Tóm tắt Luận văn Thạc sĩ Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong quản lý nhà nước – Bài học kinh nghiệm từ triều Trần

Chia sẻ: Tomhum999 Tomhum999 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:26

Thêm vào BST

Báo xấu

39
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của đề tài từ việc nghiên cứu làm rõ mối quan hệ giữa nhà nước và nhân dân, cũng như những bài học của triều Trần trong việc phát huy sức mạnh của nhân dân để áp dụng vào tình hình thực tế công tác quản lý nhà nước hiện nay, phát huy hiệu quả quyền làm chủ của nhân dân đối với quản lý nhà nước, góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt Luận văn Thạc sĩ Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong quản lý nhà nước – Bài học kinh nghiệm từ triều Trần

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ ………../……….. …/… HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA TẠ HOÀNG HẢI PHÁT HUY QUYỀN LÀM CHỦ CỦA NHÂN DÂN TRONG QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC – BÀI HỌC KINH NGHIỆM TỪ TRIỀU TRẦN Chuyên ngành: Luật Hiến pháp và Luật Hành chính Mã số: 8 34 04 03 TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ CÔNG HÀ NỘI – NĂM 2020
Công trình được hoàn thành tại: HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Lê Thị Hương Phản biện 1: TS. Nguyễn Thị Vân Hà Phản biện 2: PGS.TS Nguyễn Thị Việt Hương Luận văn được bảo vệ tại Hội đồng chấm luận văn thạc sĩ, Học viện Hành chính Quốc gia Địa điểm: Phòng họp …....., Nhà...... - Hội trường bảo vệ luận văn thạc sĩ, Học viện Hành chính Quốc gia Số: 77 - Đường Nguyễn Chí Thanh - Quận Đống Đa – Thành phố Hà Nội Thời gian: vào hồi …… giờ …… tháng …… năm 201... Có thể tìm hiểu luận văn tại Thư viện Học viện Hành chính Quốc gia hoặc trên trang Web Khoa Sau đại học, Học viện Hành chính Quốc gia
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Nhà nước là tổ chức quyền lực đặc biệt là trung tâm của hệ thống chính trị, mang trong mình bản chất giai cấp và tính xã hội. Trải qua nhiều giai đoạn lịch sử khác nhau, từ hình thái nhà nước sơ khai đến nhà nước xã hội chủ nghĩa, hoạt động quản lý của nhà nước ngày càng được chú trọng hơn trên cả phương diện lý luận khoa học và thực tiễn. Với việc làm rõ hơn vai trò, chức năng của nhà nước, khoa học quản lý nói chung và khoa học hành chính nói riêng cũng đi sâu nghiên cứu từng yếu tác động đến quản lý nhà nước trong đó đặc biệt nhấn mạnh vai trò của người dân với tư cách vừa là chủ thể của quyền lực nhà nước vừa là đối tượng quản lý của nhà nước. Trên thế giới ngay từ thời kỳ văn minh Hy Lạp cổ đại khái niệm “dân chủ” đã được các nhà chính trị học, triết học như Platon, Aristote đề cập, tuy còn sơ khai và chưa đầy đủ song đây cũng là sự khẳng định bước đầu về vai trò của người dân trong quản lý nhà nước và công việc cộng đồng. Ở Việt Nam, với đặc thù của nền văn minh nông nghiệp, ngay từ buổi đầu dựng nước người Việt đã xây dựng được tinh thần đoàn kết gắn bó chặt chẽ trong cộng đồng, đó đã trở thành sợi dây kết nối bền chặt toàn dân tộc, tư tưởng trọng dân, thân dân, yêu dân và vì dân được kế thừa và phát huy, trở thành tư tưởng chính trị chiến lược xuyên suốt mọi thời kỳ lịch sử, mọi hình thái nhà nước của dân tộc ta. Nhìn lại lịch sử hàng nghìn năm dựng nước và giữ nước có thể thấy rằng lòng dân và vận nước là hai phạm trù có mối quan hệ biện chứng, gắn bó chặt chẽ với nhau, ảnh hưởng, chi phối lẫn nhau, lòng dân quyết định vận nước và quay trở lại vận nước có lên thì lòng dân mới yên. Kể từ khi cách mạng tháng tám thành công, nhà nước Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa ra đời, nhân dân Việt Nam đã được thừa 1
