: ViÖn VÖ sinh DÞch tÔ Trung −¬ng Vµo lóc giê , ngµy th¸ng n¨m 2010 Cã thÓ t×m hiÓu luËn ¸n t¹i: Th− viÖn ViÖn VÖ sinh DÞch tÔ Trung −¬ng Hµ Néi - 2010
Nh÷ng ch÷ viÕt t¾t trong ®Ò tμi CBSS Chøng bÖnh say sãng Ck/ph Chu kú/phót CSTKTV ChØ sè thÇn kinh thùc vËt CTNC ChØ tiªu nghiªn cøu §N§ §iÖn n·o ®å §T§ §iÖn t©m ®å §TNC §èi t−îng nghiªn cøu Hb Hemoglobin Htc Hematocrid INLACO SAIGON International Labour Company Ltd., (C«ng ty thuyÒn viªn quèc tÕ, chi nh¸nh Sµi Gßn KNCS Kh¶ n¨ng chÞu sãng KQNC KÕt qu¶ nghiªn cøu HATT HuyÕt ¸p t©m thu HATTr HuyÕt ¸p t©m tr−¬ng NPTS NghiÖm ph¸p thö sãng TB Trung b×nh TBTS ThiÕt bÞ thö sãng TG Thêi gian TST TÇn sè tim TV ThuyÒn viªn VOSCO (Vietnam Ocean Shiping Company) C«ng ty VËn t¶i biÓn ViÖt Nam
1 2 §Æt vÊn ®Ò kÐm. ChÝnh v× vËy, ®Ò tµi “Nghiªn cøu biÓu hiÖn l©m sµng vµ mét sè Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, hßa cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ chØ sè sinh lý cña thuyÒn viªn qua nghiÖm ph¸p thö sãng vµ ®Ò xuÊt ®Êt n−íc, ngµnh hµng h¶i n−íc ta còng cã nh÷ng b−íc ph¸t triÓn ®¸ng kÓ, tiªu chuÈn tuyÓn chän” ®−îc tiÕn hµnh nh»m c¸c môc tiªu sau: c¶ vÒ sè l−îng vµ chÊt l−îng, ®Æc biÖt tõ khi n−íc ta chÝnh thøc héi nhËp 1- M« t¶ biÓu hiÖn l©m sµng vµ mét sè chØ sè sinh lý ®Æc tr−ng vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi (lµ thµnh viªn chÝnh thøc cña Tæ chøc th−¬ng m¹i cña thuyÒn viªn qua nghiÖm ph¸p thö sãng. quèc tÕ – WTO). Ngµnh hµng h¶i, Du lÞch biÓn, Thñy s¶n, DÇu khÝ... ®· cã 2- §Ò xuÊt tiªu chuÈn tuyÓn chän kh¶ n¨ng chÞu sãng cho b−íc ph¸t triÓn ®¸ng kÓ, thu nhËp quèc d©n tõ c¸c ngµnh kinh tÕ biÓn ngµy thuyÒn viªn b»ng nghiÖm ph¸p thö sãng cµng gia t¨ng. ChÝnh v× vËy, NghÞ quyÕt sè 04/2007 cña BCHT¦ §¶ng Nh÷ng ®ãng gãp míi cña luËn ¸n kho¸ X vÒ “ChiÕn l−îc biÓn ViÖt Nam ®Õn n¨m 2020” ®· chØ râ: “TËp LuËn ¸n ®· x¸c ®Þnh ®−îc c¸c biÕn ®æi ®Æc tr−ng cña c¸c nhãm trung phÊn ®Êu ®Õn n¨m 2020, kinh tÕ biÓn ®ãng gãp 53-55% GDP, 55- thuyÒn viªn cã kh¶ n¨ng chÞu sãng kh¸c nhau (tèt, trung b×nh vµ kÐm), 60% kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu cña c¶ n−íc, gãp phÇn gi¶i quyÕt tèt c¸c trªn c¬ së ®ã ®Ò xuÊt tiªu chuÈn tuyÓn chän KNCS b»ng nghiÖm ph¸p vÊn ®Ò x· héi, c¶i thiÖn mét b−íc ®¸ng kÓ ®êi sèng cña nh©n d©n vïng thö sãng cho thuyÒn viªn cã ®é tin cËy cao. biÓn và ven biÓn...”. §Ó ®¸p øng ®−îc sù ph¸t triÓn kh«ng ngõng cña c¸c Bè côc cña b¶n luËn ¸n ngµnh kinh tÕ biÓn, ®ßi hái chóng ta ph¶i nhanh chãng cã ®−îc lùc l−îng LuËn ¸n gåm 133 trang (§Æt vÊn ®Ò: 02 trang; Ch−¬ng 1: Tæng lao ®éng biÓn nãi chung vµ thuyÒn viªn nãi riªng kh«ng nh÷ng cã chuyªn quan tµi liÖu 35 trang; Ch−¬ng 2: §èi t−îng vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn m«n, tay nghÒ giái, mµ cßn ph¶i cã mét nÒn t¶ng søc kháe thùc sù tèt vÒ cøu 17 trang; Ch−¬ng 3: KÕt qu¶ nghiªn cøu 40 trang; Ch−¬ng 4: Bµn c¶ thÓ chÊt vµ tinh thÇn th× míi hoµn thµnh xuÊt s¾c ®−îc nhiÖm vô. luËn 36 trang, kÕt luËn vµ kiÕn nghÞ 03 trang). Cã 38 b¶ng,16 h×nh. Tµi Tuy nhiªn, ®iÒu kiÖn sèng vµ lao ®éng trªn biÓn cã nhiÒu yÕu tè liÖu tham kh¶o: 154 (tiÕng ViÖt: 46, tiÕng Anh, Ba Lan:108). PhÇn phô ¶nh h−ëng lín ®Õn søc khoÎ, kh¶ n¨ng lao ®éng cña ®oµn thuyÒn viªn. §ã lôc gåm mÉu phiÕu nghiªn cøu vµ danh s¸ch thuyÒn viªn thö sãng. lµ m«i tr−êng vi khÝ hËu, c¸c yÕu tè vËt lý, hãa häc kh«ng ®¶m b¶o tiªu Ch−¬ng 1 chuÈn vÖ sinh cho phÐp nh− nhiÖt ®é cao, rung, xãc, l¾c, tiÕng ån t¸c ®éng Tæng quan tμi liÖu liªn tôc vµ m«i tr−êng vi x· héi bÊt b×nh th−êng ®· ¶nh h−ëng ®Õn thuyÒn viªn trong suèt cuéc hµnh tr×nh. 1.1. §Æc ®iÓm m«i tr−êng trªn tμu biÓn vμ ¶nh §Æc biÖt, trong suèt qu¸ tr×nh lao ®éng trªn biÓn, ng−êi lao ®éng h−ëng cña nã ®Õn søc khoÎ vμ kh¶ n¨ng lao ph¶i chÞu sù t¸c ®éng liªn tôc cña sãng, giã vµ ®«i khi c¶ gi«ng, b·o ®éng cña thuyÒn viªn [Ph¹m V¨n Ninh, §ç Ngäc Quúnh (1991), TrÇn §øc Th¹nh (2004)]. T¸c 1.1.1. §Æc ®iÓm m«i tr−êng lao ®éng trªn tµu biÓn ®éng cña sãng g©y ra c¸c rung xãc, l¾c liªn tôc lµm ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn Lao ®éng trªn tµu biÓn lµ mét trong nh÷ng lo¹i h×nh lao ®éng søc khoÎ vµ kh¶ n¨ng lao ®éng cña ng−êi ®i biÓn, nã lµ nguyªn nh©n g©y mang tÝnh nghÒ nghiÖp cao. Suèt thêi gian ho¹t ®éng trªn biÓn, con tµu ra mét chøng bÖnh rÊt ®Æc thï cña ng−êi ®i biÓn, ®ã lµ chøng bÖnh say võa lµ n¬i lao ®éng, ph−¬ng tiÖn lµm viÖc võa lµ n¬i ¨n ë, sinh ho¹t, vui sãng (Seasickness). ch¬i gi¶i trÝ. V× vËy, thuyÒn viªn ph¶i chÞu ®ång thêi nhiÒu t¸c ®éng Chøng bÖnh say sãng ®· ®−îc nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi vµ ViÖt cña m«i tr−êng trªn tµu ®Õn søc khoÎ cña hä. Nh÷ng yÕu tè ®ã kh«ng Nam quan t©m nghiªn cøu tõ l©u song cho ®Õn nay, ch−a cã tiªu chuÈn vÒ chØ t¸c ®éng ®Õn c¬ thÓ trong lóc lao ®éng mµ ngay c¶ lóc nghØ ng¬i, kh¶ n¨ng chÞu sãng cho tõng nhãm ®èi t−îng cã kh¶ n¨ng chÞu sãng kh¸c thËm chÝ c¶ trong giÊc ngñ, tõ ngµy nµy sang ngµy kh¸c, trong suèt nhau. §Æc biÖt ph−¬ng ph¸p thö sãng trùc tiÕp cßn nhiÒu phiÒn hµ, tèn cuéc hµnh tr×nh. §ã lµ m«i tr−êng vi khÝ hËu, vi x· héi ®Æc biÖt chØ toµn
3 4 giíi nam. §Æc biÖt yÕu tè tiÕng ån, rung, l¾c, h¬i x¨ng dÇu v−ît qu¸ tiªu + Do rèi lo¹n t©m lý: Dai M., Donnerer J. (2003), Nachum Z. chuÈn cho phÐp lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n g©y nªn chøng bÖnh say (2002) vµ c¸c céng sù ®· nhËn thÊy trong tr¹ng th¸i t©m lý tho¶i m¸i, sãng cña ng−êi ®i biÓn [Donohew B.E., Griffin M.J. (2004]. vui vÎ, thuyÒn viªn cã thÓ chÞu sãng tèt h¬n. Ng−êi cã tr¹ng th¸i thÇn 1.1.2. Kh¶ n¨ng chÞu sãng vµ chøng bÖnh say sãng cña thuyÒn viªn kinh dÔ bÞ rèi lo¹n (neurosis) rÊt dÔ bÞ say sãng. Chøng bÖnh say sãng cña ng−êi ®i biÓn x¶y ra khi con ng−êi sö dông - §iÒu trÞ chøng bÖnh say sãng ph−¬ng tiÖn giao th«ng ®−êng biÓn ®Ó di chuyÓn tõ n¬i nµy ®Õn n¬i kh¸c. Say Tïy theo ®èi t−îng bÞ say sãng ë c¸c møc ®é kh¸c nhau mµ ta sãng g©y rèi lo¹n nhiÒu chøc n¨ng cña c¬ thÓ, lµm suy gi¶m søc khoÎ, gi¶m cã c¸c biÖn ph¸p ®iÒu trÞ kh¸c nhau. Tõ thêi cæ x−a, ng−êi ta ®· dïng kh¶ n¨ng lao ®éng, thËm chÝ nÕu bÞ say ë møc ®é nÆng vµ kÐo dµi sÏ mÊt kh¶ r−îu trén víi n−íc biÓn hoÆc mét sè thøc ¨n (nh− gõng, muèi) ®Ó ch÷a n¨ng lao ®éng vµ ®e do¹ tÝnh m¹ng cña ng−êi ®i biÓn. chøng n«n do say sãng [Grontved A. (1988), Lien H.C. (2003)]. DÇn Cã thÓ nãi chøng bÖnh say sãng ®· ®−îc nghiªn cøu tõ rÊt sím, dÇn ng−êi ta ®· biÕt dïng c¸c nhãm thuèc gi¶m ®au, an thÇn, thuèc ngay tõ thêi cæ x−a, Hippocrate ®· nãi r»ng “§i thuyÒn trªn biÓn lµm rèi ngñ, thuèc kh¸ng histamin ®Ó ®iÒu trÞ. Tuy nhiªn, hÇu hÕt c¸c lo¹i lo¹n c¬ thÓ”. C¸c nhµ qu©n sù nh− Cirero trong khi chØ huy hµnh qu©n trªn thuèc nµy ®Òu cã t¸c dông g©y ngñ, trong khi ®ã thuyÒn viªn l¹i rÊt cÇn biÓn ®· ph¶i thèt lªn r»ng “Thµ chÕt cßn h¬n chÞu sù tra tÊn cña sãng”. §« ®èc tØnh t¸o ®Ó lµm viÖc. h¶i qu©n Hoµng gia Anh Nelson ®· tõng bÞ n»m bÑp v× say sãng trong khi chØ - Dù phßng chøng bÖnh say sãng ë thuyÒn viªn b»ng ph−¬ng ph¸p huy cuéc hµnh qu©n tíi cuéc chiÕn ë Trafalgar. Say sãng cã thÓ lµm cho c¸c tuyÓn chän kh¶ n¨ng chÞu sãng chiÕn sÜ h¶i qu©n gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng chiÕn ®Êu. Hill J. (1939) nhËn §Ó ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng ho¹t ®éng cña bé m¸y tiÒn ®×nh - èc tai thÊy r»ng trong cuéc hµnh qu©n ®æ bé ®−êng biÓn chØ cã 3 giê ®i trong ®iÒu trong viÖc gi÷ th¨ng b»ng c¬ thÓ, ë Mü vµ c¸c n−íc thuéc Liªn x« cò kiÖn biÓn ®éng nhÑ ®· cã 11% binh sÜ bÞ say sãng vµ khi biÓn ®éng m¹nh cã vÉn ®ang sö dông ph−¬ng ph¸p ghÕ quay (Rotating Chair) nh»m ®¸nh tíi 60% bÞ say sãng. Griffin M.J. (2002) thÊy r»ng trong ®iÒu kiÖn biÓn ®éng gi¸ t¸c ®éng cña tÝch luü gia tèc liªn tôc ®èi víi c¬ quan tiÒn ®×nh phôc m¹nh tû lÖ say sãng cña bé ®éi cã khi ®Õn 100%. vô cho viÖc tuyÓn chän phi c«ng cho lùc l−îng kh«ng qu©n, lùc l−îng ë trong n−íc, NguyÔn V¨n Hoan vµ céng sù nhËn thÊy nhãm thuyÒn bé ®éi vò trô vµ hµng kh«ng d©n dông [Isu N. (2000), Merhi O. viªn bÞ say sãng trong khi tµu ®ang hµnh tr×nh, thÓ lùc bÞ gi¶m sót mét c¸ch râ (2007)…]. ë ViÖt Nam, NguyÔn TiÕn UyÓn vµ céng sù ë ViÖn Y häc rÖt, ®Æc biÖt lµ gi¶m träng l−îng c¬ thÓ vµ kh¶ n¨ng lao ®éng thÓ lùc, trong khi hµng kh«ng (1992) còng ®· ¸p dông ph−¬ng ph¸p ghÕ quay ®¸nh gi¸ ®ã thuyÒn viªn kh«ng bÞ say sãng vÉn b×nh th−êng. N¨m 1994, lÇn ®Çu tiªn ho¹t ®éng cña bé m¸y tiÒn ®×nh trong tuyÓn phi c«ng qu©n sù. Ngoµi NguyÔn Tr−êng S¬n vµ Chu Hoµng H¹nh ®· c«ng bè kÕt qu¶ ®iÒu tra kh¶ n¨ng ra, Tr−êng §¹i häc Hµng h¶i vÉn ¸p dông qui tr×nh thö sãng trùc tiÕp chÞu sãng cña thuyÒn viªn ViÖt Nam b»ng ph−¬ng ph¸p pháng vÊn nh÷ng ng−êi cho häc viªn c¸c khoa ®µo t¹o nghÒ ®i biÓn b»ng c¸ch cho hä lªn tµu ra ®· ®i biÓn nhiÒu n¨m. N¨m 2003, TrÇn ThÞ Quúnh Chi, NguyÔn Tr−êng S¬n ®· biÓn ®Ó ®¸nh gi¸ t¸c ®éng trùc tiÕp cña sãng lªn c¬ thÓ qua viÖc tµu bÞ nghiªn cøu kh¶ n¨ng chÞu sãng (KNCS) cña thuyÒn viªn b»ng ph−¬ng ph¸p ghÕ t¸c ®éng cña sãng lµm cho chßng chµnh. Tuy nhiªn, ph−¬ng ph¸p thö quay tay dùa trªn nguyªn lý tÝch luü gia tèc liªn tôc Corriolis, ®¸nh gi¸ s¬ bé tû nµy cßn cã nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh nh− phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn sãng, lÖ say sãng nãi chung cña ng−êi ®i biÓn chiÕm tõ 80 ®Õn 85%. giã mçi h«m mçi kh¸c, nªn kh«ng mang tÝnh khoa häc vµ kh¸ch quan - C¬ chÕ cña say sãng [Ph¹m V¨n TuÊt (2003)]. + ThuyÕt xung ®ét vÒ c¶m gi¸c trong say sãng: Xung ®ét tiÒn B»ng c¸c nghiªn cøu thùc tÕ cña m×nh vµ qua tham kh¶o c¸c ®×nh – thÞ gi¸c, Xung ®ét nhËn c¶m cña èng tai – th¹ch nhÜ. ph−¬ng ph¸p trªn, nhãm c¸c t¸c gi¶ thuéc ViÖn Y häc biÓn ViÖt Nam ®· ®Ò xuÊt øng dông ph−¬ng ph¸p tÝch luü gia tèc liªn tôc c¶i tiÕn vµo viÖc
5 6 kh¸m tuyÓn KNCS cho thuyÒn viªn b»ng thiÕt bÞ thö nghiÖm kh¶ n¨ng chÞu sãng møc ®é nÆng. §Ó ®¶m b¶o ®é chÝnh x¸c cho kÕt qu¶ nghiªn cøu, sãng. §ã lµ thiÕt bÞ chuyªn dông do ViÖn Y häc biÓn ViÖt Nam nghiªn cøu chóng t«i chän ngÉu nhiªn 3 nhãm trong sè c¸c ®èi t−îng ®−îc pháng chÕ t¹o dùa theo nguyªn lý cña ph−¬ng ph¸p tÝch luü gia tèc liªn tôc vÊn ®Ó ®−a vµo nghiªn cøu nh− sau: Nhãm 1: 100 ng−êi, nhãm 2: 140 Coriolis cña Macarian trªn ghÕ quay Brandy ®· ®−îc c¶i tiÕn vÒ ph−¬ng ng−êi, nhãm 3: 140 ng−êi. TiÕn hµnh nghiÖp ph¸p thö sãng cho 3 ph¸p ®¸nh gi¸ vµ s¸ng chÕ cho phï hîp h¬n víi t¸c ®éng cña sãng biÓn nhãm nµy, so s¸nh kÕt qu¶ tr−íc vµ sau nghiÖp ph¸p ®Ó rót ra nh÷ng ®Õn c¬ thÓ [NguyÔn Tr−êng S¬n vµ cs (2007)]. ThiÕt bÞ nµy ®−îc chÕ t¹o th«ng sè ®Æc tr−ng cho KNCS cña tõng nhãm, trªn c¬ së ®ã, ®Ò xuÊt m« pháng theo t¸c ®éng cña sãng lªn chuyÓn ®éng cña tµu bao gåm gia tiªu chuÈn vÒ KNCS ®Ó tuyÓn chän thuyÒn viªn. tèc gãc vµ gia tèc tuyÕn tÝnh. Ngoµi ra, nã cßn g©y ra tr¹ng th¸i l¾c rÊt §Ó ®¸nh gi¸ ®é tin cËy cña nghiÖm ph¸p thö sãng, tõ n¨m m¹nh theo chiÒu ph¶i, tr¸i vµ tr−íc sau. Sãng cÊp 5-6 t−¬ng øng víi tèc ®é 2007-2009, chóng t«i ®· tiÕn hµnh nghiÖm ph¸p thö sãng cho 1.500 quay cña thiÕt bÞ lµ 42-45 vßng/phót. Cßn khi biÓn ®éng, sãng m¹nh h¬n, thuyÒn viªn kh¸m tuyÓn lÇn ®Çu, ¸p dông tiªu chuÈn kh¶ n¨ng chÞu cã thÓ tíi cÊp 7-8, t−¬ng øng víi tèc ®é quay 58-60 vßng/phót. sãng ®· ®Ò xuÊt, chóng t«i ph©n lo¹i ®−îc 3 nhãm nh− sau: - Nhãm A: gåm 225 ng−êi cã KNCS tèt Ch−¬ng 2 - Nhãm B: gåm 1.125 ng−êi cã KNCS trung b×nh §èi t−îng vμ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu - Nhãm C: gåm 150 ng−êi cã KNCS kÐm Chän ngÉu nhiªn trong sè trªn 3 nhãm, mçi nhãm 50 ng−êi ®Ó 2.1.. §èi t−îng nghiªn cøu ®¸nh gi¸ tiªu chuÈn kh¶ n¨ng chÞu sãng b»ng thùc tÕ ®i biÓn tõ 1-2 - Nhãm thuyÒn viªn ®ang ®i biÓn : 380 ng−êi n¨m. So s¸nh c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu tr−íc vµ sau nghiÖm ph¸p c¶ 2 - Nhãm thuyÒn viªn ®i biÓn lÇn ®Çu: 150 ng−êi thêi ®iÓm tr−íc vµ sau khi ®i biÓn, qua ®ã, ®¸nh gi¸ ®é tin cËy cña 2.2. Thêi gian vμ ®Þa ®iÓm nghiªn cøu nghiÖm ph¸p. - Thêi gian nghiªn cøu: 2005 – 2009. - ChØ sè vµ kü thuËt nghiªn cøu - §Þa ®iÓm nghiªn cøu: + ChØ sè vÒ thÓ lùc + ViÖn Y häc biÓn ViÖt Nam + C¸c dÊu hiÖu l©m sµng ®Ó ®¸nh gi¸ t×nh tr¹ng say sãng + Mét sè c«ng ty vËn t¶i biÓn: VOSCO, INLACO Sµi Gßn. Gåm: Thêi gian chÞu ®ùng nghiÖm ph¸p (phót), T¸i mÆt; To¸t 2.3. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu må h«i; Chãng mÆt; Buån n«n; N«n; ¶o gi¸c; Rèi lo¹n vËn ®éng; - ThiÕt kÕ nghiªn cøu: Sö dông ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu m« t¶ c¾t ngang + C¸c chØ sè chøc n¨ng sinh lý bao gåm: TÇn sè m¹ch/phót, kÕt hîp víi tiÕn cøu. HuyÕt ¸p t©m thu (Ps), HA t©m tr−¬ng (Pd) (TrÞ sè huyÕt ¸p ®−îc ph©n - Ph−¬ng ph¸p chän ®èi t−îng (tÝnh cì mÉu) nghiªn cøu lo¹i theo JNC – VII/2003), ChØ sè thÇn kinh thùc vËt, §iÖn t©m ®å, Chän chñ ®Ých ®èi t−îng nghiªn cøu, ®¶m b¶o mÉu lín cho §iÖn n·o ®å, HuyÕt häc: Sè l−îng hång cÇu, Hemoglobin (Hb), nghiªn cøu thùc nghiÖm. Hematocrid (Htc), Sè l−îng b¹ch cÇu, C«ng thøc b¹ch cÇu, Sè l−îng TiÕn hµnh pháng vÊn 3 000 thuyÒn viªn ®Õn kh¸m søc kháe t¹i tiÓu cÇu. ViÖn Y häc biÓn trong thêi gian tõ 2005-2007 ®Ó ®i c«ng t¸c trªn biÓn vÒ LËp b¶ng so s¸nh gi÷a c¸c nhãm víi nhau vµ gi÷a c¸c giai kh¶ n¨ng chÞu sãng thùc tÕ khi ®i biÓn, chóng t«i ph©n lo¹i ®−îc: Nhãm 1 ®o¹n víi nhau ®Ó t×m ra sù kh¸c biÖt gi÷a c¸c nhãm. gåm 450 ng−êi chÞu sãng tèt (ch−a bao giê bÞ say sãng), nhãm 2 gåm - NghiÖm ph¸p thö nghiÖm kh¶ n¨ng chÞu sãng [Sau ®©y gäi t¾t lµ 2.250 ng−êi bÞ say sãng møc ®é võa vµ nhãm 3 gåm 300 ng−êi bÞ say nghiÖm ph¸p thö sãng (NPTS)]