nhận và khẳng định vị trí chính trị và vai trò đầy đủ của mình đối với nhà nước, quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân, nhà nước là nhà nước của dân, do dân và vì dân, nhân dân có quyền làm chủ vận mệnh quốc gia và chính bản thân mình. Hiến Pháp năm 2013 tại khoản 1 Điều 28 đã nêu rõ: “Công dân có quyền tham gia quản lý nhà nước và xã hội, tham gia thảo luận và kiến nghị với cơ quan nhà nước về các vấn đề của cơ sở, địa phương và cả nước”. Trong điều kiện nước ta hiện nay, khi mà xã hội ngày càng phát triển, đời sống của nhân ngày một nâng cao thì nhu cầu tham gia vào các hoạt động chính trị xã hội của người dân ngày càng lớn, trong đó đặc biệt là công tác quản lý nhà nước và cũng chỉ có sự tham gia tích cực, hiệu quả của người dân, phát huy quyền làm chủ của nhân dân mới đảm bảo hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước. Ngược dòng thời gian hơn 700 năm đã có một triều đại phong kiến đưa tư tưởng trọng dân, thân dân và như cách nói của chúng ta ngày nay là phát huy quyền làm chủ của nhân dân lên đến đỉnh cao với nhiều tư tưởng tiến bộ, đi trước thời đại đó là vương triều Trần với những thành tựu chói sang trên tất cả các mặt về chính trị, kinh tế, văn hóa, quân sự. Vương triều Trần với 175 năm trị vì đã để lại cho chúng ta ngày nay những bài học sâu sắc và có giá trị lớn lao trong quản lý nhà nước, xây dựng nhà nước và nhất là việc chú trọng vai trò tiên quyết của nhân dân đối với thành công của nhà nước. Nhận thấy đây là một vấn đề có giá trị cả về mặt lý luận và thực tiễn trong phát huy quyền làm chủ của nhân dân đối với công tác quản lý nhà nước, tác giả quyết định lựa chọn đề tài: “Phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong quản lý nhà nước – Bài học kinh nghiệm từ triều Trần” làm đề tài luận văn chuyên ngành quản lý công. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận văn Một số các công trình nghiên cứu, cuốn sách, sản phẩm khoa học có liên quan đến đề tài luận văn có thể kể đến như sau: 2
- Cuốn sách Đông A Nhân Kiệt [4] do tác giả Hoàng Dương Chương – Trịnh Thị Nga sưu tầm và biên soạn, NXB Văn hóa Dân tộc - 2011. Cuốn sách đã nêu lên những cá nhân tiêu biểu, kiệt xuất của triều Trần dưới góc nhìn đa chiều, đặc biệt là sự đánh giá, ghi nhận rất lớn về tư tưởng chính trị trong đó có nội dung rất lớn về tấm lòng yêu nước, thương dân của các bậc quân vương, tể phụ. Thông qua tìm hiểu về từng cá nhân kiệt xuất có thể tìm thấy điểm chung trong tư tưởng chính trị của chính quyền trung ương dưới triều Trân, đặc biệt là những nhân vật quan trọng trong bộ máy chính quyền. - Cuốn sách Tư Tưởng Chính Trị “Dân là gốc” [25] trong Lịch Sử Việt Nam, do Thiếu tướng, PGS.TS. Lê Văn Thắng – TS. Nguyễn Văn Tuân (đồng chủ biên), NXB Chính trị Quốc gia Sự Thật, 2018. Cuốn sách là sự khái quát chiều dài lịch sử đất nước ta suốt hàng nghìn năm, công cuộc dựng nước và giữ nước đã lấy tư tưởng “dân là gốc” làm tôn chỉ, trong đó đặc biệt nhấn mạnh tư tưởng này được phát huy cao độ dưới thời nhà Trần. Đây là một công trình khoa học được đầu tư công phu, với giá trị rất lớn về mặt lý luận. - Cuốn sách Tư Tưởng Việt Nam Thời Trần [28] do TS. Trần Thuận biên soạn, NXB Tổng hợp Thành phố Hồ Chí Minh, cuốn sách là sự nhìn nhận đánh giá tư tưởng thời Trần ở một không gian rộng hơn tuy nhiên vẫn tập trung lớn ở tinh thần đoàn kết nhân dân, lấy sức mạnh lòng dân là căn bản, là động lực đưa quốc gia, dân tộc phát triển. Trên cơ sở nghiên cứu tổng thể tư tưởng Việt Nam thời Trần tác giả đã làm rõ và đi sâu đối với hệ tư tưởng chính trị làm nền tảng cho công cuộc trị nước với việc đề cao vai trò của nhân dân. - Cuốn sách Tư Tưởng Chính Trị Thời Trần: Nội Dung, đặc điểm và ý nghĩa lịch sử [6] của tác giả TS. Nguyễn Thị Thùy Duyên, NXB Chính Trị Quốc Gia Sự Thật, 2017. Đây có thể nói là công trình khoa học có nội dung gần nhất đối với đề tài luận văn khi mà đối tượng nghiên cứu chính ở đây là tư tưởng chính trị, tác giả đã đi 3
sâu khai thác, nghiên cứu đa chiều, trên nhiều phương diện về tư tưởng chính trị thời Trần, làm nổi bật các giá trị cốt lõi có ý nghĩa lý luận và thực tiễn rất cao. - Cuốn sách Thời Đầu Nhà Trần [19] của tác giả Ngô Văn Phú, NXB Trẻ - NXB Giáo dục Việt Nam, cuốn sách với những căn cứ lịch sử và khoa học đáng tin cậy là nguồn tư liệu quan trọng về các sự kiện lịch sử, nhân vật lịch sử tất cả đều hướng đến nội dung cốt lõi xuyên suốt chiều dài lịch sử vương triều Trần đó là sự gần gũi giữa chính quyền với nhân dân, giữa quý tộc với tầng lớp bình dân. Nghiên cứu giai đoạn đầu của triều Trần cũng là quá trình đi sâu tìm hiểu bản chất, nguồn gốc của tư tưởng thân dân trong chính sách trị nước của họ Trần - Cuốn sách Chăm lo lợi ích, hạnh phúc và phát huy quyền làm chủ của nhân dân theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, NXB