7 8 + Tªn thiÕt bÞ: “ThiÕt bÞ thö nghiÖm kh¶ n¨ng chÞu sãng”. chøc n¨ng sinh lý cña c¸c nhãm cã KNCS kh¸c nhau, chóng t«i ®Ò xuÊt tiªu chuÈn ®Ó tuyÓn chän KNCS cho tõng nhãm dùa trªn c¸c biÕn ®æi ®Æc tr−ng cña hä tr−íc vµ sau NPTS. + §¸nh gi¸ ®é trïng hîp cña tiªu chuÈn tuyÓn chän kh¶ n¨ng chÞu sãng cho tõng nhãm ®èi t−îng víi kh¶ n¨ng chÞu sãng thùc tÕ trªn tµu biÓn: Trªn c¬ së tiªu chuÈn tuyÓn chän kh¶ n¨ng chÞu sãng ®· ®−îc x©y dùng dùa trªn c¸c th«ng sè l©m sµng vµ chøc n¨ng ®· ®−îc ®Ò xuÊt, tiÕn hµnh kh¸m, ®¸nh gi¸ vÒ KNCS cho c¸c thuyÒn viªn ®Ó xuèng c«ng t¸c trªn biÓn lÇn ®Çu. Sau khi thö nghiÖm víi thiÕt bÞ theo ®óng qui tr×nh nh− ®· lµm víi nhãm thuyÒn H×nh 2.1: ThiÕt bÞ thö nghiÖm H×nh 2.2: ChuÈn bÞ tiÕn hµnh viªn ®ang ®i biÓn, c¨n cø tiªu chuÈn tuyÓn chän KNCS ®· ®Ò xuÊt, kh¶ n¨ng chÞu sãng nghiÖm ph¸p thö sãng chóng t«i chän ra 3 nhãm thuyÒn viªn cã KNCS tèt, trung b×nh vµ kÐm, mçi nhãm 50 ng−êi ®Ó ®−a vµo thö nghiÖm. + TiÕn hµnh nghiÖm ph¸p: §èi t−îng ®−îc ngåi trªn thiÕt bÞ C¸c ®èi t−îng nµy sÏ ®−îc c¸c c«ng ty ®iÒu ®éng xuèng tµu thö víi d©y ®eo an toµn, m¾t më nh×n vÒ phÝa tr−íc. Quay thiÕt bÞ víi lµm viÖc liªn tôc trong kho¶ng thêi gian tõ 1 ®Õn 2 n¨m ®Ó kiÓm vËn tèc 45 vßng/phót trong thêi gian 3 phót (Dùa theo ph−¬ng ph¸p thö chøng kh¶ n¨ng chÞu sãng thùc tÕ vµ kh¶ n¨ng thÝch nghi víi sãng nghiÖm b»ng ghÕ quay (Rotating Chair) trªn nguyªn lý tÝch luü gia tèc biÓn. liªn tôc Coriolis cña Macarian, víi mèc thêi gian lµ 3 phót, nÕu ®èi Sau thêi gian ®i biÓn, c¸c ®èi t−îng trë vÒ ®Êt liÒn sÏ ®−îc t−îng kh«ng chÞu ®−îc sÏ xuÊt hiÖn c¸c dÊu hiÖu rèi lo¹n chøc n¨ng vµ ®¸nh gi¸ l¹i kh¶ n¨ng chÞu sãng b»ng NPTS gièng nh− ®· lµm tr−íc ph¶i dõng nghiÖm ph¸p). khi thuyÒn viªn xuèng tµu nh»m ®¸nh gi¸ ®é tin cËy cña nghiÖm + NhËn ®Þnh kÕt qu¶: Trong thêi gian lµm nghiÖm ph¸p vµ ph¸p vµ kh¶ n¨ng thÝch nghi víi sãng cña ®èi t−îng nghiªn cøu. ngay sau khi nghiÖm ph¸p kÕt thóc, ®èi t−îng ®−îc theo dâi chÆt chÏ c¸c dÊu hiÖu l©m sµng, ®o c¸c chØ sè sinh lý vµ ®−îc ghi vµo phiÕu theo dâi kÕt qu¶ nghiªn cøu. 2.4. ph−¬ng ph¸p xö lý sè liÖu nghiªn cøu + §Ò xuÊt tiªu chuÈn ®Ó tuyÓn chän KNCS ë thuyÒn viªn: Trªn c¬ së ph©n tÝch c¸c biÓu hiÖn trªn l©m sµng vµ biÕn ®æi mét sè chØ sè
10 9 B¶ng 3.1. Møc thay ®æi tÇn sè tim cña c¸c nhãm nghiªn cøu TÊt c¶ c¸c sè liÖu nghiªn cøu thu ®−îc tõ c¸c nhãm ®èi t−îng KQNC Nhãm 1 Nhãm 2 Nhãm 3 sÏ ®−îc xö lý theo ph−¬ng ph¸p thèng kª Y – Sinh häc, viÖc so s¸nh (n=100) (n=140) (n=140) c¸c sè liÖu nghiªn cøu ®−îc thùc hiÖn b»ng c¸c test thèng kª ch¹y trªn TST (ck/ph) n % n % n % phÇn mÒm SPSS 15.0. Gi¶m > 10 48 34,28 Gi¶m > 5 - 10 78 55,72 Gi¶m 1 - 5 8 5,71 14 10,00 Ch−¬ng 3 Kh«ng thay ®æi 62 44,29 KÕt qu¶ nghiªn cøu T¨ng 1 - 5 4 4,00 70 50,00 T¨ng > 5 - 20 84 84,00 T¨ng > 20 - 30 10 10,00 3.1. KÕt qu¶ nghiªn cøu biÓu hiÖn l©m sμng vμ mét sè T¨ng > 30 2 2,00 chØ sè sinh lý ®Æc tr−ng cña nhãm ThuyÒn Viªn ®ang ®i biÓn sau nghiÖm ph¸p thö sãng NhËn xÐt: Sau nghiÖm ph¸p, ®a sè thuyÒn viªn ë nhãm 1 cã tÇn sè tim t¨ng võa ë møc tõ >5 - 20 ck/phót (84%). Nhãm 2, cã tíi 3.1.1. BiÓu hiÖn l©m sµng vµ mét sè chØ sè sinh lý sau NPTS trªn 94% cã tÇn sè tim kh«ng biÕn ®æi hoÆc t¨ng hay gi¶m rÊt Ýt (1 - 5 ck/phót). Trong khi ®ã, ë nhãm 3, cã 55,72% cã tÇn sè tim gi¶m trong kho¶ng tõ 5 - 10 ck/phót, vµ 34,28% thuyÒn viªn cña nhãm P < 0.01 nµy cã ph¶n øng gi¶m tÇn sè tim >10 ck/phót. TST (ck/ph) 100 91.76 P > 0.05 P < 0.05 90 79.9 75.05 B¶ng 3.2. Møc thay ®æi huyÕt ¸p t©m thu cña §TNC sau NPTS 80 80.85 81.5 82.5 Tr−íc NP 70 60 KQNC Nhãm 1 Nhãm 2 Nhãm 3 Sau NP (n = 100) (n = 140) (n = 140) 50 40 n % n % n % 30 HATT (mmHg) 20 Gi¶m > 10 36 25,71 10 Gi¶m > 5 -10 90 64,29 0 Gi¶m 1 - 5 8 5,71 14 10,00 Nhãm Nhãm Nhãm Kh«ng thay ®æi 59 42,15 1 2 3 T¨ng 1 - 5 4 4,00 73 52,14 H×nh 3.1: TÇn sè tim cña c¸c nhãm nghiªn cøu sau nghiÖm ph¸p T¨ng >5 - 20 52 52,00 T¨ng >20 - 30 36 36,00 T¨ng > 30 8 8,00 NhËn xÐt: Sau NPTS, nhãm 1 cã HATT t¨ng tõ > 5 ®Õn 30 NhËn xÐt: Sau NPTS, nhãm thuyÒn viªn 1 t¨ng râ tÇn sè tim, mmHg (88,00 %), nhãm 2 kh«ng thay ®æi hoÆc t¨ng nhÑ < 5 mmHg nhãm 3 gi¶m râ (P < 0,01), nhãm 2 kh«ng thay ®æi. nhãm 3 cã møc HATT gi¶m tõ > 5 mmHg (90%).
11 12 CSTKTV NhËn xÐt: Sè l−îng hång cÇu, Hb vµ hematocrit ë nhãm cã KNCS tèt t¨ng lªn mét c¸ch cã ý nghÜa so víi tr−íc NP (P 0.05 1.30 P < 0.05 1.11 1.05 1.10 1.04 0,01). Tr−íc NP 1 3.1.2. KÕt qu¶ nghiªn cøu mét sè chØ sè ®Æc tr−ng cña thuyÒn Sau NP 0.5 viªn cã kh¶ n¨ng chÞu sãng kh¸c nhau sau nghiÖm ph¸p thö sãng 0 Nhãm 1 Nhãm 2 Nhãm 3 B¶ng 3.5. TriÖu chøng l©m sµng cã tÝnh chÊt ®Æc tr−ng cña c¸c nhãm nghiªn cøu sau nghiÖm ph¸p thö sãng H×nh 3.2: ChØ sè TKTV cña c¸c nhãm nghiªn cøu KQNC Nhãm Nhãm Nhãm CTNC 1 2 3 P NhËn xÐt: Sau NPTS, nhãm 1 cã CSTKTV t¨ng, nhãm 3 gi¶m (víi P < 0,01), nhãm 2 kh«ng thay ®æi (P>0,05). MÆt t¸i 0,00 70,00 100,00 1/2/3 < 0,01 TriÖu To¸t må h«i 0,00 90,00 100,00 1/2,3 < 0,01 B¶ng 3.3: BiÕn ®æi ®iÖn n∙o ®å cña nhãm chÞu sãng kÐm sau NPTS chøng Chãng mÆt 20,00 55,71 100,00 1/2/3 < 0,01 l©m Buån n«n 0,00 22,14 70,00 1/2/3 < 0,01 KQNC Tr−íc NP Ngay sau NP sµng CTNC (X ± SD) (X ± SD) P RL vËn ®éng 0,00 0,00 55,71 1,2/3 < 0,01 (%) N«n 0,00 0,00 12,14 1,2/3 < 0,01 Biªn ®é (μv) 42,93 ± 6,92 32,61 ± 10,77 < 0,05 TG ≥ 3 phót 100,00 100,00 15,72 1,2/3 < 0,01 Sãng TÇn sè (ck/s) 9,82 ± 1,09 9,15 ± 1,14 > 0,05 chÞu NP α < 3 phót 0,00 0,00 84,78 1,2/3 5 Hång cÇu (T/l) 4,62 ± 0,33 5,27 ± 0,40 < 0,01 TT T¨ng > 5 Kh«ng t¨ng Gi¶m > 5 HuyÕt ¸p Hb (g/l) 150,12 ± 11,6 155,35 ± 11,40 < 0,01 (mmHg) TTr T¨ng > 5 Kh«ng t¨ng Gi¶m > 5 Htc (l/l) 0,43 ± 0,03 0,45 ± 0,03 < 0,05 ChØ sè TKTV T¨ng ≥ 0,34 Kh«ng t¨ng Gi¶m ≥ 0,26
13 14 B¶ng 3.7. Thay ®æi chØ sè ®iÖn n∙o ®å cã tÝnh chÊt ®Æc tr−ng cña c¸c + C¸c chØ sè tÇn sè tim vµ huyÕt ¸p kh«ng thay ®æi hoÆc nhãm nghiªn cøu t¨ng hoÆc gi¶m (≤ 5 ck/ph vµ ≤ 5 mmHg); CSTKTV kh«ng t¨ng, KQNC Nhãm 1 Nhãm 2 Nhãm 3 c¸c chØ sè sãng §N§ kh«ng thay ®æi sau nghiÖm ph¸p. CTNC (n=100) (n=140) (n=140) - §èi t−îng chÞu sãng kÐm (say sãng nÆng): T¨ng ch−a Gi¶m ch−a + Kh«ng chÞu ®−îc hÕt thêi gian thö nghiÖm lµ 3 phót. C¸c Biªn ®é trung Gi¶m triÖu chøng l©m sµng cã biÕn ®æi víi dÊu hiÖu ®Æc tr−ng t¸i mÆt, to¸t cã ý nghÜa cã ý nghÜa b×nh (μv) (P 5 Ck/ph vµ > 5 TÇn sè trung Gi¶m mmHg); CSTKTV gi¶m so víi tr−íc nghiÖm ph¸p, c¸c chØ sè cña sãng Sãng α cã ý nghÜa cã ý nghÜa b×nh (ck/s) (P
15 16 - KÕt qu¶ nghiªn cøu c¸c biÓu hiÖn l©m sµng vµ chøc n¨ng sinh lý B¶ng 3.12. BiÕn ®æi mét sè chØ sè ®iÖn n∙o ®å cã tÝnh chÊt ®Æc tr−ng ®Æc tr−ng sau nghiÖm ph¸p thö sãng cña nhãm ®èi t−îng tham gia sau nghiÖm ph¸p cña c¸c nhãm nghiªn cøu sau thêi gian ®i biÓn 1-2 ®¸nh gi¸ nghiÖm ph¸p tr−íc vµ sau ®i biÓn n¨m B¶ng 3.10. BiÓu hiÖn l©m sµng cã tÝnh chÊt ®Æc tr−ng cña c¸c nhãm KQNC Nhãm A Nhãm B Nhãm C nghiªn cøu sau ®i biÓn 1-2 n¨m CTNC (n=47) (n=50) (n=35) KQNC Nhãm A Nhãm B Nhãm C T¨ng ch−a cã Gi¶m ch−a Gi¶m 6,38 P Biªn ®é TB (μv) ý nghÜa cã ý nghÜa (n=47) (n=50) (n=35) Sãng (P
17 18 KÕt qu¶ nghiªn cøu trªn cho thÊy ®é trïng hîp cña kh¶ n¨ng chÞu nhãm ®èi t−îng nµy cã kh¶ n¨ng ph¶n øng víi nghiÖm ph¸p theo sãng qua thùc tÕ hµnh tr×nh trªn biÓn so víi tiªu chuÈn tuyÓn chän kh¶ n¨ng h−íng t¨ng c−êng chøc n¨ng cña hÖ tuÇn hoµn, t¨ng co bãp c¬ tim, chÞu sãng b»ng nghiÖm ph¸p thö sãng ë mçi nhãm ®èi t−îng cã kh¶ n¨ng t¨ng cung l−îng tim ®Ó cung cÊp m¸u cho c¸c c¬ quan quan träng chÞu sãng kh¸c nhau lµ 100 %; 90% vµ 94,28%. cña c¬ thÓ. Ph©n tÝch CSTKTV cho thÊy chØ sè TKTV còng t¨ng lªn râ rÖt so víi tr−íc khi lµm nghiÖm ph¸p (tõ 1,11 lªn 1,45), trªn b¶n Ch−¬ng 4 ghi ®iÖn n·o ®å kh«ng cã biÕn ®æi râ rÖt vµ chØ cã sãng α vµ β cã xu bμn luËn h−íng t¨ng nhÑ vÒ biªn ®é vµ chØ sè, riªng chØ sè sãng β t¨ng lªn râ ngay sau nghiÖm ph¸p. §Æc biÖt, c¶ tr−íc vµ sau khi lµm nghiÖm 4.1. kÕt qu¶ nghiªn cøu c¸c biÓu hiÖn l©m sμng vμ chØ ph¸p, nhãm nµy kh«ng thÊy xuÊt hiÖn c¸c sãng chËm trªn b¶n ghi sè sinh lý ®Æc tr−ng cña nhãm thuyÒn viªn ®ang ®I ®iÖn n·o ®å. ViÖc t¨ng chØ sè TKTV biÓu hiÖn tr¹ng th¸i c−êng biÓn sau nghiÖm ph¸p thö sãng chøc n¨ng hÖ thÇn kinh giao c¶m (TKGC). Cã thÓ nãi ®ã lµ nh÷ng 4.1.1. BiÓu hiÖn l©m sµng vµ mét sè chØ sè sinh lý cña nhãm thuyÒn biÓu hiÖn ®Æc tr−ng cña ph¶n øng thÝch nghi mang tÝnh chÊt tÝch cùc viªn ®ang ®i biÓn sau nghiÖm ph¸p thö sãng cña nhãm thuyÒn viªn chÞu sãng tèt. Mét sè t¸c gi¶ kh¸c còng cã ë nhãm chÞu sãng tèt (nhãm 1), 100% c¸c ®èi t−îng ®Òu chÞu nhËn xÐt t−¬ng tù [Griffin M.J (2003), Seydl G. (2002)]. ®ùng ®−îc hÕt thêi gian tiÕn hµnh nghiÖm ph¸p (3 phót) mét c¸ch b×nh Nhãm chÞu sãng trung b×nh cã 100% TV chÞu ®−îc hÕt thêi th−êng, kh«ng cã biÓu hiÖn c¨ng th¼ng hay cè g¾ng chÞu ®ùng nghiÖm gian thö nghiÖm nh−ng ph¶n øng l©m sµng cña nhãm nµy còng cã ph¸p, chØ cã mét tû lÖ nhá (kho¶ng 20,00 %) c¸c ®èi t−îng cã biÓu sù kh¸c biÖt so víi 2 nhãm kia. D−íi t¸c ®éng cña NPTS, nhãm nµy hiÖn chãng mÆt vµ dÊu hiÖu nµy còng nhanh chãng qua ®i khi nghiÖm cã biÓu hiÖn say sãng víi c¸c triÖu chøng l©m sµng nh− v· må h«i ph¸p kÕt thóc. Theo chóng