Chính trị Quốc gia, 2019. Cuốn sách chọn lọc 12 bài viết của các nhà lãnh đạo, quản lý, nhà nghiên cứu nhằm góp phần làm rõ thêm tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh trong việc chăm lo và phát huy quyền làm chủ của nhân dân. - Luận án Tiến sĩ Triết học: Bệnh quan liêu trong hệ thống chính trị và phương hướng khắc phục để thực hiện quyền làm chủ của nhân dân Việt Nam hiện nay, tác giả Trần Quang Minh. Luận án là công trình khoa học nhiều tâm huyết đã làm sáng tỏ thực trạng bệnh quan liêu trong hệ thống chính trị, nguyên nhân, tác hại của nó và đề ra phương hướng, giải pháp khắc phục để thực hiện quyền làm chủ của nhân dân. - Cuốn sách Quyền làm chủ của nhân dân [9], tác giả Trần Hiệu, NXB Sự thật, 1969. Nội dung của cuốn sách khái quát quá trình bảo đảm và mở rộng quyền làm chủ của nhân dân. Chủ trương của Đảng, chính sách và pháp luật của nhà nước xác định nội dung các quyền dân chủ của nhân dân. Những thiếu sót cần phải khắc phục, những việc làm để phát huy tốt quyền làm chủ của nhân dân. 4
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn 3.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích nghiên cứu của đề tài từ việc nghiên cứu làm rõ mối quan hệ giữa nhà nước và nhân dân, cũng như những bài học của triều Trần trong việc phát huy sức mạnh của nhân dân để áp dụng vào tình hình thực tế công tác quản lý nhà nước hiện nay, phát huy hiệu quả quyền làm chủ của nhân dân đối với quản lý nhà nước, góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Làm rõ những vấn đề lý luận cơ bản về quản lý nhà nước, về dân chủ, quyền làm chủ của nhân dân, vai trò của nhân dân trong quản lý nhà nước. - Hệ thống hóa những bài học, những giá trị tư tưởng của triều Trần đối với việc phát huy sức mạnh của nhân dân, chính sách trọng dân, thân dân. - Đánh giá tổng thể và chi tiết đối với những bài học từ triều Trần trong việc xây dựng mối quan hệ giữa nhà nước và nhân dân, trên cơ sở đó rút ra những bài học có thể vận dụng vào thực tiễn nhằm phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong quản lý nhà nước ở việt Nam hiện nay. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của luận văn 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là vấn đề phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong thời đại nhà Trần. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi về nội dung: tìm hiểu và làm rõ nội dung về các chính sách trọng dân thân dân dưới thời đại nhà Trần - Phạm vi về thời gian: từ năm 1225 đến năm 1399 là khoảng thời gian trị vì của vua vương triều Trần - Phạm vi về không gian: bối cảnh nước Đại Việt dưới sự trị vì của triều Trần 5
5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu của luận văn 5.1. Phương pháp luận Luận văn sử dụng phương pháp luận duy vật lịch sử và duy vật biện chứng của Chủ nghĩa Mác – Lênin để làm sáng tỏ vấn đề nghiên cứu. Trong đó, phương pháp duy vật lịch sử được dùng để xác lập, khẳng định mốc thời gian lịch sử cụ thể gắn với quá trình hình thành và phát triển của vương triều Trần. Phương pháp duy vật biện chứng nhìn nhận vấn đề phát huy quyền làm chủ của nhân dân dưới triều đại nhà Trần trong đặc biệt gắn liền mối quan hệ giữa thời kỳ lịch sử và trình độ phát triển. 5.2. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp phân tích, tổng hợp: Là phương pháp được tác giả vận dụng trong hầu hết các nội dung của luận văn nhằm mục đích làm sáng tỏ vấn đề lý luận về phát huy quyền làm chủ của nhân dân tương ứng với từng thời kỳ lịch sử - Phương pháp lịch sử: tác giả sử dụng phương pháp nghiên cứu này nhằm xác định mốc thời gian, bối cảnh lịch sử quan trọng dưới triều đại nhà Trần. - Phương pháp đánh giá: được sử dụng để đánh giá một cách khác quan không thiên lệch đối với những biện pháp, chủ trương, chính sách của triều Trần trong việc phát huy vai trò của nhân dân trong quản lý đất nước và xã hội. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn 6.1. Ý nghĩa lý luận Luận văn góp phần làm sáng tỏ những vấn đề lý luận cơ bản về dân chủ, quyền làm chủ của nhân dân, cũng như chỉ rõ sự phát triển của tư tưởng trọng dân trong một giai đoạn lịch sử. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn - Kết quả nghiên cứu của luận văn có thể được sử dụng làm tài liệu giảng dạy, nghiên cứu liên quan đến lịch sử hành chính nhà nước. 6
- Luận văn có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo cho cơ quan quản lý nhà nước đặc biệt là chính quyền các cấp trong việc xây dựng cơ chế, biện pháp để phát huy hơn nữa quyền làm chủ của nhân dân, tạo điều kiện để nhân dân tham gia quản lý nhà nước. 7. Kết cấu của luận văn Chương 1: Những vấn đề lý luận về phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong quản lý nhà nước Chương 2: Vương triều Trần và việc thực hiện chính sách trọng dân, thân dân trong trị quốc và điều hành chính sự Chương 3: Những bài học kinh nghiệm của triều Trần và giá trị tham khảo về phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong quản lý nhà nước ở Việt Nam hiện nay Chƣơng 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ PHÁT HUY QUYỀN LÀM CHỦ CỦA NHÂN DÂN TRONG QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC 1.1. Các khái niệm cơ bản 1.1.1. Quản lý nhà nước Quản lý là hoạt động có chủ đích, có định hướng của chủ thể quản lý tác động lên đối tượng quản lý để thực hiện một mục tiêu nhất định. Quản lý xuất hiện cùng với tổ chức, có tổ chức là phải có sự quản lý nhằm hướng mọi nỗ lực, cố gắng của các thành viên trong tổ chức thực hiện mục tiêu chung. Các yếu tố trong quản lý bao gồm: - Chủ thể quản lý: Là tác nhân tạo ra các tác động quản lý. Chủ thể có thể là cá nhân hoặc tổ chức. - Khách thể quản lý: Là các quy luật, quá trình, hành vi chịu sự điều chỉnh của chủ thể quản lý - Đối tượng quản lý: Là nhân tố tiếp nhận sự tác động của chủ thể quản lý. Tùy theo đặc điểm, tính chất của mỗi đối tượng quản lý khác nhau, có thể chia thành các dạng quản lý khác nhau 7
- Mục tiêu quản lý: Là cái đích cần phải đạt tới tại một thời điểm nhất định do chủ thể quản lý quyết định. Quản lý nhà nước là một dạng quản lý đặc biệt do nhà nước thực hiện, sử dụng quyền lực nhà nước tác động lên mọi mặt của đời sống xã hội với mục tiêu duy trì sự ổn định và phát triển của xã hội. Quản lý nhà nước mang tính quyền lực nhà nước, do bộ máy nhà nước thực hiện thông qua việc ban hành chính sách và pháp luật, quản lý nhà nước có phạm vi tác động trên toàn bộ lãnh thổ của một quốc gia. 1.1.2. Dân chủ, quyền làm chủ của nhân dân Về mặt học thuật, lần đầu tiên dân chủ được nhắc đến như một thuật ngữ chính trị và được biểu hiện dưới một chế độ chính trị là thời Hy Lạp cổ đại tại thành bang Athens, “dân chủ” tiếng anh là Democratic xuất phát từ tiếng Hy Lạp tức “là quyền lực nhân dân”, được thể hiện qua mô hình dân chủ Athens với việc nhân dân tham gia biểu quyết các vấn đề của nhà nước, các quyết đinh đưa ra trên cơ sở số đông. “ Sau khi vua Alcemaeon bang hà vào năm 753 trước Thiên chứa giáng sinh (TCN), Athens được tổ chức theo dân chủ nghị viện: công dân được quyền nghị viện, nhưng chức vụ thẩm phán vẫn dành cho quý tộc. Đến thế kỷ thứ V(TCN), Athens hoàn toàn theo thể chế dân chủ trực tiếp. Mọi công dân đều trực tiếp tham gia việc nước: nghị luận, bàn cãi, bầu bán, biểu quyết,v.v…Do đó, Athens được coi là nơi có chế độ dân chủ đầu tiên, nơi mà mọi người dân đều được tham gia chính sự.”[1,tr9]. Như vậy trong thời kỳ Hy Lạp cổ đại lần đầu tiên “dân chủ” xuất hiện với tư cách là một chế độ chính trị mà ở đó mọi công dân có quyền tham gia bàn bạc, biểu quyết và quyết định các công việc của nhà nước, tuy nhiên dân chủ ở đây còn bị hạn chế về đối tượng khi mà phụ nữ và nô lệ không được thực hiện quyền biểu quyết và bàn bạc. 8
Ở phương Đông, Nho giáo nguyên thủy sớm đưa ra tư tưởng : “Dân vi quý, xã tắc thứ chi, quân vi khinh” (Dân là quý nhất, rồi đến đất nước, cuối cùng mới là vua), đây là tư tưởng rất gần gũi với tư tưởng dân chủ, coi trọng vai trò, vị trí của nhân dân, đưa nhân dân vào vị trí trung tâm của quyền lực chính trị. Tuy nhiên, tư tưởng này dần dần bị tha hóa, biến đổi để phù hợp với quyền lợi của giai cấp thống trị. Theo Từ điển Tiếng Anh Oxford, dân chủ cũng để chỉ một hình thức nhà nước, trong đó mọi thành viên đều tham gia vào việc ra quyết định về các vấn đề của mình, thường bằng cách bỏ phiếu để bầu người đại diện trong quốc hội hoặc thể chế tương tự. Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh trong tác phẩm Thường thức Chính trị (1953) “dân chủ tức là dân là chủ”, người chỉ rõ “Ở nước ta chính quyền là của nhân dân, do nhân dân làm chủ... Nhân dân là ông chủ nắm chính quyền. Nhân dân bầu ra đại biểu thay mặt mình thi hành chính quyền ấy. Thế là dân chủ”. 1.1.3. Mối quan hệ giữa nhà nước và nhân dân Đối với nhà nước Việt Nam hiện nay, mối quan hệ với nhân dân được thể hiện qua nguyên tắc: “Đảng lãnh đạo, nhà nước quản lý, nhân dân làm chủ”. 1.1.4. Quyền làm chủ của nhân dân trong quản lý nhà nước Quyền làm chủ của nhân dân trong quản lý nhà nước được pháp luật thừa nhận và quy định rõ trong Hiến Pháp 2013, Khoản 2 Điều 2 Hiến pháp quy định: “Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân. Nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam do Nhân dân làm chủ; tất cả quyền lực nhà nước thuộc về Nhân dân mà nền tảng là liên minh giữa giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức”, Quyền làm chủ của nhân dân tiếp tục được khẳng định tại Điều 3 Hiến pháp: 9
“Nhà nước bảo đảm và phát huy quyền làm chủ của Nhân dân; công nhận, tôn trọng, bảo vệ và bảo đảm quyền con người, quyền công dân; thực hiện mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh, mọi người có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc, có điều kiện phát triển toàn diện”. Đối với vấn đề quản lý nhà nước, Điều 28 Hiến Pháp 2013 quy định: 1. Công dân có quyền tham gia quản lý nhà nước và xã hội, tham gia thảo luận và kiến nghị với cơ quan nhà nước về các vấn đề của cơ sở, địa phương và cả nước. 2. Nhà nước tạo điều kiện để công dân tham gia quản lý nhà nước và xã hội; công khai, minh bạch trong việc tiếp nhận, phản hồi ý kiến, kiến nghị của công dân. 1.1.5. Phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong quản lý nhà nước “Phát huy” theo nghĩa Hán Việt tức là làm cho phát triển hơn, làm cho rộng lớn, sáng rõ hơn. Phát huy quyền làm chủ của nhân dân là làm cho quyền làm chủ của nhân dân được thực hiện sâu rộng hơn, thiết thực hơn, để nhân dân thực sự làm chủ trong các vấn đề chính trị, kinh tế, xã hội Phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong quản lý nhà nước là để nhân dân sử dụng quyền làm chủ của mình trong quản lý nhà nước một cách hiệu quả hơn, nhân dân tham gia tích cực, chất lượng hơn vào công tác quản lý của nhà nước, được đóng góp tham gia ý kiến và quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước. 1.2. Mục đích, yêu cầu, nội dung, hình thức phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong quản lý nhà nƣớc 1.2.1. Mục đích phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong quản lý nhà nước Phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong quản lý nhà nước hướng tới các mục đích sau đây: - Đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của nhân dân. 10
- Tập trung, huy động sức mạnh, trí tuệ toàn dân trong công tác quản lý nhà nước, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước.. - Góp phần xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân và vì dân. - Từ việc phát huy quyền làm chủ của nhân dân hướng đến nâng cao chất lượng đời sống nhân dân, xây dựng xã hội công bằng, dân chủ và văn minh. 1.2.2. Yêu cầu phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong quản lý nhà nước Thứ nhất, phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong quản lý nhà nước phải dựa trên nguyên tắc pháp quyền xã hội chủ nghĩa, phải tuân thủ nghiêm túc các quy định của pháp luật.. Thứ hai, phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong quản lý nhà nước phải đảm bảo hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước, đảm bảo sự tham gia thiết thực, tích cực của người dân. Thứ ba, phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong quản lý nhà nước phải đảm bảo nguyên tắc Đảng lãnh đạo, nhà nước quản lý, nhân dân làm chủ. Đảm bảo công bằng, dân chủ, khách quan. Thứ tư, phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong quản lý nhà nước phải đi đôi với đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của nhân dân và đảm bảo hài hòa lợi ích của các đối tượng khác nhau trong xã hội. 1.2.3. Nội dung phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong quản lý nhà nước 1.2.3.1. Nhân dân tham gia xây dựng chính quyền nhà nước thông qua dân chủ đại diện và dân chủ trực tiếp 1.2.3.2. Nhân dân tham gia xây dựng pháp luật và các chủ trương, chính sách của nhà nước 1.2.3.3. Nhân dân tham gia quyết định các vấn đề lớn của đất nước 1.2.3.4. Nhân dân giám sát hoạt động quản lý nhà nước và phản biện xã hội 11