t«i, d−íi t¸c ®éng cña nghiÖm ph¸p, c¸c ®èi (90,00%), mÆt t¸i (70%), chãng mÆt (55,71%) vµ buån n«n t−îng chÞu sãng tèt nhanh chãng thÝch nghi víi sù thay ®æi chuyÓn (22,14%). Tuy nhiªn, c¸c biÕn ®æi chøc n¨ng cña hÖ tim m¹ch ®éng cña thiÕt bÞ theo c¸c ph−¬ng vµ gia tèc kh¸c nhau, chøng tá nhãm kh«ng hoµn toµn râ rµng, trªn ®iÖn t©m ®å, tÇn sè tim t¨ng nhÑ, tõ nµy cã biÓu hiÖn ph¶n øng thÝch nghi tÝch cùc víi c¸c t¸c ®éng bÊt lîi 81,3 ck/phót lªn 82,56 ck/phót, c¸c ®èi t−îng cã nhÞp nhanh xoang cña nghiÖm ph¸p. KÕt qu¶ nghiªn cøu mét sè chØ sè chøc n¨ng tim - t¨ng nhÑ (víi P > 0,05), c¸c biÓu hiÖn rèi lo¹n kh¸c trªn §T§ nh− m¹ch sau NPTS, nhãm nµy cã biÓu hiÖn chung lµ t¨ng tÇn sè tim (tõ block nh¸nh P, rèi lo¹n dÉn truyÒn trong thÊt… thay ®æi kh«ng râ 79,90 ck/phót lªn 91,76 ck/phót), huyÕt ¸p t©m thu (tõ 119,36 mmHg rµng. KQNC cho thÊy CSTKTV cña nhãm nµy hÇu nh− rÊt Ýt biÕn t¨ng lªn 139,45 mmHg), huyÕt ¸p t©m tr−¬ng) tõ 72,15 mmHg t¨ng lªn ®æi, b¶n ghi §N§ kh«ng cã biÕn ®æi râ rÖt, chØ thÊy c¸c sãng α vµ β 81,16 mmHg) mét c¸ch râ rÖt so víi tr−íc khi lµm nghiÖm ph¸p, trong cã xu h−íng gi¶m tÇn sè vµ biªn ®é nh−ng viÖc gi¶m nµy lµ ch−a cã ®ã huyÕt ¸p t©m thu t¨ng râ h¬n huyÕt ¸p t©m tr−¬ng (P < 0,01). §iÒu ý nghÜa (P>0,05), biÓu hiÖn tr¹ng th¸i thÇn kinh trung b×nh, ph¶n nµy cho thÊy d−íi t¸c ®éng cña nghiÖm ph¸p, hÖ tim m¹ch cã biÓu hiÖn øng kÐm linh ho¹t tr−íc t¸c ®éng cña nghiÖm ph¸p còng nh− t¸c t¨ng kh¶ n¨ng dÉn truyÒn trong tim, t¨ng h−ng phÊn c¬ tim do ®ã lµm ®éng cña sãng, −u thÕ hÖ TKGC kh«ng râ, nªn kh¶ n¨ng chÞu ®ùng cho nhÞp tim t¨ng vµ rót ng¾n thêi gian dÉn truyÒn trong tim. Nh− vËy, nghiÖm ph¸p cã phÇn nµo bÞ h¹n chÕ. KÕt qu¶ pháng vÊn KNCS cña nhãm nµy víi sù x¸c nhËn cña nh÷ng ng−êi ®i biÓn kú cùu cho thÊy
19 20 r»ng nhãm nµy lóc b¾t ®Çu ®i biÓn ®Òu bÞ say sãng ë møc ®é nhÑ vµ kÐo dµi ra vµ hËu qu¶ cña nã lµ t¨ng tû lÖ nhÞp chËm xoang vµ rèi võa, nh−ng sau thêi gian ®i biÓn liªn tôc mét n¨m trë lªn th× kh¶ n¨ng lo¹n dÉn truyÒn trong thÊt. Nghiªn cøu cña mét sè t¸c gi¶ kh¸c còng chÞu sãng cña nhãm nµy sÏ ®−îc c¶i thiÖn dÇn lªn. Tuy nhiªn, KNCS cho nhËn xÐt t−¬ng tù [Doweck I. (1997), Eiken O. (2005), Yokota cña nhãm nµy, kh«ng bao giê ®¹t ®−îc nh− nhãm chÞu sãng tèt (t¹m Y. (2005)]. ViÖc ®¸nh gi¸ chØ sè TKTV ngay sau khi nghiÖm ph¸p gäi lµ nhãm cã kh¶ n¨ng chÞu sãng bÈm sinh) mµ khi gÆp sãng to (sãng kÕt thóc cho thÊy chØ sè nµy ë nhãm 3 gi¶m mét c¸ch cã ý nghÜa cÊp 7, cÊp 8) vÉn bÞ say, nh−ng møc ®é kh«ng nÆng nh− nhãm chÞu thèng kª (P < 0,05) so víi tr−íc khi lµm nghiÖm ph¸p. Trªn b¶n ghi sãng kÐm. Nh− vËy, sù thay ®æi KNCS cña nhãm nµy chñ yÕu do tÝch ®iÖn n·o cña nhãm nµy, sãng α vµ β ®Òu gi¶m râ vÒ biªn ®é vµ chØ luü ®−îc kinh nghiÖm ®i biÓn vµ ®−îc rÌn luyÖn vÒ thÓ lùc vµ t©m lý. sè (42,93 μv xuèng 32,61 μv; 46,89 % xuèng 40,36 %) (P < 0,05). Nghiªn cøu cña mét sè t¸c gi¶ kh¸c còng cho nhËn xÐt t−¬ng tù ChØ sè sãng chËm còng xuÊt hiÖn kh¸ cao, ®Æc biÖt sau nghiÖm ph¸p [Graybiel A., Lackner J.R (1980)]. nã t¨ng lªn mét c¸ch ®¸ng kÓ (tõ 15,71 % lªn 50,00 %) víi P < 0,01 §Æc biÖt, ë nhãm chÞu sãng kÐm (nhãm 3), ®a sè c¸c ®èi t−îng Nh− vËy, d−íi t¸c ®éng m¹nh mÏ cña nghiÖm ph¸p, lÏ ra theo qui ®Òu kh«ng chÞu ®−îc hÕt thêi gian tiÕn hµnh nghiÖm ph¸p (84,28%), luËt c¬ thÓ ph¶i ph¶n øng thÝch nghi lµ t¨ng c−êng chøc n¨ng hÖ hoÆc dï mét sè ng−êi cè g¾ng chÞu ®Õn 3 phót nh−ng cã c¸c biÓu hiÖn TKGC th× nhãm nµy l¹i cã ph¶n øng ng−îc l¹i, t¨ng c−êng chøc l©m sµng gièng nh− say sãng rÊt râ rÖt. §ã lµ c¸c biÓu hiÖn: t¸i mÆt, n¨ng cña hÖ thÇn kinh phã giao c¶m (TKPGC), lµm cho c¬ thÓ r¬i chãng mÆt, v· må h«i (100,00 %, buån n«n (70,00 %). Nh÷ng triÖu vµo t×nh tr¹ng rèi lo¹n chøc n¨ng víi c¸c triÖu chøng l©m sµng ®iÓn chøng rèi lo¹n vËn ®éng, n«n vµ ¶o gi¸c Ýt gÆp h¬n (tõ 10,00 ®Õn 12,14 h×nh cña chøng bÖnh say sãng nh− ®· m« t¶ ë phÇn trªn. %), chñ yÕu gÆp ë c¸c ®èi t−îng cã biÓu hiÖn say nÆng. KÕt qu¶ nghiªn 4.1.2. Ph©n tÝch mét sè chØ sè ®Æc tr−ng cña thuyÒn viªn cã kh¶ cøu cña chóng t«i còng phï hîp víi nhËn xÐt cña nhiÒu t¸c gi¶ trong vµ n¨ng chÞu sãng kh¸c nhau sau NPTS ngoµi n−íc. Griffin M.J. (2003), Villard S.J. (2008) vµ Yang T.D. - Nhãm chÞu sãng tèt: Ph¶n øng ®Æc tr−ng lµ t¨ng c−êng (1991). Theo chóng t«i, ®©y lµ nh÷ng ph¶n øng mang tÝch chÊt tiªu chøc n¨ng hÖ thÇn kinh giao c¶m dÉn ®Õn lµm t¨ng tÇn sè m¹ch cùc, nã ®· ®Æt c¬ thÓ thuyÒn viªn vµo tr¹ng th¸i bÊt lîi tr−íc c¸c kÝch (>5ck/ph), huyÕt ¸p t¨ng (>5 mmHg), t¨ng chØ sè thÇn kinh thùc thÝch tõ m«i tr−êng bªn ngoµi. KÕt qu¶ nghiªn cøu mét sè chØ sè sinh lý vËt, t¨ng biªn ®é, chØ sè c¸c sãng ®iÖn n·o c¬ b¶n, t¨ng sè l−îng ë nhãm nµy cho thÊy tÇn sè tim gi¶m, huyÕt ¸p còng gi¶m (c¶ hai lo¹i hång cÇu, huyÕt s¾c tè..., nh»m gióp cho c¬ thÓ cã ®ñ søc m¹nh, ®é huyÕt ¸p t©m thu vµ t©m tr−¬ng) mét c¸ch râ rÖt (P < 0,01) (tõ 123,73 nhanh nh¹y ®Ó ®iÒu phèi c¸c ®éng t¸c t− thÕ, chØnh thÕ, gãp phÇn mmHg xuèng 110,60 mmHg vµ 77,00 ck/phót xuèng 71,00ck/ph). gi÷ v÷ng th¨ng b»ng cho c¬ thÓ trong ®iÒu kiÖn t¸c ®éng cña sãng Trªn §T§, cïng víi viÖc gi¶m tÇn sè tim, tõ 82,72 ck/phót xuèng lu«n lu«n ®Æt c¬ thÓ vµo tr¹ng th¸i bÊt lîi. §©y còng lµ nhËn xÐt cña 76,07 ck/phót lµ tû lÖ ®èi t−îng cã nhÞp chËm xoang t¨ng lªn (tõ 7,86% nhiÒu t¸c gi¶ kh¸c, c¶ trong vµ ngoµi n−íc [7], [13], [154]. lªn 12,14 %), tû lÖ c¸c tr−êng hîp rèi lo¹n trªn §T§ nh− rèi lo¹n dÉn truyÒn trong thÊt... còng t¨ng tõ 8% lªn 17,8%. Sù biÕn ®æi nµy theo - Nhãm chÞu sãng kÐm: víi biÓu hiÖn ®Æc tr−ng lµ −u thÕ chóng t«i lµ do ®èi t−îng khi bÞ say sãng cã hiÖn t−îng c−êng hÖ thÇn hÖ thÇn kinh phã giao c¶m râ rÖt, mµ hËu qu¶ lµ g©y ra c¸c triÖu kinh phã giao c¶m lµm cho c¬ tim gi¶m h−ng phÊn, gi¶m dÉn truyÒn, chøng ®Æc tr−ng cña chøng bÖnh say sãng trªn l©m sµng nh− buån gi¶m co bãp lµm cho thêi gian dÉn truyÒn nhÜ – thÊt vµ trong thÊt bÞ n«n, n«n, rèi lo¹n vËn ®éng vµ biÕn ®æi chØ sè chøc n¨ng sinh lý
21 22 nh− m¹ch gi¶m (> 5ck/ph), huyÕt ¸p gi¶m (>5 mmHg), chØ sè thÇn Trong khi ®ã, NPTS víi thiÕt bÞ thö nghiÖm (®· nªu trong kinh thùc vËt, c¸c sãng ®iÖn n·o gi¶m, t¨ng tû lÖ sãng chËm, gi¶m ho¹t phÇn KQNC) tá râ sù −u viÖt so víi c¸c ph−¬ng ph¸p kh¸c vÒ thêi ®éng ®iÖn n·o, gi¶m kh¶ n¨ng ®¸p øng cña c¬ thÓ nh− kh¶ n¨ng th¨ng gian thö nghiÖm vµ tÝnh kh¸ch quan cña tiªu chuÈn ®¸nh gi¸. Víi b»ng, ®iÒu hßa t− thÕ, chØnh thÕ gi¶m, gãp phÇn g©y ¶nh h−ëng bÊt lîi thêi gian thùc nghiÖm ng¾n (3 phót) b»ng thiÕt bÞ, ta ®· cã thÓ quan ®Õn kh¶ n¨ng chÞu ®ùng sãng giã vµ søc khoÎ cña nhãm ®èi t−îng nµy. s¸t thÊy c¸c biÕn ®æi vÒ l©m sµng vµ chøc n¨ng sinh lý cña ng−êi ®−îc thö nghiÖm. §Æc biÖt ph−¬ng ph¸p nµy ngoµi viÖc ®¸nh gi¸ sù - Nhãm cã kh¶ n¨ng chÞu sãng trung b×nh: biÓu hiÖn ®Æc biÕn ®æi c¸c chØ sè l©m sµng th× chóng t«i cßn ®¸nh gi¸ sù biÕn ®æi tr−ng lµ cã ph¶n øng chËm ch¹p, trung gian gi÷a 2 nhãm trªn, −u thÕ mét sè chØ sè chøc n¨ng sinh lý nh− tÇn sè tim, huyÕt ¸p, CSTKTV hÖ thÇn kinh giao c¶m kh«ng râ rµng. BiÓu hiÖn m¹ch, huyÕt ¸p kh«ng vµ ®iÖn n·o ®å. §©y lµ c¸c yÕu tè ®−îc chi phèi bëi thÇn kinh thùc thay ®æi hoÆc t¨ng hay gi¶m nhÑ (< 5 ck/ph vµ < 5 mmHg) sau NPTS. vËt (hÖ thÇn kinh tù ®éng), kh«ng phô thuéc vµo ý chÝ chñ quan cña Qua pháng vÊn thùc tÕ khi ®i biÓn, nhãm nµy lóc míi ®Çu ®i biÓn cã con ng−êi nªn nã ®¶m b¶o tÝnh kh¸ch quan kh¸ cao. thÓ cã biÓu hiÖn say nh−ng cè g¾ng tËp trung vÉn lµm viÖc ®−îc. ë nh÷ng chuyÕn biÓn sau, KNCS cña hä ®−îc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ víi tû lÖ 4.2.2. §¸nh gi¸ ®é chÝnh x¸c cña tiªu chuÈn tuyÓn chän buån n«n, n«n hoÆc rèi lo¹n vËn ®éng gi¶m râ, thËm chÝ ë mét sè ®èi Sau khi tiÕn hµnh NPTS trªn c¸c nhãm sau ®i biÓn, chóng t−îng kh«ng cßn n÷a. t«i lËp b¶ng so s¸nh vÒ biÓu hiÖn l©m sµng vµ mét sè chØ sè sinh lý 4.2. §Ò xuÊt tiªu chuÈn tuyÓn chän kh¶ n¨ng chÞu gi÷a c¸c nhãm víi nhau, tr−íc vµ sau nghiÖm ph¸p c¶ hai giai ®o¹n sãng cho thuyÒn viªn b»ng nghiÖm ph¸p thö sãng tr−íc vµ sau hµnh tr×nh, ph©n tich cho thÊy sau 1-2 n¨m ®i biÓn, c¸c nhãm thö nghiÖm cã c¸c biÕn ®æi vÒ l©m sµng vµ chØ sè sinh lý kh¸ 4.2.1. §Ò xuÊt tiªu chuÈn tuyÓn chän kh¶ n¨ng chÞu sãng cho ®Æc tr−ng víi ®Æc ®iÓm c−êng hÖ thÇn kinh giao c¶m lµ biÓu hiÖn thuyÒn viªn b»ng nghiÖm ph¸p thö sãng ®Æc tr−ng cña nhãm chÞu sãng tèt; hÇu nh− kh«ng biÕn ®æi lµ biÓu Trong khi ph−¬ng ph¸p thö sãng trùc tiÕp ë ngoµi biÓn ph¶i hiÖn cña nhãm cã kh¶ n¨ng chÞu sãng trung b×nh vµ biÕn ®æi theo cÇn ph−¬ng tiÖn lµ tµu, x¨ng, dÇu, ¨n uèng trªn tµu Ýt nhÊt vµi ngµy trë xu h−íng c−êng hÖ thÇn kinh phã giao c¶m lµ ®Æc tr−ng cña nhãm lªn, rÊt tèn kÐm mµ kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ l¹i kh«ng kh¸ch quan v× kh«ng chÞu sãng kÐm. may cho nh÷ng ng−êi ®i thö sãng vµo nh÷ng ngµy biÓn ®éng th× tû lÖ Ph©n tÝch kÕt qu¶ ®é trïng hîp gi÷a kh¶ n¨ng chÞu sãng say sÏ rÊt cao. Trong tr−êng hîp nµy nhãm cã kh¶ n¨ng chÞu sãng thùc tÕ hµnh tr×nh trªn biÓn víi tiªu chuÈn trªn thiÕt bÞ thö nghiÖm trung b×nh sÏ bÞ lo¹i rÊt nhiÒu. Tr¸i l¹i, nÕu may m¾n cho nh÷ng ai ®i ë c¸c nhãm cho thÊy ®é trïng hîp ®¹t tõ 90 ®Õn 100%. Nh− vËy, cã thö sãng khi biÓn lÆng th× hÇu nh− rÊt Ýt ng−êi bÞ say, vµ nh− vËy nhiÒu thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng tiªu chuÈn tuyÓn chän kh¶ n¨ng chÞu sãng b»ng ng−êi cã kh¶ n¨ng chÞu sãng kÐm cã c¬ héi v−ît qua thö th¸ch nµy ®Ó nghiÖm ph¸p thö sãng cã ®é chÝnh x¸c vµ tin cËy. MÆt kh¸c, tiªu ®−îc vµo häc nghÒ ®i biÓn. Nh÷ng ®èi t−îng nµy sau khi häc xong chuÈn tuyÓn chän mang tÝnh kh¸ch quan qua viÖc dùa vµo c¸c dÊu tr−êng nghÒ chÝnh thøc lªn tµu ®i biÓn sÏ trë thµnh nh÷ng ng−êi lu«n bÞ hiÖu l©m sµng vµ c¸c chØ sè chøc n¨ng sinh lý kh«ng chÞu sù chi say sãng vµ hËu qu¶ cã thÓ sÏ ph¶i bá nghÒ. phèi cña c¸c yÕu tè chñ quan cña con ng−êi (chØ chÞu sù chi phèi cña hÖ thÇn kinh tù ®éng tøc TKTV). Qua thùc tÕ øng dông vµo