1.2.4. Hình thức thực hiện quyền làm chủ của nhân dân trong quản lý nhà nước Ở Việt Nam nhà nước thừa nhận hai hình thức thực hiện quyền lực nhà nước, thực hiện quyền làm chủ của nhân dân đó là dân chủ trực tiếp và dân chủ đại diện, đây cũng là hai hình thức được thừa nhận phổ biến trên thế giới. Điều 6 Hiến pháp 2013 nêu rõ: "Nhân dân thực hiện quyền lực Nhà nước bằng dân chủ trực tiếp, bằng dân chủ đại diện thông qua Quốc hội, Hội đồng nhân dân và thông qua các cơ quan khác của Nhà nước" 1.2.4.1. Hình thức dân chủ trực tiếp 1.2.4.2. Hình thức dân chủ đại diện 1.3. Các yếu tố ảnh hƣởng đến việc phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong quản lý nhà nƣớc 1.3.1. Yếu tố chính trị 1.3.2. Yếu tố pháp lý 1.3.3. Yếu tố xã hội Chƣơng 2 VƢƠNG TRIỀU TRẦN VÀ VIỆC THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH TRỌNG DÂN, THÂN DÂN TRONG TRỊ QUỐC VÀ ĐIỀU HÀNH CHÍNH SỰ 2.1. Sự hình thành và phát triển của triều Trần trong tiến trình lịch sử Việt Nam 2.1.1. Bối cảnh chính trị của Đại Việt cuối triều Lý Triều Lý là một triều đại thịnh trị có thời gian tồn tại dài trong lịch sử Việt Nam, trong 215 năm tồn tại, triều Lý đã có những đóng góp to lớn trong sự phát triển và thịnh vượng của Đại Việt, đặt nền móng quan trọng để xây dựng thể chế quân chủ trung ương tập quyền. Tuy nhiên triều Lý cũng không thể đứng ngoài quy luật vận 12
động chung của lịch sử và xã hội. Từ thời Lý Cao Tông, chính sự nhà Lý có chiều hướng đi xuống, vua tin dùng bọn hoạn quan và gian thần, tàn hại trung lương, bỏ bê triều chính, sa vào con đường ăn chơi, đắm chìm trong tửu sắc. Trong đội ngũ quan lại những bầy tôi thật sự trung thành thì chán nản, người bị hãm hại, người xin từ quan, các thế lực ngoại thích chuyên quyền hãm hại những người không cùng phe cánh, giường cột nước nhà rối tung. Loạn lạc và các cuộc khởi nghĩa xảy ra liên miên, đời sống nhân dân gặp nhiều khó khăn, lòng dân dần dần rời xa họ Lý. Cuối thời vua Cao Tông nhà Lý, về cơ bản đã hình thành thế chân vạc giữa ba thế lực mạnh nhất bấy giờ đó là Đoàn Thượng ở Hồng Châu (nay là Hải Dương), Nguyễn Nộn ở Bắc Giang và họ Trần ở Hài Ấp (Thái Bình, Nam Định). Sau khi vua Cao Tông mất, nhà Lý lại tiếp tục trải qua một cuộc tranh giành quyền lực thừa kế ngai vàng giữa hoàng tử Thẩm và hoàng tử Sảm mà thực chất đây là cuộc đấu tranh giữa các thủ lĩnh quân phiệt bấy giờ với chiêu bài “khống chế thiên tử, hiệu lệnh chư hầu”. Trong cuộc đấu tranh chính trị quyết liệt giữa các thế lực đương thời, họ Trần ở Hài Ấp có ưu thế hơn cả, là một dòng họ có tiềm lực mạnh về kinh tế, nhân cơ hội tình hình trong nước rối ren, họ Trần đã mộ quân, tích lương phò tá Thái tử Sảm lên ngôi báu, kể từ đây từng bước họ Trần đã nắm giữ nhiều vị trí quan trọng trong bộ máy chính trị và quân sự nhà Lý, tạo ra ưu thế lớn so với các thế lực khác, hơn nữa thông qua con đường hôn nhân (thái tử Sảm lấy con gái Trần Lý là Trần Thị Dung), mối quan hệ giữa họ Trần và vương triều Lý ngày càng khăng khít, từ chỗ là một thế lực địa phương mới nổi, họ Trần đã trở thành hoàng thân quốc thích, vươn tầm ảnh hưởng đến toàn bộ quốc gia. Sử dụng một cách khôn khéo và hiệu quả vị vua mang tính biểu tượng là Lý Huệ Tông, họ Trần đã lần lượt thôn tính và tiêu diệt các thế lực chống đối. 13
Về tình hình chính trị quốc tế, đầu thế kỷ thứ XIII thế giới đứng trước một thử thách vô cùng to lớn đến từ đế chế Mông – Nguyên, sau khi thống nhất các bộ lạc mông cổ vào năm 1206 Thành Cát Tư Hãn vua của người Mông Cổ quyết định mở rộng chiến tranh, lần lượt thôn tính các nước Kim, Tây Hạ, mở rộng chiến tranh xuống Nam Tống, sau khi Thành Cát Tư Hãn qua đời, con cháu và những người kế tục ông tiếp tục thực hiện giấc mộng chinh phục, kỵ binh Mông Cổ tung hoành trên khắp các chiến trường trải dài từ Á sang Âu, hàng loạt các đội quân thiện chiến của biết bao đế quốc hung mạnh đều gục ngã dưới vó ngựa Mông Cổ. Đại Việt ở vào vị trí địa chính trị chiến lược là cửa ngõ đi xuống phương nam là nút giao thương quan trọng chắc chắn sẽ trở thành mục tiêu tiếp theo của đế chế Mông Nguyên, đất nước đứng trước thử thách sống còn chưa từng có. 2.1.2. Điều kiện kinh tế xã hội 2.1.3. Nền tảng văn hóa, tư tưởng 2.1.4. Sự thành lập của vương triều Trần Năm 1225, Trần Thủ Độ với tư cách là người lãnh đạo dòng họ Trần lúc bấy giờ đã sắp đặt một cuộc hôn nhân giữa cháu mình là Trần Cảnh và Lý Chiêu Hoàng, để chỉ vài ngày sau Lý Chiêu Hoàng đã xuống chiếu nhường ngôi cho chồng, sự kiến đánh dấu chính thức việc họ Trần bước lên vũ đài chính trị với tư cách là một triều đại phong kiến. Một cuộc chuyển giao quyền lực cho thấy tài năng chính trị xuất sắc của Trần Thủ Độ, một cuộc chuyển giao quyền lực không có đổ máu, không có đấu tranh chính trị gay gắt nhưng là một cuộc chuyển giao thấu tình, đạt lý, nói theo cách nói đương thời là hợp lòng trời và ý dân. 2.2. Tƣ tƣởng trọng dân, thân dân trong trị quốc và điều hành chính sự của triều Trần 2.2.1. Xây dựng bộ máy nhà nước quân chủ tập quyền mang tính chất thân dân Nhà vua đề cao vai trò của mình, “Vua Trần tự đề cao vị trí bản thân, đồng nhất ngôi vua với đất nước. Năm 1250 Thái Tông 14
xuống chiếu cho thiên hạ gọi vua là Quốc gia nâng cao hơn tính chuyên chế và tập trung của triều đình” [9, tr.84 Xây dựng chính quyền trung ương mạnh song song với việc kiểm soát quyền lực, tránh hiện tượng chuyên quyền, độc đoán. Để củng cố chính quyền trung ương mạnh cũng như vị thế lãnh đạo tuyệt đối của dòng họ, các vua Trần sử dụng các đại thần đảm nhiệm các chức vụ quan trọng trong triều đình đều là người trong tôn thất. Bên cạnh đó là việc họ Trần thi hành chính sách hôn nhân nội tộc. Tuy nhiên tính chất tập quyền của vương triều Trần càng cao bao nhiêu thì tính thân dân của nhà nước càng được tô đậm bấy nhiêu. 2.2.2. Tôn trọng ý kiến và quyết định của nhân dân, gần gũi lắng nghe tâm tư nguyện vọng của nhân dân Giành được ngôi báu sau nhiều năm loạn lạc, gian khổ, hơn ai hết họ Trần nói chung và những người đứng đầu dòng họ, đứng đầu vương triều nói riêng hiểu rõ vai trò, vị trí của nhân dân đối với vận mệnh của quốc gia, dân tộc. Chính bởi lẽ đó mà ý nguyện của nhân dân, tiếng lòng của nhân dân luôn được tiếp thu, tôn trọng. Khẳng định trên đây được chứng minh qua một loạt các sự kiện và chính sách cụ thể của triều Trần như: Thứ nhất, triều Trần đã tổ chức lấy ý kiến rộng rãi trong quần chúng nhân dân đối với những vấn đề quốc gia đại sự, có ảnh hưởng trực tiếp đến vận mệnh của quốc gia. Thứ hai, triều Trần luôn chủ động lắng nghe ý kiến nhân dân, gần gũi với đời sống nhân dân. 2.2.3. Lấy lợi ích của nhân dân, của quốc gia dân tộc là lợi ích cốt lõi, khẳng định vai trò của nhân dân đối với sự tồn vong của đất nước Ba lần kháng chiến chống quân Nguyên Mông được nhìn nhận, đánh giá và phân tích rất nhiều dưới góc nhìn quân sự, tuy nhiên trong khuôn khổ một công trình nghiên cứu về khoa học quản lý, cần đánh 15
giá sự kiện này dưới giác độ quản lý nhà nước. Sự xâm lược của quân Mông Nguyên là một vấn đề quản lý phức tạp, sự kiện này diễn ra đặt ra rất nhiều câu hỏi đòi hỏi nhà quản lý ở đây là vương triều Trần phải trả lời, đòi hỏi phải có một chủ trương, chính sách đúng đắn, nhất quán và hiệu quả. Triều Trần đứng trước một đòi hỏi cấp thiết của lịch sử song cũng là đứng trước lựa chọn khó khăn trong vấn đề quản lý. Có thể nói đây là một quyết định quản lý khó khăn nhất trong lịch sử hành chính nhà nước thời kỳ phong kiến bởi lẽ quyết định này không những chỉ ảnh hưởng đến sự tồn vong của một vương triều mà còn ảnh hưởng toàn bộ quá trình tồn tại, phát triển và tương lai của một dân tộc.. Một số quý tộc khác của họ Trần như Trần Di Ái, Trần Ích Tắc thì quay lung phản bội tổ quốc, làm tay sai cho giặc. Tư tưởng chủ hòa, hèn nhát vấp phải sự kháng cự rất quyết liệt của tư tưởng chủ chiến, quyết tâm phá giặc bằng mọi giá dù đầu rơi máu chảy cũng không suy chuyển. Một vấn đề quản lý trọng đại lúc bấy giờ là sự xâm lược của nhà Nguyên. Để chống lại nhà Nguyên, Vua Thái Tông đã hỏi ý kiến Thái sư Trần Thủ Độ và nhận được câu trả lời hết sức ngắn gọn, bình tĩnh nhưng đầy quyết tâm sục sôi: “Đầu