23 24 tuyÓn chän kh¶ n¨ng chÞu sãng cho thuyÒn viªn t¹i ViÖn Y häc biÓn (70%), rèi lo¹n vËn ®éng (60,71%), n«n (12,14%) vµ ¶o gi¸c (10%). ViÖt Nam, ViÖn Y häc H¶i qu©n - Bé t− lÖnh H¶i qu©n ViÖt Nam trong TÇn sè tim gi¶m râ rÖt tõ > 5 ®Õn 10 ck/phót vµ HATT vµ TTr gi¶m nh÷ng n¨m qua ®· minh chøng cho gi¸ trÞ vµ ý nghÜa cña ph−¬ng ph¸p tõ > 5 ®Õn 20 mmHg. CSTKTV, c¸c sãng ®iÖn n·o c¬ b¶n gi¶m râ, nµy. Vµ t¹i QuyÕt ®Þnh sè 20/2008/Q§ - BYT ký ngµy 9/6/2008 cña Bé huyÕt häc cã xu h−íng gi¶m, biÓu hiÖn c−êng chøc n¨ng hÖ phã Y tÕ ban hµnh Tiªu chuÈn søc kháe thuyÒn viªn lµm viÖc trªn tµu biÓn giao c¶m. ViÖt Nam, tiªu chuÈn tuyÓn chän kh¶ n¨ng chÞu sãng cho thuyÒn viªn ®· chÝnh thøc ®−îc ®−a vµo lµ mét trong nh÷ng tiªu chuÈn chÝnh vÒ søc 2. §Ò xuÊt tiªu chuÈn tuyÓn chän kh¶ n¨ng chÞu sãng cho kháe cña thuyÒn viªn trong c«ng t¸c kh¸m tuyÓn vµ kh¸m ®Þnh kú thuyÒn viªn b»ng nghiÖm ph¸p thö sãng - §èi t−îng cã kh¶ n¨ng chÞu sãng tèt, nÕu sau NP: L©m KÕt luËn sµng kh«ng cã biÕn ®æi; tÇn sè tim t¨ng > 5 ck/phót; HATT vµ TTr t¨ng > 5 mmHg; chØ sè TKTV t¨ng; §N§ t¨ng chØ sè, biªn ®é sãng 1. BiÓu hiÖn l©m sµng vµ mét sè chØ sè sinh lý ®Æc tr−ng cña c¸c c¬ b¶n alpha, beta. nhãm thuyÒn viªn ®ang ®i biÓn sau nghiÖm ph¸p thö sãng: - §èi t−îng cã kh¶ n¨ng chÞu sãng trung b×nh, nÕu sau NP: 1.1. Nhãm chÞu sãng tèt L©m sµng cã c¸c biÕn ®æi nh− t¸i mÆt, chãng mÆt, buån n«n; TST, 100% thuyÒn viªn trong nhãm chÞu ®ùng hÕt thêi gian tiÕn HA dao ®éng Ýt, tõ 0 - 4 ck/phót vµ 0-4 mmHg; CSTKTV kh«ng hµnh nghiÖm ph¸p vµ kh«ng cã biÕn ®æi ®Æc biÖt nµo vÒ l©m sµng. TÇn thay ®æi. sè tim t¨ng tõ > 5 ®Õn 20 ck/phót; huyÕt ¸p tèi ®a vµ tèi thiÓu t¨ng tõ > - §èi t−îng cã kh¶ n¨ng chÞu sãng kÐm, nÕu sau NP: Kh«ng 5 ®Õn 30 mmHg. ChØ sè thÇn kinh thùc vËt, c¸c chØ sè cña sãng ®iÖn chÞu ®−îc hÕt thêi gian thö nghiÖm 3 phót. L©m sµng cã c¸c biÓu n·o c¬ b¶n alpha, beta vµ huyÕt häc t¨ng lªn so víi tr−íc khi lµm hiÖn t¸i mÆt, chãng mÆt, buån n«n, n«n vµ rèi lo¹n vËn ®éng; TST nghiÖm ph¸p, thÓ hiÖn xu h−íng t¨ng c−êng chøc n¨ng hÖ thÇn kinh gi¶m > 5 ck/phót, HA gi¶m > 5 mmHg; CSTKTV gi¶m; §N§ gi¶m giao c¶m. râ biªn ®é, chØ sè sãng alpha, beta, t¨ng tû lÖ sãng chËm ®a h×nh. 1.2. Nhãm chÞu sãng trung b×nh KiÕn nghÞ 100% chÞu ®−îc hÕt thêi gian nghiÖm ph¸p, triÖu chøng l©m sµng chØ cã biÓu hiÖn mÆt t¸i, chãng mÆt, buån n«n víi tû lÖ tõ 22,00 % 1. C¬ quan cã thÈm quyÒn chÝnh thøc triÓn khai tiªu chuÈn ®Õn 90,00 %. TÇn sè tim, huyÕt ¸p hÇu nh− kh«ng thay ®æi hoÆc chØ tuyÓn chän KNCS cho thuyÒn viªn b»ng NPTS ®Ó tuyÓn chän søc t¨ng nhÑ so víi tr−íc khi lµm nghiÖm ph¸p (≤ 5 ck/ph vµ ≤ 5 mmHg). kháe ®Çu vµo ë c¸c c«ng ty vËn t¶i biÓn. 2. Tiªu chuÈn ®−îc ®Ò nghÞ ®Ó tuyÓn chän: CSTKTV vµ sãng ®iÖn n·o c¬ b¶n hÇu nh− kh«ng thay ®æi - §èi t−îng cã KNCS tèt: ®ñ ®iÒu kiÖn vÒ KNCS 1.3. Nhãm chÞu sãng kÐm - §èi t−îng cã KNCS trung b×nh: TuyÓn vµ rÌn luyÖn KNCS - §èi t−îng cã KNCS kÐm: kh«ng ®ñ ®iÒu kiÖn vÒ KNCS. 84,28% kh«ng chÞu ®−îc hÕt thêi gian nghiÖm ph¸p vµ cã c¸c biÓu hiÖn ®iÓn h×nh: mÆt t¸i, to¸t må h«i, chãng mÆt (100%), buån n«n
C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu ®∙ c«ng bè cã liªn quan ®Õn néi dung luËn ¸n 1. TrÇn ThÞ Quúnh Chi, NguyÔn Tr−êng S¬n (2003), “Nghiªn cøu biÓu hiÖn ph¶n øng cña c¬ thÓ víi nghiÖm ph¸p tÝch lòy gia tèc liªn tôc Coriolis vµ øng dông trong tuyÓn chän kh¶ n¨ng chÞu sãng cho thuyÒn viªn”, T¹p chÝ Y häc thùc hµnh, sè 444-2003, Bé Y tÕ xuÊt b¶n, Hµ Néi, tr.20-24. 2. TrÇn ThÞ Quúnh Chi, NguyÔn v¨n Mïi (2004), “BiÕn ®æi mét sè chØ sè huyÕt häc cña thuyÒn viªn tr−íc vµ sau nghiÖm ph¸p thö sãng”, Kû yÕu Héi th¶o quèc gia vÒ ph¸t triÓn y tÕ biÓn, ®¶o lµn thø nhÊt t¹i H¶i Phßng, Nhµ xuÊt b¶n Y häc, Hµ Néi, tr.79-86. 3. NguyÔn Tr−êng S¬n, Hoµng Kim Ngäc, TrÇn ThÞ Quúnh Chi (2007), “Nghiªn cøu chÕ t¹o thiÕt bÞ thö nghiÖm kh¶ n¨ng chÞu sãng cho ng−êi ®i biÓn”, T¹p chÝ Y häc thùc hµnh, sè 588-2007, Bé Y tÕ xuÊt b¶n, Hµ Néi, 2007, tr. 182-184. 4. NguyÔn Tr−êng S¬n, TrÇn ThÞ Quúnh Chi (2007), “Nghiªn cøu ph−¬ng ph¸p tuyÓn chän kh¶ n¨ng chÞu sãng cho thuyÒn viªn”, T¹p chÝ Y häc thùc hµnh, sè 588-2007, Bé Y tÕ xuÊt b¶n, Hµ Néi, 2007, tr.185-195. 5. Tran Thi Quynh Chi, Nguyen Truong Son (2007), “Researching the changes of some norms of cardiovascular function of seafarers by test a sea wave withstanding capacity”, Proceeding of 9th International Symposium on Maritime Health, Denmark, 6/2007 6. Tran Thi Quynh Chi, Trieu Thi Thuy Huong, Nguyen Truong Son (2007), “The changes on Electroencephalogram of Seafarers by test a sea wave withstanding capacity”, Proceeding of 9th International Symposium on Maritime Health, Denmark, 6/2007.