thần chưa rơi xuống đất, xin bệ hạ đừng lo”.. Trong lần kháng chiến chống quân Mông Nguyên lần thứ ba, trước thế giặc rất mạnh, triều đình phải rút lui bảo toàn lực lượng, vua Nhân Tông một lần nữa đưa ra vấn đề nên hòa hoãn, tạm hàng để cứu muôn dân, đây là một hành động thể hiện tấm lòng vì nước vì dân, sẵn sàng hy sinh lợi ích của vương triều để đổi lại hạnh phúc, ấm no và hòa bình của nhân dân, vấn đề này được Thái Tông đề cập trực tiếp với Quốc công Tiết chế Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn, rất đồng cảm và thấu hiểu tấm lòng của vị quân vương song phần vì cũng xuất phát từ lòng yêu dân phần vì hiểu rất rõ bản chất của quân xâm lược Mông Nguyên, Hưng Đạo vương đã khẳng khái trả lời: “Nếu bệ hạ muốn hàng, xin hãy chém đầu thần đi đã” [11]. 16
Ngay sau khi chiến thắng trở về kinh đô trong lần thứ 3 chống quân Nguyên, vua Trần Nhân Tông đã cho xuống chiếu đại xã thiên hạ, nơi nào bị binh lửa cướp phá thì miến tô dịch. Trước tình hình nạn đói năm 1290, vua cho lấy thóc công chẩn cấp cho dân nghèo và miễn thuế lệ. Không chỉ chăm lo đời sống nhân dân, quan tâm đến tâm tư nguyện vọng của nhân dân mà triều Trần còn xử lý rất tốt, rất thỏa đáng, thấu tình đạt lý những mâu thuẫn, bức xúc trong quần chúng nhân dân thông qua con đường giáo dục, thuyết phục. 2.2.5. Phát huy sức mạnh lòng dân trong các vấn đề quốc gia đại sự Trong thời đại nhà Trần và nhất là ở thời kỳ đầu, đất nước liên tục phải trải qua nạn xâm lăng, những năm tháng binh lửa nối tiếp nhau, những đội quân xâm lược lớp sau đông đảo, hung hăng hơn lớp trước liên tiếp uy hiếp Đại Việt, với đặc thù là một quốc gia có diện tích nhỏ, dân số, binh lực và tiềm lực quốc phòng không thể so sánh với một đế chế hung mạnh như nhà Nguyên, triều Trần chỉ có một con đường duy nhất đó huy động cao nhất và lớn nhất sức mạnh của lòng dân, lực lượng nơi dân, của cải nơi dân để chống giặc, chống lại giặc ngoại xâm có thể nói là nhiệm vụ quản lý đầu tiên được thực hiện dưới mô hình nhà nước và nhân dân cùng làm. Cái tinh túy trong việc phát huy sức mạnh lòng dân của triều Trần ở chỗ, chủ trương đường lối của nhà nước được phổ biến và quán triệt thực hiện rất sâu rộng trong toàn bộ nhân dân và nhân dân cũng tuyệt đối chấp hành nghiêm chỉnh các biện pháp quản lý của nhà nước. 2.2.6. Kiên quyết nghiêm trị và có thái độ cứng rắn đối với tầng lớp quý tộc có biểu hiện xa dân, coi thường nhân dân Trong cuộc kháng chiến chống quân Mông Nguyên, không ít các vương tôn, quý tộc nhà Trần đã có biểu hiện, thậm chí là công khai phản bội, đứng về phía kẻ thù làm tay sai cho giặc, vì bảo vệ quyền lợi, tính mạng của bản thân mà bất chấp lợi ích của quốc gia, lợi ích của nhân dân, đi ngược lại với đường lối đúng đắn của vương 17
triều. Những cá nhân này như Trần Ích Tắc, Trần Di Ái đều ngay lập tức bị trừng trị thích đáng, hoặc là bị khai trừ ra khỏi vương triều, dòng họ, hoặc là bị xử tử không cần bàn. 2.3. Những thành công và hạn chế trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc của triều Trần trên nền tảng tƣ tƣởng trọng dân, thân dân 2.3.1. Những thành công 2.3.1.1. Xây dựng một vương triều có sự tồn tại lâu dài trong lịch sự. 2.3.1.2. Bảo vệ thành công lãnh thổ, sự độc lập và thống nhất của đất nước, dân tộc 2.3.1.3. Kế thừa và phát huy cao độ tinh thần yêu nước và đoàn kết dân tộc 2.3.1.4. Đạt được những thành tựu rực rỡ trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội 2.3.2. Những hạn chế của vương triều Trần trong quản lý đất nước và xã hội 2.3.2.1. Bộ máy chính quyền nhà nước mang tính dòng họ, khép kín 2.3.2.2. Xây dựng cơ sở kinh tế dựa trên mô hình thái ấp, điền trang làm giảm năng lực sản xuất toàn xã hội 2.3.2.3. Những sai lầm trong chính sách dùng người Chƣơng 3 BÀI HỌC KINH NGHIỆM CỦA TRIỀU TRẦN VÀ NHỮNG GIÁ TRỊ THAM KHẢO VỀ PHÁT HUY QUYỀN LÀM CHỦ CỦA NHÂN DÂN TRONG QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC Ở VIỆT NAM HIỆN NAY 3.1. Bài học kinh nghiệm của Triều Trần 3.1.1. Lấy tư tưởng dân làm gốc làm nền tảng tư tưởng chính trị Dưới triều Trần có thể nói mọi hoạt động kinh tế, chính trị, quân sự, văn hóa tín ngưỡng đều dựa trên tư tưởng lấy dân làm gốc, chăm lo phát triển sản xuất nông nghiệp, ổn định đời sống nhân dân 18